giej dwanaĘcie. Tym kamieniom odpowiada 25 rozdzia"ów ksiąŻki,
kaÅ»dy prezentujÄ…cy jakąĘ dziedzin´ wiedzy. Wi´kszoĘç swojego mate-
ria"u Ibn  Abd RabbihÈ zaczerpnÄ…" z klasycznych dzie" adabowych,
g"ównie Al-µÇ& id"a, Ibn Qutayby, Al-Mubarrada i oczywiĘcie Ibn al-
Muqaffy.
Dzie"o otwierajÄ… rozwaÅ»ania o w"adzy (sul Çn), co zdaje si´ Ęwiad-
Ibn  Abd RabbihÈ
czyç albo o tym, Å»e autor przeznacza" je dla jakiegoĘ mecenasa w"adcy,
(zm.940)
albo teŻ uznawa" kwestie w"adzy za szczególnie waŻne w swojej kon-
cepcji adabu.
Niezwyk"y naszyjnik
Ksi´ga per"y o w"adzy
(KitÇb al-lu lu a fÈ #s-sul Çn)*
Ibn  Abd RabbihÈ (zm.940) wszed" do literatury arabskiej jako homo
unius libri. Tym jedynym dzie"em, jakie go rozs"awi"o, by" Al- Iqd al-
W"adza to kierowanie wszelkimi sprawami, porzÄ…dkowanie ich i okre-
farÈd  tytu" t"umaczony zwykle jako  Naszyjnik jedyny , ale równie
Ęlanie zasad rzeczy. To biegun, wokó" którego krąŻą sprawy tego Ęwia-
dobrze moÅ»na go prze"oÅ»yç jako  Niezwyk"y naszyjnik . Dzie"o nale-
ta. W"adza chroni spraw Boga w Jego krajach. Cieł
Boga obejmuje
Å»y do gatunku adabu, a wi´c nie ma charakteru teologicznego czy
wszystkich Jego wyznawców. On okreĘla to, co zakazane, zwyci´Å»a ty-
prawniczego, zawiera jednak, jak wszystkie ksiąŻki adabowe, wiele in-
ranów gn´biÄ…cych wiernych, gwarantuje spokój strwoÅ»onym. Jeden
formacji z zakresu teologii, w tym równieÅ» teorii politycznej. Dzi´ki
z m´drców rzek": dobry przywódca (imÇm) wspólnoty lepszy jest od
 Niezwyk"emu naszyjnikowi adab dotar" do arabskiej Hiszpanii.
oŻywczej ulewy, a przywódca niesprawiedliwy lepszy jest od d"ugo-
Ibn  Abd RabbihÈ pochodzi" z Kordoby, gdzie zwiÄ…za" si´ z dworem,
trwa"ego chaosu. W poj´ciu Boga waÅ»niejsze jest podporzÄ…dkowanie
s"uÅ»y" m.in. s"ynnemu  Abd ar-Ra& mÇnowi III. Pisa" utwory poetyckie,
w"adzy niÅ» podporzÄ…dkowanie si´ Koranowi. Wahb Ibn Munabbih
g"ównie panegiryki i erotyki, które cytuje w swoim  Naszyjniku .
opowiada" o tym, co Bóg objawi" swojemu Prorokowi DÇwËdowi, jemu
W odróŻnieniu od typowych teologów, Ibn  Abd RabbihÈ powraca
pokój:  Zaprawd´, ja jestem Bogiem, królem królów, jestem tym, któ-
do tradycji Ibn al-Muqaffy: pouczania w"adców za pomocą anegdoty.
ry zrzuca z tronów w"asnymi r´kami. Kto wi´c spoĘród królów jest mi
 Naszyjnik ma charakter misternie skonstruowanego zbioru s"uŻącego
pos"uszny, tego obdarzy"em moim mi"osierdziem. Na tych natomiast,
upowszechniania wzoru doskona"ego muzu"manina. Jego kompozycja
którzy mi si´ sprzeciwili, zemĘci"em si´. Ten zatem, któremu Bóg prze-
ma odzwierciedlaç uk"ad naszyjnika noszonego przez andaluzyjskie ko-
kaza" w"adz´, ma prawo do rzÄ…dzenia i kierowania sprawami Jego
biety. Taki naszyjnik sk"ada si´ z 25 drogich kamieni symetrycznie u"o-
stworzeł
i do czynienia wobec nich dobra. Wype"niajÄ…c swojÄ… w"adz´,
Å»onych wokó" Ęrodkowego: po jednej znajduje si´ dwanaĘcie i po dru-
powinien interesowaç si´ sprawami swojej trzody i problemami swoich
146 147
poddanych. To jest godnoĘç, jakÄ… przekaza" im Bóg, w"adza jest bo- sprawiedliwy, to jest to jego grzech, a ty powinieneĘ byç cierpliwy.
wiem fundamentem szcz´Ä˜cia. Rzek" takÅ»e Bóg NajwyÅ»szy:  Bóg po- Z kolei Ka b al-A& bÇr porówna" islam i w"adz´ do podpory i obozu
moŻe z pewnoĘcią [...] tym, którzy  jeĘli umocnimy ich na ziemi  od- wojskowego. Obozem jest islam, jego kolumną w"adza, zaĘ ludzie to
prawiajÄ… modlitw´, dajÄ… ja"muÅ»n´, nakazujÄ… to, co jest dobre, a zakazu- podpory, a Å»aden z tych elementów nie moÅ»e istnieç bez drugiego.
jÄ… tego, co jest naganne. Do Boga naleÅ»y ostateczny wynik wszystkich Al-Afwah al-AwdÈ rzek":
spraw! (22:40-41). Prorok zaĘ, niech Bóg ma Go w opiece, powiedzia":
 Byç sprawiedliwym przez godzin´ lepiej jest, niÅ» oddawaç czeĘç Bogu Ludziom bez przywódcy nie s"uÅ»y chaos,
przez szeĘçdziesiÄ…t lat. On powiedzia" takÅ»e:  KaÅ»dy z was jest paste- a nie majÄ… przywódcy, jeĘli ich wodzem jest g"upiec.
rzem, a pasterz odpowiedzialny jest za swojÄ… trzod´. Dom nie stanie, jeĘli nie ma kolumny,
Pewien poeta rzek" na ten temat: a kolumny nie ma, kiedy brak podpór.
Dopiero jeĘli kolumna b´dzie i podpory,
wtedy moÅ»na mówiç o osiÄ…gni´ciu celu.
KaÅ»dy z was jest pasterzem, my zaĘ stanowimy jego trzod´.
