psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska 2009-03-03
rozwój rozwój
rozwój rozwój
rozwój
rozwój
Arystoteles zmiana
Arystoteles: zmiana zmierzająca w
seria monotonicznych zmian
seria monotonicznych zmian, które
pewnym kierunku, celowa
celowa, polegająca
Spencer
Spencer: z jednej strony
Spencer
Spencer: z jednej strony
w sposób uporządkowany i zgodny
w sposób uporządkowany i zgodny
na przechodzeniu od form niższych do
przechodzeniu od form niższych do
wzrastające różnicowanie
wzrastające różnicowanie układu;
prowadzą do celu, jakim jest
wyższych
wyższych
z drugiej strony wzrastające
wzrastające
osiągnięcie dojrzałości
osiągnięcie dojrzałości organizmu
uporządkowanie
uporządkowanie i integracja
rozwój psychoruchowy
rozwój psychoruchowy
rozwój
rozwój
zmiana
zmiana
Spionek, 1965
Spionek, 1965
wszelki długotrwały proces kierunkowych
długotrwały proces
ciąg zmian progresywnych, w którym
różnica
różnica w stanie danego obiektu
motoryka jest ściśle powiązana z psychiką
motoryka jest ściśle powiązana z psychiką
motoryka jest ściśle powiązana z psychiką
zmian, w którym można wyróżnić motoryka jest ściśle powiązana z psychiką
lub organizacji struktury
(całokształtem czynności poznawczych
prawidłowo po sobie następujące etapy
etapy
obserwowana wraz z upływem czasu
obserwowana wraz z upływem czasu
i emocjonalno- motywacyjnych)
przemian
przemian (fazy rozwojowe) danego obiektu
(układu), wykazujące obiektywnie
jedność rozwoju psychiki i motoryki
stwierdzalne różnicowanie się tego obiektu zaznacza się szczególnie we
różnicowanie się szczególnie we
stwierdzalne różnicowanie się tego obiektu zaznacza się szczególnie we
różnicowanie się szczególnie we
wczesnych stadiach ontogenezy
wczesnych stadiach ontogenezy
(układu) pod określonym względem
1
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska 2009-03-03
cechy zmiany rozwojowej: zmiany uniwersalne
cechy zmiany rozwojowej: zmiany uniwersalne
podział zmian ze względu na
podział zmian ze względu na
zasięg
zasięg
występują powszechnie, odnoszą
odnoszą
względnie długotrwała (nie jest nagła i krótka)
długotrwała
się do każdego człowieka
się do każdego człowieka,
się do każdego człowieka
się do każdego człowieka,
ciąg zmian (nie jest pojedyncza)
ciąg zmian (nie jest pojedyncza)
ciąg zmian
ciąg zmian
zmiany uniwersalne
powiązane z wiekiem
ciąg o charakterze jednokierunkowym  co
jednokierunkowym
zmiany wspólne
najmniej jeden parametr zmienia się
uwarunkowane biologicznym
monotonicznie  stale rośnie lub stale maleje
zmiany indywidualne
dojrzewaniem organizmu ( zegar
zegar
względnie nieodwracalna
nieodwracalna
względnie nieodwracalna
nieodwracalna
biologiczny
biologiczny ) oraz uniwersalnymi
biologiczny
biologiczny ) oraz uniwersalnymi
spontaniczna
spontaniczna = wywołana przez czynniki
doświadczeniami społecznymi
wewnętrzne
( zegar społeczny
zegar społeczny )
autonomiczna
autonomiczna
zegar społeczny
zegar społeczny
zmiany indywidualne
zmiany indywidualne
zmiany wspólne
zmiany wspólne
warstwy wiekowe
warstwy wiekowe  okresy życia
wywołane czynnikami unikatowymi,
czynnikami
niosące wspólne zadania i oczekiwania
niosące wspólne zadania i oczekiwania
charakteryzują osoby należące
charakteryzują osoby należące
osoby należące
osoby należące
oddziaływującymi wyłącznie na
oddziaływującymi wyłącznie na
oraz kierujące się jednakowymi
do tej samej grupy, pokolenia
do tej samej grupy, pokolenia itd.
