Komi tet Badan Naukowych Mi ni sterstwo Lacznosci
Cele i kierunki rozwoju
spoleczenstwa informacyjnego
w Polsce
Warszawa, 28 listopada 2000 r.
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
Spis tresci
Wprowadzenie ........................................................................................... 3
Powszechny dostep do informacji............................................................... 7
Edukacja informatyczna ............................................................................ 12
Zmiana struktury zatrudnienia .................................................................... 16
Prawo i przestepstwa teleinformatyczne..................................................... 19
Dokument i gospodarka elektroniczna........................................................ 23
Zamówienia publiczne............................................................................... 26
Informatyzacja administracji ...................................................................... 29
Rozwój rynku teleinformatycznego ............................................................ 34
Nauka i kultura.......................................................................................... 39
Slownik wazniejszych pojec ...................................................................... 44
Bibliografia............................................................................................... 46
Dokument niniejszy zostal opracowany na podstawie siedmiu ekspertyz, pod zbiorczym
tytulem  Spoleczenstwo Globalnej Informacji w warunkach przystapienia Polski do Unii
Europejskiej , z nastepujacymi podtytulami:
[1] Temat 1.: infrastruktura techniczna;
[2] Temat 2.: uslugi telekomunikacyjne i teleinformatyczne;
[3] Temat 3.: stan aktualny i perspektywy zastosowan teleinformatyki;
[4] Temat 4.: aspekty wdrozenia;
[5] Temat 5.: dziedziny badawcze;
[6] Temat 6.: polska kadra informatyczna;
[7] Temat 7.: edukacja informatyczna.
Ekspertyzy zostaly przygotowane na zlecenie Komitetu Badan Naukowych. Tematy 1. i 2.
opracowal zespól pod kierownictwem prof. dra hab. inz. Janusza Filipiaka z Akademii
Górniczo Hutniczej w Krakowie, tematy 3., 5., 6. i 7. opracowal zespól pod kierownictwem
prof. dra hab. Jana Golinskiego ze Szkoly Glównej Handlowej w Warszawie, zas temat 4.
opracowal zespól pod kierownictwem prof. dra hab. Lecha W. Zachera z Wyzszej Szkoly
Przedsiebiorczosci i Zarzadzania im. Leona Kozminskiego w Warszawie.
 2 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
Wprowadzenie
Na poczatku lat osiemdziesiatych XX wieku, wraz z postepujaca w skali
swiatowej konwergencja technik telekomunikacyjnych, informatycznych i mass
mediów (por. rozdzial  Rozwój rynku teleinformatycznego ), epoka cywilizacji
przemyslowej zaczela ustepowac miejsca poprzemyslowej cywilizacji
informacyjnej, której podstawowym elementem jest globalne spoleczenstwo
informacyjne. Haslo to utozsamiane jest czesto z samym tylko rozwojem
teleinformatyki. W istocie jednak posiada ono o wiele szersze znaczenie, gdyz
decydujacy w rozwoju spoleczenstwa informacyjnego jest fakt, ze  informacja
staje sie podstawowym zasobem produkcyjnym (obok surowców, kapitalu,
pracy), a wykorzystanie przy tym technik informatycznych jest tylko kwestia
narzedziowa [20] (por. równiez [23]). Tym wlasnie rózni sie, pojmowane w
kategoriach cywilizacyjnych i humanistycznych, akcentowane w Unii Europejskiej
globalne spoleczenstwo informacyjne od lansowanej w Stanach Zjednoczonych
globalnej infrastruktury informatycznej. Bezsprzeczne jest jednak to, ze
podstawa rozwoju spoleczenstwa informacyjnego jest gospodarka oparta na
wiedzy, a  zasadniczym zasobem gospodarczym, skumulowanym zarówno w
bazach danych, jak i w spolecznym potencjale intelektualnym, staje sie zasób
wiedzy, czyli informacji i sposób jej wykorzystania [26].
Proces formowania sie cywilizacji informacyjnej postepuje nieuchronnie w
skali globalnej i niedocenianie go jest krótkowzrocznoscia. Aktualne tendencje
swiatowej gospodarki wskazuja, ze  warunkiem rozwoju gospodarczego jest
powszechny dostep do informacji [21]. Zapewnienie takiego dostepu jest
jednym z konstytucyjnych obowiazków panstwa. Panstwo moze jednak
wywiazywac sie z tego obowiazku dwojako: obierajac role biernego obserwatora
i pozostawiajac przemiany spoleczne zwyklemu biegowi spraw, wychodzac z
zalozenia, ze nieuniknione, globalne zmiany wczesniej czy pózniej musza nastapic
równiez w Polsce, lub przyjmujac role aktywna poprzez wyznaczenie
odpowiednich priorytetów rozwojowych i podjecie dzialan zmierzajacych do
przyspieszenia wspomnianych przemian [20].  Pierwsze kraje, które wkrocza
do spoleczenstwa informacyjnego, uzyskaja najwieksze korzysci. One
ustala porzadek rzeczy dla wszystkich, którzy pójda w ich slady. Dla
kontrastu, kraje, które odkladaja decyzje lub preferuja rozwiazania
czesciowe, moga doswiadczyc w najblizszej dekadzie katastrofalnego
spadku inwestycji i zmniejszenia liczby miejsc pracy [5].  Podejscie do
wyzwan, jakie niosa ze soba zmiany spoleczne i gospodarcze zwiazane z
nadejsciem cywilizacji informacyjnej, przesadza o pozycji Polski w
nadchodzacych dziesiecioleciach. Brak aktywnego udzialu w tych procesach
bylby równoznaczny z utrwalaniem dystansu cywilizacyjnego i zepchnieciem
naszego kraju na marginalna pozycje w swiecie [26].
 3 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
Wplyw zastosowania technik teleinformatycznych na wzrost wydajnosci
pracy i inne wskazniki makroekonomiczne nie zostal jeszcze dokladnie zbadany.
Wiaze sie to glównie z faktem, ze trudne jest wyodrebnienie zmian
spowodowanych zastosowaniem konkretnych technik z ogólu przemian
ekonomicznych i spolecznych, na które techniki te równiez maja posredni wplyw.
Szeroki wplyw zastosowania telefonów, które juz od pokolen sa powszechnie
uzywane, na sposób prowadzenia dzialalnosci gospodarczej tez nie jest jeszcze
do konca zbadany. Pewne jest, ze zastosowanie komputerów nie ma prostego
przelozenia na wzrost wydajnosci pracy, co czesto uwazane jest za paradoks.
Konkluzja taka jest jednak spowodowana brakiem uznanej, nowoczesnej metody
badania rynku informacyjnego i jego wplywu na gospodarke [6]. Wiadomo
jednak, ze poprawa infrastruktury telekomunikacyjnej daje efekt podobny do
zwiekszenia innowacyjnosci gospodarki. Wydaje sie przy tym, ze o wiele
latwiejszy do zaobserwowania jest wplyw poszczególnych zastosowan
teleinformatyki. Ocenia sie, ze ok. 25% ogólnego wzrostu produktywnosci w
latach 1970 1991 mozna przypisac rozwojowi telekomunikacji i wzrostowi
produktywnosci w tym sektorze [2], a wedlug ocen OECD zastosowanie technik
handlu elektronicznego w handlu detalicznym spowoduje obnizenie kosztów
produkcji w USA i Japonii  o 0,7%, w Niemczech i Wielkiej Brytanii  o
0,6%, a we Francji  o 0,5%. Wspólczynniki te traktowane sa jako zgrubne
przyblizenie wzrostu produktywnosci, który w panstwach G7 w latach 1979 97
wyniósl zaledwie 0,8% [3]. Przewiduje sie, ze wykorzystanie handlu
elektronicznego w kontaktach pomiedzy firmami przyniesie jeszcze wieksze
korzysci (por. rozdzial  Dokument i gospodarka elektroniczna ). Dlatego tez
dostep do informacji nabiera coraz wiekszego znaczenia w gospodarce i w
zyciu spolecznym, a rzady wielu panstw staraja sie wykorzystywac
mozliwosci teleinformatyki do wspomagania gospodarki i poprawy
jakosci zycia spoleczenstwa.
Proces ksztaltowania sie spoleczenstwa informacyjnego rozpoczal sie
stosunkowo niedawno, odpowiednie regulacje prawne sa dopiero tworzone a
 wiekszosc krajów dopiero wchodzi w faze budowy zintegrowanej infrastruktury
informatycznej o zaawansowanych mozliwosciach uslugowych, dotychczasowe
zapóznienie Polski w rozwoju powszechnych uslug informacyjnych nie wydaje
sie miec, na szczescie, istotnego znaczenia [10]. Kraje wysoko rozwiniete
buduja jednak sieci zintegrowane w oparciu o istniejaca infrastrukture fizyczna
sieci telefonicznych, której budowa jest najkosztowniejszym i najbardziej
czasochlonnym zadaniem. Niska gestosc telefonizacji kraju moze byc
podstawowa bariera rozwoju gospodarczego Polski. Dlatego budowa
infrastruktury fizycznej powinna posiadac najwyzszy priorytet w strategii rozwoju
gospodarczego kraju (por. rozdzial  Powszechny dostep do informacji ).
Równiez inne koszty transformacji gospodarczej sa znaczne, jednakze trafnie
obrane priorytety moga pomóc w osiagnieciu lepszych efektów przy takich
 4 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
samych nakladach. Dzialania zmierzajace do integracji i szeroko rozumiane
wspóldzialania istniejacych i nowo tworzonych systemów teleinformatycznych
wymagaja jednak odpowiednich uregulowan prawnych i organizacyjnych oraz
opracowania odpowiednich standardów. Dlatego tez  Polska powinna
aktywnie i twórczo wlaczyc sie w trwajace prace na zasadami przyszlego
swiatowego ladu informacyjnego« w zakresie srodków
instytucjonalnych, uslugowych i technicznych infrastruktury
informacyjnej [10]. Innym problemem jest brak spolecznej swiadomosci,
wiedzy i doswiadczenia do czego mozna wykorzystywac teleinformatyke.
Jednym z podstawowych zadan panstwa powinno wiec byc zapewnienie
odpowiedniej powszechnej edukacji w tym zakresie. Program edukacyjny
powinien byc poparty szeroka kampania reklamowa i zmianami organizacyjnymi
w administracji i przedsiebiorstwach panstwowych.
Przeksztalcenie sie spoleczenstwa przemyslowego wieku XX w
spoleczenstwo informacyjne wieku XXI wiaze sie z szeregiem procesów
o charakterze ekonomicznym, spolecznym, kulturowym, politycznym, prawnym,
technicznym, ekologicznym itp.  Informatyzacja przynosi spoleczenstwu wyzszy
poziom zycia, ale niesie ze soba równiez zagrozenia, których nie nalezy
lekcewazyc [17]. Wskazuje sie, ze rozwój technik informacyjnych i wzrost
gospodarczej roli informacji moze prowadzic do rozwarstwienia spolecznego, w
wyniku którego osoby nie posiadajace dostepu do informacji beda cywilizacyjnie
i ekonomicznie uposledzone. Ulatwiony dostep do informacji moze zagrazac
prywatnosci i innym interesom obywateli oraz wywolywac pojawienie sie nowej
grupy przestepstw. Dzieki telekomunikacji wzrasta wprawdzie mozliwosc
utrzymywania kontaktów miedzyludzkich takze wtedy, gdy kontakt bezposredni
nie jest mozliwy ze wzgledu na odleglosc, stan zdrowia, charakter pracy czy
sytuacje rodzinna. Naduzywanie mediów elektronicznych w zastepstwie
bezposrednich kontaktów spolecznych moze jednak prowadzic do poczucia
alienacji i zaburzen psychicznych. Rola panstwa jest zapobieganie tym i innym
zagrozeniom oraz zapewnienie trwalego i zrównowazonego rozwoju spoleczno
gospodarczego. Cel ten mozna osiagnac poprzez przyjecie prawidlowej
strategii okreslajacej cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa
informacyjnego, której wdrozenie powinno wywrzec pozytywny wplyw na
sytuacje spoleczna, polityczna i ekonomiczna kraju, gdyz  zasadniczy
wplyw na kierunki spoleczno gospodarczego rozwoju Polski wywieraja i
wywierac beda trendy cywilizacji informacyjnej [26].  Informatyka bedzie
odgrywala coraz wazniejsza role w spoleczenstwach i gospodarkach krajów
europejskich, zmieniajac zasadniczo metody ich funkcjonowania. Bezzwloczne
rozpoczecie procesu powszechnej informatyzacji kraju powinno ulatwic Polsce
wejscie do Unii Europejskiej [17]. Biorac pod uwage range jaka kraje Europy
Zachodniej nadaja rozwojowi uslug teleinformatycznych, wszelkie zapóznienia w
tej dziedzinie moga zagrozic naszym staraniom o czlonkostwo w Unii i pelnej
 5 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
integracji z NATO. Przykladem moze tu byc np. brak infrastruktury do
zarzadzania panstwem w sytuacjach kryzysowych. Z drugiej strony nalezy
zagadnienia zwiazane z rozwojem spoleczenstwa informacyjnego wykorzystac w
staraniach o uzyskanie dodatkowych funduszy z Unii Europejskiej, co powinno
znalezc swoje odzwierciedlenie w narodowej strategii w tym zakresie.
Dlatego tez strategie urzeczywistnienia idei spoleczenstwa informacyjnego
w Polsce nalezy rozpatrywac jako zespól dzialan zmierzajacych do zapewnienia
wszystkim obywatelom dostepu do informacji o przepisach, procedurach,
dzialaniach rzadu i przedsiewzieciach firm prywatnych, mozliwosciach
inwestowania i rozwoju, mechanizmach finansowych, dostepnych technikach,
technologiach i produktach, mozliwosciach zastosowan teleinformatyki w pracy i
w domu, statystycznych informacji gospodarczych i demograficznych,
dotyczacych warunków zycia, stanu i ochrony srodowiska itp. oraz do
zwiekszenia konkurencyjnosci calej polskiej gospodarki na rynku europejskim
i swiatowym.  Podnoszeniu konkurencyjnosci i innowacyjnosci powinno sluzyc
rozpowszechnienie przodujacych technologii, zwlaszcza z dziedziny informatyki,
telekomunikacji itp., zapewnienie wysokiego poziomu edukacji, a takze
modernizacja struktury gospodarczej i zbudowanie nowoczesnej infrastruktury
[26].
Spoleczenstwo informacyjne zostanie w Polsce uksztaltowane silami
rynkowymi z udzialem mechanizmów spolecznych. Glównymi podmiotami
zyskujacymi na jego krystalizacji, a jednoczesnie stymulujacymi jego rozwój
beda, podobnie jak w krajach Unii Europejskiej, male i srednie przedsiebiorstwa.
Zastosowania teleinformatyki nie wymagaja promocji w tych przedsiebiorstwach.
