związana by"a z pe"nieniem funkcji kadiego. Poczatkowo s�dziowa" w prowincjonal-
nych miastach - by" kadim w miejscowoĘci Ustuwa ko"o Niszapuru. W roku 1039 mia-
nowano go najwyŻszym kadim: q�Ź� al-quŹ�t. RównoczeĘnie piastowat wysokie stano-
wisko na dworze, m.in. by" pos"em kalifa Al-Q� ima do ksiąŻat bujidzkich, którzy byli
praktycznymi w"adcami w kalifacie. Wydaje sie, Że w"aĘnie dzi�ki nieust�pliwemu sta-
nowisku Al-M�wardiego Bujidzi nigdy nie zdo"ali osiągną� statusu samodzielnych
w"adców. A kiedy w po"owie XI wieku kalifatowi zagrozili SeldŻucy, Al-M�ward� oso-
Al-M�ward�
biĘcie uczestniczy" w rokowaniach miedzy kalifem a Tu�ril Bakiem, pózniejszym su"ta-
nem i w"adcą absolutnym w kalifacie. Ale czasów absolutnej w"adzy su"tanów Al-M�-
ward� juŻ nie doŻy", umar" w 1058 roku, wkrótce po opanowaniu Bagdadu przez Sel-
Ab� #l-"asan al-M�ward� (974-1058) uchodzi za najwaŻniejszą osobistoĘ� w dzie-
dŻuków.
jach muzu"mał
skiej myĘ1i politycznej. Henri Laoust stwierdzi", Że jego dzie"o Al-
TwórczoĘ� Al-M�wardiego za jego Życia pozostawa"a nieznana, a do dnia dzisiejsze-
A& k�m as-sul �niyya ( Ksi�ga zasad w"adzy ) stanowi model dla najwaŻniejszych trak-
go niewiele si� zdo"a"o ukaza� z bogatej twórczoĘci tego polityka i politologa. Jego bio-
tatów o muzu"mał
skim prawie publicznym. Znaczenie tego dzie"a wynika przede
grafowie twierdzą, Że pisa" swoje dzie"a potajemnie i dopiero po Ęmierci Al-M�wardie-
wszystkim z wczeĘniejszego rozwoju myĘli politycznej islamu, która do czasów
go odkryto je w jakimĘ schowku. Jego opus magnum stanowi Kit�b al-& �w� czyli  Dzie-
Al-M�wardiego dopiero si� kszta"towa"a. Poprzednicy aszaryccy Al-M�wardiego, tacy
"o obejmujące (ca"e prawo szafi ickie); sądząc z opublikowanych fragmentów Al-"�w�
jak Al-B�qill�n� czy Al-Ba�d�d�, rozwaŻali kwestie polityczne przy okazji innych pro-
jest encyklopedią prawa muzu"mał
skiego szko"y szafi ickiej.
blemów prawnych, natomiast Al-M�ward� poĘwi�ci" teorii w"adzy ca"ą ksiąŻk�.
Wielką popularnoĘcią po dziĘ dzieł
cieszy si� wyk"ad moralnoĘci muzu"mał
skiej
Powstanie dzie"a Al-M�wardiego wynika z ducha jego czasów. XI wiek by" w isla-
pióra Al-M�wardiego zatytutowany Adab #d-duny� wa-#d-d�n ( Zasady Życia doczesne-
mie okresem wielkich przemian, a przede wszystkim okresem dalszego upadku kla-
go i religijnego ). Zawiera ono podstawy zasad post�powania kaŻdego wierzącego mu-
sycznej w"adzy kalifackiej Abbasydów. Wtedy w"aĘnie najróŻniejsze si"y uzurpowa"y
zu"manina  i jak wszystkie dzie"a z gatunku zwanego adabem  zawiera niezliczone
sobie prawo do w"adzy najwyŻszej w islamie, nierzadko ją w praktyce zdobywając, ni-
przyk"ady z klasycznej kultury i literatury arabskiej.