jednostkę
jednostkę
normami społecznymi; kryteria
dzielące wspólne doświadczenia
podziału warstw niezależne kulturowo
normy wiekowe
normy wiekowe  poglądy dotyczące
danej warstwy wiekowej i oczekiwania
wobec niej
efekt kohorty
2
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska 2009-03-03
zmiany jakościowe
zmiany jakościowe
podział zmian ze względu na typ
podział zmian ze względu na typ
zmiany ilościowe
zmiany ilościowe
dana funkcja lub czynność psychiczna
funkcja
polegają na stopniowym
polegają na stopniowym
stopniowym
stopniowym
nie tylko wzrasta i rozszerza swój
nie tylko wzrasta i rozszerza swój
wzrastaniu
wzrastaniu danej cech lub
zmiany ilościowe zasięg, lecz także przekształca się w
przekształca się
zespołu cech somatycznych
sposób zasadniczy, staje się nową
zmiany jakościowe
i psychicznych
jakością rozwojową
genotyp a fenotyp
genotyp a fenotyp
fenotyp człowieka
fenotyp człowieka
genotyp fenotyp
genotyp fenotyp
formuła prosta:
czynniki
czynniki
czynniki
czynniki
zespół wszystkich genów zespół dostrzegalnych cech
danego organizmu, organizmu (wygląd i
Vp= Vg+Ve
Vp= Vg+Ve
rozwoju
rozwoju warunkujący jego właściwości), powstałych
właściwości dziedziczne; jako wynik oddziaływania
warunków środowiska na
warunków środowiska na
genetyczny skład
genetyczny skład
właściwości dziedziczne
g
g  czynniki genetyczne
organizmu
(genotyp) organizmu
e
e  czynniki środowiskowe
3
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska 2009-03-03
fenotyp człowieka
fenotyp człowieka
dojrzewanie
dojrzewanie
procesy rozwoju
procesy rozwoju
formuła złożona:
przejawy rozwoju
przejawy rozwoju, które występują
przejawy rozwoju
przejawy rozwoju, które występują
Vg Ve
Vg Ve
Vg Ve
Vg Ve
przy wyraz
nym braku
przy wyraz
nym braku specyficznych
dojrzewanie
dojrzewanie
doświadczeń praktycznych
doświadczeń praktycznych (ćwiczenia,
Vp = Va+Vam+Vd+Vep + Ve+Vi
Vp = Va+Vam+Vd+Vep + Ve+Vi
naśladowania)
uczenie się
uczenie się
a
a  wariancja addytywna
rozwój pewnych form zachowania się pod
am  selektywny dobór rodziców
am  selektywny dobór rodziców
am
am
wpływem interakcji genów z warunkami
wpływem interakcji genów z warunkami
d
d  dominacja
zewnętrznego środowiska organizmu
ep
ep  epistaza
e
e  środowisko wspólne
i
i  środowisko indywidualne
dojrzewanie uczenie się
dojrzewanie uczenie się
dojrzewanie, uczenie się i rozwój
dojrzewanie, uczenie się i rozwój
proces wytwarzania się, przekształcania
wytwarzania się, przekształcania
proces fizycznego wzrostu prowadzący do
fizycznego wzrostu
ROZA

CZNOŚĆ
ROZA

CZNOŚĆ
ROZA

CZNOŚĆ
ROZA

CZNOŚĆ
i utrwalania czynności
i utrwalania czynności
i utrwalania czynności na podłożu
i utrwalania czynności na podłożu
takiego stopnia dojrzałości organizmu, który
takiego stopnia dojrzałości organizmu, który
rozwoju
doświadczenia indywidualnego, zdobytego
warunkuje
warunkuje od strony somatycznej i
i uczenia się
przez człowieka w toku funkcjonowania
neurofizjologicznej rozwój w zakresie danej
rozwój w zakresie danej