Zadaniem rzadu jest w tej sytuacji stworzenie odpowiednich
mechanizmów ekonomicznych, prawnych i administracyjnych dla
zagwarantowania powszechnego dostepu do informacji, zapewnienia
uczciwej konkurencji, umozliwienia zainteresowanym podmiotom
korzystania z istniejacych i przyszlych mozliwosci zastosowan
teleinformatyki oraz tworzenia nowych rozwiazan, tak w sferze techniki,
jak i organizacji pracy. Wynika to miedzy innymi z roli panstwa w procesie
trwalego i zrównowazonego rozwoju.  Musi ono byc promotorem rozwoju, ma
tworzyc warunki sprawnego funkcjonowania rynku i oddzialywac na mechanizmy
rynkowe w tych dziedzinach gospodarki, w których samoczynnie dzialajacy
rynek nie jest wystarczajaco skutecznym regulatorem procesów gospodarczych.
Warunkiem prowadzenia przez panstwa aktywnej polityki jest ustalenie
priorytetów. Koniecznosc ich wynika ze wszechstronnosci zadan i istniejacych
mozliwosci rozwoju Polski [26]. Przyjecie odpowiednich priorytetów
badawczych i ustanowienie programów wieloletnich powinno wspomagac
innowacyjnosc gospodarki (por. rozdzial  Nauka i kultura ). Ponadto
zastosowanie teleinformatyki w administracji panstwowej bedzie stymulowac
stosowanie jej zastosowan w innych sektorach, promujac udane rozwiazania i
 6 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
wskazujac korzysci wynikle z ich przyjecia [19].  Warunkiem powszechnego
rozwoju informatyzacji jest stworzenie jej odpowiedniego otoczenia
prawnego, w którym nastepuje kreowanie rynku oraz zastosowania i
edukacja informatyczna [17]. Zadaniem niniejszego dokumentu jest nadanie
odpowiedniego priorytetu sprawom zwiazanym z przeksztalcaniem sie
spoleczenstwa Polskiego ze spoleczenstwa przemyslowego w spoleczenstwo
informacyjne i wskazanie dzialan, które musza zostac podjete w tym kontekscie
przez administracje rzadowa. Dokument ten, podobnie jak przygotowany na
zlecenie Rady Europejskiej slynny Raport Bangemanna, powinien równiez
zwiekszyc wsród polityków swiadomosc problemów i wyzwan oraz okazji i
zagrozen niesionych przez zachodzaca na swiecie rewolucje informacyjna. Na
jego podstawie opracowana powinna zostac zawierajaca plan dzialan i
oszacowanie skutków finansowych  Strategia rozwoju spoleczenstwa
informacyjnego w Polsce na lata 2002 2006  ePolska , która bedzie
uwzgledniala czastkowe programy przygotowane przez wskazanych w niniejszym
dokumencie ministrów wlasciwych dla dzialów administracji. Elementami
podstawowymi objetymi tymi programami beda analiza jakosciowa i ilosciowa
potrzeb w zakresie dostepu do informacji, jej zakresu, srodków do jej
przekazywania i udostepniania oraz nakladów niezbednych dla osiagniecia
okreslonych w tych programach celów priorytetowych. Naklady finansowe beda
prezentowane z uwzglednieniem zródel finansowania, w tym mozliwosci budzetu
panstwa.
Powszechny dostep do informacji
Cel: Zapewnienie powszechnego dostepu obywateli do uslug telekomunikacyjnych
Koordynator: minister wlasciwy do spraw lacznosci
Rozwój sieci teleinformatycznych i mediów elektronicznych powoduje, ze
dostep do informacji, posiadajacych z reguly duza wartosc gospodarcza,
polityczna, kulturalna itp., staje sie coraz latwiejszy. Zgodnie z art. 54.
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, kazdy obywatel ma wolnosc
pozyskiwania tych informacji. Dla zapewnienia nieskrepowanego korzystania z tej
wolnosci konieczne jest podjecie wszelkich mozliwych dzialan w celu
maksymalnego przyspieszenia zapewnienia powszechnego dostepu do
publicznej infrastruktury telekomunikacyjnej i, za jej posrednictwem, do
uslug teleinformatycznych na terenie Polski (por. [26]). Spelnienie tego
wymagania moze byc jednym z warunków przystapienia Polski do Unii
Europejskiej, gdyz w projekcie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii
Europejskiej w sprawie uslug powszechnych oraz praw uzytkownika w
 7 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
odniesieniu do elektronicznych sieci i uslug komunikacyjnych [COM(2000)392 z
dnia 12 lipca 2000 r.] wskazuje sie, ze  panstwa czlonkowskie [Unii Europejskiej]
powinny zapewnic ze uslugi [telekomunikacyjne] odpowiedniej jakosci beda
udostepniane wszystkim uzytkownikom na ich terytorium, bez wzgledu na
polozenie geograficzne oraz, z uwzglednieniem specyficznych warunków
krajowych, za przystepna cene . W zwiazku z rosnacym znaczeniem informacji
w gospodarce swiatowej (por. rozdzial  Zmiana struktury zatrudnienia ),
podstawowym zadaniem panstwa (zgodnie z regula równouprawnienia obywateli
zapewniona w art. 32. Konstytucji) jest zapobiezenie rozwarstwieniu
spoleczenstwa na posiadajacych i nie posiadajacych dostepu do informacji [5],
[17], [19], bez wzgledu na ich rase, religie, status spoleczny, poziom zarobków
czy miejsce zamieszkania. Równoprawny dostep do informacji dotyczy nie tylko
obywateli w kraju, lecz takze zapewnienia równego traktowania i pelnego
uczestnictwa polskich obywateli i podmiotów gospodarczych w swiecie, w tym
w Unii Europejskiej. Tak wiec  aby Polska mogla dolaczyc do czolówki krajów
wysoko rozwinietych, strategia rozwoju kraju powinna zostac oparta na
informatyzacji. Rozwój informatyki jest wiec zgodny z polska racja stanu [17].
Podstawowym narzedziem dostepu do informacji jest, ze wzgledu na jej
powszechnosc, publiczna siec telefoniczna. W celu zapobiezenia wspomnianemu
rozwarstwieniu spoleczenstwa rozwój tej sieci powinien wiec stanowic priorytet
w strategii rozwoju gospodarczego kraju. Konieczna jest taka modyfikacja
przyjetej przez Rade Ministrów w dniu 28 maja 1996 r.  Polityki rozwoju
telekomunikacji i przyjetego przez Rade Ministrów w dniu 25 sierpnia
1998 r.  Zarysu strategii rozwoju rynku telekomunikacyjnego na lata
1998 2001 , by zachety ekonomiczne, strategia liberalizacji rynku i
kalendarium prywatyzacji Telekomunikacji Polskiej SA ukierunkowane
byly nie tylko na osiagniecie najlepszych krótkoterminowych wskazników
ekonomicznych, lecz równiez jak najwiekszych korzysci plynacych z
zapewnienia spoleczenstwu powszechnego dostepu do sieci.
Demonopolizacja i odpowiednia polityka podatkowa powinny doprowadzic do
dalszego wzrostu tempa rozwoju telekomunikacji w kraju, zapewniajac szybkie
zwiekszenie gestosci telefonizacji. Juz teraz nalezy przygotowac stosowny
wniosek w celu umozliwienia Polsce skorzystania z funduszy
strukturalnych Unii Europejskiej w celu zwiekszenia dostepnosci i
wykorzystania uslug telekomunikacyjnych poprzez rozwój nowych
zastosowan. Nalezy równiez dazyc do rozszerzania stosowania
wielouslugowych, cyfrowych systemów telekomunikacyjnych o duzej
przeplywnosci, zapewniajacych przekaz wszelkich rodzajów informacji.
Nalezy tez przyspieszyc prace nad standaryzacja tych systemów. W
podstawowym zakresie uslug kazdemu nowemu uzytkownikowi powinno sie, w
miare mozliwosci proponowac wraz z linia telefoniczna automatyczny dostep do
sieci komputerowej. Dla zapewnienia powszechnego wykorzystania sieci
 8 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
konieczne jest zrównowazenie taryf za swiadczone uslugi i stosowanie tzw.
*)
 formuly kosztowej , które bedzie obowiazkowe od roku 2004. Niezbedne
jednak jest by koszt tej samej uslugi u danego operatora byl jednakowy na terenie
calego kraju. Wymaga to miedzy innymi ustanowienia precyzyjnych zasad
rozliczen miedzyoperatorskich. Ustawa z dnia 21 lipca 2000 r. prawo
telekomunikacyjne (Dz. U. nr 73, poz. 852) wprowadza daleko idaca liberalizacje
rynku telekomunikacyjnego. Koncesje zostaly zastapione zezwoleniami
telekomunikacyjnymi, których uzyskanie jest konieczne tylko w przypadku
eksploatacji publicznych sieci telefonicznych lub sieci publicznych
przeznaczonych do rozpowszechniania lub rozprowadzania programów
radiofonicznych lub telewizyjnych. Rozwiazanie to jest zgodne z aktualnym
acquis communautaire Unii Europejskiej. Zakladanie i eksploatacja sieci
transmisji danych zostaly wylaczone spod obowiazku uzyskiwania
zezwolenia bez wzgledu na rodzaj przesylanych w nich sygnalów i danych.
Dostep do sieci teleinformatycznych mozna osiagnac równiez z
wykorzystaniem istniejacych juz infrastruktur alternatywnych do kablowych sieci
operatorów telekomunikacyjnych w których swiadczone sa uslugi powszechne.
Wykorzystanie tych mozliwosci umozliwi szybki i stosunkowo tani wzrost
dostepnosci zaawansowanych uslug informacyjnych. Srodowisko naukowe
wykorzystalo infrastrukture swiatlowodowa sektora energetycznego. Celowe
wydaje sie równiez szersze udostepnienie innych alternatywnych
infrastruktur do swiadczenia uslug teleinformatycznych. Nalezy uznac
znaczaca role operatorów telewizji kablowej w zapewnianiu powszechnego
dostepu do uslug teleinformatycznych w swoich sieciach, które w niektórych
miastach swa gestoscia moga konkurowac z tradycyjnymi sieciami
telekomunikacyjnymi. Duza role do odegrania ma tu równiez dostep
bezprzewodowy, na przyklad przez sieci operatorów sieci GSM (protokoly
WAP i GPRS), a w przyszlosci takze UMTS. Nalezy wiec dazyc do
uproszczenia procedur uzyskiwania pozwolen i decyzji administracyjnych
zwiazanych z rozwojem sieci. Wspierany powinien byc rozwój komunikacji
multimedialnej, obejmujacy m. in. przyspieszona integracje sieci telewizyjnych i
multimedialnych systemów radiokomunikacyjnych z systemami telekomunikacji
przewodowej [26].
Budowa nowych szerokopasmowych sieci magistralnych*) jest obecnie
ekonomicznie uzasadniona tylko jako element skladowy wiekszych inwestycji
infrastrukturalnych. Nalezy jednak w jak najwiekszym zakresie wykorzystac te
mozliwosc. Dlatego proponuje sie, zeby przy przydzielaniu koncesji na
budowe autostrad przewidziec uwzglednienie przez oferenta polozenia
wzdluz drogi kabli swiatlowodowych, w których czesc wlókien zostalaby
*)
Pojecia oznaczone gwiazdka zostaly objasnione w slowniku wazniejszych pojec znajdujacym sie na koncu
dokumentu.
 9 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
udostepniona na potrzeby swiadczenia uslug telekomunikacyjnych.
Podobny wymóg powinien dotyczyc innych inwestycji np. zwiazanych z budowa
linii kolejowych, rurociagów itp. Stworzona zostanie przy tej okazji infrastruktura
o znaczeniu ponad instytucjonalnym [23].
Ze wzgledu na rosnace zapotrzebowanie na informacje i nadazajaca za nim
*)
podaz nastepuje obecnie szybki rozwój systemów rozsiewczych ,
wykorzystujacych techniki radiowe (wt. satelitarne). Konieczne jest wlaczenie sie
Polski w miedzynarodowe programy poswiecone rozwojowi globalnych
systemów satelitarnych. Celowe jest równiez podjecie szybkich dzialan
zmierzajacych do wykorzystania przyslugujacych Polsce na mocy porozumien
*)
miedzynarodowych miejsc na orbitach geostacjonarnych . Opóznienie w tej
dziedzinie moze doprowadzic do utraty tych miejsc, a tym samym uniemozliwic
stworzenie narodowego rozsiewczego systemu informacyjnego. Powolany
Zarzadzeniem nr 32 Prezesa Rady Ministrów z dnia 11 maja 2000 r. (zmienionym
Zarzadzeniem nr 41 Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 czerwca 2000 r.)
Miedzyresortowy Zespól ds. zagospodarowania orbity geostacjonarnej
przyslugujacej Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie umów
miedzynarodowych przygotowal i przedstawil Prezesowi Rady Ministrów
odnosna koncepcje. W zwiazku ze zmiana proponowanej pozycji na orbicie
przez Miedzynarodowa Unie Telekomunikacyjna (International
Telecommunication Union  ITU) jedyna zlozona dotychczas oferta jego
zagospodarowania wymaga modyfikacji technicznych. Prace zespolu beda
kontynuowane i obejma równiez projekt zagospodarowania nowych pozycji na
*)
potrzeby satelitarnej radiodyfuzji cyfrowego sygnalu fonicznego (Satellite Digital
Audio Broadcasting  S DAB).
Ze wzgledu na niepowszechnosc dostepu, wszelkie uslugi informacyjne w
sieciach teleinformatycznych beda traktowane jako srodki publicznego przekazu i
beda korzystac z wolnosci okreslonej w art. 14. Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej. Uslugi te nie beda podlegac koncesjonowaniu podobnemu do
stosowanego wobec stacji radiowych i telewizyjnych, gdyz nie wymagaja
przydzialu czestotliwosci w ramach ograniczonego widma. Stymulowany
powinien byc rozwój i publiczne udostepnianie w sieciach informacji z
poszczególnych dziedzin oraz systemów wyszukiwawczych i
*)
skierowujacych (systemów metainformacji) .
W celu zapewnienia powszechnego dostepu do informacji zgromadzonych
w sieciach teleinformatycznych konieczne jest ustanowienie przez Rade
Ministrów programu wieloletniego w zakresie rozwoju regionalnego,
którego celem bedzie tworzenie punktów publicznego dostepu do sieci (z
 10 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
wykorzystaniem terminali komputerowych), które moglyby byc zlokalizowane
np. w bibliotekach, szkolach, osrodkach kultury, muzeach, urzedach
administracji panstwowej i samorzadowej, biurach pracy, wyspecjalizowanych
jednostkach resortowych (np. w Osrodkach Doradztwa Rolniczego), urzedach
pocztowych i telekomunikacyjnych itp. Programem tym powinny zostac objete
przede wszystkim obszary nisko zurbanizowane. W jego przygotowaniu moglaby
pomóc Rada Informatyzacji Wsi przy Prezesie Rady Ministrów, której
utworzenie planuje Ministerstwo Pracy i Polityki Spolecznej. W ramach
zapewnienia powszechnego dostepu powinny równiez zostac stworzone
mozliwosci korzystania z uslug teleinformatycznych przez osoby
niepelnosprawne, starsze, bezrobotne itp. oraz zapewniony niezbedny do
tego sprzet. Konieczna jest nie tylko ekonomiczna stymulacja produkcji
odpowiednich urzadzen i rozwoju uslug lecz takze zapewnienie, by cena za te
urzadzenia i uslugi nie przewyzszala ceny zwyklych urzadzen i uslug (ich zakup
powinien byc czesciowo refinansowany przez panstwo). Nalezy równiez zwrócic
uwage, ze dostep do pogotowia i innych punktów opieki medycznej moze
wymagac wsparcia finansowego dla korzystajacych z niego osób.
