PSYCHOLOGIA ROZWOJOWO - SPOA
ECZNA
1. Rodzaje jakościowych zmian rozwojowych
Możemy mówid o rozwoju gdy zmiana jest:
üð wzglÄ™dnie dÅ‚ugotrwaÅ‚a
üð mamy do czynienia z ciÄ…giem zmian, a nie pojedynczÄ…
üð nie jest to ciÄ…g stale powtarzajÄ…cego siÄ™ cyklu (któryÅ› parametr stale roÅ›nie lub maleje)
üð to zmiany jakoÅ›ciowe wewnÄ™trznych struktur
üð sÄ… wzglÄ™dnie nieodwracalne
üð sÄ… spontaniczne wywoÅ‚ane przez czynniki wewnÄ™trzne
W psychologii rozwojowej sÄ… analizowane trzy rodzaje zmian:
1) Zmiany uniwersalne (powszechne) dotyczą każdego człowieka i związane są z wiekiem. Są
warunkowane:
üð dojrzewaniem
üð uniwersalnym doÅ›wiadczeniem spoÅ‚ecznym, kulturowe dla ludzi w danym wieku, np.
normy postępowania.
2) Zmiany wspólne charakteryzują osoby przynależące do określonej wspólnoty, grupy. Każda
grupa np. rodzina ma swoje standardy zachowania, a więc podobne sytuacje i doświadczenia jej
członków  to specyficzne środowisko psychologiczne.
3) Zmiany indywidualne warunkowane są przez specyficzne czynniki oddziałujące tylko na
jednostkę np. traumy, indywidualne, niepowtarzalne doświadczenia w historii życia.
2. Cykliczno  fazowy model rozwoju (charakterystyka i adekwatne funkcje
nauczyciela).
Pojęciem zmiany rozwojowej obejmuje się na ogół zmiany jednokierunkowe (monotoniczne),
nieodwracalne, trwałe i autonomiczne (tzn. spowodowane działaniem czynników tkwiących w
całości lub w dominującej części wewnątrz danego układu ewoluującego). Zmiany rozwojowe
mają zarazem charakter ilościowy i jakościowy.
Model cykliczno  fazowy (inne: model liniowy i model stadialny) jest najbardziej złożonym i
rozbudowanym modelem tych zmian.
1 | S t r o n a
Kolejne fazy:
1) progresu - rozwoju, (posuwanie się naprzód, postęp),
2) plateau - wyżyny, ((fr. Plateau)  geogr.  obszar wyżynny, mający zwykle budowę
płytową, oddzielony od otaczającego terenu stromymi lub schodkowatymi stokami),
3) regresu - cofnięcia, ((łac. regressus - odejście)  cofanie się w rozwoju, powrót do
dawnego stanu znamionujÄ…cy zacofanie i wstecznictwo),
4) kryzysu - przełomu ((gr.  rozróżniam, rozstrzygam)  moment rozstrzygający, punkt
zwrotny, okres przełomu).
Tym, co wyróżnia ten model cykliczno - fazowy ujmowania zmiany rozwojowej od innych, jest
fakt, że nowe struktury doświadczenia powstają zarówno z elementów doświadczenia już
posiadanego, jak i z doświadczeo nowo nabytych.
Najważniejsza z punktu widzenia efektów procesu rozwoju jest faza trzecia (regresu), gdzie
dochodzi do dekonstrukcji (dekonstrukcję możemy określid jako rozluz
nianie się, lub też
rozpadanie struktur ukształtowanych we wcześniejszych okresach rozwoju pod wpływem
napływających nowych informacji. Jest to zgodne z pojęciem dezintegracji pozytywnej
Kazimierza Dąbrowskiego), wcześniej powstałych struktur, oraz faza czwarta, czyli faza kryzysu.
Jest to moment kluczowy.
Gdy kryzys zostaje rozwiązany, domyka się cykl rozwoju i osoba przechodzi do cyklu następnego.
Jako przykład można tu przytoczyd koncepcję Eriksona (1968) oraz koncepcję dezintegracji
pozytywnej Kazimierza DÄ…browskiego (1979).
Funkcje wychowawcy / nauczyciela w poszczególnych fazach będą polegały na:
1) stymulacji, ((łac. stimulo  popędzam; od: stimulus  zaostrzony kij do popędzania
wołów kłuciem).
2) utrwalaniu,
3) wsparciu,
4) naprowadzaniu.
3. Charakterystyka rozwojowa sfery emocjonalnej i społecznej w okresie
adolescencji.
Kluczowym dla ukazania rozwoju człowieka pojęciem jest zmiana rozwojowa, ujmowana jako
różnica w całości lub organizacji struktury charakteryzowanego podmiotu, zaznaczająca się w
czasie i prowadząca do jego trwałych strukturalnych lub funkcjonalnych przekształceo.
W periodyzacji okresów życia człowieka okres adolescencji obejmuje:
- wczesnÄ… adolescencjÄ™  (dorastanie): (10) 12  15 lat,
- póz
ną adolescencję  (młodzieoczy): 16  20 (23) lat.
Zmiany w zakresie emocji są wynikiem zarówno przemian fizjologicznych, jak i jakościowo
nowych możliwości umysłu związanych z myśleniem formalnym.
Cechy istotne rozwoju sfery emocjonalnej to:
- intensywnośd uczud - wysokie napięcie emocjonalne  np. głęboki smutek,
- labilnośd (chwiejnośd) emocjonalna  szczeg. w I etapie  we wcz. adolesc.,
- gdy zmniejsza się labilnośd - wzmożona tendencja do występowania nastrojów,
- ambiwalentnośd uczud  miłośd i nienawiśd; radośd i smutek,
- bezprzedmiotowośd uczud, np.: wesołośd,
2 | S t r o n a
 - problem lęków, np. społecznych  nieśmiałośd; gniewu, np. infantylne tupanie,
- większa adekwatnośd uczud do sytuacji,
- rozwój empatii,
- rozwój uczud wyższych: społ., moralnych, estetycznych, religijnych, patriot.
Młodzież chętnie angażuje się w programy polityczne, społeczne, życie religijne.
Rozwój uczud w okresie adolescencji zmierza ku osiąganiu dojrzałości uczuciowej.
Aby człowiek mógł dobrze funkcjonowad muszą zostad osiągnięte w rozwoju emocjonalnym
następujące cechy:
- wytworzenie stałych więzi,
- adekwatnośd uczud do istniejącej sytuacji (treśd, intensywnośd),
- bogactwo i zróżnicowanie uczud,
- zrównoważenie uczud - stałośd uczuciowa, brak impulsywności,
- kontrola emocjonalna - panowanie nad uczuciami nieadekwatnymi, przesadnymi, -
przewaga czud pozytywnych - wzrost optymizmu, odpornośd emocjonalna,
- komunikacja emocjonalna, ekspresja, empatia.
