PSYCHOLOGIA KLINIACZNA
1. Psychologia kliniczna - charakterystyka (obszar zainteresowao, przedmiot,
psychologia kliniczna jako dziedzina badao i praktyki).
Psychologia kliniczna powstała na przełomie XIX i XX w., kiedy to powstały pierwsze kliniki
psychologiczne gdzie zajmowano się dziedmi i dorosłymi z zaburzeniami psychicznymi (osoby te
przejawiały różne formy nieprzystosowania indywidualnego, np. podwyższony poziom lęku).
Początkowo psychologowie kliniczni współpracowali z lekarzami (neurologami, psychiatrami), ich
zadaniem było uzupełnianie wiedzy i diagnozy lekarskiej. Psycholog kliniczny posiada
wykształcenie humanistyczne i podyplomowe medyczne.
W definicji psychologii klinicznej stosuje się pojęcie obszaru zainteresowao i przedmiotu. Obszar
zainteresowao to sfery rzeczywistości, którymi interesują się psychologowie, są to dziedziny
rzeczywistości związane ze zdrowiem i chorobą, normalnością i nienormalnością. W obszarze
zainteresowao psychologa klinicznego znajdują się zjawiska, które można opisad w dwóch
wymiarach:
- zdrowie (dobrostan) - choroba (cierpienie)
- jednostka - środowisko
Przedmiot psychologii klinicznej to sposób ujmowania obszaru, którym się ona interesuje.
Helena Sęk (2007) proponuje przedmiotem psychologii klinicznej nazwad zespół twierdzeo:
- opisujÄ…cych zdrowie i zaburzone funkcje psychiczne i somatyczne oraz zachowania
- wyjaśniających przyczyny zdrowia i zaburzeo oraz ich biopsychospołeczny mechanizm
- stanowiÄ…cych teoretyczno-metodologiczne podstawy psychologicznej diagnozy
- określających zasady postępowania mającego na celu promocję i ochronę zdrowia,
prewencjÄ™ zaburzeo i pomoc psychoterapeutycznÄ….
Psychologia kliniczna jest dziedzinÄ… badao i specjalistycznej wiedzy oraz dziedzinÄ… praktyki.
Zadania psychologów klinicznych:
a) badawcze - polegajÄ… na tworzeniu i rozwijaniu wiedzy teoretycznej i empirycznej dla
obszaru zdrowie
- choroba oraz jednostka - środowisko.
b) praktyczne - zastosowanie wiedzy do rozwiązywania problemów osoby, osoby w grupie, w
społeczności.
Psychologię kliniczną określa się współcześnie jako dziedzinę badao i praktyki, zajmuje się opisem i
wyjaśnianiem zdrowia, zaburzeo zachowania, przeżywania, funkcji somatycznych oraz
rozwiązywaniem problemów zdrowotnych ludzi i społeczności. H. Sęk dodaje, że zachowanie,
przeżywanie i funkcjonowanie somatyczne jest zdrowe, wówczas gdy człowiek zaspokaja swe
potrzeby, inaczej realizuje cele indywidualnego rozwoju oraz gdy realizuje cele rozwoju
społecznego. Człowiek rozwija się w dwóch płaszczyznach: realizując siebie oraz realizując siebie w
grupie.
Tradycyjnym zadaniem psychologa klin. było leczenie zaburzeo na pograniczu nerwic i psychoz.
Nowe obszary pracy psychol. klin. to problemy w szkołach, czy innych placówkach opiekuoczych,
uzależnienia (alkohol, internet, praca, narkotyki).
2. Charakterystyka trzech typów norm (norma ilościowa, społeczno-kulturowa,
teoretyczna).
Norma i normalnośd to kluczowe pojęcia dla psychologii klinicznej.
Normalnośd może byd rozumiana jako:
a) powszechnośd, masowośd danego postępowania
b) zgodnośd z oczekiwaniami, konwencją, wzorcami zachowao, które są charakterystyczne dla
danej populacji
c) zgodnośd z normami obowiązującymi w danej populacji.
Według Heleny Sęk (2007) wyróżnia się trzy typy norm:
a) normę ilościową - wynik pomiaru, odzwierciedla rozkład cech w danej populacji, np. można
ją odnieśd do cech somatycznych i psychologicznych. Stosując normy można je porównad.
Ilościowo pojęta norma jest rzadko wykładnikiem kryterium zdrowia psychicznego.
b) normę społeczno - kulturowa - bardziej wieloznaczna norma, to co jest typowe dla danej
kultury jest uznawane za normalne, jest to bardzo wieloznaczne pojęcie, często
kontrowersyjne.
1 | S t r o n a
c) normę teoretyczną - jest to typ normy w którym stan jednostki lub grupy odnosi się do
ogólnych prawidłowości lub twierdzeo zawartych w teoriach naukowych. O stanie
normalnym decyduje się porównując wskaz
niki; psycholog kliniczny powinien dobrad
odpowiedni model teoretyczny do badao, odnoszÄ…c zachowanie osoby do twierdzeo
naukowych.
3. Kryteria patologii pozwalające odróżnid patologię od normy (Nepale, Davidson,
Haga).