Nalezy równiez zauwazyc, ze informacje rozpowszechniane sa w formie
elektronicznej nie tylko poprzez siec, lecz równiez na nosnikach CD ROM i
innych nosnikach magnetycznych i magnetooptycznych. Dlatego tez konieczne
jest zagwarantowanie wszystkim równego i pelnego dostepu do tych informacji
poprzez stymulowanie zakupów sprzetu i oprogramowania komputerowego oraz
urzadzen telekomunikacyjnych. Nalezy zauwazyc, ze powszechne obycie z
technikami komputerowymi w zastosowaniach domowych bedzie procentowac
automatycznie wyzszymi umiejetnosciami pracowników w tym zakresie.
Podobnie niektóre gry (gry edukacyjne) rozwijaja zdolnosc myslenia i
powinny byc traktowane jako pomoce naukowe.
 11 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
Edukacja informatyczna
Cel: Przygotowanie spoleczenstwa polskiego do przemian technicznych, spolecznych i
gospodarczych zwiazanych z tworzeniem sie spoleczenstwa informacyjnego.
Koordynator: minister wlasciwy do spraw oswiaty i wychowania oraz minister wlasciwy do
spraw szkolnictwa wyzszego
Korzystanie z elektronicznych zródel informacji wymaga umiejetnosci
poslugiwania sie odpowiednimi narzedziami. Nalezy oczekiwac, ze postepujace
upraszczanie obslugi tych narzedzi spowoduje, ze zostana one powszechnie
zaakceptowane w spoleczenstwie, tak jak stalo sie to z aparatami telefonicznymi,
telefaksami i bankomatami.  Zrozumienie technik informatycznych oraz
opanowanie jej podstawowych pojec i umiejetnosci w wielu krajach jest
wspólczesnie traktowane jako podstawa wyksztalcenia, na równi z umiejetnoscia
czytania i pisania [7]. Powszechny dostep do informacji, omówiony w
poprzednim rozdziale, mozliwy bedzie jednak dopiero wtedy, gdy powszechna
stanie sie wiedza dotyczaca nie tylko obslugi narzedzi, lecz równiez sposobów
pozyskiwania pozadanej informacji ze zródel elektronicznych oraz mozliwosci jej
wykorzystania. Dlatego tez konieczne jest takie dostosowanie programów
edukacji powszechnej, by obejmowaly one podstawy elektronicznego
przetwarzania informacji.  Dostosowanie systemu kreowania wiedzy oraz
systemu edukacji do wymogów powstajacej cywilizacji informacyjnej ma na celu
wyksztalcenie czlowieka zdolnego do funkcjonowania w tej cywilizacji,
posiadajacego umiejetnosci kreowania informacji i wiedzy oraz dysponujacego
zdolnoscia do ich wykorzystania, przygotowanego do poslugiwania sie
nowoczesnymi technikami informacyjnymi i multimedialnymi zarówno w procesie
zdobywania wyksztalcenia, jak i w zyciu spolecznym i gospodarczym [26].
Nalezy wykorzystac w tym celu okazje, jaka stwarza przeprowadzana wlasnie
reforma systemu edukacji. Punktem wyjscia moze tu byc przygotowywany w
Ministerstwie Edukacji Narodowej od 1999 r.  Narodowy program edukacji na
rzecz spoleczenstwa informacyjnego. Zgodnie z podstawa programowa
ksztalcenia ogólnego dla szescioletnich szkól podstawowych i gimnazjów,
stanowiaca zalacznik nr 1 do rozporzadzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia
15 lutego 1999 r. w sprawie podstawy programowej ksztalcenia ogólnego (Dz. U.
nr 14, poz.129) kazdy uczen szkoly podstawowej powinien umiec poslugiwac sie
komputerem w dostosowanym do niego srodowisku sprzetowym i
programistycznym, opracowywac za pomoca komputera proste teksty i rysunki,
korzystac z róznorodnych zródel i sposobów zdobywania informacji oraz jej
przedstawiania i wykorzystania ja równiez uzywac komputer do wzbogacania
wlasnej wiedzy i poznawania róznych dziedzin. Uczen gimnazjum powinien zas
umiec wybierac, laczyc i swiadomie stosowac rózne narzedzia informatyczne do
rozwiazywania typowych problemów praktycznych i szkolnych, korzystac z
 12 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
róznych, w tym multimedialnych i rozproszonych zródel informacji dostepnych
za pomoca komputera, rozwiazywac umiarkowanie zlozone problemy przez
stosowanie poznanych metod algorytmicznych oraz dostrzegac korzysci i
zagrozenia zwiazane z rozwojem zastosowan komputerów. Taki program
nauczania przetwarzania informacji nalezy uzupelnic koniecznoscia biezacego
poslugiwania sie mediami elektronicznymi podczas zajec z innych przedmiotów,
co wymaga wprowadzenia do programów ksztalcenia i doskonalenia nauczycieli
prezentacji i cwiczen z metod wykorzystania oprogramowania edukacyjnego oraz
innych elektronicznych pomocy dydaktycznych. Ponadto konieczne jest
opracowanie takich programów i metod nauczania, zeby komputery staly
sie normalnymi narzedziami w pracy z uczniem lecz nie eliminowaly metod
i form twórczego myslenia. Nalezy zbadac zapotrzebowanie na tego typu
pomoce i okreslic stawiane im wymagania. Ich stosowanie przez szkoly
powinno byc zalecane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Niezbedna jest
równiez stala stymulacja rozwoju produkcji elektronicznych srodków
dydaktycznych. Powinny zostac stworzone edukacyjne bazy danych, biblioteki
pomocy elektronicznych i multimedialnych dla uczniów wszystkich typów szkól
[26]. Zmiana programów nauczania powinna isc w parze z uzupelnieniem
wyposazenia szkól w narzedzia teleinformatyczne i szkoleniem nauczycieli.
W polskich szkolach podstawowych pod koniec 1999 roku jeden komputer
przypadal na 85 uczniów, podczas gdy w 1998 roku we Francji  na 26
uczniów, w Wielkiej Brytanii  na 16 uczniów, a w Finlandii i w Szwecji  na
13 uczniów. W szkolach srednich wielkosci te wynosily odpowiednio: w Polsce
 44, we Francji  12, w Finlandii  11, w Wielkiej Brytanii  9, a w Szwecji
 6 [4]. Jak z tego widac konieczne jest zwiekszenie dotacji na
informatyzacje szkól. Sprzyja temu reforma systemu edukacji, gdyz sprzet i tak
zakupywany byl dotychczas w wiekszosci ze srodków komitetów rodzicielskich,
sponsorów i samorzadów lokalnych. Brak sprzetu, przy odpowiednich
nakladach, jest jednak stosunkowo niewielka przeszkoda w rozwoju powszechnej
edukacji informatycznej. Znacznie powazniejsza bariere stanowi brak
odpowiednio przeszkolonej kadry nauczycielskiej. Pod koniec roku 1999 jedynie
ok. 11,8% nauczycieli uczacych w szkolach mialo jakiekolwiek kwalifikacje w
zakresie informatyki, podczas gdy za pozadany uznano poziom ok. 50 80%
ogólnej liczby pedagogów [4]. Zmiana tego stanu rzeczy wymaga dluzszego
czasu ze wzgledów technicznych (np. ze wzgledu na czas ksztalcenia nauczycieli)
oraz duzych nakladów na organizacje odpowiednich kursów i studiów
podyplomowych. Nalezy tez zadbac o stworzenie specjalnosci
nauczycielskich na studiach informatycznych. Konieczne jest równiez
odpowiednie przeszkolenie nauczycieli w zakresie korzystania z nowych
mediów i ich stosowania jako srodka do skutecznego nauczania innych
przedmiotów. Realizacja tak wielkiego zadania wymaga wprowadzenia
ksztalcenia na odleglosc.
 13 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
Dla umozliwienia nauczania pozyskiwania informacji za pomoca sieci
teleinformatycznych konieczna jest przede wszystkim kontynuacja
koordynowanego przez Komisje Edukacji, Nauki i Mlodziezy Sejmu RP
programu  Interkl@sa , majacego na celu wyposazenie w sprzet
komputerowy i dolaczenie do sieci Internet wszystkich gimnazjów (do
wrzesnia 2000 r.) i polowy szkól ponadgimnazjalnych (do konca 2001 r.)
oraz przygotowanie uczniów do rozwiazywania problemów z
wykorzystaniem komputerów i sieci Internet. Tworzone w szkolach
pracownie komputerowe maja sluzyc równiez lokalnej spolecznosci nie tylko w
procesie nauczania. W wyniku przeprowadzonej w 1998 roku akcji  Pracownia
internetowa w kazdej gminie , na która przeznaczono 95 milionów zlotych, 2480
szkól podstawowych wyposazono w dziesieciostanowiskowe pracownie
komputerowe z dostepem do sieci Internet. Kontynuacja tej akcji jest program
 Pracownia internetowa w kazdym gimnazjum zaplanowany na lata 1999 2000,
na który w 1999 roku z budzetu panstwa i z budzetów gmin przeznaczono
odpowiednio 30 milionów i 9,2 miliona zlotych co pozwolilo na wyposazenie w
pracownie dalszych 812 szkól, zas w budzecie panstwa na rok 2000
zaplanowano kwote 100 milionów zlotych. W ramach obu tych akcji
przeszkolono lacznie ok. 9 tysiecy nauczycieli. Dzialania te powinny byc
kontynuowane. Do konca roku 2005 wszystkie szkoly w Polsce powinny miec
dostep do sieci Internet. Programy rzadowe tego typu prowadzone sa m. in. w
Finlandii, Francji, Niemczech, Szwecji i w Stanach Zjednoczonych. Nalezy
równiez zagwarantowac mozliwosc dofinansowania z budzetu panstwa
korzystania przez uczniów z sieci przez pierwszych kilka lat akcji.
Komputeryzacje szkól powinny równiez wspomagac odpowiednie ulgi
podatkowe dla firm dokonujacych darowizn na cele oswiatowe.
Komputeryzacja powinna byc jednak poprzedzona dokladna analiza
potrzeb dydaktycznych i opracowaniem modelowego wyposazenia klasy.
Programowanie komputerów nie jest umiejetnoscia konieczna do
wykorzystywania nowych technik teleinformatycznych i pelnego uczestniczenia w
spoleczenstwie informacyjnym. W szkolach ponadgimnazjalnych mozna wiec
prowadzic nauczanie programowania jedynie w klasach o profilu matematycznym
i w klasach technicznych. Metody konstruowania algorytmów, podobnie jak
logika formalna, daja bowiem solidne podstawy wielu innych dziedzin nauki (np.
prawa). Z drugiej strony, znajomosc ogólnych, pozatechnicznych zagadnien
teleinformatyki jest konieczna w dziedzinach niekiedy bardzo odleglych  na
przyklad w studiach prawniczych (por. rozdzial  Prawo i przestepstwa
komputerowe ). Dlatego nalezy tak zmodyfikowac programy nauczania
innych przedmiotów, by obejmowaly wybrane zagadnienia zwiazane z
zastosowaniem i uzytkowaniem nowych mediów oraz metod pozyskiwania
informacji. W zakresie ksztalcenia kadr informatycznych nalezy dazyc do
jak najszybszego zsynchronizowania polskich programów nauczania z
 14 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
programami swiatowymi, w tym w szczególnosci z programami
europejskimi, co umozliwi wzajemne uznawanie dyplomów, bez
koniecznosci ich nostryfikacji.
W zwiazku z dynamicznym rozwojem technik informacyjnych konieczne
jest wreszcie opracowanie systemu powszechnego ksztalcenia
ustawicznego umozliwiajacego poznawanie nowych mozliwosci i
rozwiazan technicznych. Systemem takim nalezy objac w pierwszej kolejnosci
pracowników, dla których korzystanie z teleinformatyki jest w pracy niezbedne.
Powinien on równiez w pierwszym okresie zagwarantowac dostosowanie ludzi
starszych do nowych warunków pracy i zycia. System taki bedzie umozliwial
szybkie przekwalifikowanie bezrobotnych  pracowników restrukturyzowanych
galezi przemyslu i rolnictwa, co omówione zostalo w rozdziale  Zmiana struktury
zatrudnienia . Jest to tym wazniejsze, ze jak sie ocenia juz wkrótce kazdy
pracownik bedzie zmienial zawód 4 5 razy w ciagu swojego zycia. Ksztalcenie
ustawiczne powinno obejmowac zarówno uzytkowników informatyki, jak i
tworzacych ja specjalistów umozliwiajac weryfikacje umiejetnosci jednych i
drugich. W tym celu konieczne jest uznanie jednolitego punktu odniesienia
dla powszechnych umiejetnosci w zakresie technik informatycznych (np.
wprowadzanego przez Unie Europejska tzw. Europejskiego Komputerowego
Prawa Jazdy) oraz systemu stopni specjalizacyjnych dla informatyków.
Certyfikaty te moga pomóc w okreslaniu kwalifikacji i odpowiedzialnosci
pracowników zatrudnianych m. in. w administracji publicznej (por. rozdzial
 Informatyzacja administracji ). Na stanowiskach wymagajacych obslugi
komputera powinny byc zatrudniane jedynie osoby, które ukonczyly
odpowiednie kursy. Uzupelnieniem programu ksztalcenia ustawicznego dla
pracowników powinien byc program edukacyjny ukierunkowany na
promocje zastosowan teleinformatyki w dzialalnosci gospodarczej,
przeznaczony dla kadry zarzadzajacej przedsiebiorstw. Stworzone zostana i
wspierane beda centra informacji, szkolenia i transferu technologii, zwlaszcza dla
wspierania szerokiego wykorzystania teleinformatyki w malych i srednich
przedsiebiorstwach, szczególnie na obszarach wiejskich [23].
Nowe media niosa równiez nowe mozliwosci w zakresie nauczania na
odleglosc (telenauczania). Zdalne, samodzielne uczenie sie pozwala na
przyswajanie odpowiedniej porcji wiedzy wtedy, kiedy jest ona potrzebna (ang.
just in time learning), co zwieksza efektywnosc jej uzycia w praktyce.