Krytycyzm warunkowany rozwojem sfery umysłowej może byd podłożem kryzysu autorytetu
rodziców. Młody człowiek traci zaufanie do rodziców, których dotąd spostrzegał jako idealnych.
Powierników swych tajemnic i problemów szuka wśród rówieśników, dziecko  wychodzi poza
rodzinÄ™ .
W rozwoju kontaktów społecznych ważną rolę pełni uczestnictwo młodzieży w grupach:
- formalnych  klasa, koło zainteresowao, oaza, drużyna,
- nieformalnych.
To czas przyjaz
ni (ważne jest podobieostwo psychologiczne), grup towarzyskich (paczki).
Rozwój heteroseksualny jest wypadkową rozwojowych zmian fizycznych i psychicznych. Czasami
w tym obszarze dochodzi do powstania trudności i problemów u samej młodzieży (jak i na tym
tle w relacji z rodzicami i wychowawcami) polegajÄ…cych na:
- braku umiejętności w przyswojeniu postawy wobec płci przeciwnej,
- braku akceptacji swojej płciowości i seksualności,
- spotykanie się, tzw. chodzenie ze sobą, problem czystości przedmałżeoskiej.
Rozwój sfery emocjonalno  społecznej przebiega w łączności z innymi wybranymi cechami
rozwijającej się osobowości dorastających.
Wola  w okresie dorastania podlega dynamicznym zmianom, gdzie powszechnym dośd
zjawiskiem jest przekora. Przejawia się ona w okresie dorastania jako krnąbrnośd i
nieposłuszeostwo. U części może przybierad nawet cechy arogancji, bezczelności lub przesadnej
pewności siebie (rola wychowania).
Obraz siebie  wiedza o sobie, jaki jestem, moje dobre (mocne) i złe (słabe) strony.
Dotyczy cech charakteru, umiejętności, talentów, zdolności, wyglądu zewnętrznego. Kształtuje
się na bazie doświadczeo, informacji pochodzących szczególnie od osób znaczących i może byd:
- obniżony (neg.)  rodzi niepokój, niepewnośd, agresję,
- zawyżony  pewnośd siebie aż do pewniactwa,
- adekwatny  w kierunku jasnego określania granic między:
- ja realne,
- ja aktualne,
- ja idealne.
3 | S t r o n a
Zainteresowania  zauważa się w tym okresie wyraz
ny zwrot ku życiu wewnętrznemu. Pojawiają
siÄ™ pytania:
- jaki jestem,
- jaki chcÄ™ byd,
- do czego zmierzam.
Wzrasta zainteresowanie życiem psychicznym i zagadnieniami psychologicznymi. Rozwijają się
zainteresowania specyficzne: film, sport, muzyka, turystyka, itp.
Światopogląd  kształtuje się na bazie zdolności do myślenia hipotetyczno  dedukcyjnego a
także zwiększonej aktywności poznawczej i wiedzy o otaczającym świecie.
Sposób filozofowania młodzieży charakteryzuje się tendencją do:
- przyjmowania skrajnych stanowisk,
- głęboką wiarą w wiedzę,
- idealizmem (młodzieoczym),
- tendencją do tworzenia społecznych utopii,
- zajmowaniem się problemami ludzkości,
i zależy od temperamentu oraz środowiska.
Czasami dochodzi do błędów w utrzymywaniu kontaktu z młodzieżą (np. długi dystans i bariery,
czy autokratyzm; ale nie chodzi też o tzw. kumplowanie czy z
le rozumiane partnerstwo.
Młodzież powinna byd stawiana w sytuacji podejmowania decyzji i brania odpowiedzialności za
nie, ponoszenia konsekwencji swoich działao.
4. Naturalne i instytucjonalne środowisko społeczne jednostki.
Po przekroczeniu okresu wczesnego dzieciostwa jednostka wchodzi w szerszy, sekundarny
kontekst rozwojowy; jej rozwój może się odbywad i odbywa się w znacznej mierze dzięki uczeniu
siÄ™ jednostki w kontaktach z ludz
mi, z którymi nie łączą jej bliskie, pozytywne stosunki
emocjonalne.
Rodzina i szkoła są podstawowymi środowiskami społecznymi życia dzieci i młodzieży.
Pierwsze etapy rozwoju ontogenetycznego  (gr. ontos  będące, istniejące + gr. genos  ród)
człowieka, czyli okres wczesnego i średniego dzieciostwa zlokalizowane w czasie od urodzenia
do 6 roku życia, przebiegają w dominującym i silnie oddziaływującym na jednostkę środowisku
rodzinnym.
Rodzina, chronologicznie pierwsza w stosunku do innych środowisk i instytucji wychowawczych,
wywiera szczególny wpływ na kierunki rozwoju dziecka oraz kształtowanie jego osobowości i
charakteru. Uznaje się, że stanowi prymarny kontekst indywidualnego rozwoju jednostki.
Przełomowym czasem jest rozpoczęcie przez dziecko edukacji szkolnej.
Mimo to, że dziecko wcześniej uczestniczy już często w innych pozarodzinnych środowiskach
(głównie w grupie przedszkolnej), indywidualne doświadczenia związane z aktywnością szkolną
są szczególnie znamienne.
Przede wszystkim są one zorientowane wokół dwóch rodzajów zmian:
- podjęciem nowej roli społecznej  roli ucznia,
- trwałym wejściem jednostki w nowe środowisko społeczne jakim jest szkoła.
Nowe z
ródła transmisji wpływów wychowawczych mają charakter:
- zamierzony  szkoła jako instytucja edukacyjna pełni funkcję wychowawczą,
- niezamierzony  szkoła jako środowisko społeczne poszerza relacje interpersonalne
4 | S t r o n a
głównie o charakterze rówieśniczym.
Określenie  uczeo w domu oznacza, że doświadczenia szkolne dziecka w szerokim rozumieniu
tego słowa  wnoszone są w życie rodziny. Rodzic podejmuje różne formy aktywności,
rozwiązuje szkolne problemy o różnorakiej naturze (poznawczej, moralnej, religijnej, społecznej,
interpersonalnej).
Wdaje się, że tę perspektywę i sposób myślenia rzadziej można zaobserwowad w praktyce życia
szkolnego i ustosunkowaniu siÄ™ nauczycieli do dziecka i jego rodziny. Szkolna perspektywa
oznacza raczej pytania dotyczÄ…ce tego z jakiej rodziny pochodzi uczeo czy funkcjonujÄ…cej
prawidłowo, czy dysfunkcjonalnej, w jakich sprawach może liczyd na udział rodziny i w czym
rodzina (rodzice) może pomóc dziecku i szkole.