gdy jednak formalnie tej w"adzy nie sprawując. By� moŻe w"aĘnie prace takich praw-
Do nurtu moralizatorskiego w twórczoĘci Al-M�wardiego naleŻy zaliczy� niezwykle
ników jak Al-M�ward�, teoretycznie podbudowujące tradycyjne teorie w"adzy i rozwi-
ciekawe dzie"o kontynuujące tradycje zwierciade" w"adcy. Jest nim Na^�& at al-
jające je, przyczyni"y si� do przetrwania kalifatu mimo wielkich zakusów na niego ze
mul�k ( Doradzanie królom ). Tradycja zwierciade" w"adcy i róŻnego typu porad przy-
strony emirów i su"tanów. Al-M�ward� by" tradycjonalistą, co wi�cej by" cz"owiekiem
sz"a do Ęwiata muzu"mał
skiego (czy moŻe raczej zota"a do niego w"ączona) z kultury
na tyle wybitnym, Że bezpoĘrednio si� zaangaŻowa" w polityk�, bo dzia"a" na dworze
perskiej. To w"aĘnie Ibn al-Muqaffa napisa" swoje dzie"a ,,Adab w"adcy i ,,Adab ma-
kalifa. Zdoby" wielkie doĘwiadczenie praktyczne w sprawach politycznych, a jedno-
"y i  Przes"anie o przyjacio"ach opierając si� na perskim wzorze. Na^�& at
czeĘnie jako prawnik doskonale pozna" zawi"oĘci prawne sprawowania tej w"adzy. Je-
al-mul�k Al-M�wardiego, podobnie jak ,,Przes"anie o przyjacio"ach Ibn al-Muqaffy
go teorie są wi�c podsumowaniem dzia"alnoĘci jego poprzedników, ustaleniem wzo-
ma wyraęnego autora i adresata: w"adców abbasydzkich Żyjących w jego czasach.
rów idei w"adzy politycznej. Poęniej jego dzie"o sta"o si� podstawą do tworzenie in-
Swoje dzie"o Al-M�ward� rozpoczyna od zach�cenia królów do przyjmowania rad,
nych opracował
. Ostatecznie ustalony przez Al-M�wardiego pozosta" w zasadzie bez
twierdząc przy tym, Że doradzenie w"adcy to to samo, co doradzanie wszystkim pod-
wi�kszych zmian.
w"adnym.
Ab� #l-"asan  Al� Ibn Mu& ammad al-M�ward� urodzi" si� w 974/5 roku w Al-
Ba^rze. Tam studiowa" prawo muzu"mał
skie. Jego nauczycielem by" m.in. znany sza-
fi icki uczony Ab� #l-Q�sim a^-~aymar�. Studia kontynuowal w Ba�d�dzie, gdzie pobie-
ra" nauki u najwybitniejszego podówczas uczonego szafi ickiego Ab� "�mida al-Is-
far�y�niego. Szybko zyskal sobie s"aw� wybitnego. prawnika szafi ickiego, wybrano go
nawet na przywódc� gminy szafi ickiej (ra �s al-"am� a). Ale jego prawdziwa kariera
192 193
Żadne zmiany czy teŻ nowinki. Po piąte  okreĘlanie zakresu dzia"ania
prawa religijnego i praw ludzi. Po szóste przewodzenie piątkowym mo-
d"om w meczecie, chyba Że emir przeznaczy kogoĘ do tej funkcji. Po
siódme emir ma za zadanie prowadzenie pielgrzymek i opiekowanie
si� pielgrzymami, którzy w�drują przez jego ziemie. JeĘli obszar, któ-
rym w"ada graniczy z terenami wrogimi muzu"manom, to narzuca mu
O obejmowaniu emiratu to ósmy obowiązek, a mianowicie "ih�d, czyli walk� z wrogami, zabie-
ranie "upów i wzi�cie piątej ich cz�Ęci dla co piątego cz"owieka.