I kaŻdy spotka kiedyĘ swego Pana, który go rozliczy. Doradzanie rządzącym i obowiązki poddanych
Sprawą poddanych jest niewielkie zadowolenie z przywódców. Ci zaĘ Oto s"owa Boga NajwyŻszego:  O wy, którzy wierzycie! S"uchajcie Bo-
powinni byç sprawiedliwi wobec nich, podporzÄ…dkowujÄ…c swoje dzia- ga! S"uchajcie Pos"aÅ‚
ca! I s"uchajcie tych spoĘród was, którzy posiada-
"ania wspólnocie. Byç moÅ»e oskarÅ»ony jest bez winy. Nie ma innej dro- jÄ… moc rozkazywania! (4:59). AbË Hurayra rzek": Åya ta mówi o pod-
gi do ogólnego spokoju, jak tylko zadowolenie wszystkich cz"onków porzÄ…dkowaniu si´ przywódcom, a poddanie si´ im jest jak poddanie
wspólnoty. Z drugiej strony zadowolenie wszystkich jest rzeczÄ… nieosiÄ…- si´ Bogu, zaĘ przeciwstawianie si´ im to przeciwstawianie si´ NajwyÅ»-
galną. A kaŻdy ma prawo do sprawiedliwoĘci. Przywódca ma prawo szemu. Prorok Mu& ammad, niech Bóg ma go w opiece, powiedzia":
wydawaç sÄ…dy zgodnie ze zdaniem wi´kszoĘci, zaĘ poddani majÄ… pra-  Ten, kto oderwa" si´ od wspólnoty i odmówi" podporzÄ…dkowania si´,
wo Żądaç od swego przywódcy odpowiedniego przyjmowania oznak ten umrze niczym cz"owiek dÅ»ahilijji. Rzek" on takÅ»e:  Religia jest
ich podporzÄ…dkowania i nie zwracania uwagi na zewn´trzne oznaki ich poddaniem si´, religia jest poddaniem si´, religia jest poddaniem si´!
zachowania. Komu, zapytali, o, Proroku? Odrzek" na to Mu& ammad:  Bogu, Jego
A oto s"owa ZiyÇda, kiedy przyby" do Iraku jako namiestnik:  Hej, Wys"annikowi i tym spoĘród was, którzy majÄ… prawo rozkazywania.
ludzie! Istnia"a pomi´dzy nami wrogoĘç. Ja rzucam to w niepami´ç. PodporzÄ…dkowanie si´ przywódcy to obowiÄ…zek i rzecz konieczna. Tyl-
Kto czyni" dobrze, niech dalej tak post´puje, kto zaĘ pope"nia" b"´dy, ko w ten sposób wiara moÅ»e byç pe"na i na tym opiera si´ islam. Prze-
niech si´ ich wystrzega. Gdybym dowiedzia" si´, Å»e kogoĘ z was zabiç kaza" A0 -·a bÈ s"owa Ibn  AbbÇsa, niech Bóg ma nad nimi zmi"owanie,
moÅ»e moja nienawiĘç, nie odkry"bym przed nim przy"bicy i nie obna- Å»e ten rzek":  S"ysza"em od mojego ojca: wydaje mi si´, Å»e ten cz"owiek,
Å»y"bym go, aby stanÄ…ç z nim twarzÄ… w twarz.  Abd AllÇh Ibn  Umar to znaczy  Umar Ibn al-R
a Çb, stawia ci´ wyÅ»ej niÅ» niejednego ze sta-
rzek" zaĘ:  JeĘli przywódca jest sprawiedliwy, to jest to jego zas"ugą, od rych spoĘród towarzyszy Proroka, niech Bóg ma go w opiece. Zatem
ciebie zaĘ naleŻą si´ mu s"owa podzi´ki. JeĘli zaĘ przywódca jest nie- nakazuj´ ci cztery rzeczy: nie rozpowiadaj tajemnic [które on ci powie-
148 149
rza], nie ok"amuj go, nie zmuszaj go, aby s"ucha" twoich rad i nie wy- *
powiadaj w jego obecnoĘci fa"szywego Ęwiadectwa o kimkolwiek. R
Çlid Ibn ~afwÇn rzek":  Kto sprzyja w"adzy i doradza jej, jest wi´k-
Rzek" A0 -·a bÈ: Powiedzia"em do Ibn  AbbÇsa:  KaÅ»da z tych rad lep- szym wrogiem niÅ» ten, kto jÄ… oszukuje i zdradza. Z doradcÄ… bowiem
sza jest niÅ» tysiÄ…c, a nawet, na Boga, od dziesi´ciu tysi´cy! brata si´ zarówno wróg, jak i przyjaciel w"adzy. Przyjaciel w"adzy prze-
W ksi´gach Indusów zapisano: Pewien cz"owiek przyby" do jedne- wyÅ»sza go stanowiskiem, zaĘ jej wróg korzysta z jego rad.
go z ich królów i rzek":
Czynniki sprzyjajÄ…ce w"adzy
 Królu, wszyscy zobowiÄ…zani sÄ… s"uchaç ciebie: tak ma"y, jak i pod-
"y, tak wielki, jak i groÄ™ny. Gdyby nie wiara w mÄ…droĘç twych sÄ…dów
Ibn al-Muqaffa rzek":  Ten, kto s"uÅ»y w"adzy, nie powinien byç do niej
oraz post´powanie zgodne z potrzebami twoich poddanych i majÄ…ce
przywiÄ…zany tylko wtedy, gdy jest z niej zadowolony, a oddalaç si´, kie-
na celu ich dobro oraz akceptacj´ elit, moje s"owa nie mia"yby sensu.
dy pope"ni grzech i nie spe"nia wzi´tych na siebie obowiÄ…zków. A oto
JeĘli jednakÅ»e weÄ™miemy pod uwag´, Å»e twoje istnienie powiÄ…zane jest
inne jego s"owa:  Nie s"uÅ» ludziom w"adzy, dopóki nie wyçwiczysz
z naszym istnieniem, Że nasze dusze po"ączone są z twoją, nie ma po-
swojej osobowoĘci. Doglądaj tego, co ci powierzono, bądę us"uŻnym,
trzeby przyznawania ci racji. JeĘli mnie jednak nie wys"uchasz, to po-
kiedy zbliŻą si´ do ciebie, s"ownym, kiedy ci dowierzajÄ…, pokornym,
mnij, Że mówią: podstawą istnienia w"adców są poddani, lekarzy  cho-
gdy ci´ odsunÄ… od siebie, zadowolonym, kiedy si´ gniewajÄ…. Ucz ich,
rzy, zaĘ braterstwa  rozproszenie. Wiem, Że s"uchacze lekcewaŻą s"o-
a zachowuj si´, jak gdybyĘ by" ich uczniem, wychowuj, a sprawiaj wra-
wa, za którymi nie idÄ… czyny tego, kto je wypowiada. Musi istnieç prze-
Å»enie, jak gdybyĘ by" ich wychowankiem, dzi´kuj im, choç na to nie za-
konanie o mądroĘci mówcy. JeĘli jest mądry, tak w"aĘnie czyni, w in-
s"ugujÄ…. JeĘli tego nie potrafisz, nie zbliÅ»aj si´ do nich i chroÅ‚
si´ przed
nym wypadku nie mia"yby jego s"owa Żadnej wartoĘci dla s"uchacza.
nimi wszelkimi si"ami.