Rosenhan, Seligman, Antonovsky)
Nepale, Davidson i Haaga proponują by patologię odróżnid od normy na podstawie następujących
kryteriów:
a) wskaz
niki statyczne (pomiar jakiejÅ› cechy danej populacji)
b) zachowania niespodziewane (zachowania odmienne od typowych reakcji, np. reakcja lęku
w windzie)
c) naruszenie norm (zachowania odmienne od przyjętych norm, np. nieprzestrzeganie higieny
osobistej w depresji)
d) poczucie subiektywnego dyskomfortu (anomalne stany wywołujące bardzo duże poczucie
cierpienia)
e) niesprawnośd (zachowania prowadzące do niesprawności, np. niezdolnośd do poruszania
się środkami komunikacji miejskiej, niezdolnośd seksualna)
Rosenhan, Seligman wymieniają inne kryteria pozwalające odróżnid patologię od normy:
a) trudności w przystosowaniu
b) nieracjonalnośd, dziwacznośd
c) wyrazistośd i konwencjonalnośd
Normę od patologii odróżnia to czy zachowanie jest funkcjonalne i czy zachowanie służy
osiągnięciu celu przez osobę. Podają oni przykłady zachowao niefunkcjonalnych, np. zachowania
autodestrukcyjne, samookaleczenia, usiłowania samobójcze, zaniechanie odżywiania się,
prowokowanie konfliktów społecznych czy małżeoskich).
Antonovsky zaproponował pojęcie poczucia koherencji. Jest to orientacja życiowa, polegająca na
spostrzeganiu świata jako:
- zrozumiałego
- sterowalnego
- majÄ…cego sens
i wobec tego wartego podejmowania wysiłku i inwestowania emocjonalnego. Te trzy wymiary
pozwalają na lepsze funkcjonowanie i radzenie sobie z trudnościami.
Żadna z tych trzech teorii nie jest wystarczająca do określenia patologii, należy łączyd te normy.
Klasyfikacja patologii jest uzasadniona dla praktyki psychologicznej.
4. Klasyfikacje zaburzeo (DSM-4, ICD-10)
Kryteria diagnostyczne ICD-10
Typ impulsywny  muszą wystąpid co najmniej trzy spośród cech wymienionych poniżej, a w tym
druga:
üð Wyraz
na tendencja do nieoczekiwanych działao bez zważania na konsekwencje
üð Wyraz
na tendencja do zachowao kłótliwych i do wchodzenia w konflikty z innymi,
szczególnie jeżeli impulsywne działania zostały pokrzyżowane lub skrytykowane
üð Ciążenie ku erupcjom gniewu lub gwaÅ‚townoÅ›ci, poÅ‚Ä…czone z niezdolnoÅ›ciÄ… do
kontrolowania wynikajÄ…cego z tego wybuchowego zachowania
üð TrudnoÅ›d utrzymania jakiegokolwiek kursu dziaÅ‚ao, który nie wiąże siÄ™ z natychmiastowÄ…
nagrodÄ…
üð Niestabilny i kapryÅ›ny nastrój
Typ borderline  muszą wystąpid co najmniej trzy spośród cech wymienionych przy typie
impulsywnym (powyżej), a do tego co najmniej dwie spośród poniższych:
üð Zaburzenia w obrÄ™bie i niepewnoÅ›d co do obrazu ja (self image) oraz celów i wewnÄ™trznych
preferencji (włączając seksualne)
üð Ciążenie ku byciu uwikÅ‚anym w intensywne i niestabilne zwiÄ…zki, prowadzÄ…ce czÄ™sto do
kryzysów emocjonalnych
2 | S t r o n a
üð Nadmierne wysiÅ‚ki unikniÄ™cia porzucenia
üð PowtarzajÄ…ce siÄ™ groz
by lub działania o charakterze autoagresywnym (self-harm)
üð Chroniczne uczucie pustki
Kryteria diagnostyczne DSM-IV
üð GorÄ…czkowe wysiÅ‚ki unikniÄ™cia rzeczywistego lub wyimaginowanego odrzucenia
üð Niestabilne i intensywne zwiÄ…zki interpersonalne, charakteryzujÄ…ce siÄ™ wahaniami
pomiędzy ekstremami idealizacji i dewaluacji
üð Zaburzenia tożsamoÅ›ci: wyraz
nie i uporczywie niestabilny obraz samego siebie lub poczucia
własnego ja (sense of self)
üð ImpulsywnoÅ›d w co najmniej dwóch sferach, które sÄ… potencjalnie autodestrukcyjne (np.