Zastosowanie sieci teleinformatycznych umozliwia interaktywne uczestnictwo w
wykladach i doswiadczeniach laboratoryjnych prowadzonych w miejscach
odleglych o setki kilometrów. Umozliwia ono równiez zdalna wspólprace
uczniów i studentów róznych szkól. Nalezy zachecic szkoly wyzsze
posiadajace filie w innych miastach lub prowadzace wspólprace ze
szkolami ponadgimnazjalnymi do korzystania z tej formy nauczania. W ten
sposób mozliwe byloby równiez podniesienie poziomu ksztalcenia dzieci z
 15 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
terenów wiejskich. Konieczne jest ustanowienie przez Rade Ministrów
programu wieloletniego w zakresie rozwoju regionalnego, obejmujacego
kilkanascie przedsiewziec pilotazowych tego typu w róznych miejscach w
kraju. Przedsiewziecia te nie powinny miec charakteru incydentalnego, lecz
zostac trwale wpisane w programy nauczania. Powinno zostac zapewnione
finansowanie tych projektów z budzetu panstwa. Powinny równiez zostac
opracowane materialy do samodzielnej nauki i sprawdzania kontroli jej wyników.
W tym zakresie istnieja juz sprawdzone wzorce w postaci edukacyjnych audycji
radiowych i telewizyjnych. Przelozenie ich na nowa, atrakcyjniejsza forme moze
podniesc ich efektywnosc i otworzyc nowe mozliwosci. Konieczne jest
równiez wprowadzenie uregulowan prawnych dotyczacych egzaminów
zdawanych zdalnie, tj. z wykorzystaniem sieci teleinformatycznych.
Zmiana struktury zatrudnienia
Cel: Przygotowanie spoleczenstwa polskiego do nowych uwarunkowan rynku pracy i
nowych metod pracy. Wykorzystanie szans zwiazanych z zachodzacymi zmianami
do zwalczania bezrobocia powstalego wskutek restrukturyzacji przemyslu i
rolnictwa.
Koordynator: minister wlasciwy do spraw pracy oraz minister wlasciwy do spraw
zabezpieczenia spolecznego
Informatyzacja wielu ludziom kojarzy sie jedynie z automatyzacja
rutynowych czynnosci i redukcja miejsc pracy. Rewolucja techniczna, jaka niesie
ze soba powszechna informatyzacja, spowoduje jednakze powstanie wielu
nowych zawodów i uslug, przez co zostanie stworzonych wiele nowych miejsc
pracy, glównie w sektorze uslug. Wplyw sektora informacyjnego na zatrudnienie
jest rózny w zaleznosci od stosowanych technik, struktur rynkowych galezi
przemyslu i efektów posrednich [13]. Ostateczny bilans zatrudnienia jest trudny
do oszacowania. Pewne jest, ze nowe miejsca pracy beda wymagaly zupelnie
innych kwalifikacji, niz miejsca likwidowane (por. rozdzial Edukacja
informatyczna). Te zmiany beda powodowaly, ze kazdy czlowiek bedzie zmienial
zawód ok. cztery piec razy w ciagu zycia. Struktura sektora przemyslu powinna
stopniowo ulegac stopniowym zmianom od dominacji przemyslu ciezkiego,
wytwarzajacego produkty o niskim stopniu przetworzenia, do przewagi
przemyslu zaawansowanej techniki z produktami o duzej wartosci dodanej,
wytworzonej w kraju. Ponadto, jak wskazuja zródla swiatowe [8], powszechna
dostepnosc informacji technologicznych spowoduje redukcje kadry zarzadzajacej
nizszego szczebla przy jednoczesnym zwiekszeniu odpowiedzialnosci i
kwalifikacji pracowników na najnizszych stanowiskach. Przy tych zalozeniach
nalezy juz teraz pomyslec o mozliwosciach przekwalifikowania
 16 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
pracowników zajmujacych stanowiska podlegajace redukcji. Jest to
szczególnie wazne we wspólczesnej Polsce, w której zachodzi potrzeba
restrukturyzacji rolnictwa i wielkich galezi przemyslu wytwórczego. Sytuacja ta
pozwoli nam na poprawne okreslenie priorytetów rozwoju gospodarczego,
korzystajac z doswiadczen wyzej rozwinietych krajów Unii Europejskiej.
Poprzez odpowiednia polityke innowacyjna i zwiazane z nia mechanizmy
finansowe, Polska ma szanse z kraju rolnictwa i przemyslu ciezkiego
przeistoczyc sie w kraj wytwarzajacy produkty o wysokim stopniu
przetworzenia z wykorzystaniem zaawansowanych technicznie produktów
teleinformatycznych. O ile restrukturyzacja rolnictwa i wiekszosci dziedzin
przemyslu, w tym przemyslu ciezkiego, wymaga ogromnych nakladów i
aktywnego udzialu miedzynarodowych konsorcjów, to dzialalnosc polskich firm
teleinformatycznych, wsparta odpowiednia polityka panstwa moze realnie
przyspieszyc rozwój gospodarczy kraju. Pozwoli to na zaoszczedzenie pieniedzy
budzetowych i szybkie pokonanie zapóznienia technicznego i gospodarczego.
Dlatego tez plany restrukturyzacji rolnictwa i przemyslu nalezy w trybie
pilnym zmienic tak, by zawieraly one mechanizmy tworzenia nowych
miejsc pracy w sektorze uslug teleinformatycznych oraz stanowisk
zwiazanych z zarzadzaniem wiedza i przetwarzaniem informacji w innych
galeziach gospodarki, jak równiez odpowiednie przekwalifikowanie
pracowników. Fundusze przeznaczane na ten cel z budzetu panstwa powinny
byc przeznaczane miedzy innymi na szkolenia z zakresu korzystania z technik i
urzadzen teleinformatycznych. Techniki teleinformatyczne beda równiez
stosowane jako narzedzia do zmniejszania bezrobocia. Krajowy Urzad Pracy
powinien zalozyc elektroniczny rejestr ofert pracy, który zostalby udostepniony
powszechnie w sieci Internet.
Globalne sieci telekomunikacyjne umozliwiaja równiez podejmowanie
pracy na odleglosc (telepracy). Tego typu rozwiazanie mozliwe jest w wiekszosci
przypadków dla pracowników stale podrózujacych, którzy kontaktuja sie z
biurem jedynie po to, by otrzymac z niego jakies informacje i przekazac
informacje zebrane w terenie. Dotyczy to na równi przewozników, sprzedawców,
dziennikarzy, lekarzy domowych itp. Mozliwe jest jednakze zastosowanie tej
metody pracy na czesci stanowisk biurowych, gdzie prowadzone prace
koncepcyjne oraz prowadzenie korespondencji moze byc wykonywane przez
pracownika w domu. Rozwiazanie takie moze otworzyc nowe mozliwosci
zatrudnienia matkom wychowujacym dzieci oraz osobom niepelnosprawnym.
Nalezy tu zauwazyc, ze przyczynia sie ono równiez do zmniejszenia ruchu
ulicznego, a tym samym do zmniejszenia zanieczyszczenia srodowiska
naturalnego. Przy czym koszty zwiazane z praca ponoszone przez pracownika sa
w obu przypadkach jednakowe i na przyklad w Niemczech wynosza ok. 300,
marek [18]. Pozwala ono równiez na ograniczenie potrzebnej przestrzeni biurowej
co daje pracodawcy oszczednosci rzedu 46% kosztów miejsca pracy. Roczny
 17 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
koszt utrzymania jednego miejsca pracy w biurze wynosi w Niemczech 13900,
marek, zas miejsca pracy zdalnej  7516, marek [18]. W celu upowszechnienia
zdalnej pracy w malych i srednich przedsiebiorstwach konieczne jest
stworzenie (szczególnie w mniejszych miastach i we wsiach) centrów
pracy zdalnej. Centra takie moglyby byc prowadzone przez firmy swiadczace
*)
uslugi dostepowe do sieci Internet i operatorów telekomunikacyjnych.
Jednoczesnie powinny zostac wypracowane mechanizmy umozliwiajace
teleprace w urzedach administracji rzadowej i samorzadowej oraz
strategia ich wdrazania, co powinno przyniesc wymierne korzysci dla budzetu
panstwa. Nalezy jednakze zagwarantowac telepracownikom okresowe spotkania
integracyjne umozliwiajace zachowanie kontaktów osobistych pomiedzy nimi, jak
tez z pracownikami pracujacymi w systemie tradycyjnym. Tego typu
przedsiewziecie pilotazowe powinno byc traktowane jako podstawowy element
reformy administracji panstwowej. Do skorzystania z tego rozwiazania nalezy
przekonac równiez organa samorzadowe.
W celu zapewnienia odpowiedniej efektywnosci pracy zdalnej
podjete zostana dzialania majace na celu wypracowanie mechanizmów
prawnych dla umozliwienia swiadczenia pracy na odleglosc równiez w
ramach stosunku pracy. Pociagnie to za soba odpowiednia zmiane
przepisów podatkowych. Konieczne jest umozliwienie pracownikom
podejmowania pracy na odleglosc w innym kraju. W tym celu nalezy uregulowac
na przyklad sprawe pozwolen na prace oraz podatku dochodowego za prace
wykonywana na terenie Polski na rzecz zagranicznego przedsiebiorstwa.
Odpowiednie uregulowania prawne moga stworzyc szanse swoistej ekspansji
intelektualnej i wplynac na ograniczenie emigracji zarobkowej polskich kadr (tzw.
 drenazu mózgów ). Konieczne jest opracowanie zasad rozliczania pracowników
z wykonywanych zadan lub z czasu pracy. Niezbedne bedzie takze
przeprowadzenie badan psychologicznych, socjologicznych i
statystycznych wsród pracowników urzedów administracji pracujacych na
odleglosc.
 18 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
Prawo i przestepstwa teleinformatyczne
Cel: Dostosowanie regulacji prawnych do wymagan szybkiego postepu technicznego i
ery spoleczenstwa informacyjnego. Zastosowanie technik teleinformatycznych do
opracowywania nowych aktów prawnych.
Koordynator: Prezes Polskiej Akademii Nauk
Rozpowszechnienie sie narzedzi teleinformatycznych, a w szczególnosci
elektronicznych nosników informacji i sieci komputerowych, spowodowalo
pojawienie sie nowych zagrozen dla bezpieczenstwa obywateli i nowych
rodzajów przestepstw. Niemniej jednak, w zgodnej ocenie ekspertów
miedzynarodowych, swobodny rozwój teleinformatyki ograniczany jedynie
regulacjami koniecznymi dla funkcjonowania rynku i zapewnienia bezpieczenstwa
obywateli jest zjawiskiem pozytywnym, gdyz stymuluje rozwój gospodarczy.
Dlatego tez nalezy zapewnic, by nowe regulacje prawne w tym zakresie
ograniczone byly do niezbednego minimum. Nowo powstajace akty prawne
powinny byc neutralne pod wzgledem technik, do których sie stosuja, ze
wzgledu na ich duza zmiennosc i umozliwiac stosowanie przepisów ogólnych do
danych, produktów i uslug teleinformatycznych. Nalezy dokonac przegladu
polskiego prawa pod katem mozliwosci zastosowania go do nowych
mediów i rozwiazan technicznych. Jednoczesnie konieczne jest podjecie
prac nad procedurami legislacyjnymi zapewniajacymi formalizacje
wprowadzanych aktów prawnych w stopniu umozliwiajacym ich
automatyczne przetwarzanie oraz sprawdzanie ich jednoznacznosci,
zupelnosci i niesprzecznosci z dotychczasowym systemem prawnym.
Mozliwe jest skonstruowanie narzedzi ulatwiajacych tworzenie nowych
przepisów (np. bazy slownikowej, procedur badajacych niesprzecznosc
przepisów itp.). Zapewnienie algorytmicznosci prawa ma szczególne znaczenie,
gdy dotyczy dziedzin w których istnieja juz lub sa wlasnie tworzone systemy
informatyczne (np. systemu podatkowego, sektora ubezpieczen spolecznych
itp.). Zmiany regulacji prawnych moga powodowac koniecznosc dokonywania
daleko idacych zmian w tych systemach i przez to powodowac powazne
obciazenia dla budzetu panstwa. Dotyczy to w szczególnosci zmian w systemie
celnym i podatkowym. Dlatego tez przedstawiany Radzie Ministrów szacunek
skutków finansowych dla budzetu panstwa zwiazanych z wprowadzeniem
nowych i nowelizacja istniejacych aktów prawnych powinien uwzgledniac koszt
modyfikacji w istniejacego lub tworzonego oprogramowania. Jednoczesnie dla
jego zmniejszenia projekty nowych regulacji powinny byc konsultowane z
zespolami tworzacymi oprogramowanie.
W obecnym polskim systemie prawnym do danych przechowywanych w
systemach teleinformatycznych odnosi sie jedynie ustawa z dnia 29 sierpnia
 19 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. nr 133, poz. 883). Nalezy jak
najszybciej upowszechnic te ustawe gdyz jej poprawne funkcjonowanie jest
jednym z podstawowych warunków uznania Polski przez Unie Europejska za kraj
bezpieczny. Przetwarzanie danych dotyczacych obywateli powinno byc mozliwe
tylko wtedy, gdy wyraza oni na to zgode lub tam, gdzie zezwala na to prawo.
Dane te powinny byc równiez technicznie odpowiednio zabezpieczone przed ich
bezprawnym uzyciem. Anonimowosc w sieciach teleinformatycznych powinna
byc mozliwa do zachowania wszedzie tam, gdzie mozna ja zachowac poza siecia.
Konieczna jest taka modyfikacja ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie
autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. nr 24, poz. 83), by okreslala ona jasno
zakres ochrony utworów (w tym równiez programów i nagran audiowizualnych)
zapisanych i rozpowszechnianych w formie elektronicznej (w tym w sieciach
teleinformatycznych). Prace nad odpowiednimi regulacjami powinny uwzgledniac
porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw wlasnosci intelektualnej
(Agreement on Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights  TRIPS)
(Dz. U. nr 32 z 1996 r., poz. 143) zawarte w ramach Swiatowej Organizacji
Handlu (WTO). Celowe jest w tym kontekscie przystapienie Polski do traktatu o
prawie autorskim (WIPO Copyright Treaty) oraz do traktatu o wykonaniach i
fonogramach (WIPO Performances and Phonograms Treaty) przyjetych w
ramach Swiatowej Organizacji Wlasnosci Intelektualnej (WIPO) na konferencji
dyplomatycznej na temat niektórych zagadnien praw autorskich i praw
pokrewnych w Genewie, w dniu 20 grudnia 1996 r. W kontekscie praw
autorskich nalezy równiez wprowadzic takie zapisy w przepisach celnych i
podatkowych, by jasne bylo rozróznienie licencji na wytwarzanie
oprogramowania od licencji na jego uzytkowanie. Nalezy wspólpracowac z
organizacjami miedzynarodowymi i sledzic rozwój regulacji dotyczacych
digitalizacji utworów, tworzenia i eksploatacji dziel multimedialnych, publikacjami
elektronicznymi i innymi aktami elektronicznego udostepniania utworów,
zwlaszcza w sieciach komputerowych oraz odpowiedzialnosci za naruszenia
praw autorskich w Internecie [14].Konieczne jest takze szybkie uchwalenie prawa
wlasnosci przemyslowej, które zapewni odpowiednia ochrone zagranicznych
patentów oraz znaków firmowych i towarowych. Osobnym problemem jest
uznanie za znaki chronione nazw domen w sieci Internet. Regulacje w tym
zakresie powinny byc prowadzone w koordynacji z Unia Europejska. Ponadto,
do pelnej harmonizacji prawa polskiego z acquis communautaire Unii
Europejskiej, niezbedne jest szybkie przygotowanie i uchwalenie ustawy o
ochronie praw do baz danych zgodnej z dyrektywa Parlamentu
Europejskiego i Rady Unii Europejskiej nr 96/9/EC z dnia 11 marca
1996 r.