A zatem, o, królu, którego zdanie szanowaç naleÅ»y, w którego wiedz´
nikt nie wÄ…tpi, to wszystko sk"ania mnie do przekazania ci tego, o czym
*
byç moÅ»e chcia"byĘ nie s"yszeç, wierzÄ…c, Å»e weÄ™miesz sobie do serca
Rzek" Al-Ma mËn:  Królowie znoszÄ… wszystko oprócz trzech rze-
moje rady.
czy: radoĘci wĘród ludzi, rozg"aszania tajemnic i sprzeciwianiu si´ pra-
wu.
*
Rzek"  Amr Ibn  Utba do WalÈda, kiedy ludzie zbuntowali si´ prze-
*
ciwko niemu: O, ksiÄ…Å»´ wiernych, przyjaęł
do ciebie nakazuje mi mó-
Ibn al-Muqaffa mówi":  JeĘli zyska"eĘ zaufanie w"adzy, nie musisz
wiç, zaĘ strach radzi mi milczeç. SÄ…dz´, Å»e lekcewaÅ»ysz to, co, jak si´
przyklaskiwaç kaÅ»demu s"owu w"adcy, bo to jest typowe dla ludzi ma-
obawiam, moÅ»e ci zaszkodziç. Czy zatem mam milczeç pos"usznie, czy
"ej kultury. Pozosta"ych zaĘ obowiÄ…zuje wstrzemi´Ä™liwoĘç.
teÅ» opowiedzieç o tych przykrych rzeczach? Ten zaĘ odrzek": Wszyst-
ko zostanie wys"uchane z twoich ust. Na Boga, tkwi w nas przecieÅ» wie-
*
dza o tym, co nieznane i wszyscy do Niego odejdziemy. W kilka dni
Al-A^ma È rzek": OsiÄ…gnÄ…"eĘ wszystko przez inteligencj´ i zdoby"eĘ
póęniej juŻ nie Ży".
ĘwiadomoĘç rzeczy niezwyk"ych.
150 151
* R
urÇsÇnu, rzek" do niego:  Twój ojciec zadowoli" si´ swoim bratem,
AbË "Çzim al-A ra" rzek" do SulaymÇna Ibn  Abd al-Malika:  W"a- gdy ten by" wielkim. Ja zaĘ zadowalam si´ tobÄ…, choç jesteĘ niezbyt
dza to targowisko, sprzedaje si´ to, na co jest popyt. znaczny, nie zdaj si´ wi´c na mojÄ… "ask´. PoniewaÅ» to ja ciebie wyzna-
czy"em na to stanowisko, moje rozkazy waŻniejsze są od twoich prze-
* konał
. JeĘli zmieni´ zdanie o tobie, ty zmienisz zdanie o mnie. Wtedy
Kiedy Mu Çwija przyby" z Syrii, gdzie  Umar mianowa" go namiest- znajdziesz si´ w najgorszym momencie swego Å»ycia, poproĘ wtedy, aby
nikiem, uda" si´ do swej matki Hind, ta zaĘ powiedzia"a mu:  Mój sy-
je zakoł
czono. Twój ojciec zadr´czy" ci´, nie powracaj zatem tutaj.
nu, rzadko rodzi si´ ska"a tak twarda jak ty. JeĘli ten cz"owiek manowia"
ci´ namiestnikiem, to wykonuj jego rozkazy czy ci si´ to podoba, czy
*
teÅ» nie. Nast´pnie poszed" do swego ojca AbË SufyÇna, ten zaĘ ode-
YazÈd przekazywa", Å»e jego ojciec opowiada", iÅ» kiedy  Umar Ibn al-
zwa" si´ w te s"owa: Synu mój, muhÇ"irowie wyprzedzili nas, my zaĘ
R
a Çb przyby" do Syrii na oĘle z  Abd ar-Ra& mÇnem Ibn  Awfem rów-
spóęniliĘmy si´ i to przyczyni"o si´ do wyÅ»szoĘci ich statusu, a naszej
nieÅ» dosiadajÄ…cym os"a, na przeciwko nich wyjecha" wspania"y orszak
niÅ»szoĘci. SpóęniliĘmy si´ i jesteĘmy tymi, którzy idÄ… po ich Ęladach.
z Mu ÇwiyÄ… na czele. Orszak przejecha" obok  Umara, a kiedy dowie-
Oni stali si´ przywódcami i wyróŻnili ci´, abyĘ realizowa" ich spraw´.
dzia" si´, Å»e to kalif, zawróci". Kiedy zbliÅ»y" si´ do niego, Mu Çwiya
Nie sprzeciwiaj si´ im zatem, poniewaÅ» dÄ…Å»ysz ku temu, czego nie
zsiad" z konia, przeprosi" go i poczÄ…" iĘç obok niego. Wtedy  Abd ar-
móg"byĘ osiÄ…gnÄ…ç. A nawet, gdyby ci si´ to uda"o, dalej juÅ»byĘ nie po-
Ra& mÇn Ibn  Awf rzek" do kalifa: Ten cz"owiek juÅ» si´ zm´czy"! Wte-
szed". Rzek" na to Mu Çwiya:  Zadziwi"a mnie zgodnoĘç ich zdaÅ‚
przy
dy  Umar zwróci" si´ do namiestnika ze s"owami: Mu Çwiyo, to twój or-
róŻnicy s"ów, w jakich je wyrazili.
szak, prawda? Dowiedzia"em si´, Å»e pod twoimi drzwiami t"oczÄ… si´ po-
trzebujÄ…cy!