Ten typ emiratu opiera si� na tych samych zasadach co wezyrat de-
legowany2. RóŻnica pomi�dzy nimi polega tylko na tym, Że w"adza
Rozdzia" trzeci w sprawie nadania emiratu* emira jest szczegó"owa (Ću^�^), a w"adza wezyra ogólna3. JeĘli zaĘ cho-
dzi o sam akt nadania emiratu, to gdy emira mianuje kalif, wezyr dele-
Gdy kalif wyznacza emira na jakiĘ obszar lub kraj, to emirat moŻe by� gowany powinien go uwaŻnie obserwowa� i kontrolowa�, ale nie ma
dwóch rodzajów: ogólny (im�ra  �mma) i szczegó"owy (im�ra h�ssa). prawa, aby go odwo"a� ani teŻ przenieĘ� z jednego obszaru do drugie-
Emirat ogólny równieŻ dzieli si� na dwa rodzaje: emirat wyznaczony go. Gdy zaĘ wezyr wyznacza emira samodzielnie, to odbywa si� to na
(im�rat al-istikf� ) przez akt dający samodzielnoĘ� dzia"ania1 i emirat dwóch zasadach: po pierwsze moŻe go powo"a� na rozkaz kalifa, ale
uzurpowany (im�rat al-ist�l� ) przez zagarni�cie. W przypadku emiratu nie ma wtedy prawa, aby go odwo"a� ani teŻ przenieĘ� z jednej prowin-
wyznaczonego emirowi pozostawia si� samodzielnoĘ� dzia"ania. Kalif cji do drugiej, chyba Że kalif wyrazi na to zgod� lub wyda taki rozkaz.
zleca emirowi przej�cie w"adzy nad jakimĘ obszarem lub krajem i ten W takim przypadku odwo"anie wezyra nie pociąga za sobą odwo"ania
wype"nia tam wszelkie funkcje i ma wgląd we wszelkie poczynania. emira. Po drugie wezyr moŻe wyznaczy� emira samodzielnie, wtedy on
Emir powinien zajmowa� si� siedmioma sprawami. Są to: po pierwsze sam jest jego namiestnikiem. Sam moŻe podją� decyzj� o jego odwo"a-
dowodzenie armią, organizacja wojska i przyznawanie Żo"nierzom Żo"- niu czy teŻ przesuni�ciu, a to dzi�ki temu, Że w sprawowaniu w"adzy
du, chyba Że kalif wyznaczy" juŻ stosowną sum�. Po drugie: emir ma
by� zorientowany w powinnoĘciach s�dziów i zarządców i musi wyzna-
2
cza� odpowiednich ludzi na te stanowiska. Po trzecie zbieranie podat- W oryginale: wiz�rat al-tafw�Ź. Ten typ wezyratu polega" na tym, Że kalif dele-
gowa" w"adz� wezyrowi, który przejmowa" jego uprawnienia, mia" prawo samodziel-
ku (Ćar�") i ja"muŻny (^adaq�t), wyznaczanie poborców podatkowych
nego podejmowania decyzji. Drugi, wyszczególniony przez Al-M�w�rdiego typ
( umm�l), aby si� tym zajmowali i podzia" zebranych sum wĘród tych,
wezyratu to wiz�rat at-tanf�" - wezyrat wykonawczy, w którym wezyr wykonywa" tylko
którzy na nie zas"ugują. Po czwarte jest to ochrona religii i opieka nad
polecenia kalifa, ale nie móg" samodzielnie podją� Żadnej decyzji. Te dwa typy
Ęwi�tymi miejscami oraz przestrzeganie, aby do religii nie wdar"y si�
wezyratu szczegó"owo omawia Al-M�w�rd� wczeĘniej.
3
Wed"ug teorii Al-M�wardiego wezyr by" po kalifie drugą osobą w pał
stwie,
wi�c jeŻeli przejmowa" jego uprawnienia, dotyczy"y one ca"ego obszaru podleg"ego
* Al-M�w�rd�, Kitab al-ahk�m as-sult�niyya wa-al-wilayat ad-diniyya, Kair 1973, s. kalifowi. Emir natomiast by" wyznaczony na dany obszar i podlega" wezyrowi.
1
W oryginale: iĆtiy�r - swoboda woli, samodzielnoĘ� dzia"ania. Emir wyznaczony OczywiĘcie, by"a to tylko teoria, gdyŻ Al-M�w�rd� Ży" w czasach emirów perskich
w takim typie emiratu mia" prawo samodzielnego podejmowania decyzji. Bujjidów, którzy mieli o wiele wi�ksze znaczenie niŻ wezyr.