W zwiazku z coraz wiekszym znaczeniem gospodarczym informacji (por.
rozdzial  Dokument i gospodarka elektroniczna ) nalezy oczekiwac wzrostu
liczby przestepstw polegajacych na zaborze, celowej zmianie lub niszczeniu
 20 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
informacji zapisanej w formie elektronicznej. Narzedzia teleinformatyczne moga
równiez sluzyc do popelnienia szeregu innych czynów karalnych, jak na przyklad
streczycielstwo, szantaz, dywersja itp. W zwiazku z tym konieczne jest jak
najszybsze uchwalenie takich przepisów, które beda uwzglednialy tego typu
przestepstwa. Proponowane regulacje powinny byc zgodne z regulacjami Unii
Europejskiej w tym zakresie.
Nowym jakosciowo zjawiskiem jest pojawienie sie w sieciach
telekomunikacyjnych tresci nielegalnych i szkodliwych, a w tym pornografii,
materialów nacjonalistycznych i terrorystycznych. Nalezy, podchodzac ze
szczególna uwaga do kwestii wolnosci wypowiedzi, szybko opracowac zalozenia
do ustawy o zakazie rozpowszechniania tresci nielegalnych i szkodliwych w
sieciach teleinformatycznych, przyjmujac za punkt wyjscia prace Organizacji
Wspólpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz Uchwale Rady Europy z
dnia 17 lutego 1997 r. Ustawa powinna jasno okreslac odpowiedzialnosc osób i
instytucji bedacych zródlem informacji, jej edytorem oraz jej dostarczycielem w
dlugim nieraz lancuchu posredników. Powinna ona równiez okreslac formalno
prawne mechanizmy kontroli tresci udostepnianych w sieciach przy zapewnieniu
swobodnej wymiany informacji. W celu ochrony nieletnich przed tresciami
szkodliwymi nalezy wprowadzic i upowszechnic system niezaleznego,
dobrowolnego rankingu i klasyfikacji tresci publikowanych w sieciach
teleinformatycznych przez organizacje konsumenckie. Odpowiednie rozwiazania
techniczne powinny umozliwic rodzicom blokowanie dostepu do tych tresci
realizowane przez operatora zapewniajacego dostep do sieci. Powszechnosc
zastosowania tego typu blokad spowoduje powszechne poddawanie sie
wspomnianemu rankingowi.
Innym zagadnieniem jest szyfrowanie informacji przesylanych w sieciach
teleinformatycznych. O ile powszechnie uznaje sie zezwolenie na szyfrowanie
informacji za konieczne dla zapewnienia prywatnosci i bezpieczenstwa
uzytkowników sieci i poprawnego rozwoju gospodarki elektronicznej, o tyle
stopien skomplikowania klucza (jego dlugosc) i algorytmu szyfrujacego oraz
dostep agend rzadowych do tego klucza pozostaje kwestia sporna. Dla
zachowania bezpieczenstwa kraju i ochrony przed terroryzmem nalezy wiec
rozwazyc umozliwienie agendom rzadowym dostepu do kluczy szyfrowania
wszelkich informacji w sieciach publicznych, co stanowiloby jednak naruszenie
tajemnicy komunikowania sie (por. art. 49. Konstytucji RP). Konieczne jest
wiec wypracowanie takich rozwiazan prawnych i takich systemów
zarzadzania kluczami, by zachowana zostala równowaga pomiedzy
interesami panstwa uzasadnionymi jego bezpieczenstwem a interesami
jego obywateli. Regulacje w tym zakresie powinny byc tworzone w uzgodnieniu
z Unia Europejska, gdzie proponuje sie obecnie powolanie niezaleznych instytucji
przechowujacych klucze szyfrujace i udostepniajacych je agendom rzadowym po
okazaniu nakazu prokuratorskiego, który uprawnia do naruszenia tajemnicy
 21 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
poczty elektronicznej, podobnie jak do zalozenia podsluchu. Szyfrowanie
informacji moze podlegac pewnym ograniczeniom, a jej deszyfrowanie nie
powinno byc dozwolone bez wiedzy nadawcy (ze wskazanym wczesniej
wyjatkiem). Regulacje te powinny brac pod uwage wytyczne dla polityki
szyfrowania opracowane przez Organizacje Wspólpracy Gospodarczej i
Rozwoju (OECD). Nalezy równiez zapewnic warunki techniczne
umozliwiajace rozkodowywanie informacji pochodzacych z innych krajów
swiata, w tym z Unii Europejskiej, oraz nawiazanie wspólpracy
operacyjnej w tym zakresie. Systemy tworzone na potrzeby zapewnienia
bezpieczenstwa panstwa, obejmujace administracje, policje, wojsko, sluzby
specjalne i niektóre instytucje komercyjne, powinny wykorzystywac
najnowoczesniejsze metody zabezpieczen. Jasne jest, ze nie istnieja i byc moze
nigdy nie beda istnialy zabezpieczenia pewne, których nie da sie zlamac. Ogólnie
jednak przyjmuje sie, ze informacja jest dobrze zabezpieczona, gdy koszt
zlamania zabezpieczenia jest wyzszy od wartosci tej informacji. Dlatego tez
stosowane w takich systemach urzadzenia i techniki powinny posiadac
odpowiedni certyfikat Urzedu Ochrony Panstwa. Konieczne jest równiez
podjecie na potrzeby panstwa badan nad technicznymi i organizacyjnymi
metodami zabezpieczen systemów teleinformatycznych oraz
przetwarzanych w nich danych.
W wielu przypadkach stwierdzenie, w jakim miejscu popelnione zostaly
wymienione powyzej przestepstwa moze nastreczac wielkich trudnosci. Czesto
miejsce, w którym znajduje sie osoba naruszajaca prawo, miejsce przechwycenia,
nadania, odbioru czy powstania informacji w sieci moga byc zlokalizowane w
innych panstwach. Dlatego konieczna jest ponadnarodowa harmonizacja regulacji
prawnych oraz miedzynarodowe dzialania operacyjne. W celu umozliwienia
wczesnego wykrywania przestepstw popelnianych w sieciach
teleinformatycznych konieczne jest jak najszybsze ustanowienie
calodobowych sluzb zbierajacych informacje o domniemanych
przestepstwach, posiadajacych wydzielony kontaktowy numer
telefoniczny, telefaksowy i elektroniczny adres sieciowy (na wzór zespolu
CERT  Computer Emergency Response Team dzialajacego w Naukowej i
Akademickiej Sieci Komputerowej). Sluzby te powinny scisle wspólpracowac z
miedzynarodowa siecia tego typu punktów kontaktowych. Konieczne jest
równiez ustanowienie bieglych sadowych w dziedzinie teleinformatyki oraz
przygotowanie odpowiednich kursów informatyki dla prawników i
studentów prawa, jak równiez dla pracowników urzedów celnych.
 22 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
Dokument i gospodarka elektroniczna
Cel: Dostosowanie gospodarki narodowej do wymagan globalnej gospodarki
elektronicznej poprzez wprowadzenie regulacji dotyczacych gospodarki
elektronicznej.
Koordynator: minister wlasciwy do spraw gospodarki
Jednym z najwazniejszych zadan stojacych przed administracjami
wszystkich panstw swiata jest wypracowanie takich regulacji i warunków
technicznych, by informacja w formie elektronicznej mogla byc prawnie
traktowana jako dokument. Polska powinna w tym zakresie jak najszybciej
wlaczyc sie w prace prowadzone w tym zakresie w Unii Europejskiej.
Konieczne jest przyjecie prawnych procedur ustalania waznosci i
autentycznosci dokumentów oraz podpisów elektronicznych, okreslenie
zasad niezmiennosci dokumentu, nienaruszalnosci oryginalu, warunków
tworzenia i modyfikowania kopii, braku mozliwosci wycofania lub
podrobienia podpisu oraz okreslenie, kiedy zapis pociaga za soba skutki
prawne [16]. Odpowiednio zmodyfikowane powinny zostac: Kodeks
Cywilny, Kodeks Karny, Kodeks Postepowania Administracyjnego oraz
Kodeks spólek handlowych i wiele innych ustaw. Niezaleznie od tego, przy
wykorzystaniu dostepnych juz obecnie srodków technicznych, mozliwe jest
wprowadzenie poczty elektronicznej i elektronicznych punktów wymiany
informacji (tzw. tablic ogloszeniowych), jako standardu obiegu informacji
wewnetrznej w urzedach. Rozwiazanie takie przyczyniloby sie do usprawnienia
obiegu dokumentów i umozliwilo dokladniejsze monitorowanie pracy urzedów.
Przy zalozeniu istnienia bezpiecznej sieci urzedów administracji panstwowej (np.
PESEL Net) mozliwe jest równiez rozszerzenie tego standardu w krótkim czasie
na komunikacje pomiedzy urzedami (np. poprzez ulepszona wersje poczty
elektronicznej administracji rzadowej  PEAR 2). Wiekszosc korespondencji
urzedowej moze byc równiez przekazywana przy pomocy sieci publicznych
(czego przykladem jest uzycie telefonów czy telefaksów). W tym przypadku
konieczne jest okreslenie sposobów dolaczania sieci wewnetrznych urzedów,
zawierajacych informacje kwalifikowane, do sieci publicznych. Nalezy
zmodyfikowac opracowane dotychczas zasady, gdyz fizyczna separacja
pojedynczych stanowisk komputerowych, umozliwiajacych dostep do sieci
publicznej utrudnia prace i moze powodowac naduzywanie sieci
specjalnych. Istotne jest, aby przyjmowane standardy byly na biezaco
uzgadniane z Komisja Europejska. Ich wprowadzenie moze wydatnie zmniejszyc
koszta dzialania administracji, gdyz  poczta elektroniczna jest szybsza, bardziej
niezawodna i moze zaoszczedzic 95% kosztu telefaksu [5] (por. rozdzial
 Informatyzacja administracji ).
 23 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
Wprowadzenie do powszechnego uzytku dokumentów elektronicznych nie
jest jednak celem samym w sobie, lecz jedynie srodkiem niezbednym dla rozwoju
gospodarki elektronicznej, na co ostatnio dobitnie wskazuje Unia Europejska.
Mimo skaposci danych, spowodowanej jego stosunkowo niedawnym
pojawieniem sie, mozna juz formulowac pierwsze wnioski dotyczace
oplacalnosci handlu elektronicznego w poszczególnych rodzajach dzialalnosci
gospodarczej. Na przyklad, w zaleznosci od przedmiotu obrotu, oszczednosci w
kosztach dystrybucji wynosza przy sprzedazy biletów lotniczych  87%, przy
transakcjach bankowych  89%, przy oplacaniu rachunków  67 71%, przy
wydawaniu polis ubezpieczeniowych na zycie  50% zas przy sprzedazy
oprogramowania  97 99% [3]. W tym zakresie rozwój zastosowan
teleinformatyki i odpowiednich narzedzi w Polsce jest silnie uzalezniony od
rozwoju rzeczywistego systemu bankowego. Konieczne jest natychmiastowe
podjecie dzialan zmierzajacych do uproszczenia i usprawnienia rozliczen
miedzybankowych oraz wprowadzenia jednakowych regul dotyczacych
uznawania dokumentów. Niezbedne jest okreslenie warunków, w których
kserokopie i kopie telefaksowe rachunków, polecen i potwierdzen
przelewu moga byc uznawane za wiarygodna podstawe dokonywania
platnosci. Konieczne jest opracowanie miedzybankowego systemu
uwierzytelniania i honorowania czeków oraz kart bankowych. Nalezy zastosowac
wszelkie mozliwe srodki finansowe dla stymulacji rozwoju transakcji
bezgotówkowych (np. obnizenie oplat za uzywanie kart w bankach panstwowych
czy wprowadzenie na okres przejsciowy nizszego podatku VAT itp.). Konieczne
jest stymulowanie systemów wykorzystujacych karty mikroprocesorowe i tzw.
elektroniczne portmonetki (szczególnie przy drobnych platnosciach, takich jak
oplaty parkingowe, bilety komunikacji miejskiej, bilety wstepu do róznych
instytucji, automaty z artykulami spozywczymi itp.). Niezbedne jest
opracowanie, we wspólpracy z organizacjami miedzynarodowymi,
standardów kart inteligentnych w celu integracji róznych funkcji i
ograniczenia liczby ich typów. Transakcje bezgotówkowe powinny byc
równiez akceptowane przez wszystkie urzedy i przedsiebiorstwa panstwowe (w
tym równiez przez PPUP Poczta Polska, Polskie Koleje Panstwowe itp.).
Platnosci dokonywane w gotówce przez instytucje panstwowe na rzecz
swoich pracowników powinny zostac ograniczone do minimum (np. tylko
w przypadku pobierania zaliczki). Dotyczy to równiez platnosci
dewizowych podczas sluzbowych wyjazdów zagranicznych. Nie bez
znaczenia bedzie tu oczywiscie doprowadzenie do pelnej wymienialnosci
zlotówki czy w przyszlosci wprowadzenie euro. W tym kontekscie nalezy
stymulowac rozwój systemów typu  office banking oraz  home banking
umozliwiajacych zlecanie transakcji bankowych z miejsca pracy lub z domu.
Systemy te powinny byc dostepne we wszystkich regionach kraju i taryfikowane
wedlug jednej, preferencyjnej stawki, co wymaga opracowania przez
 24 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
Ministerstwo Lacznosci zasad numeracji dla tego rodzaju uslug. Systemy
takie nalezy równiez wprowadzic w rozliczeniach urzedów administracji z
bankami panstwowymi.
Wprowadzenie dokumentów elektronicznych do powszechnego uzycia w
rozliczeniach bankowych spowoduje szybki rozwój transakcji elektronicznych
pomiedzy podmiotami gospodarczymi oraz rozwój uslug typu zakupy na
odleglosc (telezakupy). O ile powszechne zastosowanie teleinformatyki w handlu
detalicznym uwarunkowane jest szeregiem czynników (m. in. koniecznoscia
*)
istnienia rozbudowanych sieci dostepowych) , przewiduje sie dynamiczny
rozwój zastosowan w relacjach pomiedzy podmiotami gospodarczymi, które juz
teraz stanowia ok. 80% swiatowego handlu elektronicznego [3]. Rozwój nowych
metod handlu bedzie szedl w parze ze zmianami w swiatowym przemysle i
lawinowym rozwojem uslug teleinformatycznych, o czym wspomniano w
rozdziale  Zmiana struktury zatrudnienia . Coraz powszechniejsze jest
traktowanie informacji jako towaru posiadajacego okreslona wartosc i cene.