organizmu, pod wpływem bodz
ców
pod wpływem bodz
ców
funkcji
funkcji lub całokształtu zachowania się
środowiska zewnętrznego i aktywności
środowiska zewnętrznego i aktywności
środowiska zewnętrznego i aktywności
środowiska zewnętrznego i aktywności
jednostki, czyli rozwój określonych
jednostki, czyli rozwój określonych
rozwój
rozwój
dojrzewanie
dojrzewanie
dojrzewanie
dojrzewanie
ROZWÓJ
ROZWÓJ
ROZWÓJ
ROZWÓJ
podmiotu
podmiotu, a zatem podczas działania
czynności regulacyjnych
czynności regulacyjnych
i ćwiczenia (wykonywania i powtarzania
nauczanie
nauczanie
czynności)
4
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska 2009-03-03
Jean Piaget
Jean Piaget
dojrzewanie, uczenie się i rozwój Lew Wygotski
dojrzewanie, uczenie się i rozwój Lew Wygotski
(1896  1980)
(1896  1980)
(1898  1934)
(1898  1934)
TOŻSAMOŚĆ
TOŻSAMOŚĆ
TOŻSAMOŚĆ
TOŻSAMOŚĆ
rozwoju
i uczenia się
ROZWÓJ
ROZWÓJ
ROZWÓJ
ROZWÓJ
dojrzewanie
dojrzewanie
nauczanie
nauczanie
strefa najbliższego rozwoju strefy rozwoju wg Wygotskiego dojrzewanie, uczenie się i rozwój
strefa najbliższego rozwoju strefy rozwoju wg Wygotskiego dojrzewanie, uczenie się i rozwój
różnica między poziomem rozwiązywania
PRZENIKANIE SI

PRZENIKANIE SI

PRZENIKANIE SI

PRZENIKANIE SI

zadań dostępnych pod kierunkiem i przy
zadań dostępnych pod kierunkiem i przy
dojrzewania
pomocy dorosłych, a poziomem
i nauczania
rozwiązywania zadań dostępnych
w samodzielnym działaniu
strefa aktualnego rozwoju
strefa aktualnego rozwoju
strefa dalszego
strefa dalszego
strefa dalszego
strefa dalszego
dojrzewanie
dojrzewanie
dojrzewanie
dojrzewanie
strefa najbliższego
strefa najbliższego
strefa najbliższego rozwoju
strefa najbliższego rozwoju
rozwoju ROZWÓJ
rozwoju ROZWÓJ
 Ty umiesz to zrobić, tylko jeszcze o tym
 Ty umiesz to zrobić, tylko jeszcze o tym
nauczanie
nauczanie
nie wiesz
nie wiesz
5
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska 2009-03-03
kryzys
kryzys
kryzys psycho centralny faza centralny
kryzys psycho centralny faza centralny
faza życia zadania rozwojowe problemy zagrożenia zadania rozwojowe psycho - problemy zagrożenia
faza życia zadania rozwojowe problemy zagrożenia zadania rozwojowe psycho - problemy zagrożenia
-społeczny proces życia proces
-społeczny proces życia proces
Erik Erikson i Joan Erikson społeczny
Erik Erikson i Joan Erikson społeczny
" dojrzewanie fizyczne
" społeczne przywiązanie
relacje
(1902  1994) wczesna
(1902  1994) wczesna " operacje formalne tożsamość
" inteligencja sensoryczna i dorastający-
adoles- grupowa
adoles- " rozwój emocjonalny nacisk alkoholizm
bazalne
prymitywna przyczynowość rodzice,
cencja
wzajemny cencja
niemowlę-
niemowlę- okresy " uczestniczenie w grupach vs rówieśników młodzieńczy
zaufanie
" stałość przedmiotu rola wczesne
ctwo 11  18 rż alienacja
ctwo kontakt 11  18 rż rówieśniczych
krytyczne i
rodzicielstwo
vs rodziców
vs rodziców
" dojrzewanie funkcji
" dojrzewanie funkcji
" związki heteroseksualne
" związki heteroseksualne
0  1rż
0  1rż
0  1rż sensytywne