194 195
i wydawaniu zarządzeł
jest ca"kowicie samodzielny. JeĘli daje si� we- polityki, które dają mu samodzielnoĘ� (i"tih�d). Natomiast gdy podwyŻ-
zyrowi swobod� w mianowaniu emira to nie og"asza si�, Że czyni to ka mia"a by� ciąg"a, a dzia"o si� tak, gdy jej przyczyną by"a wojna,
w imieniu kalifa czy samego siebie. Jednak gdy wezyr powo"uje emira, w której Żo"nierze aŻ do koł
ca walczyli i nieĘli pomoc, to taka podwyŻ-
tylko on ma prawo go odwo"a�, a gdy odwo"uje si� wezyra, równieŻ ka wymaga"a zezwolenia kalifa. Emir nie móg" samodzielnie podją� de-
emir zostaje odwo"any, chyba Że kalif zadecyduje o pozostawieniu go cyzji o zatwierdzeniu tej podwyŻki. Gdy dzieci wojskowych osiąga"y
na stanowisku. W takim przypadku dochodzi do wznowienia w"adzy pe"noletnoĘ� emir móg" samodzielnie obdarzy� je podarkami, lecz roz-
i ponownego mianowania na stanowisko. Nie jest wtedy potrzebne dziela� je wĘród wojska móg" tylko na rozkaz. Gdy resztka przeznaczo-
zniesienie aktu, którego wymaga si� przy początkowym nadaniu. Wy- na na Żo"d dla wojska zosta"a w skarbcu, w którym zbierano podatki,
starcza, aby kalif oznajmi":  Wyznaczam ci� do sprawowania tej funk- emir musia" odda� pieniądze kalifowi. Sk"adano je w skarbcu g"ównym
cji. W przypadku początkowego aktu mianowania kalif musi rzec: i przeznaczano na finansowanie najpilniejszych spraw pał
stwowych.
 Mianuj� ci� emirem w danym rejonie dla ludu, który tam mieszka JeĘli pozosta"y jakieĘ pieniądze z ja"muŻny (^adaq�t), nie musia" oddawa�
i powierzam ci kontrol� nad wszelkimi poczynaniami. JeĘli kalif wy- ich kalifowi, odsy"a" t� nadwyŻk� dla najbardziej potrzebujących w je-
znacza kogoĘ na stanowisko emira, nie zwalnia to wezyra od obowiąz- go prowincji. Mog"o zdarzy� si� tak, Że po zebraniu podatków okazy-
ku pilnej obserwacji i kontroli. JeĘli zaĘ wyznacza go wezyr, nie znaczy wa"o si�, Że nie pokrywają one potrzeb wojska, emir mia" prawo Żąda�,
to, Że emir jest zwolniony z tych zadał
. Gdy bowiem udaje mu si� aby kalif dop"aci" brakującą cz�Ę� ze skarbca. Jednak, gdy brakowa"o
otrzyma� mianowanie ogólne i szczegó"owe dla sprawowania w"adzy, pieni�dzy po zebraniu ja"muŻny, nie mia" prawa zwraca� si� o uzupe"-
to naleŻy pami�ta�, Że wed"ug prawa zwyczajowego ogólnoĘ� miano- nienie tego braku ze skarbca g"ównego. Dzia"o si� tak, gdyŻ Żo"d dla
wania polega na pilnej obserwacji i kontroli , zaĘ jego szczegó"owoĘ� na wojska by" zaleŻny od tego, czy by"o dostatecznie duŻo pieni�dzy, zaĘ
podejmowaniu i realizacji dzia"ał
. Taki emir moŻe wyznaczy� dla sie- prawa p"acących ja"muŻn� zaleŻa"y od bogactwa.
bie, czy to na rozkaz kalifa, czy bez niego, wezyra realizacji. Natomiast Gdy osobą wyznaczającą emira by" kalif, nie odwo"ywano emira
wezyra delegowanego moŻe wyznaczy� tylko na rozkaz lub za zgodą w przypadku Ęmierci kalifa, gdy zaĘ dokonywa" tego wezyr, to w przy-
kalifa. dzieje si� tak dlatego, Że ten pierwszy wezyr jest mianowany, padku jego Ęmierci odwo"ywano emira. Wyznaczenia dokonywa" kalif
podczas gdy ten drugi zagarnia w"adz�. i móg" on nie odwo"ywa� emira. Wezyr jest przedstawicielem kalifa,
Emir nie móg" bez Żadnej przyczyny zwi�ksza� Żo"du dla wojska, a emir jest przedstawicielem wszystkich muzu"manów.