Uslugi swiadczone przez niewielkie firmy beda dostepne na calym swiecie, a ich
wykonanie nastapi na odleglosc (np. przeslanie ksiazki w postaci elektronicznej
lub przedluzenie licencji na uzytkowanie oprogramowania). W tym kontekscie
nalezy zgodnie z przepisami obowiazujacymi i tworzonymi w Unii Europejskiej
tak zmodyfikowac Kodeks spólek handlowych oraz przepisy celne i
podatkowe, by w transakcjach tych zabezpieczone zostaly odpowiednio
zarówno interesy oferenta, jak i konsumenta oraz by zapewnione zostaly
preferencyjne warunki dla rozwoju tego rodzaju dzialalnosci przy
zagwarantowaniu uwzgledniania interesów budzetu panstwa.
Sprawozdanie z prac Miedzyresortowego Zespolu ds. handlu metodami
elektronicznymi powolanego Zarzadzeniem nr 27 Prezesa Rady Ministrów z dnia
17 maja 1999 r. (zmienionym Zarzadzeniem nr 8 Prezesa Rady Ministrów z dnia
31 stycznia 2000 r.) zawierajace analize obowiazujacego stanu prawnego z punktu
widzenia mozliwosci wykorzystania istniejacych regulacji prawych w transakcjach
zawieranych metodami elektronicznymi oraz proponowane kierunki rozwiazan
zostalo przyjete przez Rade Ministrów w dniu 11 lipca br. W zwiazku z
zakonczeniem prac zespolu Rada Ministrów uznala za celowe powolanie
Miedzyresortowego Zespolu ds. gospodarki elektronicznej. Do konca biezacego
roku przygotowany zostanie projekt ustawy o podpisie elektronicznym, który
otworzy pole dla powszechnego dokonywania elektronicznych czynnosci
prawnych. Zostaly wdrozone przepisy ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie
niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialnosci za szkode wyrzadzona
przez produkt niebezpieczny (Dz. U. nr 22, poz. 271).
Rozwój i upowszechnienie transakcji elektronicznych powinien umozliwic
w niedalekiej przyszlosci wprowadzenie elektronicznych zamówien publicznych
oraz mozliwosci skladania zeznan podatkowych i rozliczania podatków droga
elektroniczna. Prace nad zalozeniami tych systemów powinny zostac podjete juz
 25 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
obecnie ze wzgledu na trwajace prace w tej dziedzinie w krajach Unii
Europejskiej.
Zamówienia publiczne
Cel: Wzmocnienie systemu zamówien publicznych w celu usprawnienia realizacji
systemów teleinformatycznych dla jednostek sektora publicznego. Usprawnienie
systemu zamówien publicznych poprzez zastosowanie sieci teleinformatycznych.
Koordynator: Prezes Urzedu Zamówien Publicznych
W zwiazku z pojawianiem sie nowych metod pracy i zmianami zachodzacymi
w sektorze publicznym coraz czesciej udzielane sa zamówienia na tworzenie
kompleksowych systemów teleinformatycznych. Procedura ich przeprowadzania
regulowana jest ustawa z dnia 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach publicznych
(tekst jednolity: Dz. U. nr 119 z 1998 r., poz. 773) i w przepisach
wykonawczych. Jednakze, jak pokazuje praktyka, zamówienia w dziedzinie
teleinformatyki stwarzaja zamawiajacym sporo problemów. Dlatego tez w celu
zapewnienia interesów zamawiajacego i unikniecia ewentualnych sporów z
wykonawcami powinny zostac opracowane wzorcowe dokumenty tych
postepowan, w tym: opis procedur skladania zamówien teleinformatycznych,
wzorcowe formularze specyfikacji istotnych warunków zamówienia (SIWZ) i
wzorcowe umowy o udzielenie zamówienia publicznego na systemy
teleinformatyczne, promujace udzielanie zamówien na systemy otwarte z
mozliwoscia ich rozbudowy na zasadach konkurencyjnych, w celu zapobiezenia
monopolizacji rynku przez któregokolwiek wykonawce. Sprecyzowane powinno
zostac, w jakim zakresie zamawiajacy ma mozliwosc korzystania z platnych uslug
ekspertów zewnetrznych pochodzacych ze srodowisk naukowych i organizacji
profesjonalnych, którzy znaja dostepne narzedzia i rynek teleinformatyczny oraz
w jakich warunkach i na jakich zasadach mozliwa jest wspólpraca pracowników
zamawiajacego z wykonawca przy realizacji systemu bedacego przedmiotem
umowy. Proponowane dzialania powinny ulatwic udzielanie zamówien na zlozone
systemy teleinformatyczne i zapewnic ich wlasciwy poziom merytoryczny.
Kolejnym waznym zagadnieniem zwiazanym z udzielaniem zamówien
publicznych w dziedzinie teleinformatyki jest ocena wiarygodnosci oraz
przygotowania merytorycznego podmiotów realizujacych te zamówienia. Art. 19 i
art. 22 ustawy o zamówieniach publicznych umozliwiaja formalna weryfikacje
oferentów pod katem ich wiarygodnosci i przygotowania do realizacji
okreslonego rodzaju zamówien, jednak instrumenty te nie zawsze sa umiejetnie
stosowane przez zamawiajacych, co prowadzic moze do udzielania powaznych
zamówien podmiotom nie w pelni przygotowanym do ich realizacji. Przepis art.
22, ust. 2, pkt. 2 ustawy mówiacy o koniecznosci przedstawienia uprawnien
 26 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
niezbednych do wykonania okreslonych prac lub czynnosci bedzie skuteczny
dopiero po wprowadzeniu systemu stopni lub uprawnien zawodowych w
zawodach informatycznych (por. rozdzial  Edukacja informatyczna ).
Jak wynika z dokumentów Urzedu Zamówien Publicznych coraz czestsze
jest uniewaznianie postepowan o udzielenie zamówien publicznych z powodów
formalnych, co uznane zostalo za zjawisko mieszczace sie w obszarze zagrozen
patologicznych [22]. Dotyczy to takze zamówien w dziedzinie teleinformatyki.
Nieuprawnione dzialania zamawiajacych, polegajace np. na bezpodstawnym
zadaniu dostarczania dokumentów nie wymaganych ustawa lub organizowaniu
pozornych przetargów, uniewaznianych z powodów formalnych, sa jednak
jednoznacznie sprzeczne z prawem. Wzmocnienie systemu zamówien
publicznych przewidziane w rzadowym projekcie nowej ustawy o zamówieniach
publicznych  m. in. poprzez rozdzielenie podmiotowej oceny oferentów od
merytorycznej oceny ofert, zwiekszenie jawnosci postepowania o udzielenie
zamówienia publicznego oraz wzmocnienie systemu protestów i odwolan (które
beda mogly byc wnoszone na rzecz oferentów takze przez organizacje
zawodowe lub gospodarcze, a ich rozpatrzenie bedzie podlegalo ostatecznej
kontroli sadowej)  powinno odniesc pozytywne skutki takze w dziedzinie
zamówien teleinformatycznych.
Po zakonczeniu kazdego przedsiewziecia informatycznego powinna byc
dokonywana jego ocena, majaca na celu wskazanie mozliwych zmian w dalszych
etapach przedsiewziecia lub w innych przedsiewzieciach. Dla zapewnienia realnej
miary powinny zostac opracowane powszechne metody i normy oceny
efektywnosci inwestycji informatycznych oraz kryteria oceny i weryfikacji dziela
na potrzeby zamawiajacego, jak równiez instytucji nadzorujacych i
kontrolujacych. Szczególnie w dziedzinie tak kosztownej i wrazliwej na
niepoprawne rozwiazania, jak teleinformatyka, konieczne jest dokonywanie
okresowych analiz funkcjonowania ustawy o zamówieniach publicznych pod
katem efektywnosci jej dzialania i korzysci, jakie przynosi.
Osobnym problemem jest zmiennosc regulacji prawnych stanowiacych
podstawe do konstrukcji systemów bedacych w trakcie realizacji powierzonej w
drodze zamówienia publicznego. Zmiany takie przynosza straty nie tylko
wykonawcom, ale i zamawiajacym. Do poprawnej informatyzacji sektora
publicznego niezbedne jest wiec istnienie stabilnych ram prawnych i branie pod
uwage koniecznych zmian istniejacych i tworzonych systemów
teleinformatycznych podczas opracowywania nowych regulacji. Koszt tych
zmian powinien byc obowiazkowo wykazywany, jako skutki finansowe dla
budzetu panstwa (por. rozdzial  Prawo i przestepstwa komputerowe ).
Wymagane tez powinno byc wskazanie trybu kontynuacji, badz wypowiedzenia
umów podpisanych przez zamawiajacych. W pewnym zakresie kontynuacje prac
ulatwiac powinien tryb zamówien uzupelniajacych, proponowany w rzadowym
projekcie nowej ustawy o zamówieniach publicznych. Poniewaz mozliwosc
 27 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
zastosowania tego mechanizmu wymagac bedzie jego uwzglednienia juz na etapie
ogloszenia o przetargu, konieczne jest wziecie go pod uwage w postulowanej
powyzej wzorcowej specyfikacji istotnych warunków zamówienia. Ponadto
zamawiajacy powinni we wlasnym zakresie zadbac o uwzglednienie w zapisach
umowy mozliwosci kontynuacji lub zarzucenia prac w wypadku zmian w
obowiazujacym stanie prawnym.
Kontynuowac nalezy stopniowe wlaczanie systemów elektronicznych do
procesu udzielania zamówien publicznych. Juz dzis powszechnie funkcjonuje
elektroniczne wydanie  Biuletynu Zamówien Publicznych . Konieczne jest
natomiast wprowadzenie obowiazku publikacji ogloszen o przetargach w sieci
Internet (np. na stronach WWW podmiotów zamawiajacych), nawet jesli ich
publikacja w  Biuletynie Zamówien Publicznych nie jest obowiazkowa oraz
umozliwienie dostarczania specyfikacji istotnych warunków zamówienia droga
elektroniczna. Docelowo nalezy wreszcie dazyc do umozliwienia prowadzenia
procedur przetargowych z wykorzystaniem sieci komputerowych (w tym przede
wszystkim sieci Internet). W Raporcie Bangemanna stwierdzono równiez, ze
 Wedlug oszacowan koszt obslugi zamówienia elektronicznego stanowi jedna
dziesiata kosztu jego papierowego ekwiwalentu [5]. Skladanie ofert droga
elektroniczna wymaga prawnej akceptacji dokumentu elektronicznego, co zostalo
opisane w osobnym rozdziale. Okreslone powinny zostac równiez sposoby
zabezpieczenia tresci oferty elektronicznej przed niepowolanym dostepem oraz
mechanizmy uniemozliwiajace zamawiajacemu poznanie tresci ofert przed
uplywem terminu ich skladania i oficjalnego otwarcia. Nowe rozwiazania powinny
zapewnic uczciwa konkurencje, zachowanie jawnosci postepowania i lepsze
zabezpieczenie interesu zamawiajacego. Prace nad elektronizacja procedur
zamówien publicznych musza byc prowadzone w koordynacji z programami Unii
Europejskiej w tym zakresie (np. z projektem SIMAP  Systéme d Information
des Marchés Publics).
 28 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
Informatyzacja administracji
Cel: Stworzenie przejrzystych i przyjaznych obywatelowi struktur administracji
publicznej na miare otwartego spoleczenstwa informacyjnego za pomoca narzedzi
teleinformatycznych. Usprawnienie dzialania administracji poprzez szersze
zastosowanie teleinformatyki.
Koordynator: minister wlasciwy do spraw wewnetrznych oraz minister wlasciwy do spraw
administracji publicznej
Cel: Stworzenie warunków dla trwalego i zrównowazonego rozwoju regionalnego z
uwzglednieniem nowoczesnych technik teleinformatycznych i jego monitorowanie.
Koordynator: minister wlasciwy do spraw rozwoju regionalnego, minister wlasciwy do spraw
gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej oraz minister wlasciwy do spraw
architektury i budownictwa
W chwili obecnej administracja rzadowa i samorzadowa korzystaja z
osiagniec teleinformatyki w bardzo ograniczonym stopniu. Nalezy jednak
stwierdzic, ze odpowiednie dostosowanie, a nastepnie skomputeryzowanie
procedur administracyjnych pozwoliloby na ich usprawnienie i umozliwilo
wieksza kontrole nad dzialalnoscia urzedów. Latwiejsze równiez byloby
zapewnienie spoleczenstwu odpowiedniej informacji o obowiazujacych
przepisach oraz kompetencjach i zakresie dzialania urzedów. Informacje te sa
dzisiaj dosc trudno dostepne, co nie tylko stoi w sprzecznosci z art. 61 ust. 1.
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, lecz równiez przysparza wiecej pracy
urzedom muszacym reagowac na sprawy zle skierowane lub niedopelnione
procedury. Nalezy wiec przyspieszyc prace legislacyjne nad poselskimi
projektami ustaw o dostepie do informacji publicznej (druk 2094) oraz o
jawnosci procedur decyzyjnych, grupach interesów i publicznym dostepie do
informacji (druk 2153). Nowa ustawa powinna zapewniac pelny dostep do
informacji sektora publicznego realizowany zarówno metodami tradycyjnymi, jak
i przez media elektroniczne. Niezbedne jest wykorzystanie technik
teleinformatycznych dla zwiekszenia udzialu obywateli w zyciu publicznym oraz
zwiekszenia przejrzystosci zycia publicznego [26].
Konieczne jest równiez stworzenie sieci ogólnodostepnych stanowisk
komputerowych w urzedach administracji rzadowej i samorzadowej oraz
w bibliotekach (por. rozdzial  Powszechny dostep do informacji )
umozliwiajacych obywatelowi dostep do pelnego zbioru aktualnych
przepisów (poczawszy od Konstytucji, a skonczywszy na uchwalach cial
kolegialnych i zarzadzeniach) wraz z wyjasnieniami i opisem
obowiazujacych procedur oraz ze wskazaniem praw i obowiazków
obywateli. Urzedy centralne powinny byc równiez zobowiazane do
prowadzenia wlasnych serwisów informacyjnych w sieci Internet,
 29 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
telegazecie, a w przyszlosci równiez w telewizji interaktywnej. Programem
tym powinny zostac równiez objete urzedy administracji samorzadowej. Przepisy
dotyczace cudzoziemców lub istotne dla zagranicznych podmiotów
gospodarczych powinny byc dostepne równiez co najmniej w jezyku angielskim.