wydawanie pieniędzy, seks, nadużywanie substancji, lekkomyślne prowadzenie pojazdów,
kompulsywne jedzenie)
üð NawracajÄ…ce zachowania, gesty lub groz
by samobójcze albo działania o charakterze
samookaleczajÄ…cym
üð NiestabilnoÅ›d emocjonalna spowodowana wyraz
nymi wahaniami nastroju (np. poważnym
epizodycznym głębokim obniżeniem nastroju (dysphoria), drażliwością lub lękiem
trwającymi zazwyczaj kilka godzin, a jedynie rzadko dłużej niż kilka dni)
üð Chroniczne uczucie pustki
üð Niestosowny, intensywny gniew lub trudnoÅ›ci z kontrolowaniem gniewu (np. czÄ™ste
okazywanie humorów (frequent displays of temper), stały gniew, powtarzające się bójki)
üð Przelotne, zwiÄ…zane ze stresem myÅ›li paranoiczne (paranoid ideation) lub poważne
symptomy rozpadu osobowości (dissociative symptoms)
5. Teoria dezintegracji pozytywnej Kazimierza DÄ…browskiego- charakterystyka.
Osobowośd jest przejawem trwającego całe życie wszechstronnego rozwoju ( rozwój - nie stan) .
Rozwój polega na rozkwicie i schyłku pewnych zjawisk, na ich wzroście i destrukcji. Osobowośd
rozwija się, musi przejśd przez okres dezintegracji, aby w koocowym etapie dojśd do nowej wtórnej
integracji. Dezintegracja jest impulsem do szukania sensu i wartości w życiu. Założenia teorii:
- właściwością człowieka jest jego rozwój;
- na poziomie fizycznym rozwój ten odbywa się z konieczności;
- człowiek jest istotą psychofizyczną;
- poza rozwojem fizycznym u niektórych ludzi występuje rozwój duchowy, intelektualny (
rozwój osobowy) ;
- rozwój strefy duchowej rozluz
nia zespoły prymitywne oraz jednośd pierwotnej struktury
jednostki - w ten sposób poprzez dezintegrację pozytywną jednostka rozwija się, ale
jednocześnie traci swoją spoistośd; instynkt rozwojowy rozbijający pierwotną strukturę
dąży do odbudowania jedności na wyższym poziomie.
Życie człowieka oparte jest o 3 główne czynniki : fizjologię organizmu, uwarunkowania społeczne ,
wewnętrzną siłę autokreacji - odpowiada za samodoskonalenia się i rozwój w a konsekwencji za
zdrowie psychiczne. Rozwój polega na szeregu procesów o charakterze dezintegracyjnym i
integracyjnym. Dezintegracja - rozpadanie się na części składowe , przetwarzanie się jednych
struktur osobowości w drugie, rozchwianie i popadanie skrajności w skrajnośd, brak równowagi
wewnętrznej, cierpienie. Integracja - scalenie, zespolenie cech osobowości, tworzenie całości z
części, harmonia i równowaga.
Dąbrowski wyróżnia różne jej typy.
1. Integracja pierwotna
" poziom najmniej zróżnicowany, brak w nim dynamiki rozwojowych;
" brak związków uczuciowych z innymi ludz
mi sztywnośd;
" brak refleksji i konfliktów wewnętrznych - ale występują konflikty zewnętrzne z
otoczeniem;
" zachowanie jest egoistyczne i egocentryczne i ma na celu zaspokajanie swoich potrzeb;
" dominacja czynnika dziedzicznego; do tego poziomu należą psychopaci i większośd ludzi
przeciętnych.
2. Dezintegracja jednopoziomowa i jednokierunkowa.
3 | S t r o n a
" Rozbicie wewnętrzne polega na zabrnięciu w jakiś ślepy zaułek osobowości, chaos
myśli i uczud;
" pojawia się czynnik drugi - uwarunkowania społeczne - w postaci związków
międzyludzkich - liczenie się z opinią innych ludzi;
" pojawiają się pierwsze dynamizmy rozwojowe : obok konfliktów zewnętrznych -
konflikty wewnętrzne, empatia, identyfikacja, ambiwalencja;
" dominuje relatywizm wartości;
zachowanie może nie mied żadnej orientacji i jest podatne na miany mody, ideologii,
przywódców, obejmuje wszystko co nie ukierunkowane dziwaczne , nie dające się
przywidzied.
3. Dezintegracja wielopoziomowa spontaniczna.
" Następuje zróżnicowanie struktur i funkcji psychicznych , ich hierarchizacja i dążenie do
uporządkowania wewnętrznego;
pojawiają się kolejne formy wzmożonej pobudliwości psychicznej kolejne dynamizmy :
hierarchizacja, niezadowolenie z siebie, poczucie niższości wstydu, winy zaniepokojenie
i zdziwienie sobÄ…;
" obok czynnika drugiego zaczyna dominowa czynnik trzeci - wewnętrzna siła
autokreacji-objawiajÄ…cy siÄ™ pojawieniem siÄ™ samorealizacji;
człowiek coraz jaśniej zdaje sobie sprawę jaki jest naprawdę ( ja realne) a jaki powiniem
byd ( ja idealne) i zaczyna budowad ideał swojej osobowości;
" przeważają konflikty wewnętrzne na zewnętrznymi;
występują głębokie związki uczuciowe ,
refleksyjnośd.
4. Dezintegracja wielopoziomowa zorganizowana.
" świadome kształtowanie swojej osobowości, dążenie do syntezy, harmonii i integracji
wewnętrznej;
" utrwala się samoświadomośd, samowychowanie, autentyzm;
" przekształcenia wewnątrz psychiczne dokonują się poprzez przekształcanie powinności
w rzeczywistośd oraz poprzez realizowanie własnego ideału osobowości.