*
 Tak, ksiÄ…Å»´ wiernych, odpar" Mu Çwiya
Rzek" ParwÈz do szefa skarbu: Nie wybacz´ ci sprzeniewierzenia
 Dlaczego tak si´ dzieje?
jednego dirhama, nie mog´ takÅ»e wybaczyç zaoszcz´dzenia tysiÄ…ca ty-
 PoniewaŻ jesteĘmy w kraju, gdzie otaczają nas szpiedzy wroga. Dla-
si´cy, poniewaÅ» chronisz w ten sposób swojÄ… g"ow´ i zapewniasz sobie
tego musz´ utrzymywaç ludnoĘç w strachu, aby utrzymaç autorytet w"a-
bezpieczeł
stwo. JeĘli sprzeniewierzysz ma"o, moÅ»esz sprzeniewierzyç
dzy. JeĘli pozwolisz, utrzymam swoje metody, jeĘli mnie pot´pisz, po-
wiele. Pilnuj najmniejszego braku w tym, co bierzesz i nadmiaru
niecham ich.
w tym, co dajesz. Wiedz, Å»e naznaczy"em ci´ opiekunem skarbca kró-
 JeĘli to, co mówisz, jest prawdą, to twoja metoda jest dobra. Od-
lewskiego, podporą królestwa i si"ą przeciwko wrogowi jedynie dlate-
tÄ…d niczego ci nie rozkazuj´, ani nie zabraniam.
go, Że by"em przekonany o tym, Że zachowasz skarbiec w nienaruszo-
Ibn  Awf rzek" na to:
nym stanie, a piecz´cie jego nie zostanÄ… z"amane. PoniewaÅ» ci´ wybra-
 Sprytny jest ten m"odzieniec! Tak wszystko urządzi", Że nie moŻ-
"em, czył
po mojej myĘli, a ja spe"ni´ twoje Å»yczenia. Nie odp"acaj za
na mu nic zarzuciç.
dobro za z"em, za zaszczyty poniŻeniem, ani za zaufanie knowaniami.
 Dlatego zosta" namiestnikiem tych ziem  odpar"  Umar.
*
*
Kiedy YazÈd Ibn Mu Çwiya wyznaczy" Ibn ZiyÇda namiestnikiem
152 153
Opowiada" Ar-RabÈ Ibn ZiyÇd al-"Çri@È: Kiedy by"em namiestni-  O, ksiÄ…Å»´ wiernych, twoi poddani potrzebujÄ… twojego zdrowia i si-
kiem AbË MËsy al-A0  arÈego w Al-Ba& raynie, napisa" do niego  Umar "y, dlaczego nie posilasz si´ bardziej poÅ»ywnym jedzeniem?
Ibn al-R
a Çb rozkazujÄ…c mu stawiç si´ u niego wraz z jego namiestni- Na to kalif wykrzyknÄ…":
kami, aby wybraç wĘród nich najwierniejszych. Kiedy juÅ» przybyliĘmy,  UwaÅ»asz, Å»e to pod"e jedzenie?
uda"em si´ do Yarfy i poprosi"em: Powiedz mi, w jakim odzieniu naj-  JeĘliby ksiÄ…Å»´ wiernych poleci" codziennie mleç nowÄ… mÄ…k´ i go-
ch´tniej widzi ksiÄ…Å»´ wiernych swoich namiestników? Okaza"o si´, Å»e towaç ĘwieÅ»e mi´so, pieczywo by"oby ĘwieÅ»e, a mi´so soczyste  pró-
kalif przede wszystkim lubi siermi´Å»ne stroje. Odzia"em si´ wi´c bowa"em wybrnÄ…ç z sytuacji.
w schodzone sanda"y, prostÄ…, we"nianÄ… galabijj´, na g"ow´ za"oÅ»y"em Kalif umilk" z zadziwienia i doda":
szaro-bury zawój. Kiedy weszliĘmy do  Umara i stan´liĘmy przed nim,  Ach, to mia"eĘ na myĘli!
ten spojrza" na nas, ale tylko na mnie na d"uŻej zatrzyma" wzrok, po  Tak, odrzek"em.
czym wezwa" mnie i zapyta": Odpar" na to  Umar:
 Jak si´ nazywasz  JeĘli bym zechcia", Å»arna p´ka"yby od nadmiaru wszelakiego ziar-
 Jestem Ar-RabÈ Ibn ZiyÇd al-"Çri@È. na i mÄ…ki. JednakÅ»e Bóg NajwyÅ»szy pot´pia tych, którzy naduÅ»ywajÄ…
 Którymi z naszych ziem zarządzasz? ziemskich rozkoszy:  Wy trwoniliĘcie wasze wspania"e dobra w Życiu
 Al-Ba& raynem, odpar"em. na tym Ęwiecie i cieszyliĘcie si´ nimi, a dzisiaj b´dziecie wynagrodze-
 Jakie są twoje dochody? niu karą poniŻenia za to, Że byliĘcie dumni na ziemi, bez Żadnego pra-
 Pi´ç dirhamów dziennie wa, i za to, Å»e byliĘcie wyst´pni (46:20).
 To dosyç sporo. Na co wydajesz swoje pieniÄ…dze? Nast´pnie poleci" AbË MËsie, aby pozostawi" mnie na stanowisku,
 Cz´Ä˜ç zostawiam na Å»ycie, cz´Ä˜ç rozdaj´ krewnym, reszt´ zaĘ da- a pozosta"ych namiestników wymieni". [...]
j´ ubogim i potrzebujÄ…cym spoĘród muzu"manów.
 Dobrze czynisz. MoÅ»esz wróciç na miejsce. *
CofnÄ…"em si´ zatem do szeregu. Nast´pnie kalif ponownie spojrza" na WĘród rad, jakie moÅ»na daç w"adcy jest i taka. OtóŻ nie powinien
nas i ponownie dopiero na mnie zatrzyma" wzrok i zapyta": on pierwszy pozdrawiaç tego, kto doÅ‚
przybywa. Zasad´ takÄ… ustali"
 Ile masz lat? ZiyÇd. A by"o to tak.