Siec ta powinna umozliwiac obywatelowi zalatwianie spraw urzedowych
takich jak skladanie wniosków i petycji oraz udzielanie wyjasnien
urzedom droga elektroniczna. Prace nad ustaleniem odpowiednich procedur i
zabezpieczen powinny byc prowadzone w koordynacji z Unia Europejska.
Dla pelniejszej realizacji swobód obywatelskich konieczne jest takze
stworzenie systemu statystycznej informacji o sytuacji ekonomicznej,
demograficznej, spolecznej i ekologicznej. System ten pomóglby w
wypelnieniu obowiazku rzetelnego, obiektywnego i systematycznego
informowania spoleczenstwa, organów panstwa i administracji publicznej oraz
podmiotów gospodarki narodowej, okreslonego w art. 3 ustawy z dnia 29
czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. nr 88, poz. 439 z pózn.
zmianami). Koordynatorem w tym zakresie powinien byc Glówny Urzad
Statystyczny.
Zakonczonych i wdrozonych zostalo dotychczas kilka systemów
informatycznych w administracji rzadowej: POLTAX w Ministerstwie Finansów,
PESEL w Ministerstwie Spraw Wewnetrznych i Administracji i REGON w
Glównym Urzedzie Statystycznym. Kilka innych systemów jest w trakcie
realizacji: ALSO (PULS i POMOST) w Ministerstwie Pracy i Polityki
Spolecznej, system ewidencji pojazdów w Ministerstwie Spraw Wewnetrznych i
Administracji, Kompleksowy System Informatyczny w Zakladzie Ubezpieczen
Spolecznych (KSI ZUS) i system w Glównym Urzedzie Cel. Realizacja
wiekszosci z tych systemów przebiegala i przebiega nieraz z naruszeniem zasad
gospodarnosci, dobrej praktyki informatycznej, a takze obowiazujacego prawa.
Ten stan rzeczy przynosi straty w budzecie panstwa poprzez przekraczanie
planowanych nakladów i opóznianie sie wdrozen przedsiewziec. Jego powodem
jest niestabilnosc przepisów, próby skomputeryzowania malo wydajnych struktur
i procedur, niedostateczne przygotowanie zamawiajacych i brak koordynacji
miedzyresortowej, co powoduje nieprecyzyjne okreslanie wymagan, dublowanie
sie rozwiazan i powstawanie systemów niekompatybilnych.
Dla zmiany tego stanu rzeczy konieczne jest odpowiednie przygotowanie
kadry kierowniczej administracji do zrozumienia i poprawnego przeprowadzenia
informatyzacji, której pierwszym elementem powinna byc analiza funkcjonalna
urzedu i obiegu dokumentów, dokonanie odpowiednich zmian organizacyjnych
oraz algorytmizacja procesów zarzadzania i procedur, dopiero zas kolejnym 
komputeryzacja [17]. Poniewaz zadania zwiazane z reorganizacja urzedów
leza w kompetencjach kierownictw resortów, konieczne jest
zorganizowanie krótkich szkolen z nowoczesnych metod reorganizacji
procesów dla kierownictwa najwyzszego szczebla. W poszczególnych
 30 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
resortach zostana opracowane plany ich informatyzacji wraz z
placówkami terenowymi oraz sprecyzowane oczekiwania w stosunku do
systemów informatycznych innych resortów. Plany beda zawieraly ocene
niezbednych nakladów finansowych i korzysci wynikajacych z ich przyjecia. W
pracach tych powinni uczestniczyc niezalezni eksperci w dziedzinie reorganizacji i
analizy biznesowej oraz doswiadczeni informatycy  analitycy systemowi. Na tej
podstawie Ministerstwo Spraw Wewnetrznych i Administracji z pomoca
Rady Informatyki przy Prezesie Rady Ministrów opracuje kierunkowa,
zbiorcza strategie rozwoju teleinformatyki w administracji rzadowej z
uwzglednieniem zapotrzebowania na lacznosc, mozliwosci wymiany
dokumentów w formie elektronicznej, istniejacej infrastruktury,
kompatybilnosci systemów i bezpieczenstwa danych. Dla zapewnienia
zgodnosci strategii z wymaganiami Unii Europejskiej i standardami w niej
obowiazujacymi zintensyfikowane zostana zabiegi o rozszerzenie inicjatyw
Komisji Europejskiej na Polske.  Zapewnienie interoperatywnosci systemów
teleinformatycznych funkcjonujacych w sferze administracji panstwowej w
Polsce z systemami Wspólnoty [Europejskiej] jest warunkiem koniecznym
przyszlej integracji [z Unia Europejska] [25] Polska jak najszybciej wlaczy sie w
prace prowadzone w ramach programu IDA II  Interchange of Data between
Administrations i jego podprogramów, o co aplikowala w dniu 25 maja br. W
tym celu w strategii informatyzacji administracji okreslone zostana priorytety
krajowe, oszacowane konieczne naklady i zarezerwowane srodki na ten cel w
budzecie panstwa. Równolegle podjete zostana dzialania majace na celu
pozyskanie srodków z Unii Europejskiej. Negocjowane beda takie warunki, by
Polska uczestniczyla w programie na prawach równych z prawami panstw
czlonkowskich UE (m. in. dostep do calego dorobku programu i wszystkich
wypracowanych procedur, rozwiazan technicznych i standardów oraz
dopuszczenie polskich firm do uczestnictwa w przetargach organizowanych w
ramach IDA II na terenie UE). Strategia i
nformatyzacji bedzie równiez okreslac
zasady ewidencjonowania, aktualizowania i udostepniania danych oraz sposoby
ich zabezpieczenia. Powinna ona zapobiegac niepotrzebnej duplikacji i agregacji
*)
danych przy zachowaniu ich odpowiedniej redundancji . Systemy resortowe
powinny zapewniac techniczna mozliwosc wymiany danych pomiedzy nimi
w ustalonym formacie. Dzieki temu mozliwe bedzie konstruowanie
nowych systemów dla administracji na podstawie zestawu tzw. rejestrów
bazowych (TERYT, PESEL, REGON i geodezyjny) [9]. Nalezy przede
wszystkim zapewnic kompatybilnosc powstajacych systemów o
charakterze gospodarczym, sluzacych ewidencji podatków takich, jak
podatek dochodowy (POLTAX) i ubezpieczenia spoleczne (KSI ZUS).
Systemy te zostana równiez powiazane z systemem obslugi bezrobotnych
(PULS), systemem pomocy spolecznej (POMOST) i systemem informacji
 31 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
statystycznej w Glównym Urzedzie Statystycznym. Celowe byloby równiez
rozwazenie unifikacji rejestrów i metod ich prowadzenia oraz ustanowienia
polaczonych systemów rejestracyjnych w administracji rzadowej i samorzadowej.
Istotne jest równiez dostosowanie powstajacych systemów do rozwiazan
przyjetych w Unii Europejskiej (np. systemy dla Kas Chorych powinny byc
zgodne z Europejska Karta Zdrowia  EHC). Polska powinna wlaczyc sie w
miedzynarodowe inicjatywy i programy standaryzacyjne i zabiegac o ich
wspólfinansownie z funduszy Unii Europejskiej. W budzecie panstwa powinny
zostac wydzielone srodki na ten cel. Ministerstwo Spraw Wewnetrznych i
Administracji powinno równiez koordynowac sprawy zwiazane z
utrzymaniem i odtworzeniem systemów teleinformatycznych w celu
zapewnienia poprawnych warunków ich funkcjonowania i jednolitych
zasad rozliczen (np. amortyzacji). Plany informatyzacji i wysokosc
poniesionych przez administracje nakladów powinny byc poddawane
wnikliwej kontroli fachowej i publikowane. Ministerstwo powinno
równiez prowadzic rejestr przedsiewziec teleinformatycznych
prowadzonych w administracji panstwowej i koordynowac dzialania w
tym zakresie. W celu sprawnej realizacji tych zadan odpowiednie obowiazki
musza zostac wlaczone do dzialu administracja w ustawie z dnia 4 wrzesnia
1997 r. o dzialach administracji rzadowej (tekst jednolity: Dz. U. z 1999 nr 82,
poz. 928 z pózn. zm.). Wszystkie decyzje Ministerstwa majace charakter
miedzyresortowy powinny byc konsultowane z Rada Informatyki. W celu
unikniecia powaznych awarii systemów dzialajacych w urzedach administracji
nalezy wyciagnac wnioski wynikajace z zagrozen zwiazanych z tzw. problemem
roku 2000.
Konieczne jest szybkie podjecie lub przyspieszenie prac nad innymi,
ogólnopolskimi systemami sektorowymi, takimi jak system ewidencji i
gospodarowania majatkiem panstwa, system katastralny, system
informacji o terenie i planowania przestrzennego, system sledzenia
przesylek i systemy zarzadzania ruchem powietrznym, morskim,
kolejowym i drogowym, system zarzadzania energia, monitorowania stanu
srodowiska i prognoz pogody, system zbierania i przetwarzania informacji
statystycznych, system informacji gospodarczej i ekonomicznej,
multimedialny system informacji turystycznej i kulturalnej oraz system na
potrzeby sektora edukacji (por. rozdzial  Edukacja informatyczna ).
Niezbedne jest okreslenie zasad wspólpracy tych systemów oraz ich utrzymania i
wzajemnych rozliczen przy zachowaniu zasad rozsadnego gospodarowania
dostepna juz infrastruktura. Konieczne jest sprecyzowanie zasad
finansowania i wspóluzytkowania ogólnonarodowych elementów
infrastruktury informatycznej tworzonych dotychczas odrebnie w róznych
sektorach (telekomunikacja, administracja, policja, nauka, kolej,
 32 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
energetyka, bankowosc). Nalezy wypracowac odpowiednie formy
wlasnosci elementów infrastruktury uzywanej do swiadczenia uslug o
charakterze publicznym.
Kodeks postepowania administracyjnego powinien zostac
znowelizowany z uwzglednieniem zasad i procedur dotyczacych
elektronicznej wymiany danych pomiedzy resortami oraz z innymi
jednostkami (m. in. gospodarczymi). Wymiana danych moze zostac
zapewniona poprzez zmodyfikowany system Poczty Elektronicznej Administracji
Rzadowej PEAR 2 (por. rozdzial  Dokument i gospodarka elektroniczna ),
która powinna równiez zapewniac lacznosc organów administracji panstwowej z
administracja samorzadowa. Ministerstwo Spraw Wewnetrznych i
Administracji powinno równiez zorganizowac szkolenia dla
administratorów systemów teleinformatycznych w jednostkach
administracji rzadowej na temat prawnych regulacji z zakresu ochrony
informacji o róznych klauzulach jawnosci (w tym danych osobowych) oraz
bezpieczenstwa danych i metod ich zabezpieczen. Nalezy równiez podjac
natychmiastowe dzialania zmierzajace do stworzenia sprawnego i
bezpiecznego systemu zarzadzania panstwem w sytuacjach kryzysowych,
obejmujacego równiez administracje samorzadowa. Zgodnie z obecnymi
tendencjami swiatowymi, znajdujacymi swój wyraz równiez w Polsce w zmianie
usytuowania zagadnien zwiazanych z ochrona ludnosci, system taki powinien
przede wszystkim zabezpieczac lacznosc podczas klesk zywiolowych i katastrof
majacych miejsce w czasie pokoju. System ten powinien nie tylko zapewniac
lacznosc, lecz równiez umozliwiac monitorowanie i dostep do informacji o stanie
srodowiska (np. skazenia chemiczne, biologiczne i radiacyjne, prognozy pogody
itp.) oraz dostepnych zasobach energetycznych i sprzetowych (np. baza danych
o sprzecie specjalistycznym itp.)
Dla sprecyzowania zasad zamówien publicznych i racjonalnego
gospodarowania srodkami budzetowymi poza dostosowaniem ustawy o
zamówieniach publicznych opisanym w osobnym rozdziale konieczne jest
opracowanie standardowych warunków istotnych zamówienia, zapytan
ofertowych i wzorów umów oraz procedur zamówien dla administracji rzadowej.
Jednolitosc procedur i wymaganych dokumentów usprawni przygotowanie i
realizacje zamówien oraz ich kontrole, a takze ulatwi przygotowywanie
kompletnych i waznych ofert.
Jak juz w 1996 roku wskazywala Rada Koordynacyjna ds. Teleinformatyki,
poziom wynagrodzen informatyków z administracji rzadowej jest skrajnie
niekonkurencyjny w stosunku do wynagrodzen w sektorze prywatnym [1], [12].
Stan ten do chwili obecnej nie ulegl poprawie. Sytuacja taka powoduje staly
odplyw kadr specjalistycznych z administracji, wskutek czego zatrudniane sa
osoby o niskich kwalifikacjach. Nalezy dazyc do zatrudniania jedynie osób
posiadajacych odpowiednie kwalifikacje. Pomóc w tym moze wprowadzenie
 33 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
stopni specjalizacyjnych z zakresu informatyki (por. rozdzial  Edukacja
informatyczna ). Zatrudnieni w administracji informatycy powinni równiez miec
prawnie zagwarantowane ustawiczne ksztalcenie z zakresu zadan nalezacych do
ich obowiazków z uwagi na duza dynamike i szybki rozwój tej dziedziny.
Niezbedne jest równiez stworzenie mozliwosci i popularyzacja zatrudniania
informatyków w administracji poza strukturami sluzby cywilnej tak, jak robi sie to
np. w Hiszpanii. Specjalisci nie byliby pracownikami urzedów w zwiazku z czym
nie posiadaliby przywilejów i uprawnien urzedniczych, ale ich place nie bylyby
ustalane zgodnie z obowiazujacymi tabelami wynagrodzen obowiazujacymi w
urzedach. Wiaze sie równiez z wypracowaniem innych modeli wdrazania i
zapewniania funkcjonowania systemów teleinformatycznych w urzedach (np.
poprzez zatrudnianie do planowania rozwoju systemów oraz do administracji
sieciami i ich zasobami informacyjnymi firm specjalistycznych  czyli tzw.
outsourcing).
Rozwój rynku teleinformatycznego
Cel: Rozwój nowoczesnych galezi przemyslu i wzrost jego innowacyjnosci w celu
poprawy konkurencyjnosci polskiej gospodarki wobec globalnej gospodarki
elektronicznej.
Koordynator: minister wlasciwy do spraw gospodarki
Rozwój rynku teleinformatycznego na swiecie stymuluja obecnie dwa
zjawiska: konwergencja sektorów i globalizacja. Pierwsze z nich polega na
stopniowym wzajemnym przenikaniu sie informatyki, telekomunikacji i mediów
 dziedzin, które do niedawna byly zupelnie autonomiczne. Wspólczesne
czasopisma publikowane sa nierzadko w sieci komputerowej, a ich papierowe
wydania rozprowadzane sa razem z nosnikami CD ROM. Polaczenie z siecia
komputerowa mozna uzyskac za pomoca linii telefonicznej lub telewizji kablowej.