Tymczasem mając na uwadze życie ludzkie jako ciąg zdarzeo i zmian, należy przeformułowad lub
przynajmniej uzupełnid te pytania o to, co szkoła jako środowisko społeczne wnosi w
funkcjonowanie członków rodziny i całego systemu rodzinnego oraz jak je zmienia.
5. Konfiguracja funkcji adaptacyjnej i emancypacyjnej wychowania w
środowiskach społecznych.
FUNKCJA ADAPTACYJNA: Polega na przejmowaniu przez kolejne dorastajÄ…ce pokolenia od
starszej generacji jej norm wartości, wzorców zachowania, dorobku naukowego w celu
przygotowania do dojrzałości, dorosłości w świecie zastanym  tu i teraz, oraz w bliskiej
przyszłości. Przystosowanie do określonych warunków życia zawodowego i społecznego.
W procesie wychowania przekazywane jest młodemu pokoleniu dziedzictwo poprzednich
generacji  wartości kulturowe społeczeostwa, wzorce zachowao, postaw itp. Drogą adaptacji
tych wartości przez młodą generację społeczeostwo osiąga swą podstawową jednolitośd i
zachowuje przez pokolenia tradycyjny styl życia.
FUNKCJA EMANCYPACYJNA: Polega na przygotowaniu do dorosłości nie tylko przez nabywanie
kompetencji naukowych, społecznych, obywatelskich, ale i ujawnianiu i rozwijaniu potencjału
dziecka w celu tworzenia tendencji do zmian we własnym organizmie i w otaczającym go
świecie. Polega na sytuowaniu dziecka i jego potrzeb
w centrum oddziaływao edukacyjnych, przygotowywaniu dziecka do samorealizacji, do
aktywności w rozwój samego siebie i przekształcania zastanej rzeczywistości.
Zarówno funkcja adaptacyjna, jak i funkcja emancypacyjna wychowania są jednakowo
potrzebne. W społeczeostwie duża waga jest przywiązywana do obydwu funkcji wychowania.
6. Rodzina jako system powiÄ…zao.
Człowiek w trakcie swojego rozwoju nawiązuje wielorakie styczności społeczne. Dzięki swojej
aktywności staje się uczestnikiem różnorodnych zbiorowości, instytucji czy organizacji.
Uczestnictwo to czasem może byd wymuszone regułami prawa lub obyczaju (np. uczęszczanie
do szkoły). Na ogół jednak bywa dobrowolne (np. przynależnośd do klubu sportowego lub
drużyny harcerskiej). Człowiek poddany jest oddziaływaniom różnych grup i organizacji
społecznych. Uczy się także pełnienia w nich określonych ról społecznych. Uczestnictwo to może
byd niekiedy dla człowieka z
ródłem konfliktów wewnętrznych z uwagi na przynależnośd do grup
prezentujących różne, a czasami nawet sprzeczne systemy wartości. Przykładowo młody
człowiek, będący członkiem określonej rodziny wywodzącej się ze zbiorowości społecznej
5 | S t r o n a
małego miasteczka o silnych więziach lokalnych, staje się członkiem zbiorowości studentów
wyższej uczelni, w której istnieje całkowicie inny system wartości i inna obyczajowośd.
Zbiorowości, grupy i organizacje społeczne są z pewnością dla człowieka z
ródłem poczucia
przynależności i bezpieczeostwa. Należąc do określonej grupy społecznej człowiek jednocześnie
identyfikuje się z funkcjonującymi w niej zasadami komunikowania się, stylem życia, postawami,
sposobami zaspokajania różnych potrzeb oraz uznawanym systemem wartości. Grupa taka jako
środowisko życia człowieka jest pewnego rodzaju systemem społecznym, w którym przebiega
proces jego uspołecznienia. W grupach o silnym oddziaływaniu, a więc przede wszystkim w
rodzinie, kształtuje się tożsamośd człowieka, czyli poczucie własnego  ja . To właśnie w rodzinie
formują się  granice , dzięki którym człowiek będzie potrafił doświadczad siebie jako
niezależnej, odrębnej od otoczenia jednostki. Współczesna wiedza psychologiczna o człowieku
uznaje, że jest to jeden z podstawowych warunków zdrowej, zintegrowanej i dojrzałej
osobowości.
Koncepcja systemowego podejścia do rodziny pozwala spojrzed na człowieka w kontekście jego
relacji z innymi członkami rodziny, do której należy. Taka perspektywa pozwala na lepsze
zrozumienie i pełniejsze poznanie człowieka uwikłanego w skomplikowany świat stosunków
panujÄ…cych w rodzinie.
 Rodzina stanowi integralną częśd każdego społeczeostwa; stanowi jego najmniejszą, a
zarazem podstawową komórkę. Jest najważniejszą grupą społeczną. Rodzina to szereg rożnych
relacji, pomiędzy poszczególnionymi członkami rodziny tworzą się inne relacje i więzi Rodzina
jest dla człowieka tzw. grupą podstawową, to znaczy grupą, z którą on jest bardzo ściśle
związany znaczną częścią swej osobowości i ważnymi pełnionymi przez siebie rolami
społecznymi (rola męża, ojca, żony, matki, żywiciela rodziny itp.). Jest także przeważnie dlao
tzw. grupą odniesienia, z którą świadomie i mocno identyfikuje się jako członek i reprezentant,
współtworzy i przejmuje kultywowane w niej poglądy, postawy, obyczaje, wzory zachowania i
postępowania.
Współcześnie rodzina występuje w zróżnicowanych formach w zależności od swej struktury.
Strukturę rodziny określa: liczba i rodzaj pokrewieostwa członków rodziny (liczba dzieci, liczba
innych krewnych), układ ich pozycji i ról społecznych, przestrzenne ich usytuowanie, siła więzi
instytucjonalnych i psychicznych łączących poszczególnych członków rodziny, świadcząca o
większej lub mniejszej spójności (kohezji) rodziny, podział czynności oraz struktura
wewnątrzrodzinnej władzy i autorytetów, łącząca się dośd ściśle z układem pozycji społecznych,
a także wewnątrzrodzinny rozkład miłości i względów.