0  1rż sensytywne
opiekunów
opiekunów
sensorycznych i
brak ufności
" autonomia w stosunku do rodziców tożsamość
póz
na
póz
na
motorycznych konsolidacja
decyzje
adoles- eksperymenty
adoles- " tożsamość dotycząca roli seksualnej indywidualna
osobowości,
dotyczące
" rozwój emocjonalny
cencja
cencja " zinternalizowana moralność vs z rolami
kształcenie się zawodu
rola 18  23 rż " wybory dotyczące zawodu i pracy
18  23 rż
dyfuzja ról
" rozwój lokomocji autonomia
okres
okres
komunikacji, program
" małżeństwo
interakcje
poniemo-
poniemo- " rozwój języka
vs intymność
wczesna
wczesna
wzajemność
imitacja żłobka i
różne " urodzenie dzieci partnerów w
wlęcy
wlęcy
" fantazja i zabawa dorosłość
dorosłość
wstyd i vs między rozwód
przedszkola
techniki " praca małżeństwie,
1  3rż
1  3rż rówieśnikami
23  35 rż
" samokontrola 23  35 rż
zwątpienie izolacja
dyscypliny " styl życia droga życia
dopasowanie
dopasowanie
" identyfikacja z płcią
" identyfikacja z płcią
okres średnia
okres średnia
okres średnia " prowadzenie domu generatywność menopauza,
okres średnia " prowadzenie domu generatywność menopauza,
dorośli i ich
dorośli i ich
inicjatywa
inicjatywa
osoba-
dorosłość
przedszkol identyfikacj rozwój wpływ
przedszkol " operacje konkretne dorosłość " opieka nad dziećmi vs zdrowie starzejący się
środowisko i
vs
ny
ny rodzice
35  60 rż
35  60 rż " dbanie o karierę zawodową psychiczne
" wczesny rozwój moralny a samooceny telewizji stagnacja
twórczość
poczucie winy
3  7rż
3  7rż
" zabawa grupowa
" radzenie sobie z fizycznymi zmianami
zmiany w dbanie o
póz
na
póz
na organizmu
" kooperacja społeczna produktywnoś
integralność funkcjach  kruchą
motywacja dorosłość " ukierunkowanie energii na nowe role
dorosłość
młodszy
młodszy
ć
poznawczych,
" samoocena vs introspekcja starość ze
wiek wychowanie powyżej
wiek osiągnięć, " akceptacje swojego życia
powyżej
strony
" nabywanie sprawności vs edukacja depresja postawy
szkolny 60 rż
szkolny 60 rż " kształtowanie poglądu dotyczącego
oczekiwania seksualne
otoczenia
wobec siebie
szkolnych
poczucie śmierci
7  11rż
7  11rż
społeczne
" zabawa zespołowa
niższości
rodzaje stymulacji
rodzaje stymulacji
rodzaje stymulacji
rodzaje stymulacji
rodzaje stymulacji
rodzaje stymulacji
podtrzymywanie
podtrzymywanie
indukcja
indukcja
facylitacja
facylitacja
wspiera rozwój determinuje rozwój
wspiera rozwój determinuje rozwój
przyspiesza rozwój
przyspiesza rozwój
umożliwia osiągnięcie dotyczy sytuacji,
modyfikuje tempo
gdy występowanie
biegłości w wykonaniu
pojawiania się
bądz
brak konkretnego
pewnych zadań, dzięki
poszczególnych
stymulatora decyduje
ćwiczeniu nowo
kompetencji,
o pojawieniu się danej
o pojawieniu się danej
nabywanych
nabywanych
dzięki dostarczaniu
dzięki dostarczaniu
kompetencji;
sprawności;
bodz
ców
stymulujących
dojrzewanie;
6
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska 2009-03-03
Wayne Dennis
Wayne Dennis
okres sensytywny okres krytyczny
okres sensytywny okres krytyczny
(1905-1976)
(1905-1976)