 CzterdzieĘci trzy  odpowiedzia"em. Do Mu Çwiyi przyby"  Abd AllÇh Ibn  AbbÇs, kiedy na dworze prze-
 S"uszny wiek. bywa" ZiyÇd. Mu Çwiya powita" go, uprzejmie si´ z nim obszed" i posa-
Po tej cz´Ä˜ci spotkania zaprosi" nas na posi"ek. Moi m"odsi towarzy- dzi" obok siebie. ZiyÇd nic na to nie powiedzia".
sze przyszli na spotkanie syci, ja zaĘ poĘci"em, przygotowujÄ…c si´ na Rozmow´ zaczÄ…" Ibn  AbbÇs:
nie. Podano suchy chleb i kawa"ki mi´sa bez sosu i przypraw. Moi to-  Jak twoje zdrowie, AbË Mu©Èro? CzyÅ»byĘ mia" mi coĘ za z"e?
warzysze wymawiali si´ jeden po drugim, ja zaĘ z apetytem przystÄ…pi-  Nie, ale nie naleÅ»y pozdrawiaç tego, kto przybywa przed oblicze
"em do jedzenia. Kalif ponownie zwróci" na mnie uwag´. Wtedy z mo- ksi´cia wiernych.
ich ust wyrwa"y si´ s"owa, których lepiej, Å»ebym nie wypowiada", a ra- Odrzek" na to Ibn  AbbÇs:
czej zapad" si´ pod ziemi´:  Poddani nie powinni czekaç na pozdrowienie ich w"adców i prze-
154 155
"oÅ»onych. Ten, kto Å»yje dobrze z panujÄ…cym, nie powinien Å»a"owaç mu rad
Mu Çwiya odpar" na to: i ostrzeÅ»eÅ‚
, nawet, jeĘli sÄ… trudne do zniesienia. Niech jego s"owa b´dÄ…
 AbË  AbbÇsie, zaprawd´, jak widaç, nie chcesz, aby wi´kszoĘç by- przyjazne, nie wrogie, aby uĘwiadomiç mu jego b"´dy nie wyst´pujÄ…c
"a podporządkowana mniejszoĘci! bezpoĘrednio przeciwko niemu. Poprzez przys"owia powinien wskazy-
waç b"´dy innych, aÅ»eby sam pozna" swoje.
*
Opowiada" AbË "Çtim wed"ug s"ów Al- AtabÈego, który rzek":  Kie- *
dy Mu Çwiya przyby" z Syrii, a  Amr Ibn al- Å^ z Egiptu, obaj udali si´ Kto sprzeciwia si´ w"adzy, ten ulega jej wp"ywowi, a kto jej si´ pod-
do  Umara Ibn al-R
a Çba. Posadzi" ich obok siebie i zaczÄ…" wypytywaç daje, ten jÄ… przewyÅ»sza. W"adza porównana tu zosta"a do silnego wia-
o podlegajÄ…ce im krainy. W pewnym momencie  Amr przerwa" s"owa tru, który nie niszczy tego, co jest gi´tkie, a "amie to, co twarde. mówi
Mu Çwiyi, na co ten odezwa" si´ w te s"owa: o tym poeta:
 CzyÅ»by moja dzia"alnoĘç ci nie odpowiada"a i do mnie kierujesz
te s"owa? Dobrze wi´c, opowiedz ksi´ciu wiernych o tym, co ja zrobi- JeĘli si´ zerwie burza, "amie silne drzewa,
"em, ty zaĘ opowiesz o moich czynach. a nie zwraca uwagi na drobne roĘliny.
By"em pewien, opowiada"  Amr, Å»e on lepiej zna mojÄ… dzia"alnoĘç,
niÅ» ja jego, i Å»e  Umar chce doprowadziç ca"Ä… rozmow´ do koÅ‚
ca. *
Chcia"em coĘ zrobiç, aby odciÄ…gnÄ…ç  Umara od tego pomys"u i uderzy- JeĘli w"adza zasypuje ci´ zaszczytami, wychwalaj jÄ…, jeĘli zaĘ uczyni
"em Mu Çwiy´ w twarz. Na to kalif oburzy" si´: ci´ niewolnikiem, to uwaÅ»aj jÄ… za pana.
 Na Boga, nie widzia"em jeszcze cz"owieka podlejszego od ciebie.
Wstał
, Mu Çwiyo i odp"aç mu.
Ten zaĘ odpar": O wyborze namiestników i innych przedstawicieli w"adzy
 Ojciec nauczy" mnie, aby nie rozprawiaç si´ z nikim bez jego wie-
dzy. Kiedy  Umar wys"a" Ibn Hubayr´ Muslima Ibn Sa da do R
urÇsÇnu,
 Umar pos"a" wi´c po AbË SufyÇna. Kiedy ten przyby", kalif podsu- rzek" mu:
nÄ…" mu poduszk´ i rzek": Oto s"owa Wys"annika BoÅ»ego, niech Bóg si´  Pami´taj o trzech rzeczach:  Twój & Ç"ib jest twojÄ… twarzÄ…, którÄ…
za niego modli:  JeĘli przyjdzie do was cz"owiek szlachetny, podejmij- znają ludzie. JeĘli jest dobry, to i ty jesteĘ dobry, jeĘli zaĘ jest z"y, to i ty
cie go szlachetnie! I opowiedzia" mu, co zasz"o pomi´dzy  Amrem jesteĘ z"y. Dowódca policji to twój knut i miecz i twoja r´ka nimi kie-
a Mu ÇwiyÄ…. ruje. ZaĘ przywódcy okr´gów powinni byç wyznaczeni spoĘród ludno-
AbË SufyÇn odrzek": Ęci miejscowej. JeĘli b´dÄ… inteligentni i sprawni, niczego wi´cej nam
 I po to mnie przys"a"eĘ? PrzecieÅ» to bardzo ma"y wyst´pek, okaÅ»- nie trzeba. JeĘli zaĘ pope"niÄ… b"´dy, b´dÄ… one przypisane im, a nie to-
my mu wi´c przebaczenie! bie.
* *
156 157
 Umar Ibn  Abd al- AzÈz napisa" do  Udayya Ibn Ar y, aby wezwa"  JeĘli przyjmiesz stanowisko kadiego i b´dziesz sÄ…dzi" sprawiedli-
IyÇsa Ibn Mu Çwiy´ i Al-QÇsima Ibn RabÈ ´ al-µura0 Èego i naznaczy" wie, dostaniesz podwójnÄ… naleÅ»noĘç.
kadim inteligentniejszego a nich. Uczyni" wi´c zgodnie z poleceniem Ten zaĘ odpowiedzia":
kalifa, IyÇs rzek" zaĘ do niego:  JeĘli p"ywak znajdzie si´ w morzu, musi p"ywaç!