Rodzina jest więc żywym systemem psychospołecznym. System ten złożony jest z pojedynczych
członków rodziny pozostających w interakcji podczas wspólnego życia. Jest jednak więcej niż
sumą osobowości swoich członków, jest odrębną całością. W systemie rodzinnym
podstawowego znaczenia nabierają istniejące między poszczególnymi członkami rodziny wzorce
relacji. System rodzinny posiada granice wewnętrzne i zewnętrzne. Granice wewnętrzne
wyznaczają stopieo przepływu informacji pomiędzy poszczególnymi osobami. Granice
zewnętrzne odgradzają rodzinę od innych szerszych systemów i jednocześnie umożliwiają
komunikację pomiędzy rodziną a innymi systemami społecznymi, z którymi współpracuje,
wypełniając swoje rozliczne funkcje. Stopieo otwarcia systemu na wymianę informacji z
otoczeniem jest zależny od granic systemu, to znaczy od ich  przepuszczalności .
Cechą charakterystyczną każdego systemu, w tym również systemu rodzinnego, jest jego
6 | S t r o n a
tendencja do zachowania równowagi. Właściwośd ta zwana homeostazą oznacza, że w systemie
istnieją siły dążące do zachowania wewnętrznej równowagi jego struktury oraz ograniczające
wpływy otoczenia zewnętrznego. Siły te są czynnikiem stabilizującym system oraz gwarantują
jego przetrwanie w zmiennych, nie zawsze sprzyjających warunkach środowiska zewnętrznego.
Zgodnie z zasadą homeostazy rodzinnej, członkowie systemu rodzinnego starają się zachowad
równowagę i stałośd we wzajemnych relacjach. Jeśli równowadze rodzinnej zagraża
destabilizacja, wszyscy członkowie rodziny podejmują działania , aby ją utrzymad. Gdy jeden z
członków rodziny będzie dążył do zmiany dotychczasowego modelu relacji w rodzinie, to może
spotkad się ze strony bliskich sobie osób z oporem i zachowaniami, które będą wyrażały wyraz
ny
sprzeciw wobec jego wysiłków.
Inną równie ważną cechą systemu rodzinnego jest jego zdolnośd do przystosowywania się do
różnych warunków życia. Zmiana miejsca zamieszkania rodziny może wiązad się z koniecznością
sprostania nowym wymaganiom. Kurczowe trzymanie siÄ™ starego sposobu funkcjonowania
rodziny może okazad się zupełnie niewłaściwe w tej sytuacji. Rodzinie takiej grozi izolacja lub
odrzucenie ze strony społeczności lokalnej. Społecznośd taka może bowiem uważad taką rodzinę
jako z
ródło zagrożenia dla istniejącego porządku i ładu społecznego. Będzie się, więc starała
przeciwdziaład temu zagrożeniu używając różnych form nacisku. Formy te mogą mied jednak
niekorzystny wpływ na rodzinę. Wynika z tego, że system rodzinny poza istotną dla siebie
właściwością, polegającą na kultywowaniu stałych i niezmiennych zasad i norm swego
funkcjonowania, powinien także wykazywad się pewną elastycznością. Teoretycy o podejściu
systemowym do rodziny zgodni są, co do tego, że prawidłowo funkcjonujący system rodzinny
powinien cechowad się równowagą tendencji do zmiany oraz tendencji do zachowywania
stałości. Mogą oczywiście pojawiad się takie sytuacje lub chwile w życiu rodziny, w których jedna
z tych wymienionych powyżej tendencji będzie dominowad.
7. Dysfunkcjonalnośd rodziny, a patologia społeczna.
Rodziny dysfunkcjonalne to takie, które nie zaspokajają niezbędnych psychicznych
i społecznych potrzeb swoich członków rodziny, które nie potrafią wypełniad swych funkcji
wystarczajÄ…co dobrze.
Dysfunkcjonalnośd może obejmowad niepowodzenia w zakresie zadao związanych
z zapewnieniem prawidłowych warunków bytu, niepowodzenia w zakresie realizacji zadao
opiekuoczych i wychowawczych, a tym samym w zakresie zaspokojenia potrzeb i oczekiwao
społeczeostwa, niepowodzenia w walce z kryzysem małżeoskim, niepowodzenia w różnych
innych sferach życia rodzinnego, np. w sferze zdrowia, edukacji, aspiracji członków rodziny itp.
Uchwycenie przyczyn dysfunkcjonalności rodziny jest zadaniem niezwykle skomplikowanym.
Mamy bowiem do czynienia z czynnikami różnej natury występującymi na różnych
płaszczyznach. Są to zatem czynniki tkwiące w samej rodzinie i cechach jej członków oraz te,
które występują poza nią. W pierwszym wypadku na niepowodzenia w realizacji funkcji
wpływają: cechy osobowościowe (często patologiczne) członków rodziny, jakośd i typ
kontaktów, postawy rodzicielskie, styl oddziaływania wychowawczego, kultura rodziców,
przyjęty system wartości, brak wiedzy i umiejętności odnoszących się do życia rodzinnego,
nieporadnośd czy choroby. Funkcjonowaniu rodziny jako mikrostruktury towarzyszą także liczne
zewnętrzne uwarunkowania i utrudnienia. Do zagrożenia dysfunkcjonalnością dochodzi w
rodzinie najczęściej wtedy, gdy tych destabilizujących czynników jest kilka i gdy tworzą złożony,
7 | S t r o n a
wzajemnie warunkujący się splot niepowodzeo. Często sami członkowie rodziny nie są w stanie
określid, które z nich mają charakter pierwotny, a które wtórny. Taka sytuacja sprawia, że ich
eliminacja, a nawet próby ograniczenia szkodliwości są bardzo trudne i rzadko w pełni
skuteczne. Dysfunkcjonalny dom rodzinny staje siÄ™ z
ródłem przykrości, podłożem napięd i
frustracji, zarówno dla jej dorosłych członków, jak i dzieci, które szczególnie narażone są na
skutki braku realizacji podstawowych zadao rodziny. Dysfunkcjonalnośd rodzin jest zjawiskiem
dośd częstym, ale jego skalę trudno oszacowad. Nie można więc stwierdzid, czy zjawisko to,
globalnie biorąc, rozszerza się, czy też nie. Niepowodzenia w realizacji wielu działao rodzinnych
powodowane są w znacznej mierze przez nieporadnośd życiową. Nieporadnośd ta często wiąże z
niskim poziomem wykształcenia, co z kolei powoduje trudności w zabezpieczeniu bytu rodziny.
Sytuację pogarszają często takie patologiczne zjawiska, jak alkoholizm, choroby,
niepełnosprawnośd dziecka czy innego członka rodziny. Splot tych niekorzystnych czynników i
niepowodzenia w wielu sferach życia stanowią często  zaklęty krąg pogłębiający
dysfunkcjonalnośd rodziny. Konsekwencją wspomnianego splotu dysfunkcji w rodzinie są
trudności w realizacji funkcji opiekuoczej i wychowawczej. W niekorzystnej rodzinnej atmosferze
nie tylko są nie zaspokajane potrzeby materialne dzieci, ale przede wszystkim niezwykle ważne
dla prawidłowego rozwoju potrzeby emocjonalne. Brak poczucia bezpieczeostwa, poczucie
inności, bezradności wobec problemów, napięcie powodują bardzo trudną sytuację
psychospołeczną dziecka i wywierają wpływ na wyobrażenia dziecka o świecie, o nim samym
oraz na zakres doświadczeo osobistych i społecznych.