moŻna to by"o czyni� wy"ącznie w uzasadnionych okolicznoĘciach. Nie Tak oto przedstawi"em g"ówną zasad� na której opiera si� pierwszy
móg" czerpa� bez powodu z funduszu przeznaczonego na wydatki woj- rodzaj emiratu g"ównego, a mianowicie emirat wyznaczony, polegają-
skowe4. Musia"a istnie� waŻna przyczyna, aby móg" zwi�kszy� Żo"d. Je- cy na swobodnej woli. Teraz chcia"bym przedstawi� na jakich zasadach
Ęli podwyŻka by"a powodowana takimi przyczynami jak: wysokie ce- dzia"a emirat szczegó"owy, równieŻ opierający si� na swobodnej woli.
ny, waŻne wydarzenia, straty wojenne i nie musia"a by� ciąg"a, to wte- Nast�pnie przejd� do omówienia drugiego typu emiratu g"ównego,
dy emir móg" wzią� pieniądze na nią ze skarbca pał
stwowego i nie mu- emiratu uzurpowanego, polegającego na zagarni�ciu w"adzy, aby
sia" prosi� kalifa o pozwolenie. Móg" si� tu odwo"a� do tych prawide" oprze� zasad� zagarni�cia w"adzy na zasadzie swobodnej woli i porów-
na� jakie są w tych dwóch typach emiratu róŻnice pod wzgl�dem wa-
runków i praw.
4
W oryginale: istihl�k al-m�l.
196 197
W przypadku emiratu szczegó"owego, dzia"ania emira ograniczają nia s�dziego i tylko rozkaz prawny go ich pozbawia. Gdy zauwaŻy" ja-
si� do dowództwa wojskowego, zarządzania podw"adnymi, opieki nad kieĘ niegodziwoĘci ze strony s�dziów czy teŻ w"adców, wolno mu by"o
nimi oraz troszczenia si� o miejsca Ęwi�te. Taki emir nie moŻe sprzeci- opowiedzie� si� po stronie, tego, który mia" racj� przeciw niegodziwe-
wia� si� panującym prawom i zasadom ani teŻ zajmowa� si� zbiera- mu. Zadanie emira polega przecieŻ na tym, aby nie dopuĘci� do cha-
niem podatków i ja"muŻny. JeĘli zaĘ chodzi o wprowadzanie przepisów osu i bratobójczej walki, a w zamian za to powinien strzec wzajemnej
w prawie boŻym, to nie potrzebuje on swobodnej woli, aby uczy� si� przyjaęni i sprawiedliwoĘci. Gdyby jednak okaza"o si�, Że w zasadach
ich od fakihów5. Potrzebuje on jednak ewidentnej wskazówki, aby nie funkcjonowania ujawni"y si� jakieĘ niegodziwoĘci, emir nie móg" pod-
uzna� racji tych, którzy wiodą z nim spór. Nie moŻe teŻ przeciwstawia� ją� Żadnych dzia"ał
, gdyŻ wykracza"o to poza prawa nadane mu na
si� wprowadzeniu przepisów prawa boŻego, gdyŻ nie pozwalają mu na mocy emiratu. W takim wypadku musia" zwróci� si� do w"adcy swego
to zasady emiratu szczegó"owego. JeĘli bowiem nie potrzebowa"by kraju. JeĘli emir by" przedstawicielem jednej z dwóch stron pozostają-
swobodnej woli czy teŻ ewidentnej wskazówki bądę potrzebowa" by ich cej w konflikcie mia" prawo do samodzielnego podejmowania decyzji,
dwóch, to znaczy"oby to, Że moŻe sprawowa� w"adz� samodzielnie lub jeŻeli w"adca by" s"abszy od niego lub nie by"o go w tym czasie na je-
Że koniecznie potrzebuje ewidentnej wskazówki, a to nie naleŻa"oby do go terenie. JeĘli ci dwaj nie byli zbyt nienawistni sobie, to udawa" si� do
praw Boga najwyŻszego ani do spraw ludzkich. Prawa ludzkie, takie jak w"adcy, jeĘli zaĘ wybuch"a mi�dzy nimi nienawiĘ�, to nie zobowiązywa"
prawo do oskarŻenia, z"oŻenia odwo"ania bądę innego spojrzenia na ich do tego i kalif wydawa" rozkaz co do ich sporu i w ten sposób reali-
daną spraw�, to zaliczane by"y do tych, o które moŻna z"oŻy� proĘb�. zowa"a si� jego w"adza.