 Zapytaj, prosz´, o mnie i o Al-QÇsima faqÈhów z Al-Ba^ry: Al-
"asana i Ibn SÈrÈna. *
Al-QÇsim odwiedzi" Al-"asana i Ibn SÈrÈna, zaĘ IyÇs poniecha" tego.  Abd al-Malik Ibn MarwÇn rzek" do swoich wspó"towarzyszy:
Al-QÇsim wiedzia" wi´c, Å»e jeĘli zostanÄ… o nich zapytani, wskaŻą na nie-  PoradÄ™cie mi cz"owieka, którego móg"bym mianowaç namiestni-
go. Rzek" wi´c: kiem.
 Nie pytaj ani o mnie, ani o niego. Zaprawd´, na Boga, poza któ- Odrzek" na to RË& Ibn ZanbÇ :
rym nie ma si"y ani mocy, IyÇs Ibn Mu Çwiya ma szerszÄ… wiedz´ ode  Musi to byç cz"owiek, który przyb´dzie na kaÅ»de twoje wezwanie,
mnie, lepiej zna si´ na prawie. JeĘli k"ami´, nie warto, abyĘ powierza" ale jeĘli nie b´dzie wzywany, nie b´dzie si´ naprzyksza". Taki, kto nie
mi t´ funkcj´, jeĘli zaĘ mówi´ prawd´, powinieneĘ przyjÄ…ç moje s"owa. b´dzie zadr´cza" proĘbami, ale i odwaÅ»ny, jak  Åmir a0 -·a bÈ.
Odpowiedzia" IyÇs: I jego kalif wyznaczy" na kadiego Al-Ba^ry.
 Oto sprowadzi"eĘ tu cz"owieka, który zatrzyma" si´ na skraju pie-
kie" i uratowa" swojÄ… dusz´ przed ogniem wiecznym fa"szywÄ… przysi´- *
gÄ…  niechaj Bóg przed niÄ… ratuje!  Umar Ibn  Abd al- AzÈz zapyta" AbË MuĆallida o cz"owieka, które-
Odrzek" na to  Udayy: go mia" wyznaczyç namiestnikiem R
urÇsÇnu.
 O ile dobrze zrozumia"em, chodzi tu o ciebie, ty wi´c zostaniesz  Co sÄ…dzisz o tym a tym?  zapyta".
kadim.  Bardziej dba o siebie, niÅ» o swoich towarzyszy.
 A ten?
*  Jest niezwykle nerwowy i nie nadaje si´. Prosi o wiele, ma"o zabra-
 Udayy Ibn Ar Çt poprosi" IyÇsa Ibn Mu Çwiy´, aby wskaza" mu naj- nia, jest zawistny, konkuruje ze swym ojcem i nienawidzi swoich
lepszych recytatorów Koranu. Ten zaĘ odpar": zwierzchników.
 Są dwa rodzaje recytatorów. Jedni pracują dla tamtego Ęwiata, nie  A ten?
b´dÄ… wi´c pracowaç dla ciebie. Inni pracujÄ… dla doczesnoĘci. Tym mo-  Nagradza równych sobie, nienawidzi przeciwników, jest samowol-
Å»esz to u"atwiç. Lecz w rzeczywistoĘci potrzebujesz ludzi ze znacznych ny. Úaden z nich si´ nie nadaje.
rodzin, którzy pracują na swój rachunek.
*
*  Umar Ibn al-R
a Çb chcia" mianowaç namiestnika i natknÄ…" si´ na
Opowiada" AyyËb as-SaĆtiyÇnÈ, Å»e Abu QulÇbie zapropowano sta- cz"owieka, który zaczÄ…" go o to prosiç. Wtedy rzek":
nowisko kadiego, lecz on uciek" do Syrii. Przebywa" tam jakiĘ czas, po  Na Boga, chcia"em ci powierzyç to stanowisko, ale kto nalega na
czym wróci". Wtedy, mówi" AyyËb  rzek"em do niego: to, nie jest wart takiego zaszczytu.
158 159
 Chc´ ci´ wyznaczyç na stanowisko namiestnika.
*  Mam trzy wady, odpar"em, które nie wiem, czy przystają do tego
Pewien cz"owiek poprosi" Proroka, aby wyznaczy" go namiestni- stanowiska.
kiem, na co Mu& ammad odrzek":  Jakie to wady?
 Nie wyznaczamy namiestnikami tych, którzy tego pragnÄ….  Jestem, jak widzisz brzydki, wybuchowy i jÄ…kam si´.
 JeĘli chodzi o urod´, to nie wysy"am ci´ dla ozdoby. Co do jÄ…ka-
* nia  jak widz´  potrafisz wyraziç swoje myĘli. Wreszcie co do wybu-
Al- AbbÇs, stryj Proroka prosi" go o stanowisko namiestnika, na co chowoĘci, to z pewnoĘciÄ… knut ci´ uspokoi.
ten odrzek": Nast´pnie powierzy" mi to stanowisko i darowa" sto dirhamów,
 Stryju, Å»ycie wieczne dla duszy lepsze jest, niÅ» namiestnictwo, któ- a by"y to pierwsze pieniÄ…dze, jakie zaoszcz´dzi"em.
rego nie da si´ oszacowaç.
*
* Al-A^ma È opowiada", Å»e SulaymÇn Ibn "abÈb al-Mu& ÇribÈ by" ka-
AbË Bakr a^-~iddÈq powiedzia" do R
Çlida Ibn al-WalÈda:  Omijaj dim Damaszku za  Abd al-Malika, Al-WalÈda, SulaymÇna,  Umara Ibn
honory, a te doĘcigaç ci´ b´dÄ…, szanuj Ęmierç, a b´dzie ci dane d"ugie  Abd al- AzÈza i Hi0 Çma.  Umar chcia" wyznaczyç na to stanowisko
Å»ycie. Mak& Ëla, ale ten odmówi".
 Co ci´ powstrzymuje przed przyj´ciem tej posady?
* Odpar" na to Mak& Ël:
ChrzeĘcijanie (an-na^ÇrÇ) mówiÄ…:  Katolikosem wybieramy tylko  Prorok rzek":  Niech nie sÄ…dzi ludzi, jak tylko cz"owiek powaÅ»any
tych, którzy nie pragnÄ… objÄ…ç tego stanowiska. w swoim Ęrodowisku. Ja zaĘ jestem klientem (mawlÇ).
*
* Kiedy delegacja mieszkał
ców Al-KËfy przyby"a do  Umara Ibn al-
IyÇs Ibn Mu Çwiya rzek":  Kiedy przys"a" po mnie Ibn Hubayra, R
a Çba ze skargÄ… na Sa da Ibn AbÈ WaqqÇ^a, kalif odrzek":
uda"em si´ do niego, a on zapyta":  Kto poradzi mi, kogo wyznaczyç na stanowisko w Al-KËfie? JeĘli
 Czy recytujesz Koran? dam im poboŻnego, pokonają go, jeĘli zaĘ silnego, zdeprawują go.