Dysfunkcjonalnośd polskiej rodziny powodują takie czynniki jak:
üð spoÅ‚eczno  demograficzne,
üð spoÅ‚eczno  ekonomiczne,
üð patologie w rodzinie.
Zjawiska społeczno  demograficzne określające strukturę i kondycję polskich rodzin mają
niewątpliwie związek z przemianami kulturowymi, obyczajowymi, ale także
z ekonomicznymi. Zmieniające się warunki w okresie minionego półwiecza, intensywna
industrializacja i urbanizacja powodowała, że również rodzina uległa istotnym przemianom.
Zmiany wzorów życia rodzinnego spowodowane głównie aktywnością zawodową kobiet
towarzyszyły zmianom w strukturze rodziny. Nastąpił rozpad rodzin dużych,
wielopokoleniowych, zintegrowanych przestrzennie i społecznie na rzecz małych,
dwupokoleniowych. W ostatnich latach mamy również do czynienia z obniżającą się liczbą
urodzeo. Zwiększa się natomiast liczba dzieci urodzonych w związkach pozamałżeoskich.
Dotyczy to najczęściej matek młodych, nie mających stałego z
ródła dochodu. Niekorzystnym, ale
wydaje się, że nieuniknionym zjawiskiem jest częsty rozpad polskiej rodziny.
Do zjawisk społeczno  ekonomicznych zagrażających prawidłowemu funkcjonowaniu polskiej
rodziny należy przede wszystkim bezrobocie. Poszerza się również krąg odbiorców świadczeo
pomocy społecznej.
Do czynników najbardziej dezorganizujących życie rodziny należą te, które powodują różnego
typu zjawiska patologiczne. Sytuację dziecka w rodzinie w największym stopniu pogarszają takie
patologiczne zjawiska, jak: alkoholizm, niewłaściwe wykonywanie obowiązków rodzicielskich,
przemoc w rodzinie.
Dysfunkcjonalnośd rodziny może byd całkowita i częściowa. Dysfunkcjonalnośd całkowita
oznacza, że występuje kompletne niepowodzenie w realizacji zadao rodziny i zastępują ją
8 | S t r o n a
w tym inne osoby lub instytucje. Dysfunkcja częściowa dotyczy trudności w realizacji niektórych
jej funkcji np. wychowawczej, emocjonalnej, rekreacyjnej.
Patologia, występuje w różnych grupach ludzkich i jest ściśle związana z rozwojem społeczeostw.
Początkowo termin patologia (z gr. pathos-cierpienie, logos-nauka) był używany w medycynie, a
dopiero w koocu XIX wieku zaczęto odnosid go do zjawisk społecznych.
Wg definicji A. Podgóreckiego patologia społeczna to postawy i zachowania ludzi, które
naruszajÄ… podstawowe normy etyczne oraz wyrzÄ…dzajÄ… mniej lub bardziej wymierne szkody
społeczne.
Wg definicji A. Lipki pod pojęciem patologia społeczna rozumie się określony stan postaw,
zachowao i sytuacji życiowych, które są szkodliwe dla historycznie uwarunkowanego postępu i
powodują ujemne następstwa dla wszechstronnego rozwoju jednostki, grupy lub całego
społeczeostwa, a polegają na nieprzestrzeganiu obowiązujących przepisów prawa, norm
moralnych, obyczajowych i kulturowych oraz na odrzuceniu lub nieposzanowaniu wartości
obiektywnie zgodnych z interesami jednostki i ogółu obywateli na określonym etapie rozwoju
kraju.
Ujmując to bardziej ogólnie patologia społeczna, zwana również społeczną dezorganizacją lub
zachowaniami dewiacyjnymi, oznacza stan zakłócenia równowagi społecznej, czego przejawem
jest osłabienie więzi społecznych, zachwianie systemu wartości oraz nieskutecznośd kontroli
społecznej.
Charakterystyczne zjawiska patologiczne to:
- przestępczośd nieletnich i młodocianych,
- alkoholizm i nadużywanie alkoholu,
- uzależnienie lekowe, toksykomania,
- samobójstwa i zamachy samobójcze,
- prostytucja nieletnich i młodocianych,
- zachorowalnośd na choroby weneryczne,
- ucieczki z domów rodzinnych, zakładów wychowawczych, zakładów poprawczych,
- pasożytnictwo społeczne,
- nieprzystosowanie społeczne wyrażające się w chorobach psychicznych.
Już w latach 70-ych Maria Jarosz określając rozmiary zjawisk patologicznych w społeczeostwie
polskim wskazała ich społeczno-ekonomiczne uwarunkowania. Po trzydziestu latach pozostają
one podobne.
Do społeczno-ekonomicznych przyczyn patologii zalicza się: ubóstwo, wzrost populacyjny,
niedostateczne warunki mieszkaniowe, industrializację urbanizację, bezrobocie młodzieży,
rozbicie wspólnoty rodzinnej, zanikanie tradycyjnych wartości, wzrastającą rolę mass-mediów,
złe funkcjonowanie systemu opieki społecznej czy niewydolnośd systemu szkolno-
wychowawczego.
Jeśli zaś chodzi o przyczyny patologii rozwijającej się wśród dzieci i młodzieży, M.Jarosz
wskazuje przede wszystkim niekorzystne, wadliwe warunki socjalizacji dzieci w rodzinach
dysfunkcjonalnych, rozbitych, niepełnych np. z powodu rozwodu czy chorób rodziców lub ich
niewydolności pedagogicznej, socjalnej, ekonomicznej, edukacyjnej, itp.
Dysfunkcje wychowawczo-dydaktyczne szkoły, nerwicogenny klimat społeczny współczesnej
szkoły, internatu czy warsztatów szkolnych, czynią właśnie szkołę środowiskiem
współodpowiedzialnym za pojawienie się zjawisk patologicznych wśród dzieci i młodzieży.
9 | S t r o n a
8. Struktura i funkcjonowanie grupy.
W strukturze każdego społeczeostwa wyróżnid można dwa poziomy organizacji:
makrostrukturalny i mikrostrukturalny. Terminem makrostruktura określa się charakterystyczny
dla danego systemu społecznego układ klas, warstw i kategorii społecznych funkcjonujących i
powiązanych. O ile makrostruktura społeczna obejmuje ogólne ramy strukturalne życia
społecznego to mikrostruktura stanowi system stosunkowo małych i niezłożonych grup
społeczności charakteryzujących się przewagą bezpośrednich stosunków i interakcji
społecznych.