5. Integracja wtórna.
" Harmonijna jednośd osobowości, równowaga i synteza wewnętrzna dokonująca się
poprzez urzeczywistnienie się ideału osobowości; brak konfliktów wewnętrznych;
Trzy modele diagnozy psychologicznej (model nozologiczny, funkcjonalny, psychospołeczny)
Diagnoza psychologiczna, to opis nieprawidłowości zachowania w różnych sytuacjach życiowych,
znalezienie przyczyn oraz określenie stopnia udziału mechanizmów psychologicznych,
organicznych lub środowiskowych w powstawaniu tych zaburzeo. Zadaniem diagnozy
psychologicznej jest przygotowanie materiału informacyjnego i zaleceo do terapii oraz
sformułowanie prognozy, co do dalszego funkcjonowania. Do tego celu służą: obserwacja, wywiad,
rozmowa, które pozwalają na postawienie hipotezy, co do przyczyn nieprawidłowości oraz testy
psychologiczne, które umożliwiają jej sprawdzenie. Testy psychologiczne pozwalają określid
poziom badanej czynności oraz ustalid charakterystykę badanej osoby w porównaniu z innymi.
1. Model nozologiczny: model różnicowy, diagnoza upowszechniła się głównie w medycynie, ma
znaczenie historyczne, rozpoczął się od współpracy psychologów z lekarzami,
" stwierdza siÄ™ objawy i symptomy zaburzeo;
" po stwierdzeniu określonych objawów dokonuje się kwalifikacji tych objawów do
określonej jednostki nozologicznej;
" nie podejmuje się czynności terapeutycznych i nie szuka się przyczyny;
" psycholog pomaga diagnozowad - cel - jako uzupełnienie diagnozy medycznej;
" rola psychologa kooczy siÄ™ na diagnozie;
" doszukiwano siÄ™ przyczyn choroby w samym pacjencie;
" pozytywny aspekt modelu : wzrost zainteresowao psychologów problemami
neurologicznymi;
2. Model funkcjonalny - w ramach tego podejścia psychologów interesowało funkcjonowanie
pacjentów a nie tylko sprawdzenie czy dana jednostka chorobowa występuje, przedmiotem badao
stała się osobowośd człowieka. W ramach modelu diagnozę można określi jako proces składający
się z 2 etapów. Rozpoznanie - czy osoba badana jest w stanie regulowad swe stosunki z
otoczeniem np. czy dziecko z trudnościami w nauce jest w stanie funkcjonowad w szkole masowej.
Wyjaśnienie stwierdzonego zaburzenia - ten etap nazwany jest diagnozą negatywną -
dlaczego dochodzi do zaburzenia ? Psycholog pełni rolę nadrzędną, gwarantuje podmiotowe
4 | S t r o n a
podejście do pacjenta, po diagnozie pacjenta może nastąpid terapia.
3. Model psychospołeczny (interakcyjny)  uwzględnia kontekst społeczny, w którym odbywa się
diagnoza, diagnoza uwzględnia interes pacjenta , ale w ramach tej diagnozy zakłada się, że
społeczeostwo ( otoczenie ) uczestniczą w procesie diagnozowania. Osoby podlegające
diagnozowaniu z reguły zgłaszają problem, pojawiają się u psychologa zwykle ze wstępną diagnozą
( protodiagnozÄ…). W tym modelu zadaniem psychologa jest weryfikacja diagnozy - protodaignozy.
np. Nauczyciel kształtuje wstępna diagnozę, przekazuje informacje o konieczności skierowania
dziecka do specjalisty.
Psycholog musi wejśd w interakcję z otoczeniem, przy formułowaniu diagnozy musi brad
pod uwagę uwarunkowania środowiskowe, zawodowe - te które mogą mied związek ze stanem
zdrowia, jest konsultantem , doradcÄ… pacjenta .
7. Wybrane metody w diagnozie klinicznej (obserwacja, wywiad, rozmowa
psychologiczna, metody projekcyjne, testy psychometryczne).
Obserwacja kliniczna - to celowe świadome i odpowiednio zorganizowane spostrzeganie ,
określonych zachowao pacjenta , wskaz
ników, cech i procesów psychicznych :
üð Behawioralnych
üð Fizjologicznych
üð Somatycznych
üð Przedmiotowych / rzeczy i wytwory osoby badanej/
Po zarejestrowaniu objawów dokonujemy interpretacji wskaz
ników i weryfikacji wyników
obserwacji przy pomocy innych metod na które pacjent musi wyrazid zgodę. Wadą jest
subiektywizm  Zaletą stały żywy kontakt.
Techniki obserwacji klinicznej:
üð obserwacja gabinetowa
üð obserwacja zadaniowa
üð obserwacja szpitalna
Ze względu na zakres można wyróżnid obserwację wycinkową i całościową.