okres maksymalnej, optymalnej
okres maksymalnej, optymalnej
jedyny okres podatności na dany
jedyny okres podatności na dany
jedyny okres podatności na dany
jedyny okres podatności na dany
badania nad rozwojem
badania nad rozwojem
podatności na dany rodzaj bodz
ców
podatności na dany rodzaj bodz
ców
podatności na dany rodzaj bodz
ców
podatności na dany rodzaj bodz
ców
rodzaj bodz
ców
lokomocji rodzaj bodz
ców
" ta sama kategoria bodz
ców wywiera w
u dzieci Indian
" poza granicami czasowymi fazy krytycznej
innych okresach życia znacznie słabszy
Amerykańskich
dla ukształtowania się danej funkcji
wpływ na jednostkę
(z plemion Hopi
proces uczenia się nie nastąpi
i Navajo)
i Navajo)
" poza granicami czasowymi fazy optymalnej
" poza granicami czasowymi fazy optymalnej
dla ukształtowania się danej funkcji proces
uczenia jest mniej skuteczny
Rene Spitz
Rene Spitz
modele ujmowania zmiany rozwojowej
modele ujmowania zmiany rozwojowej
(1887  1974)
(1887  1974)
model liniowy
model liniowy
rozwój to proces ciągły, liniowy
rozwój to proces ciągły, liniowy
(progresywny lub regresywny), zmiany
modele rozwoju
modele rozwoju
mają charakter ilościowy (wzrost lub
zmniejszanie się; przyrost lub ubytek)
6
5
4
3
rozwój
rozwój 2
1
przywiązania
przywiązania
1 2 3 4 5 6
czas
7
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska 2009-03-03
sfery rozwoju
sfery rozwoju
modele ujmowania zmiany rozwojowej modele ujmowania zmiany rozwojowej
modele ujmowania zmiany rozwojowej modele ujmowania zmiany rozwojowej
fizyczna:
fizyczna: zmiany w obrębie ciała; rozwój
model stadialny model cykliczno-fazowy
model stadialny model cykliczno-fazowy
ruchowy  motoryka duża i mała;
ruchowy  motoryka duża i mała;
rozwój to ciąg zmian, w którym można rozwój to ciąg zmian tworzących cykle
rozwój to ciąg zmian, w którym można rozwój to ciąg zmian tworzących cykle
odżywianie, zdrowie fizyczne
wyróżnić stadia/fazy/etapy; (względnie zamknięte całości); sekwencja
naprzemiennie wzrost (zmiany ilościowe) wzrostu, porządkowania, dezintegracji
poznawcza
poznawcza: percepcja, wyobraz
nia,
i przekształcanie się (zmiany jakościowe) starych struktur i budowania nowych
pamięć, uwaga, myślenie, uczenie się,
język
6
6
psychospołeczna
psychospołeczna: osobowość, emocje,
5
5
4
4 motywacje, rozwój moralny, społeczny
3
3
2 2
1 1
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 7 8 9
czas czas
norma społeczno-kulturowa norma ilościowa
norma społeczno-kulturowa norma ilościowa
norma rozwojowa
norma rozwojowa
wynik pomiaru, odzwierciedla rozkład danej
odzwierciedla rozkład danej
składają się na nią dwa pojęcia:
cechy w populacji
cechy w populacji, określana za pomocą
normalne jest to co powszechne, typowe dla danej
normalne jest to co powszechne, typowe dla danej
powszechne, typowe dla danej
powszechne, typowe dla danej
poziom rozwoju
poziom rozwoju
procedur statystycznych wskaz
nik określający poziom rozwoju
procedur statystycznych wskaz
nik określający poziom rozwoju
kultury, zgodne ze zwyczajami