Gdy ktoĘ zwraca" si� z taką proĘbą do w"adcy, to w"adca mia" prawo t� Do zadał
powierzonych emirowi naleŻa"o teŻ prowadzenie piel-
proĘb� spe"ni�, gdyŻ pozostawa"o to w jego kompetencjach. Gdy zaĘ grzymek, by"a to jedna z rzeczy nad którymi powinien sprawowa�
ktoĘ udawa" si� z proĘbą o lub petycją prawną do emira, to ten równieŻ opiek�. Co do przewodzenia mod"om w piątki i dni Ęwiąteczne, to dzie-
mia" prawo, aby ją spe"ni�, gdyŻ mimo, Że nie posiada" w"adzy, to jed- je si� tak na mocy osobnego prawa, podobnie jest powiedziane w szko-
nak mia" by� pomocny w wype"nianiu prawa. To w"aĘnie emir mia" le 0 �fi ickiej7. Podobnie w szkole hanafickiej8 uwaŻano, Że emirowie
by� pomocny i nie by"a tu potrzebna obecnoĘ� w"adcy. Gdy zaĘ cho- mają prawo do prowadzenia modlitw. Gdy emir sprawowa" w"adz� na
dzi"o o interwencj� w sprawach Boga najwyŻszego, takich jak prawo do terenie graniczącym z wrogami, nie mia" prawa wszczyna� "ih�du bez
karania nierządu biczowaniem i kamienowaniem, to emir móg" uzy- pozwolenia kalifa. By"o to moŻliwe jedynie wtedy, gdy to on zosta" na-
ska� od w"adcy pozwolenie na wype"nienie tej kary, gdyŻ moŻna by"o padni�ty, gdyŻ przys"ugiwa"o mu prawo do obrony i sprawowania
to zaliczy� do prawide" polityki oraz obowiązku opieki i zajmowania opieki nad Ęwi�toĘciami. Sprawowanie w"adzy w emiracie szczegó"o-
si� spo"ecznoĘcią. Bowiem emirowie na których delegowano pewne wym by"o oparte na tych samych warunkach, co w wezyracie wyko-
uprawnienia mają prawo do zajmowania si� rozmaitymi sprawami nie
odwo"ując si� do w"adców, którzy oczekują na rozwiązanie konfliktu
6
pomi�dzy przeciwnikami. To naleŻy do praw emira, a pozbawi� go ich Na^^.
7
Jedna z g"ównych szkó" prawnych islamu opierająca si� na Koranie, sunnie,
moŻna tylko na mocy rozkazu prawnego6. Podobnie ma on uprawnie-
analogii - qiy�s i zgodnoĘci opinii - i"m� .
8
Szko"a prawna opierająca si� na tekstach koranicznych, opinii, analogii, wypra-
5
Arab. fuqah� - uczeni prawnicy znawcy prawa muzu"mał
skiego. cowa"a formu"� prawną isti& s�n - preferencj�.
198 199
nawczym (tanf�"), dodatkowe by"y dwa warunki: islam i wolno�. Sko- mi, to jednak na mocy ochrony praw 0 ari atu i zasad religijnych nie
ro bowiem emir by" odpowiedzialny równieŻ za sprawowanie w"adzy wolno mu dopuĘci�, aby dosz"o do jakiegokolwiek chaosu, zepsucia
w sprawach religijnych, nie mog"o by� mowy o braku wiary (kufr) i nie- i nienormalnej sytuacji. Emirat ten opiera si� na zagarni�ciu si"ą i prze-
woli, nie bierze si� teŻ w nim pod uwag� wiedzy i fiqhu. JeŻeli zaĘ on mocy, dlatego teŻ jest w nim dopuszczone to, czego nie wolno czyni�
je posiada, to zwi�ksza to jego dostojeł
stwo. w emiracie wyznaczonym (istikf� ) i polegającym na swobodnej woli.