Mikrostruktura wywiera decydujący wpływ na wszystkie dziedziny życia społecznego. Od niej
zależy przebieg wielu ważnych procesów społecznych takich jak proces socjalizacji i
kształtowanie charakterystycznych dla danego społeczeostwa typów osobowości, proces
kształcenia opinii członków społeczeostwa o rozmaitych sprawach, w tym istotne problemy
społeczne, polityczne, gospodarcze i inne.
Do podstawowej grupy społecznej w mikrostrukturze należy rodzina. Jest naturalną grupą
społeczną do której człowiek należy poprzez swoje narodziny.
Rodziców w rodzinie łączy więz
małżeoska, rodziców z dziedmi więz
rodzicielska. Do głównych
funkcji rodziny zalicza siÄ™:
1. funkcje prokreacyjne.
2. przygotowanie dzieci do wejścia w życie społeczne, ich pielęgnowanie i wychowywanie oraz
zapewnienie im odpowiedniego startu życiowego.
3. prowadzenie gospodarstwa domowego, zaspokajanie potrzeb członków.
4. sprawowanie pieczy nad życiem członków, ich zachowaniem, kulturą, zdrowiem, trudnościami
życiowymi.
We współczesnej rodzinie demokratycznej wzajemne stosunki między członkami układają się na
płaszczyz
nie przyjaz
ni, wzajemnego zrozumienia i współpracy, przy czym zanika podział na prace
męskie i żeoskie. Ważne jest współdziałanie rodziców ze szkołą, co zapewnia jednolitośd
wpływów wychowawczych na młode pokolenie.
Rodzina niepełna  gdy brakuje jednego z opiekunów. Często powstają trudności wychowawcze
związane ze zmniejszoną (bo przez 1 osobę) opieką, z brakiem prawidłowej atmosfery
wychowawczej, w której prawidłowy układ stosunków między ojcem i matką staje się pierwszym
wzorem postępowania dla dzieci.
Drugą z ważnych grup społecznych jest grupa rówieśnicza. Obok rodziny wywiera największy
wpływ na zachowania i postawy swoich członków. Jest to organizm społeczny wyróżniony z
pośród innych, nie ze względu na cechę demograficzną wieku, lecz ze względu na typ więzi,
bliskie nacechowanie wzajemną aprobatą uczestnictwo. Wyróżniamy grupy rówieśnicze:
- naturalne  między członkami tych grup istnieje poczucie więzi
- formalne  utworzone przez kogoś, zaprogramowane dla realizacji określonych celów; ich
istnienie oparte jest na formalnych ustaleniach.
Poprzez uczestnictwo w grupie rówieśniczej dokonuje się rozwój jednostki powodując, że staje
się ona stopniowo zdolna do konstruktywnego uczestnictwa w życiu działalności społeczeostwa.
Umożliwia realizację potrzeby kontaktu emocjonalnego i społecznego. Pozycja społeczna w
grupie wyznaczona jest poprzez aktywnośd, inicjatywę, pomysłowośd, koleżeostwo. Ważną rolę
odgrywają wzajemne kontakty interpersonalne tworząc w ten sposób podstawę do ustalania się
bliskich kontaktów i związków.
10 | S t r o n a
Charakter grupy oraz motywy i działalnośd wewnętrzną tworzą wspólne potrzeby i
zainteresowania. Grupa społeczna spełnia rolę zaplecza emocjonalnego i społecznego, sprzyja
krystalizacji systemu wartości stwarzając środowiska w którym można dostrzec cechy
ułatwiające i utrudniające zbiorowe życie. Następuje popularyzacja ról męskich i żeoskich,
ukazywane zostają wzorce godne naśladowania.
Podobną do grupy rówieśniczej jest klasa szkolna. Jest to grupa formalna, gdzie realizowane
zostają przyjęte przez grupę zadania. Na jej czele stoi nauczyciel. Klasa szkolna staje się
skutecznym narzędziem socjotechniki wychowawczej gdyż praca w grupie wzmacnia
indywidualnÄ… motywacjÄ™ i stwarza silne pobudzenie do pracy nad sobÄ… i harmonijnego
współdziałania z innymi. Nauczyciel w klasie szkolnej spełnia rolę koordynatora, który
wprowadza uczniów w zagadnienia i pozwala klasie dojśd do prawidłowych wniosków,
odpowiedzi poprzez wspólną pracę całej klasy.
Jedną z ciekawszych grup społecznych jest załoga na statku rybackim. Praca jako rybak
wymaga odpowiedniego przygotowania pod względem technicznym, lecz bardzo ważne na
morzu stają się odpowiednie predyspozycje psychospołeczne do długotrwałego pobytu na
morzu. Załoga statku ze względu na charakter pracy, przypomina tzw. instytucję zamkniętą.
Wzajemne relacje rybaków są ograniczone i dlatego tworzą się grupy koleżeoskie ułatwiające
przetrwanie trudnych chwil, występujących w długotrwałych rejsach. Na tej podstawie
wyodrębnimy dwa typy organizacji  formalną i nieformalną.
Pierwsza z nich formalna, stanowi zestaw oficjalnie obowiązujących zasad współdziałania ludzi,
zmierzających do realizacji celów instytucji. Określone zostają zadania i funkcje, stanowiska i
kompetencje, ustalone zostają prawa i obowiązki członków.
Druga nieformalna działa jako zestaw zasad które nie obowiązują urzędowo. Umożliwia to
utworzenie takich stosunków, które zaspokoją potrzeby pracownika poza drogą służbową. Daje
to poczucie zadowolenia i bezpieczeostwa z faktu przynależności do grupy opartej na więzi
koleżeoskiej, osobowej, niesłużbowej.
Wymienione dwa rodzaje struktur różnią się tym, że struktury nieformalne nie posiadają
sztywnego regulaminu wyznaczającego postępowanie członków grupy. Organizację nieformalną
należy rozpatrywad także pod kątem wyników eksploatacyjnych, które zależą nie tylko od
warunków technicznych statku, ale i klimatu społecznego załogi, uzewnętrzniającego się często
we wzajemnej życzliwości, zrozumieniu realizowanych zadao produkcyjnych lub przybierającego
formę wzajemnej wrogości i nieufności, uniemożliwiając współdziałanie i współżycie na statku
rybackim.
Opisane wyżej poszczególne grupy społeczne, ukazują ogólne ich funkcjonowanie jak również
zależności zachodzące pomiędzy członkami każdej z przedstawionych grup.