kultury, zgodne ze zwyczajami  człowiek normalny
czynności psychicznych i ruchowych
wynik przeciętny, uzyskany przez 2/3 osób
uzyskany przez 2/3 osób
jest typowy dla danej kultury, odchylenie od
najczęściej spotykany w danej grupie
najczęściej spotykany w danej grupie
w badanej w populacji
w badanej w populacji
wzorców społeczno-kulturowych to dewiacja
wiekowej
wiekowej
dotyczy cech:
normalne jest to co zgodne ze skodyfikowanymi
normalne jest to co zgodne ze skodyfikowanymi
zgodne ze skodyfikowanymi
zgodne ze skodyfikowanymi
psychologicznych
normami moralnymi i prawnymi
normami moralnymi i prawnymi
biologicznych
poziom inteligencji,
wysokość i masa ciała,
pojemność pamięci,
poziom cukru we krwi,
neurotyczność,
tętno, wskaz
nik BMI
ekstrawersja
8
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska 2009-03-03
norma teoretyczna tempo rozwoju
norma teoretyczna tempo rozwoju
punktem odniesienia są ogólne prawidłowości
szybkość, z jaką dokonują się w
szybkość, z jaką dokonują się w
lub twierdzenia naukowe
organizmie i psychice różnorodne
organizmie i psychice różnorodne
zmiany rozwojowe;
zmiany rozwojowe;
parametry
parametry
o stanie normalnym wnioskuje się
porównując obserwowalne wskaz
niki
porównując obserwowalne wskaz
niki
z teoretycznymi modelami
z teoretycznymi modelami
z teoretycznymi modelami
z teoretycznymi modelami
rozwoju
rozwoju
rozwoju
rozwoju
wzorzec normy jest wzorcem idealnym czyli
wzorcem idealnym
modelem
rytm rozwoju
rytm rozwoju
modele tempa modele tempa i rytmu
modele tempa modele tempa i rytmu
stopień harmonii
stopień harmonii zmian progresywnych, jakie
rozwoju psychomotorycznego rozwoju psychomotorycznego
rozwoju psychomotorycznego rozwoju psychomotorycznego
dokonują się w organizmie i psychice dziecka,
a więc w poszczególnych sferach rozwoju
a więc w poszczególnych sferach rozwoju.
w poszczególnych sferach rozwoju
w poszczególnych sferach rozwoju.
WR WR WR WR WR WR
7 7 7 7 7 7
rytm harmonijny
rytm harmonijny - rozwój wszystkich czynności
6 6 6 6 6 6
5 5 5 5 5 5
psychomotorycznych odbywa się z taką samą
4 4 4 4 4 4
3 3 3 3 3 3
szybkością
2 2 2 2 2 2
1 1 1 1 1 1
rytm nieharmonijny
rytm nieharmonijny - poszczególne sfery
1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7
WŻ WŻ WŻ WŻ WŻ WŻ
rozwijają się w innym tempie
rozwijają się w innym tempie
WR = WŻ WR < WŻ WR > WŻ
WR = WŻ WR < WŻ WR > WŻ
rozwój
rozwój prawidłowy rozwój opóz
niony rozwój przyśpieszony
rozwój rozwój
harmonijny
harmonijnie harmonijnie
o przeciętnym
przyśpieszone
zwolnione
przeciętne
opóz
niony przyśpieszony
tempie
tempo rozwoju
tempo rozwoju
tempo rozwoju
9
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska 2009-03-03
modele rytmu
modele rytmu
modele rytmu dynamika rozwoju
modele rytmu dynamika rozwoju
rozwoju psychomotorycznego
rozwoju psychomotorycznego
rozwoju psychomotorycznego
rozwoju psychomotorycznego
stopień stałości tempa rozwoju w
stopień stałości tempa rozwoju w
parcjalne przyśpieszenie rozwoju
parcjalne przyśpieszenie rozwoju