Natomiast warunki, jakie bierze si� pod uwag� w emiracie ogólnym Dzieje si� tak dlatego, Że przecieŻ istnieje róŻnica pomi�dzy dzia"aniem
i wezyracie delegowanym (tafw�Ź) są do siebie podobne, gdyŻ jeden w warunkach si"y i warunkach niemocy. Ten, który zagarnia w"adz�
i drugi rodzaj w"adzy polegają na sprawowaniu ogólnej kontroli, róŻnią powinien koniecznie przestrzega� siedmiu zasad z prawide" 0 ari atu.
si� jedynie w szczegó"ach. Emirat ogólny róŻni si� od emiratu szczegó- Dotyczy to zarówno panującego kalifa jak i emira zagarniającego w"a-
"owego jednym warunkiem, a jest to wiedza. Ten bowiem, który spra- dz�. Po pierwsze jest to ochrona stanowiska imama w kalifacie Proro-
wuje emirat g"ówny powinien ją posiada�, natomiast nie jest ona ko- ka i kierowanie sprawami narodu, do czego zobowiązuje go 0 ari at. Po
nieczna przy emiracie szczegó"owym. Jeden z tych dwóch emirów nie drugie powinien on przejawia� pokor� religijną, która oddali od niego
musi teŻ zapoznawa� kalifa ze swoimi poczynaniami wykonywanymi wszelkie niepos"uszeł
stwo. Po trzecie wszystko co mówi powinno by�
zgodnie z regu"ami emiratu, jeĘli wyznaczając go pozostawiono mu oparte na zgodzie i wzajemnej pomocy, aby pomóc tym niegodnym
swobodną wol� i gdy by"o wiadomo, Że jest on pos"uszny. Gdy nato- muzu"manom. Po czwarte musi dopuĘci� istnienie wszelkich aktów
miast zasz"o coĘ nieoczekiwanego, emirowie musieli przedstawi� t� w"adzy religijnej oraz realizacj� wynikających z nich zasad i praw. Mu-
spraw� imamowi i postąpi� w niej zgodnie z jego rozkazem. Podobnie si pilnowa�, aby nie uleg"y one zepsuciu i prawid"owo funkcjonowa"y.
gdy bali si�, Że moŻe dojĘ� do upowszechnienia si� jakiegoĘ z"ego czy- Po piąte powinien stara� si� pomnaŻa� bogactwa b�dące wspólną w"a-
nu. Gdy przedstawili taką spraw� musieli czeka� aŻ pozwolenie kalifa snoĘcią, na podstawie prawa przekazującego mu opiek� nad gminą
pozwoli im podją� jakieĘ dzia"ania, gdyŻ nawet w czasie niepomyĘl- i nakazującego ich zdobywanie. Po szóste musi pilnowa� przestrzega-
nych wydarzeł
kalif kontrolowa" ca"oĘ� spraw. nia przepisów prawa religijnego, aby wierny mia" ochron� ze strony
Przejdęmy teraz do emiratu uzurpowanego (ist�l� ), który opiera si� praw Boga i przepisow prawa religijnego. Po siódme emir powinien
na przemocy. W takim typie emiratu emir przejmuje si"ą w"adz� nad chroni� religi� od tego co zakazane, gdyŻ Bóg rozkaza" w prawie pos"u-
obszarem na który wyznaczy" go kalif i delegowa" na niego kierowanie szeł
stwo i unikanie braku pokory. Oto przedstawi"em siedem zasad
nim i prowadzenie polityki9. Emir taki jest ca"kowicie samowolny z prawide" 0 ari atu, które stoją na straŻy praw imamatu i zasad ummy.