 Tak, odrzek"em. Rzek" na to Al-Mu©Èra:
 Czy p"acisz swe naleÅ»noĘci?  O, ksiÄ…Å»´ wiernych, jeĘli ktoĘ jest poboÅ»ny i s"aby, poboÅ»noĘç to
 Tak, odpowiedzia"em. jego sprawa, ale s"aboĘç dzia"a przeciwko niemu. JeĘli zaĘ ktoĘ jest sil-
 Czy znasz histori´ Arabów? ny i zdeprawowany, to jego si"a b´dzie dla ciebie, jego sprawÄ… zaĘ jest
 Znam. jego moralnoĘç.
 A histori´ innych ludów? Rzek" kalif:
 TakÅ»e.  Masz racj´. Ty jesteĘ silny i zdeprawowany, idÄ™ wi´c ty i rzÄ…dÄ™ ni-
160 161
mi! wach innych ludzi, stosujÄ…c do nich takÄ… miar´, jak do siebie. Tylko
Al-Mu©Èra sprawowa" swój urzÄ…d za  Umara,  U@mÇna i Mu Çwiyi, aÅ» ten, kto pozna" granice, rozumie prawa rzÄ…dzÄ…ce Ęwiatem. Kto chce
do swej Ęmierci. byç w"adcÄ…, najpierw musi byç pasterzem.
*
O dobrym w"adaniu i o tworzeniu królestw
 Abd al-Malik Ibn MarwÇn tak mówi" do swoich synów:  KaÅ»dy
z was moÅ»e dostÄ…piç w"adzy, a naleÅ»y si´ ona tylko temu, kto jest od-
Al-WalÈd Ibn  Abd al-Malik rozkaza" Al-"a""Ç"owi Ibn YËsufowi,
waÅ»ny, szczodry i sprawiedliwy, tak, aby sk"ania"y si´ ku niemu serca
aby ten opisa" mu swój Żywot. Ten zaĘ odpisa":  Obudzi"em mój rozum,
jego poddanych.
uĘpi"em zaĘ moje uczucia i podporzÄ…dkowa"em si´ przywódcy ludu.
Wiernie i nieust´pliwie mu s"uÅ»y"em. Pobiera"em podatki, jakie mu si´
*
naleÅ»a"y. Ca"Ä… duszÄ… by"em mu oddany, dbajÄ…c o swojÄ… reputacj´. Ka-
 Umar Ibn al-R
a Çb rzek":  Do sprawowania w"adzy nadaje si´ ten,
ra"em mieczem tych, którzy czynili z"o, a nagradza"em tych, którzy czy-
kto jest gi´tki, ale nie s"aby, silny, ale nie tyran.
nili dobro. Poddani moi bali si´ kary i uwaÅ»ali, Å»e dobry uczynek to
trzymanie si´ ludzi, którzy post´pujÄ… godnie.
*
Arystoteles pisa" do Aleksandra:  RzÄ…dÄ™ swojÄ… trzodÄ… czyniÄ…c do-
*
bro. Wtedy zdob´dziesz mi"oĘç poddanych. JeĘli b´dzie to konieczne,
Arda0 Èr rzek" do swojego syna:  Mój synku! W"adza i sprawiedli-
czył
to jak najd"uŻej, nawet pod przymusem. Wiedz, Że panujesz nad
woĘç to rodzeÅ‚
stwo: jedno bez drugiego nie moÅ»e istnieç. W"adza jest
ludÄ™mi, niech wi´c ich serca b´dÄ… z tobÄ…. Pami´taj, Å»e jeĘli stado potra-
fundamentem, a sprawiedliwoĘç jego stróŻem. JeĘli coĘ nie ma funda-
fi wypowiadaç s"owa, potrafi teÅ» dzia"aç. Rób wszystko, aby nie prze-
mentów, ulegnie rozpadowi, co zaĘ nie jest strzeŻone, przepadnie. Sy-
mówi"o, a wtedy nie b´dzie dzia"aç przeciwko tobie.
nu mój! Rozmawiaj z ludęmi dostojnymi, obdarzaj walczących za reli-
gi´, bÄ…dÄ™ radosny wobec ludzi religii, tajemnice powierzaj temu, kto je
*
zachowa i z kim "Ä…czÄ… ci´ wspólne sprawy.
Rzek" Arda0 Èr do swoich towarzyszy:  Panuj´ nad cia"ami, ale nie
nad pragnieniami, rzÄ…dz´ zgodnie z zasadami sprawiedliwoĘci, nie we-
*
d"ug moich upodobał
, oceniam zaĘ po czynach, nie po intencjach.
W"adca powinien byç sprawiedliwy zewn´trznie: w swoich czynach
i rozkazach podczas sprawowania w"adzy, powinien teÅ» byç sprawiedli-
*
wy wewn´trznie i w swoim sumieniu, aby zarzÄ…dzaç sprawami religii.
 Amr Ibn al- Å^ tak mówi" o Mu Çwiyi:  StrzeÅ»cie si´ Adama Kuraj-
JeĘli sposób post´powania jest nies"uszny, w"adza upada. OsiÄ… ca"ej po-
szytów i syna jednego z ich najszlachetniejszych synów. Tego, kto
lityki jest sprawiedliwoĘç. Zarówno ludÄ™mi wierzÄ…cymi, jak i niewierny-
Ęmieje si´ w gniewie i Ępi tylko wtedy, kiedy chce, a to, co na górze
mi moÅ»na rzÄ…dziç tylko z pomocÄ… sprawiedliwoĘci. W ten tylko sposób
traktuje jak to, co na dole.
sprawy moÅ»na u"oÅ»yç i uporzÄ…dkowaç w odpowiedni sposób. Ten, kto
sprawuje w"adz´ musi mieç charyzm´ i musi koncentrowaç si´ na spra-
*
162 163
Mu Çwiya rzek":  Nie wyjmuj´ miecza tam, gdzie wystarczy knut, powierzyli mu przywództwo po Ęmierci  Alego:  åpiesz do walki
nie uŻywam knuta tam, gdzie wystarczy s"owo. i zwalczaj swego wroga, wykup d"ug skąpca, ale tak, aby nie ucierpia"a
Innym zaĘ razem powiedzia":  JeĘli z kimĘ wiÄ…Å»e mnie choçby niç twoja religia, naznaczaj na wysokie stanowiska cz"onków dostojnych
niczym w"os, nigdy jej nie zrywam rodów, a te b´dÄ… twoimi sprzymierzeÅ‚
cami.