parcjalne opóz
nienie rozwoju
parcjalne opóz
nienie rozwoju WR
WR
WR
dotychczasowym przebiegu rozwoju
dotychczasowym przebiegu rozwoju
dotychczasowym przebiegu rozwoju
dotychczasowym przebiegu rozwoju
6
6
WR WR WR
WR WR WR
6
6
6 6
5
5
5
psychoruchowego
psychoruchowego
5
5 4
4
4
4 3
4 3
3
3
2
3 2
2
2 1 1
2 1
1
1
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
WŻ WŻ
WŻ
1 2 3 4 5 6
WŻ WR e" WŻ WR > WŻ
1 2 3 4 5 6 WR WŻ
1 2 3 4 5 6 WR
WŻ >
WŻ >
rozwój parcjalnie znaczne
rozwój parcjalnie znaczne
WR < WŻ
WR d" WŻ rozwój
przyspieszony fragmentaryczne
głębsze fragmentaryczne
rozwój parcjalnie fragmentarycznie
przyspieszenie rozwoju
opóz
nienie rozwoju
opóz
niony opóz
niony
na tle globalnie
na tle globalnie
i przyspieszony
przyspieszonego
opóz
nionego rozwoju
w zakresie różnych
rozwoju
funkcji
modele dynamiki modele dynamiki
modele dynamiki modele dynamiki
modele tempa, rytmu i dynamiki
modele tempa, rytmu i dynamiki
rozwoju psychomotorycznego
rozwoju psychomotorycznego
rozwoju psychomotorycznego
rozwoju psychomotorycznego
nietrwała zmiana tempa rozwoju
nietrwała zmiana tempa rozwoju
trwała zmiana tempa rozwoju
trwała zmiana tempa rozwoju
rozwoju psychomotorycznego
rozwoju psychomotorycznego
we wczesnym okresie
w póz
niejszym okresie
WR WR WR WR WR WR WR
6 6 6 6 6 6 6
6 6 6 6 6 6 6
WR WR WR 5 5 5 5 5 5 5
4 4 4 4 4 4 4
7 7 7
3 3 3 3 3 3 3
6 6 6
2 2 2 2 2 2 2
5 5 5
1 1 1 1 1 1 1
4 4 4
3 3 3 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 WŻ WŻ
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 WŻ WŻ WŻ
WŻ WŻ
2 2 2
regresja postępująca trwały zastój w rozwoju zwolnienie tempa rozwoju okresowe opóz
nienie okresowe okresowe opóz
nienie okresowe
1 1 1
przyspieszenie przyspieszenie
1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7
WŻ WŻ WŻ WR
WR WR
WR
WR
6 WR WR
6 6 WR WR
6
rozwój 6 6
6
rozwój 5 5
5
rozwój
5 5
5
4 4
4
jednostajny,
jednostajny, 4 4
3
jednostajny, 3 4
3
3 3
3
2
harmonijny 2
2
harmonijnie
harmonijnie 2 2
1 1 2
1
1 1
o przeciętnym 1
opóz
niony
przyśpieszony 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
WŻ WŻ 1 2 3 4 5 6
WŻ
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
WŻ
tempie WŻ 1 2 3 4 5 6
WŻ
okresowa regresja okresowy zastój w rozwoju przyspieszenie tempa rozwoju
wielokrotne opóz
nienie wielokrotne przyspieszenie wielokrotne zmiany
w różnych okresach tempa rozwoju
10
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska 2009-03-03
badania poprzeczne
badania poprzeczne
strategie badań rozwojowych badania poprzeczne
strategie badań rozwojowych badania poprzeczne
(przekrojowe)
(przekrojowe)
kilka wyodrębnionych grup (np. w różnym wieku)
rok urodzenia
badania poprzeczne (przekrojowe) badanych w tym samym czasie;
badania poprzeczne (przekrojowe) badanych w tym samym czasie;
rok badania
rok badania
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997
:& szybkie
:& szybkie
badania podłużne
1995 5
:& służą wstępnej diagnozie możliwych różnic wynikających
wstępnej diagnozie możliwych różnic