Przedmiotem obserwacji wycinkowej ( cząstkowej ) są określone ruchy lub czynności, które
wyznaczają zakres prowadzonych obserwacji. Obserwacja całościowa dotyczy całokształtu
zachowania się danej jednostki. Umożliwia ona bardziej wszechstronne poznanie go, jednak jest
czasochłonna, gdyż musi byd prowadzona systematycznie przez dłuższy okres, opierad się na
bogatszych materiałach niż obserwacja wycinkowa. Zastosowanie tego rodzaju obserwacji
wymaga ponadto posiadania pewnego doświadczenia umożliwiającego, z jednej strony, sprawne
notowanie dokonywanych obserwacji, z drugiej zaś, przeprowadzenie wśród nich właściwej
selekcji, zwracanie uwagi na czynności szczególnie ważne i symptomatyczne.
W zależności od sytuacji, w której przeprowadzamy obserwację, oraz wpływu obserwatora
na wystąpienie określonych zachowao, możemy wyróżnid obserwację swobodnego zachowania
oraz obserwacjÄ™ w warunkach eksperymentu.
Obserwacja swobodnego zachowania ogranicza się do zarejestrowania reakcji występujących
spontanicznie w zwykłych, codziennych warunkach życiowych. Zaletą takiej obserwacji jest
naturalnośd sytuacji, co umożliwia bezpośrednie poznanie rzeczywistych zachowao się
występujących u określonej jednostki. Zasadniczym brakiem jest tutaj koniecznośd długotrwałego
oczekiwania na wystąpienie pożądanych reakcji, co przedłuża czas badania i ogranicza możliwośd
zgromadzenia wystarczającego materiału rzeczowego. Braków tych pozbawiona jest obserwacja w
warunkach eksperymentu. Polega ona na zamierzonym wywołaniu określonych zachowao, które
pragniemy dokładniej poznad. Może ona mied postad : eksperymentu naturalnego, eksperymentu
laboratoryjnego oraz obserwacji w warunkach badao testowych. Obserwacje w warunkach
eksperymentu naturalnego przeprowadzana jest w codziennych sytuacjach życiowych, które
zostały jednak celowo stworzone przez obserwatora. Eksperymentator, wywołując wystąpienie
określonych warunków, dobiera je w ten sposób, że osoba obserwowana nie wie, że jest
przedmiotem eksperymentu. Obserwacje laboratoryjne dokonywane sÄ… w odpowiednio
wyposażonych laboratoriach psychologicznych. Wymagają one zastosowania specjalnych
5 | S t r o n a
aparatów i przyrządów, umożliwiających z jednej strony wywołanie, z drugiej zaś dokonanie
dokładnego pomiaru badanych zachowao. Występuje tu sztucznośd, co może wpływad na
zachowanie badanej osoby. Obserwacja w warunkach badania testowego dokonywana jest przy
stosowaniu różnych testów. Umożliwia ona skuteczne uzupełnianie oraz zweryfikowanie
ilościowych wyników badao testowych.
Skutecznemu prowadzeniu obserwacji sprzyja szereg właściwości psychicznych obserwatora osoba
dokonująca obserwacji. Dobry obserwator powinien charakteryzowad się następującymi cechami:
üð byd zainteresowany poznawanymi zjawiskami
üð rzetelny, dokÅ‚adny, obiektywny
üð spostrzegawczy
üð mied wiedzÄ™ dotyczÄ…cÄ… poznawanych zjawisk
Wywiad jest metodą badawczą, polegającą na zebraniu potrzebnych informacji dotyczących osób
czy określonych zjawisk od kompetentnego informatora. Jeśli prowadzimy wywiad o pacjencie, to
musimy go zorganizowad z osobami, które pacjenta dobrze znają i mogą podad interesujące nas
wiadomości. Wywiad stosujemy tam, gdzie nie można zastosowad innych metod badania, a
zjawiska ważne dla nas mogą nie wystąpid. Aby wiadomości uzyskane w wywiadzie przyczyniły się
do wyjaśnienia danego zjawiska, wywiad powinien byd dobrze przygotowany. W każdych
badaniach zależy badającemu na uzyskaniu nie jakiegokolwiek materiału, ale dokładnego i
prawdziwego. Należy więc wyraz
nie określid cel wywiadu, któremu powinno się podporządkowad
zagadnienia poruszane w wywiadzie. Następnie trzeba dobrad osoby kompetentne, z którymi
chcemy przeprowadzid wywiad i ustalid sposób postępowania z nimi. Trzeba przewidzied wywiady
z kilkoma osobami, a nie tylko z jedną, ponieważ każdy ma swój indywidualny punkt widzenia
danej sprawy czy osoby i przedstawia ją zgodnie z własnym przekonaniem. Przeprowadzenie
wywiadu z kilkoma osobami pozwoli na wybranie z ich informacji tych wiadomości, które się
powtarzają u wszystkich i tych, które są u każdego rozmówcy inne. Jest to wybranie obiektywnych
stwierdzeo naszych rozmówców, ponieważ naszym zadaniem jest dotarcie do informacji
prawdziwych.