 Jak to  zapytano.
 JeĘli oni napr´Å»ajÄ… niç, ja jÄ… odpuszczam, jeĘli zaĘ oni odpuszcza- *
jÄ…, ja jÄ… napr´Å»am. Najlepszym przywódcÄ… wspólnoty jest ten, kto sprawia, Å»e ich cia"a-
mi rzÄ…dzÄ… serca, ich sercami rozumy, a rozumami pragnienia i strach.
* *
Opowiada"  Amr:  Ujrza"em kiedyĘ Mu Çwiy´ pod ~iffÈnem ubrane- ParwÈz poucza" swojego syna ·Èrwayha:  Nie wzmacniaj swego woj-
go w strój bojowy, czego nigdy nie robi". Zatrzyma" si´ w Ęrodku swe- ska do tego stopnia, aby ci´ pokona"o, a jednoczeĘnie nie ograniczaj go
go obozu i przyglÄ…da" mu si´ uwaÅ»nie. Spojrza" na lewo i dostrzeg" nadmiernie. Dawaj Å»o"nierzom tyle, ile si´ naleÅ»y, zakazy niech b´dÄ…
przerw´, wi´c poleci" jÄ… naprawiç, potem spojrza" na prawo i nie mu- wywaÅ»one, spe"niaj ich Å»yczenia, nie przesadzaj z "askami itd.
sia" wskazywaç na Å»adne usterki czy braki. Bardzo by" z tego dumny
i rzek": *
 No, Ibn al- Å^ie, jak oceniasz tych ludzi i ich prac´? Al-Man^Ër tak poucza" jednego ze swoich dowódców:  JeĘli b´-
Odpowiedzia"em: dziesz g"odzi" swego psa, pójdzie za tobą, jeĘli go przekarmisz, wtedy
 O, ksiÄ…Å»´ wiernych! Widzia"em ludzi, którzy kierujÄ… innymi ci´ poÅ»re.
w sprawach religii i Å»ycia doczesnego, ale nikt nie mia" takiego pos"u- Odrzek" na to  AbbÇs a -! ËsÈ:
chu wĘród swoich ludzi, jak ty.  O, ksiÄ…Å»´ wiernych, jeĘli nie b´dziesz odpowiednio karmi" swoje-
Mu Çwiya odpar" na to: go psa, znajdzie si´ ktoĘ, kto pokaÅ»e mu koĘç i on pobiegnie za nim!
 Czy wiesz, kiedy si´ to wszystko rozsypie?
 Nie. *
 Stanie si´ to wszystko jednego dnia. ParwÈz pisa" swojego syna ·Èrwayha z niewoli:  Pami´taj:
By"em coraz bardziej zdziwiony  opowiada"  Amr, a Mu Çwiya do- " Twoje s"owo moÅ»e przelaç krew, lub powstrzymaç jej przelew.
da": " Nie wyciÄ…gaj w gniewie miecza przeciwko temu, kto jest jego przy-
 Tak, najwyŻej w ciągu kilku dni czyną.
 Dlaczego i jak, o ksiÄ…Å»´ wiernych? " Twoje zadowolenie to b"ogos"awieÅ‚
stwo sp"ywajÄ…ce na tego, z kogo
 Kiedy nie dotrzymajÄ… swoich obietnic, a uczucia wezmÄ… gór´ nad jesteĘ zadowolony.
rozumem, wtedy wszystko ulegnie zniszczeniu. " Niech twoje czyny zgodne b´dÄ… z twoimi s"owami.
" UwaÅ»aj w gniewie na swoje s"owa, abyĘ nie pope"ni" b"´du, na two-
* je barwy, aby si´ nie zmieni"y i na swoje cia"o, aby nie os"ab"o.
 Abd AllÇh Ibn  AbbÇs pisa" do Al-"asana Ibn  Alego, kiedy ludzie " Królowie karajÄ… ostroÅ»nie i wybaczajÄ… przez swojÄ… wielkodusznoĘç.
164 165
" Pami´taj, Å»e masz byç ponad gniew. Ęwiadczeniem, stary, kiedy jego rozum napoczÄ…" juÅ» czas, a lata uszczu-
" Twoja w"adza wiÄ…Å»e si´ z twoim zadowoleniem. pli"y jego cia"o.
" ZwaŻaj na swój gniew, kiedy karasz i na granice swego zadowolenia.
Prze"oŻy": Marek M. Dziekan
*
Al-WalÈd Ibn  Abd al-Malik zapyta" swego ojca:
 Powiedz mi, czym jest polityka?
 To specjalny dar wiąŻący si´ z szczeroĘciÄ… pragnieÅ‚
i przywódz-
twem serc poddanych, którymi kierowaç naleÅ»y umiej´tnie i z rozwa-
gÄ….
*
Oto s"owa z kazania Sa Èda Ibn Suwayda w "im^ie:  S"uchajcie lu-
dzie! Islam jest sk"ada si´ z silnych Ęcian i mocnej bramy. Âciany isla-
mu to prawda, zaĘ jego brama to sprawiedliwoĘç. Islam tym jest silniej-
szy, im silniejsza jest w"adza. Nie moÅ»e jednak ona zdobywaç swej si"y
mieczem i knutem, ale sprawiedliwoĘcią i prawdą.
*
 Abd Allah Ibn al-"akam opowiada", Å»e do w"adzy dÄ…Å»yç mogÄ… lu-
dzie dwojakiego rodzaju: najlepszy spoĘród tych, co czynią dobro,
przez wszystkich chwalony, oraz najpodlejszy wĘród tych, co czynią
z"o, b´dÄ…cy przedmiotem pot´pienia. W"adza powinna si´ ich wystrze-
gaç.
*
W  Ksi´dze korony (KitÇb at-tÇ") czytamy:  ParwÈz naucza" swoje-
go syna ·Èrwayha: Ten, kogo wybierzesz na swojego namiestnika po-
winien byç cz"owiekiem, którego awansujesz, lekcewaÅ»onym, którego
uczynisz szanowanym. Nie naznaczaj na takie stanowiska tych, których
kiedyĘ ukara"eĘ, ani takiego, dla którego w sercu zrzucenie ci´ z tronu
lepsze jest niÅ» twoje panowanie. Nie moÅ»e to byç ktoĘ zapatrzony w sie-
bie, z ma"ym doĘwiadczeniem z ludęmi, ale teŻ nie ktoĘ z wielkim do-
166 167