9. Wpływ społeczny - przejawy.
Wpływ społeczny to proces, w wyniku którego dochodzi do zmiany zachowania, opinii lub uczud
człowieka wskutek tego, co robią, myślą lub czują inni ludzie. Trzy przypadki wpływu
społecznego:
Naśladownictwo - kopiowanie cudzych zachowao we własnym działaniu (ziewanie- wszyscy
ziewają, gdy matka karmi dziecko też otwiera buzie) Obserwowanie modeli sprawnie sobie
radzących z odpowiednimi problemami wywiera podobnie pozytywny wpływ na zachowanie i
uczucia osób cierpiących na lęki ( np. przed kontaktami seksualnymi) i wiele innych zaburzeo
11 | S t r o n a
zachowania. Zjawisko to zwane jest modelowaniem. Teoria społecznego uczenia się zakłada, że
modelowanie jest mechanizmem świadomej zmiany własnego zachowania pod wpływem
obserwacji cudzego zachowania i jego skutków. Naśladownictwo przebiega w dużym stopniu na
podstawie prostego, automatycznego procesu przejmowania cudzych reakcji behawioralnych.
KtoÅ› siÄ™ drapie druga osoba robi to samo.
Konformizm - uleganie rzeczywistemu, czy tylko wyobrażonemu naciskowi ze strony innym ludzi
stanowiących większośd w danej sytuacji. Jeśli na 20 osób 19 ma odmienne zdanie niż ta jedna,
to ta jedna ulega i przechodzi na ich stronę( doświadczenie Ascha). Siła jednomyślnej większości
bierze się z dwóch z
ródeł, zwanych wpływem normatywnym i wpływem informacyjnym. Wpływ
normatywny polega na uleganiu jednostki temu, co uważa ona za normę społeczną, a w
szczególności za normę wyznawaną przez grupę odniesienia. Jeśli odrzucamy normę większości
jesteśmy skazani na śmiesznośd, potępienie czy wykluczenie z grupy. Właśnie to zachowanie
motywuje nas do konformizmu zewnętrznego. Jednak nikt nie lubi myśled o sobie, że jest
uległa, więc przeradza się to w konformizm wewnętrzny - podporządkujemy się i uznajemy, że
mają rację. Wpływ informacyjny- opiera się na dążeniu człowieka do tego by mied słusznośd
Wpływ normatywny dąży do tego by byd lubianym i akceptowanym przez innych. Zagrożeniem
dla konformizmu jest rozbicie jednomyślności, jeśli pojawia się kolejna osoba w grupie, która ma
odmienne zdanie. Ulegamy częściej, gdy niejasne nam jest zadanie i gdy słabo znamy się na
sprawie. Natężenie konformizmu bardziej zależy od czynników sytuacyjnych( charakter presji i
okoliczności, w jakich jest wywierana), niż od cech osobowości osób poddanych presji.
Posłuszeostwo wobec autorytetu - podporządkowywanie się poleceniom bądz
sugestiom ludzi
mających władzę czy autorytet  oprócz tego, ze ma negatywne cechy niesie również
pozytywne. Jest tez postępowaniem rozsądnym, ponieważ autorytety zwykle lepiej się znają na
rzeczy, oraz wygodnym, ponieważ posłuszeostwo autorytetom zwalnia nas z podejmowania
licznych decyzji, których podjąd nie chcemy lub nie potrafimy, a także zwalnia nas z
odpowiedzialności za realizację owych nie swoich decyzji.
Cechami sytuacyjnymi nasilającymi uległośd są:
" Wielkośd autorytetu
" Stopieo nadzorowanie przezeo wypełniania poleceo
" Brak sygnałów cierpienia ofiary;
" Tytuły
" Ubranie
Natomiast uległośd spada najbardziej wskutek obserwowania innych, nieuległych osób, a także
wtedy, gdy występuje sprzecznośd między poleceniami różnych autorytetów lub poddany presji
człowiek nie może się wyrzec odpowiedzialności za losy ofiary. Polecenia przełożonego czy
autorytetu działają wiec, jako automatyczne wyzwalacze posłuszeostwa-, ponieważ zwykle im
ulegamy, ulegamy im także gdy są bezzasadne, błędne czy nawet niebezpieczne.
10. y
ródła zachowao agresywnych.
Jest ich bardzo wiele i są one różnorodne. Duży wpływ ma rodzina i osłabienie jej roli
wychowawczej. Rodzina może rozładowad napięcie i likwidowad trudności wychowawcze, ale w
pewnych warunkach może byd również z
ródłem trudności, które narastają w miarę rozwoju
dziecka. Będą to rodziny funkcjonujące nieprawidłowo, rodziny nie wykazujące troski o dziecko
lub nie zapewniające mu warunków niezbędnych do jego pełnego rozwoju.
12 | S t r o n a
Wśród przyczyn będących z
ródłem agresji dominujących w środowisku rodzinnym wymienia się
częściowy lub całkowity brak opieki nad dzieckiem, najczęściej spowodowany brakiem ojca lub
matki. Jeśli jedno z rodziców zmarło lub odeszło z domu, pozostawiając dzieci pod opieką
drugiego rodzica, wpływa to ujemnie na ich wychowanie. W sytuacji, kiedy matka została z
dzieckiem, musi wtedy sama troszczyd się o utrzymanie rodziny, zarabiad na życie, opiekowad się
dziedmi i przeważnie żadnego z tych obowiązków nie wykonuje należycie. Jeśli nawet zajmuje
się dziedmi, kocha je i dba o nie, to przebywając w pracy dłużej niż dziecko w szkole, nie może
zapewnid mu stałej opieki. Po lekcjach dziecko wraca do pustego domu i czekając na matkę ma
wiele czasu i wypełnia go sobie niedozwolonymi zajęciami. Nie zawsze też, gdy przyjdzie ze
szkoły, ma w domu przygotowane jedzenie, często musi zadowolid się kawałkiem chleba i
dopiero wieczorem otrzymuje ciepły posiłek.
Wiele trudności sprawiają dzieci całkowicie opuszczone przez rodziców. Znane są przypadki,
kiedy rodzice rozchodząc się wypierają się własnego dziecka i żadne nie chce wziąd go do siebie.
Dzieckiem takim najczęściej zajmują się dziadkowie lub przygarnia je dalsza rodzina, często
robiÄ…c to "z Å‚aski".