Rozmowa psychologiczna
RozmowÄ™ psychologicznÄ… przeprowadzamy z osobÄ… badanÄ…, gdy chcemy uzyskad informacje o niej
od niej samej. Jak już wspomniano poprzednio, rozmowę z osobą badaną należy bardzo dokładnie
przygotowad i taktownie przeprowadzid, aby jej nie zrazid, bo wtedy nie uzyskamy wiarogodnych
informacji. Badany powinien mied przekonanie, że chcemy mu pomóc i dlatego pytamy go o
pewne sprawy, a nie robimy tego z ciekawości. Badający powinien wyraz
nie określid cel rozmowy i
wokół niego organizowad pytania i zagadnienia poruszane w rozmowie. Rozmowa powinna mied
przebieg bezpośredni, niekrępujący, aby badany mógł bez obaw mówid o sprawach interesujących
badajÄ…cego.
Metody projekcyjne pojęcie upowszechnione przez psychologię, oznaczające badanie osobowości
i wykrywanie cech psychicznych człowieka poprzez poznawanie jego motywacji i zaburzeo w życiu
emocjonalnym, stawianie go w sytuacji wymagającej wyboru jednej z wielu możliwych form
reagowania i, co za tym idzie, "rzutowanie" fantazji badanego na zewnątrz. Większośd metod
projekcyjnych ma charakter testów, zwanych testami projekcyjnymi.
Test projekcyjny - metoda badania psychologicznego, w której nadawanie przez osobę
indywidualnych znaczeo wieloznacznemu materiałowi bodz
cowemu ujawnia jej stany psychiczne,
cechy osobowości, wartości, postawy, cele, mechanizmy obronne, lęki, kompleksy, traumy itp.
Istotą testu projekcyjnego jest wydobycie nieświadomych treści psychicznych, których badany nie
jest w stanie ujawnid świadomie, nawet przy najlepszych chęciach i postawie współpracy,
ponieważ sam ich nie zna. Przykładami testów projekcyjnych są:
TEST KOCHA (zwany też testem drzewa).
6 | S t r o n a
TEST MURRAYA (TAT)  w wersji podstawowej test składa się z trzech serii po 10 obrazków. Na
obrazkach przedstawione są sceny z życia społecznego, które badany ma szeroko opisad, łącznie z
tym czego na obrazkach nie ma a może się domyślid.
TEST RORSCHACHA - rysunek postaci ludzkiej test składa się z 10 tablic z plamami atramentowymi
(5 szaroczarnych, 2 szaroczerwone i 3 kolorowe). Tablice prezentuje się osobie badanej, która
opowiada, co na nich widzi. W odpowiedziach bierze siÄ™ pod uwagÄ™:
üð interpretowany obszar (caÅ‚oÅ›d, części)
üð determinantÄ™ odpowiedzi (ksztaÅ‚t, barwa, pozorny ruch)
üð poziom formy (zgodnoÅ›d obrazu z bodz
cem)
üð treÅ›d (ludzie, zwierzÄ™ta etc.).
TEST ZADAO NIEDOKOOCZONYCH którym zadaniem osoby badanej jest dokooczenie wcześniej
przygotowanych zdao. Następnie uzyskane w ten sposób dane są analizowane jakościowo i
ilościowo. Treści ujawnione w teście mogą się stad tematem do pogłębionej dyskusji z pacjentem,
mogą byd też potraktowane jako projekcja nieświadomych treści.
Testy projekcyjne mają swoich gorących zwolenników, którzy twierdzą, że jest to metoda
pozwalająca zrozumied głębokie, bardzo intymne treści psychiczne, które niemożliwe są do
wydobycia przy pomocy innych metod. Dzięki testom projekcyjnym możemy także uzyskad
informacje, których sama osoba badana jest nieświadoma.
Test psychometryczny jest to wystandaryzowany i zobiektywizowany pomiar próbki zachowania.
Pozwala na podstawie zachowania siÄ™ osoby badanej w sytuacji testowej wnioskowad o jej
zachowaniu w sytuacjach pozatestowych, życiowych. Testy to najbardziej typowa i popularna
metoda badao psychologicznych . Stosowana przez psychologów zarówno w celach naukowych,
badawczych, jak i diagnostycznych. WAIS - Wechsler Adult Intelligence Scale - test inteligencji dla
dorosłych skonstruowany przez Davida Wechslera. Aktualna polska adaptacja tego testu z 11
testów badających poziom rozwoju różnych zdolności poznawczych. Test Weschlera jest
przeznaczony do badao indywidualnych. cji. Jednakże współcześnie do indywidualnych pomiarów
inteligencji częściej używa się skal skonstruowanych przez Weschlera (1995). Każda podskala
zawiera zadania mierzące odrębny rodzaj zdolności intelektualnych. Test ten pozwala wiec ocenid
nie tylko ogólny poziom inteligencji, ale także informacje o silnych i słabych punktach danej osoby
badanej. Najlepiej sprawdza się w ocenie przeciętnej inteligencji, nie jest przeznaczony do
diagnozowania upośledzeo i badania inteligencji ponadprzeciętnej. Dzieli się na skalę słowną
(werbalną) i bezsłowną (wykonaniową). Testy słowne składają się z testu: wiadomości,
powtarzania cyfr, słownikowego, arytmetyki, rozumienia i podobieostwa. Na testy bezsłowne:
braki w obrazkach, porządkowanie obrazków, klocki, układanki i symbole cyfr. Dzięki temu skala
Weschlera pozwala ocenid werbalny i niewerbalny IQ. Weschler wprowadził również pojęcie
odchylenia IQ.