1996 6 5
badania sekwencyjne
z wieku i związanych z nim zmian
1997 7 6 5
nakładanie się na siebie grup/zmian wiekowych i
nakładanie się grup/zmian wiekowych i
1998 8 7 6 5
pokoleniowych
pokoleniowych
pokoleniowych
pokoleniowych
1999 9 8 7 6 5
nie pokazują ciągłości zmian oraz kolejności następowania
nie pokazują ciągłości zmian
ich po sobie
2000 10 9 8 7 6 5
2001 11 10 9 8 7 6 5
2002 12 11 10 9 8 7 6 5
badania podłużne badania podłużne
badania podłużne badania podłużne
badania sekwencyjne
badania sekwencyjne
obserwacja tej samej grupy osób w różnych
obserwacja tej samej grupy osób w różnych
rok urodzenia
badania okresowe (ukośne)
badania okresowe (ukośne)
rok badania
okresach życia
okresach życia
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997
:& rejestrowanie kolejności następowania po sobie zmian lub ich badanie kilku grup pokoleniowych w ustalonym
kolejności zmian lub ich badanie kilku grup pokoleniowych w ustalonym
1995 5
ciągłości
ciągłości
wieku
wieku (np. badanie spożycia alkoholu wśród studentów
1996 6 5
:& wyeliminowanie różnic pokoleniowych
:& wyeliminowanie zakłócającego wpływu różnic pokoleniowych obecnie i 10 lat wcześniej)
1997 7 6 5
rok
efekt rutyny  zapamiętywanie zadań testowych rok urodzenia
efekt rutyny
badania
1990 1991 1992 1993 1994 1995
1998 8 7 6 5
wykruszanie się grup  najwytrwalszymi uczestnikami badań
wykruszanie się grup
1995 5
1995 5
są osoby o dobrym zdrowiu i wykształceniu;
są osoby o dobrym zdrowiu i wykształceniu;
1999 9 8 7 6 5
1996 6 5
znaczenie momentu badań  czy zmiany dotyczą badanej
znaczenie momentu badań
2000 10 9 8 7 6 5
1997 7 6 5
grupy czy faktycznie odzwierciedlają zmiany rozwojowe całej
1998 8 7 6 5
2001 11 10 9 8 7 6 5
populacji?
1999 9 8 7 6 5
2002 12 11 10 9 8 7 6 5
2000 10 9 8 7 6 5
11
psychologia rozwoju, dr Małgorzata Lipowska 2009-03-03
badania sekwencyjne (ukośne) badania sekwencyjne (ukośne) badania sekwencyjne (ukośne)
badania sekwencyjne (ukośne) badania sekwencyjne (ukośne) badania sekwencyjne (ukośne)
badania chronologiczne badania sekwencji grup pokoleniowych badania przekrojowo-sekwencyjne
badania chronologiczne badania sekwencji grup pokoleniowych badania przekrojowo-sekwencyjne
wyznaczenie kilku grup wiekowych (badanie
wyznaczenie kilku grup wiekowych (badanie
badania poprzeczne z powtarzanym pomiarem po badanie kilku grup pokoleniowych;
badania poprzeczne z powtarzanym pomiarem po badanie kilku grup pokoleniowych;
poprzeczne) i poddanie każdej z nich badaniom
poprzeczne) i poddanie każdej z nich badaniom
kilku latach;
kilku latach;
podłużnym;
podłużnym;
rok rok rok
rok urodzenia rok urodzenia rok urodzenia
badania badania badania
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1990 1991 1992 1993 1994 1995
1995 5 1995 5 1995 5
1995 5 1995 5 1995 5
1996 6 5 1996 6 5 1996 6 5
1997 7 6 5 1997 7 6 5 1997 7 6 5
1998 8 7 6 5 1998 8 7 6 5 1998 8 7 6 5
1999 9 8 7 6 5 1999 9 8 7 6 5 1999 9 8 7 6 5
2000 10 9 8 7 6 5 2000 10 9 8 7 6 5 2000 10 9 8 7 6 5
12