Dziecko jest zaniedbane, opuszcza się w nauce, wagaruje, nikt właściwie nie ma nad im kontroli,
w szkole koledzy dokuczają mu, wyzywając od brudasów, podrzutków, włóczęgów, łobuzów, a
ono bije każdego, kto staje mu na drodze, broniąc własnej pozycji i honoru, staje się nieznośne,
oporne, nieufne i żadne perswazje ani upomnienia nie odnoszą skutku. Dziecko pragnie
serdeczności, uczucia, przynależności do kogoś, z kim czułoby się dobrze i bezpiecznie, a tego
wszystkiego zostało pozbawione.
Przyczyną agresji mogą byd nadmierne wymagania, jakie niektórzy rodzice stawiają swym
dzieciom. W pewnych rodzinach dziecko jest obciążone wieloma obowiązkami, musi wykonywad
prace ponad swoje siły nie ma chwili spokoju, każde niedbałe wykonanie poleceo karane jest
dośd surowo. Nie ma ono wolnej chwili dla siebie, a widząc, że inne dzieci mają czas na zabawę i
zaspokojenie własnych potrzeb, buntuje się, chce zmienid swoje życie, co manifestuje
nieposłuszeostwem, a nierzadko ucieczką z domu od przykrości i obowiązków.
Poważną przyczyną zaburzeo w zachowaniu się dziecka i sprzyjającą rodzeniu się agresji jest
niekonsekwentne postępowanie rodziców. Najbardziej jest to widoczne, gdy przychodzi na świat
drugie dziecko w rodzinie. Wcześniej pierwsze było rozpieszczane, wszyscy się nim zajmowali, a
matka i ojciec byli na każde zawołanie dziecka, spełniali jego prośby i zachcianki. Dziecko nigdy
nie czuło się samotne ani opuszczone, bo rodzice zawsze byli w pobliżu. Po urodzeniu się
drugiego dziecka matka musi z konieczności zająd się noworodkiem, a dla pierwszego dziecka
ma niej czasu, niż przedtem. Dziecko spostrzega, że już nie poświęca mu się tyle czasu, co
dawniej, ani nie zajmuje się nim tak wiele. Czuje się odtrącone przez to drugie dziecko, które jest
teraz w centrum miłości rodziców, zaczyna kaprysid, staje się dokuczliwe, pragnie zwrócid na
siebie uwagę, a jeśli nie osiąga zamierzonego celu, staje się coraz bardziej nieznośne.
W dotychczasowej analizie z
ródeł agresji rozważany był problem małego dziecka. Byłaby ona
niepełna, gdybyśmy nie uwzględnili trudności wychowawczych występujących w okresie
dorastania młodzieży, w którym niewłaściwe oddziaływania wychowawcze osób dorosłych
powodują wiele konfliktów, nieporozumieo, przejawów nieposłuszeostwa i różnego rodzaju
13 | S t r o n a
zachowao agresywnych.
Postępowanie z młodzieżą w okresie dorastania wymaga taktu i dyskrecji. Nie trzeba byd zbyt
ciekawskim i nie wypytywad młodzieży o jej sprawy, przeżycia, budzące się pierwsze uczucia
miłości, przeżywanie pierwszych sukcesów i porażek. Wszystko to młodzież musi przeżywad
sama, są to dla niej wielkie wydarzenia, tak wielkie, że nie potrafi zwierzyd się z nich nikomu, a
tym bardziej osobie, która o nie wypytuje. Kiedy jednak odczuje potrzebę opowiedzenia komuś z
rodziny o swoich sprawach, podzielenia się swoimi radościami, wątpliwościami, nie należy takiej
rozmowy odkładad na potem czy na jutro, bo wtedy może się rozmyślid i nie będzie chciała
rozmawiad. Na takie poufne rozmowy trzeba mied zawsze czas i nigdy nie należy traktowad ich
lekceważąco. Tylko ci rodzice zyskują zaufanie swoich dzieci, którzy nawet sprawy błahe traktują
poważnie i zastanawiają się razem z nimi, jak je rozwiązad, czy jak się do nich ustosunkowad. W
życzliwej atmosferze nie będzie sytuacji konfliktowych. Młodzież chce, by dorosła i trzeba
pomóc jej wejśd w świat ludzi dorosłych.
Szkoła ma również trudności w wychowawczym oddziaływaniu na uczniów trudnych, do
których nie trafiają żadne perswazje, tłumaczenia czy nawet stosowane kary. Trudności z
dziedmi, u których nie stwierdzono żadnych zmian w ośrodkowym układzie nerwowym lub
nadpobudliwości emocjonalnej, są najczęściej związane z wadliwą organizacją procesu
wychowania i nauczania.
Poważnym z
ródłem trudności wychowawczych jest niezaspokojenie przez szkołę potrzeby
uznania i sukcesu u młodzieży. Uczniowie każdej szkoły chcą, aby oceny i pochwały były
wyrazem uznania ze strony nauczyciela. Najczęściej nauczyciele chcą kształtowad uczniów
według określonych wzorów, a uczeo sam chce decydowad o własnym rozwoju. Nauczyciele
stawiajÄ… sobie za zadanie wyszukiwanie, czego uczeo nie potrafi, aby postawid ocenÄ™, a uczeo,
by uniknÄ…d oceny niedostatecznej, stara siÄ™ ukryd swÄ… niewiedzÄ™. Nauczyciele wymagajÄ…
posłuszeostwa i bezkrytycznego wykonywania poleceo, co powoduje, że uczeo zaczyna się
buntowad, przestaje lubid szkołę.
Uczeo ceni szkołę i nauczycieli wówczas, kiedy zaspokaja w niej swoje potrzeby, nie jest
zagrożony upokorzeniem, szyderstwem czy ironią ze strony nauczyciela i kolegów, kiedy
wymaga siÄ™ od niego tyle, na ile go stad. W takich warunkach Å‚atwo o dobre samopoczucie,
radośd ze współżycia z kolegami, radośd z uzyskanych sukcesów z rzetelnej twórczej pracy.
Uczeo czuje lęk przed oceną niedostateczną, klasówką czy odpowiedzią ustną. Ocenom
negatywnym towarzyszy poczucie małej wartości. Nauczyciel stawiając ocenę niedostateczną,
często w obecności klasy kpi z ucznia, nazywa go leniem lub nieukiem. Wciąż pogłębiające się
niepowodzenia szkolne, brak możliwości opanowania zbyt trudnego materiału stanowią jedną z
głównych przyczyn wzrostu zachowao agresywnych.
Należy jeszcze wspomnied, że przyczyną zachowao agresywnych u dzieci i młodzieży jest
używanie alkoholu i narkotyków a także przykłady przemocy pokazywane w telewizji. Przemoc w
telewizji może wpływad na agresywne zachowania, tłumid wrażliwośd w odbiorze realnego życia
oraz uczyd nierealistycznych zachowao.
14 | S t r o n a