8. Nurty teoretyczne w psychoterapii
- podejście psychoanalityczne
- podejście behawioralno-poznawcze
- podejście humanistyczno-egzystencjalne
- podejście systemowe
Psychoterapia to zbiór technik leczących lub pomagających leczyd rozmaite schorzenia i problemy
natury psychologicznej. Wspólną cechą wszystkich tych technik jest kontakt międzyludzki, w
odróżnieniu od leczenia czysto medycznego. Psychoterapia powstała oryginalnie jako integralna
częśd psychoanalizy, ale współcześnie została zaadaptowana i rozwijana także przez inne gałęzie
psychologii, takie jak psychologia postaci i psychologia poznawcza. W obecnym rozumieniu
medycznym należy jednak podzielid to, co popularnie nazywa się psychoterapią, na dwie istotnie
różniące się od siebie dziedziny - psychoterapię i pomoc psychospołeczną. Psychoterapia sensu
7 | S t r o n a
stricto jest metodą z wyboru (czyli posiadająca największa i udowodnioną skutecznośd w leczeniu
zaburzeo nerwicowych (obecnie klasyfikowanych jako zaburzenia lękowe) i zaburzeo osobowości.
Pomoc psychospołeczna jest to "pomaganie" - tam gdzie nie ma zdefiniowanej (wg ICD-10 i
DSM-IV) choroby ani zaburzenia, ale jednak pacjent potrzebuje czyjejÅ› pomocy. PsychoterapiÄ™ wg
prawa mogą prowadzid wyłącznie osoby o odpowiednich kwalifikacjach, a pomoc psychospołeczną
praktycznie wszyscy którzy się do tego poczuwają - największą oczywiście rolę grają tu
psycholodzy, socjoterapeuci, pedagodzy, niewykwalifikowani w psychoterapii lekarze etc.
Cele psychoterapii ukierunkowane są zwykle na zmiany zachowao i postaw pacjenta, jak też na
rozwój jego kompetencji emocjonalnych, np. na podniesienie poziomu samokontroli, radzenie
sobie z lękami oraz stresem, podniesienie samooceny, poprawę zdolności tworzenia więzi,
współpracy i komunikowania się z otoczeniem, czy też na poprawę własnej motywacji do
działania. W zależności od przyjętego kryterium, psychoterapię można ogólnie podzielid na:
üð dÅ‚ugoterminowÄ… (kilka do kilkunastu spotkao) i krótkoterminowÄ… (najczęściej kilka spotkao)
üð dyrektywnÄ… (terapeuta decyduje o jej przebiegu) i niedyrektywnÄ… (terapeuta w znacznym
stopniu dostosowuje siÄ™ do potrzeb pacjenta/ klienta)
üð opartÄ… na metodach powierzchniowych, objawowych (psychoterapeutÄ™ interesujÄ… objawy
pacjenta, a celem terapii jest jak najszybsze ich usunięcie) i na metodach głębinowych,
przyczynowych ( psychoterapeutę interesują przyczyny objawów, a celem terapii jest ich
odkrycie i przepracowanie)
üð opartÄ… na metodach podtrzymujÄ…cych (terapeuta wspiera i podtrzymuje pacjenta/ klienta,
koncentrując się na jego aktualnej sytuacji życiowej) i metodach rekonstruujących
(terapeuta pomaga pacjentowi/ klientowi w tworzeniu nowych zasobów).
Psychoterapię można podzielid na:
Behawioralną - zakłada, że człowiek jest istotą reaktywną, tzn. że funkcjonuje na zasadzie
bodziec-reakcja. Kładzie nacisk na obserwowalne zachowanie, a nie na wewnętrzne przeżycia.
Podejście to oparte jest na teorii uczenia się oraz teorii wymiany społecznej. Terapeuta
behawiorysta rozumie objaw, jako dezadaptacyjny nawyk wykształcony w procesie uczenia. W tym
rozumieniu zaburzenia powstają więc na drodze wyuczenia się nieprawidłowych zachowao, które
są podtrzymywane. Terapeuta nie szuka tu ukrytych przyczyn, najważniejsze dla niego jest to, co
obserwowalne. Celem terapii jest zmiana niepożądanych zachowao. Terapeuta jest dyrektywny,
występuje często w postaci modela, który modeluje (kształtuje) prawidłowe nawyki. Terapia jest
raczej krótkoterminowa.