w prowadzeniu polityki i zarządzaniu. Na rozkaz kalifa jest teŻ namiest- A do ich realizacji konieczne jest wyznaczenie w"adcy (mustawl�). Gdy
nikiem tak realizującym zasady religijne, aby unika� zepsucia i dąŻy� emir by" wyznaczony tak, Że posiada" swobodną wol� w podejmowa-
do dobra, omija� niebezpieczeł
stwo dąŻąc do pe"nej swobody. JeĘli na- niu decyzji, to naleŻa"o by� mu pos"usznym i odrzuci� wszelki sprzeciw
wet w tym typie emiratu wida� odejĘcie od zwyczaju ca"kowitego mia- czy próby przeciwstawienia si� mu. A to dlatego, Że zgoda kalifa na je-
nowania na stanowisko, co "ączy"o si� z pewnymi warunkami i zasada- go stanowisko dawa"a mu ca"kowitą samodzielnoĘ� w dzia"aniach
w prawach religii i zasadach ummy. To kalif wyznacza" go i mianowa"
swoim przedstawicielem. By"o dopuszczalne, aby on mianowa" wezyra
9
Chodzi tu oczywiĘcie o typ wyznaczenia polegający na delegacji w"adzy, jak w
delegowanego (tafw�Ź) i wezyra wykonawczego (tanf�"). Gdy zaĘ kalif
emiracie istikfa , co nie zosta"o uszanowane przez emira uzurpatora.
200 201
jest ca"kowiecie samodzielny. Emirat istikf� jest bowiem ograniczony
nie zapewnia" mu w mianowaniu swobody podejmowania decyzji10,
tylko do spraw, które kalif powierza emirowi i dlatego teŻ nie moŻna
mia" wtedy prawo domaga� si� jego pos"uszeł
stwa i móg" go oddali�,
w nim dopuĘci� wezyratu, sprowadzającego si� do tego samego, gdyŻ
gdy ten stawa" si� samowolny. Emir móg" samodzielnie sprawowa�
te dwie funkcje są do siebie zbyt podobne.
w"adz� dzi�ki temu, Że kalif powierzy" mu piecz� nad prawami i zasa-
dami funkcjonowania i on spe"nia" wszystkie te warunki, które kalif
Prze"oŻy"a Katarzyna Pachniak
przypisywa" swemu przedstawicielowi, a by"y one potrzebne jemu sa-
memu. Mog"o dojĘ� do mianowania tego, który juŻ posiada" w"adz�.
Ten, który by" na to stanowisko wyznaczony mia" prawo do realizacji
nakazów11. By"o to dozwolone, a istotna róŻnica polega"a na dwóch
sprawach: po pierwsze upada"a konieczno� zastosowania si"y, po dru-
gie - ograniczanie zasi�gu jego dzia"ania w sprawach ogólnych sprawia-
"o, Że móg" dzia"a� tylko w warunkach spraw szczegó"owych.
Prawid"owy emirat uzurpowany (ist�l� ) róŻni si� od emiratu wyzna-
czonego (istikf� ) pod czterema wzgl�dami. Po pierwsze emirat ist�l�
jest emiratem uzurpowanym, podczas gdy emirat istikf� to emirat po-
legający na wykazywaniu swobodnej woli w nadanym zakresie. Po dru-
gie emirat istil� obejmuje ca"y obszar, którym uda"o si� zaw"adną�,
podczas gdy emirat ist�kf� ogranicza si� do obszaru okreĘlonego w ak-
cie nadania. Po trzecie w emiracie istil� emir sprawuje samodzielną
kontrol� nad wszystkim i nie ma nikogo nad sobą, podczas gdy w emi-
racie istikf� emir sprawuje samodzielną kontrol�, ale nie posiada na to
wy"ącznoĘci. Po czwarte w emiracie ist�l� jest dopuszczalny wezyrat
tafw�d, podczas gdy nie jest to moŻliwe w emiracie istikf� , co podkre-
Ęla róŻnic� jaka istnieje pomi�dzy sprawującym w"adz� a jego wezyrem
w podejmowanych dzia"aniach12. Wezyr moŻe bowiem dzia"a� tylko
w tych sprawach, które mu przeznaczono, podczas gdy sprawujący
w"adz� zajmuje si� sprawami powierzonymi mu oraz tymi w których
10
Tzn. gdy chodzi"o o drugi typ emiratu, kiedy to kalif przekazywa" emirowi
tylko cz�Ę� swoich uprawnieł
.
11
W oryginale - tanf�". Czyli nie mia" prawa podejmowania samodzielnych
decyzji, realizowa" tylko nakazy.
12
W oryginale: an-nad"ar.
202 203
204