Poznawczą - zakłada, że aby zmieniad niepożądane zachowania pacjenta należy zwrócid uwagę na
tzw. procesy poznawcze, czyli m.in.: spostrzeganie, myślenie, oczekiwania, interpretacje. W
koncepcji tej uważa się, iż niewłaściwy sposób spostrzegania i interpretacji zdarzeo, doprowadza
do wyuczenia się niepożądanych zachowao. Psychoterapia polega na modyfikacji, przekształceniu
treści myślenia, w konsekwencji czego dochodzi do modyfikacji zachowao i uczud związanych z
tymi zachowaniami. To również terapia dyrektywna i raczej krótkoterminowa.
Te dwa powyższe podejścia często są łączone i nazywane podejściem behawioralno-
poznawczym. Oba zakładają, że zaczynając od tego co na zewnątrz, można zmienid to, co
wewnątrz. Główni reprezentanci: J. Wolpe, A. Bandura, H. J. Eysenck.
Psychoanalityczną - oparta jest na teorii osobowości Freuda. Zakłada, że z
ródło problemów tkwi w
podświadomości pacjenta do której nie ma on dostępu, a bezpośrednią przyczyną zaburzeo jest
wewnętrzny konflikt. Terapia polega na uświadomieniu sobie nieświadomych myśli i emocji i
usuwaniu obron, które tworzy nieświadomośd, aby bronid dostępu do siebie. Jest to więc terapia
raczej długoterminowa, niedyrektywna, i oparta na przekonaniu, że aby zmieniło się to co na
zewnÄ…trz, trzeba najpierw zmienid to, co wewnÄ…trz.
Egzystencjalno - humanistyczną (główny reprezentant C. Rogers) - zakłada, iż człowiek jest istotą
wolną i jako posiadacz wolnej woli ma zdolnośd wyboru oraz przyjmowania odpowiedzialności za
swoje czyny. Według tej koncepcji człowiek sam decyduje o sobie, w dodatku zupełnie świadomie.
Objaw czy zaburzenie rozumiane są jako trudnośd, pojawiająca się w momencie osłabienia
8 | S t r o n a
zdolności do  tworzenia" samego siebie. W podejściu tym zakłada się, iż każdemu zdarzają się
takie chwile osłabienia, ale jednocześnie że każdy jest na tyle silny, aby sobie z nimi poradzid.
Dlatego też określenie pacjent zastępuje się tu często określeniem klient. Terapeuta jest więc
potrzebny do tego, aby wspierad i pomagad w przezwyciężeniu trudności. Jest empatyczny,
dostosowuje się do przeżyd i potrzeb klienta oraz skupia się na sytuacji aktualnej, bez oglądania się
na to co było, ani na to co będzie.
Systemową - uznaje, że nie można rozpatrywad człowieka w oderwaniu od środowiska, w którym
żyje, od kontekstu społecznego. Zakłada istnienie różnych systemów, z których jednym z
najważniejszych jest system rodzinny. Terapeuci systemowi koncentrują się na procesach
zachodzących w tym systemie. Problemy czy zaburzenia mogą pojawid się np. na skutek zakłóconej
komunikacji w rodzinie czy zaburzeo w strukturze rodziny. Mianem pacjenta określa się tu całą
rodzinę, a celem terapii jest zmiana całego zaburzonego systemu, a nie zmiana jednego człowieka
nazwanego  zaburzonym" czy  chorym".
Mimo tak konkretnego podziału rodzajów psychoterapii, psychoterapeuci często posługują się
technikami pochodzącymi z różnych nurtów. Trzymanie się sztywnego podziału daje możliwośd
lepszej specjalizacji, jednak sięganie po metody czy nawet sposób myślenia charakterystyczny dla
różnych nurtów, stwarza z kolei możliwośd szerszego spojrzenia na człowieka, jego problemy i
rozwój.
Formy psychoterapii.
üð Indywidualna, gdzie pacjent/ klient sam spotyka siÄ™ z psychoterapeutÄ… i pracuje nad
indywidualnymi problemami.
üð Grupowa, w której kilka lub kilkanaÅ›cie osób pracuje jednoczeÅ›nie z jednym lub dwójkÄ…
terapeutów. Ta forma uwzględnia interakcje zachodzące pomiędzy uczestnikami grupy i
wykorzystuje dynamikę grupy do wywołania pożądanych zmian. Praca taka może odbywad
się w grupach zamkniętych, gdzie wszyscy członkowie grupy w tym samym czasie kooczą i
rozpoczynają terapię oraz w grupach otwartych, które nie spełniają tego warunku i można
do nich dołączyd oraz opuścid je w dowolnym momencie. Za czynniki leczące w grupie
psychoterapeutycznej uznaje siÄ™ np. nadziejÄ™ na pozbycie siÄ™ problemu (skoro udaje siÄ™
innym, uda się też mnie), poczucie przynależności (nie ja jeden mam taki problem),
wsparcie udzielane przez grupę czy dostarczanie wzorców konstruktywnego zachowania.
üð Rodzinna, która umożliwia spotkanie caÅ‚ej rodziny i daje możliwoÅ›d analizowania
wzajemnych stosunków i interakcji pomiędzy jej członkami. Przedmiotem tej formy terapii
jest struktura rodziny, rodzaje więzi, komunikacja oraz cały system rodzinny i jego
podsystemy.
9 | S t r o n a