Mozliwe jest tez przesylanie glosu poprzez siec komputerowa. Globalizacja
rynku, mozliwa dzieki standaryzacji rozwiazan technicznych oraz mozliwosci
reklamy i sprzedazy poprzez sieci teleinformatyczne, pozwala malym i srednim
przedsiebiorstwom dotrzec do klientów na innych kontynentach, co dotychczas
bylo dla nich nieosiagalne. Z drugiej zas strony, zlozone przedsiewziecia
teleinformatyczne i medialne, wymagajace instalacji skomplikowanej
infrastruktury, obejmujacej równiez satelity, moga zakonczyc sie sukcesem tylko
dzieki globalnym rozmiarom rynku, na który sa ukierunkowane.
Polski rynek teleinformatyczny, podobnie jak inne rynki krajowe w
Europie, jest zbyt maly, by byl interesujacy dla powazniejszych inwestycji.
Dopiero wlaczenie sie w rynek ogólnoeuropejski daje szanse na konkurencyjnosc
w grze na rynku swiatowym. W tzw. Raporcie Bangemanna stwierdza sie:
 34 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
 Dopiero rozmiar rynku wewnetrznego [Unii Europejskiej] jest wystarczajacy dla
zdobycia niezbednego finansowania wysokowydajnych transeuropejskich sieci
teleinformatycznych [5]. Jednoczesnie Polski rynek teleinformatyczny jest
nieproporcjonalnie maly w stosunku do liczby ludnosci w porównaniu nie tylko
do krajowych rynków zachodnioeuropejskich, lecz równiez w stosunku do
rynków w niektórych krajach Europy Srodkowo Wschodniej. Wynika to przede
wszystkim z obowiazujacych przez wiele lat preferencji dla innych sektorów
przemyslu i ze slabo rozwinietej infrastruktury telekomunikacyjnej. Istniejaca
sytuacja prowadzi do tego, ze Polska stanie sie jedynie punktem zbytu dla
towarów i uslug oferowanych przez firmy zagraniczne. Dalsze zaniedbania w
zakresie stymulacji rozwoju rynku zaawansowanej techniki moga negatywnie
odbic sie na roli i miejscu w systemie gospodarczym Unii Europejskiej.
 Gospodarka Polski bedzie czescia zintegrowanej w ramach Unii Europejskiej
gospodarki rynkowej, coraz silniej powiazanej wskutek procesów globalizacji z
gospodarka swiatowa. Gospodarka Unii zmierza w kierunku gospodarki opartej
na wiedzy. Integracja z Unia przyspieszy te procesy w Polsce [26].
Aby zmienic ten stan rzeczy konieczne jest przede wszystkim dokladne
zbadanie mozliwosci i potrzeb krajowego rynku teleinformatyki. Do jego
stalego monitoringu konieczne jest szczególowe opracowanie danych
wchodzacych w zakres obowiazkowych informacji statystycznych
przekazywanych przez podmioty gospodarcze. Dane te umozliwia ustanowienie
wyraznych priorytetów gospodarczych w dziedzinie telekomunikacji, informatyki
i mediów elektronicznych.  Podnoszeniu konkurencyjnosci i innowacyjnosci
powinno sluzyc rozpowszechnienie przodujacych technologii, zwlaszcza z
dziedziny informatyki, telekomunikacji itp., zapewnienie wysokiego poziomu
edukacji, a takze modernizacja struktury gospodarczej i zbudowanie nowoczesnej
infrastruktury [26]. Inwestycje teleinformatyczne nalezy traktowac jako
stymulacje inwestycji w innych dziedzinach.  Teleinformatyka staje sie
znaczacym motorem wzrostu gospodarczego. (& ) Wedlug danych Banku
Swiatowego zainwestowanie 1 USD w teleinformatyke powoduje zainwestowanie
10 USD w inne dzialy gospodarki, a sama sprawna siec telekomunikacyjna
powoduje wzrost produktu narodowego o 1% [21] Malejace ceny produktów
teleinformatycznych spowodowaly, ze inflacja w USA w 1997 roku wyniosla
2,0%, podczas gdy bez udzialu tego sektora wynioslaby 3,1% [11]. Sektor
informacji wydaje sie równiez odporny na chwilowe zalamania gospodarki. W
1991 roku wielkosc rynku teleinformatycznego wzrosla o 6%, mimo ze globalny
produkt narodowy brutto zmalal o 3,3% [13]. Ponadto rozwój rynku
teleinformatycznego, poprzez zapewnienie nowych miejsc pracy, moze
przyspieszyc i ulatwic proces restrukturyzacji polskiego przemyslu ciezkiego
(por. rozdzial  Zmiana struktury zatrudnienia ).
W zwiazku z tym rozwazone zostanie ustanowienie ulg
inwestycyjnych dla przedsiebiorstw informatycznych (krajowych i
 35 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
zagranicznych) chcacych zakladac swoje zaklady wytwórcze w Polsce.
Przedsiebiorstwa takie moga byc zachecane do inwestycji poprzez np. tworzenie
tzw. parków technologicznych (por. [26]). Nalezy przy tym zwrócic uwage, by
powstajace zaklady nie byly jedynie montowniami systemów z importowanych
podzespolów. Celowe jest promowanie kooperacji z innymi firmami krajowymi.
Nalezy równiez opracowac mechanizmy finansowe dla zachecenia
inwestorów do tworzenia na terenie Polski centrów badawczo
rozwojowych. Mechanizmy takie do tworzenia nowych miejsc pracy i szybkiej
modernizacji gospodarki wykorzystala Irlandia, a ostatnio równiez Indie. Polska,
znajdujac sie w innej niz te kraje sytuacji, moze w celu zachecenia inwestorów
zagranicznych wykorzystac swoje polozenie geopolityczne. Kraj nasz stanowi
interesujacy teren dla inwestorów europejskich, poszukujacych nowych rynków
zbytu na wschodzie i dla inwestorów pozaeuropejskich chcacych w przyszlosci
miec poprzez Polske dostep do rynku Unii Europejskiej. Konieczne jest
równiez stworzenie lepszych warunków finansowania innowacyjnych
inwestycji kierunkowych i prac badawczo rozwojowych prowadzonych
przez firmy krajowe dla zwiekszenia ich konkurencyjnosci (np. poprzez
rozwój rynku kapitalowego, a zwlaszcza funduszy podwyzszonego ryzyka 
tzw. venture capital [27]). Konieczne wydaje sie rozwijanie i
upowszechnianie istniejacych juz obecnie metod stymulacji
innowacyjnosci przemyslu, prac badawczo rozwojowych, transferu
technologii i kontaktów instytucji naukowych z przemyslem (m. in.
tworzenia konsorcjów badawczych). W celu realnego ich wsparcia celowe
wydaje sie jednak zwiekszenie nakladów z budzetu panstwa przeznaczanych na
ten cel w formie projektów badawczych, celowych i celowych zamawianych
[27]. Dzialania te powinny isc w parze z popularyzacja tych mechanizmów
finansowania i wspomaganiem szkolen w zakresie zglaszania odpowiednich
wniosków do Komitetu Badan Naukowych. Wspierane powinny byc takze
projekty malych i srednich przedsiebiorstw, majace na celu wykorzystanie
srodków teleinformatycznych w produktach [23] oraz prace wdrozeniowe, zakup
wyników prac badawczo rozwojowych, patentów licencji na stosowanie
wynalazków i wzorów uzytkowych, projektów racjonalizatorskich itp. [27]
Celowe wydaje sie równiez ustanowienie prestizowych nagród,
posiadajacych równiez wymiar materialny, dla polskich produktów
informatycznych cechujacych sie duza innowacyjnoscia.
 36 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
Polski przemysl teleinformatyczny powinien byc promowany za granica.
W tym celu konieczne jest wspieranie udzialu malych i srednich przedsiebiorstw
tej branzy w ekspozycjach na wybranych targach miedzynarodowych, w
zagranicznych misjach handlowych i w dostepie do publikacji, seminariów i
szkolen o tematyce eksportowej. Wpierane powinny byc systemy informacji o
mozliwosciach wspólpracy miedzynarodowej i eksportu [27]. Szczególnie wazne
wydaje sie wspieranie wspólpracy przedsiebiorstw w innowacyjnych projektach
finansowanych w ramach programów Unii Europejskiej (np. 5. Programu Badan,
Rozwoju Technicznego i Prezentacji, a w szczególnosci jego drugiego programu
tematycznego  Techniki Spoleczenstwa Informacyjnego) oraz pomoc w
znajdowaniu partnerów. Realizacja tego zadana powinna byc wspomagana przez
rozwój sieci elektronicznej wymiany informacji z zagranicznymi osrodkami
badawczymi [26] i przedsiebiorstwami innowacyjnymi.
Konieczne jest równiez rozwazenie objecia preferencjami
kredytowymi innych inwestycji w sektorze teleinformatycznym,
rozbudowa systemu poreczen kredytowych oraz opracowanie nowych
elastycznych i wydajnych mechanizmów dla zwiekszania kapitalu malych i
srednich przedsiebiorstw (por. [26], [27]). Dotyczy to szczególnie firm
produkujacych oprogramowanie, tworzacych sieciowe zasoby informacyjne i
swiadczacych uslugi teleinformatyczne, których majatek trwaly moze byc
stosunkowo niewielki. Nie jest to problem jedynie polski. W Raporcie
Bangemanna stwierdza sie:  Naszym najwiekszym problemem strukturalnym jest
finansowa i organizacyjna slabosc europejskiego przemyslu wytwarzajacego
programy. Szczególnymi przywilejami powinna cieszyc sie produkcja
oprogramowania scisle zwiazanego z polskim jezykiem i kultura oraz
standardowych modulów, które moga wspólpracowac z programami innych
firm. Strategie rozwoju przemyslu teleinformatycznego w Polsce okresli odrebny
dokument przygotowywany przez Ministerstwo Gospodarki.
Nalezy jednak stwierdzic, ze w dziedzinie sprzetu teleinformatycznego
przemysl polski moze byc konkurencyjny jedynie w waskich niszach rynkowych
i jest malo prawdopodobne, aby w najblizszej przyszlosci powstawaly u nas duze
rodzime systemy teleinformatyczne, które beda mogly konkurowac z produktami
amerykanskimi czy japonskimi. Mozliwe jest jednak budowanie w kraju
skomplikowanych systemów ze standardowych komponentów i modulów.
Wymaga to jednak przyjecia i upowszechnienia odpowiednich standardów.
Rozwazona powinna zostac równiez celowosc wydluzenia harmonogramu
obnizania stawek celnych na poszczególne produkty wynegocjowanego w
ramach Porozumienia o Handlu Produktami Informatycznymi
(Information Technology Agreement  ITA), przyjetego w ramach
Swiatowej Organizacji Handlu (WTO), które Polska ma wkrótce ratyfikowac,
zgodnie z uchwala Rady Ministrów nr 20/2000 z dnia 8 marca br.
Rozwój rynku stymulowany bedzie równiez poprzez postepujaca
 37 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
demonopolizacje sektora telekomunikacyjnego (por. rozdzial  Powszechny
dostep do informacji ), co powinno doprowadzic do powstania wielu
niezaleznych operatorów telekomunikacyjnych i bedacej wynikiem konkurencji
obnizki cen za polaczenia telefoniczne i za transmisje danych. Rynek sieci
transmisji danych (w tym lacza miedzynarodowe, których operatorami sa
podmioty Polskie) zostal juz zdemonopolizowany. Nowe podmioty beda mogly
uzyskac zezwolenia na eksploatacje krajowych publicznych sieci telefonicznych
dopiero w roku 2002. Swiadczenie miedzynarodowych uslug telefonicznych
przez podmioty inne niz TP S.A. oraz swiadczenie innych uslug
miedzynarodowych przez podmioty z kapitalem zagranicznym bedzie mozliwe
od roku 2003. Nalezy wypracowac modele wspólpracy operatorskiej, tak,
by wielosc operatorów nie tworzyla barier w powszechnym korzystaniu z
róznych sieci. W tym celu konieczne jest równiez opracowanie zasad
rozliczen miedzyoperatorskich w kraju i poza jego granicami (por. rozdzial
 Powszechny dostep do informacji ). W dziedzinie uslug swiadczonych poprzez
siec konieczne jest zapewnienie równowagi pomiedzy wolnoscia wyrazu i
ochrona interesów publicznych i prywatnych innych obywateli (por. rozdzial
 Prawo i przestepstwa teleinformatyczne ) oraz odpowiedniej ochrony
niepelnoletnich. Konieczne jest tez wprowadzenie mechanizmów ochrony
interesów klienta.
Sprzedawany obecnie w Polsce sprzet komputerowy powszechnego
uzytku wymaga certyfikatów bezpieczenstwa wydawanych przez Polskie
Centrum Badan i Certyfikacji. Sprzet telekomunikacyjny musi zas posiadac
homologacje Ministerstwa Lacznosci. Przy pelnym zrozumieniu dla koniecznosci
potwierdzenia bezpieczenstwa uzytkowania tych urzadzen, nalezy dazyc do
maksymalnego uproszczenia procedury uzyskiwania certyfikatów. Wymagania,
które spelnia sprzet teleinformatyczny, powinny byc zgodne z wymaganiami
stawianymi przez Unie Europejska. Konieczne jest równiez wzajemne
honorowanie certyfikatów wydawanych w innych krajach oraz akredytacja
laboratoriów wykonujacych badania certyfikacyjne i przystapienie do
porozumienia o wzajemnym uznawaniu (Agreement on Mutual Recognition 
MRA) pomiedzy Unia Europejska i Stanami Zjednoczonymi. Konieczne jest
wypracowanie standardów w dziedzinie oprogramowania, tak, by mozliwe
bylo jego certyfikowanie. Pomoze to w ustaleniu zakresu i zasad
odpowiedzialnosci za dzialanie systemu i ewentualne szkody wynikle z jego
nieprawidlowego funkcjonowania. Dotyczy to przede wszystkim sprzedawanego
masowo oprogramowania biurowego i wykorzystywanego w dzialalnosci
gospodarczej (np. systemów finansowo ksiegowych). Polski przemysl
teleinformatyczny powinien byc zachecany do udzialu w konsorcjach
przemyslowych majacych na celu wypracowanie nowych standardów. Na
przykladzie sieci Internet i róznych protokolów sieciowych widac, ze standardy,
które nie maja poparcia przemyslu, nie maja szans na przetrwanie.
 38 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
Stymulacja rozwoju rynku teleinformatycznego powinna oznaczac równiez
stymulacje rozwoju gospodarki elektronicznej oraz mozliwosc dostarczania
oprogramowania i licencji na jego uzytkowanie poprzez siec komputerowa.
Dodatkowym mechanizmem stymulacyjnym powinny byc narodowe
programy w tych dziedzinie teleinformatyki, które z zalozenia sa
niskodochodowe dla producentów lub tez wiaza sie z duzym ryzykiem ze
wzgledu na ich innowacyjnosc i konieczne do poniesienia koszta. Dotyczy
to miedzy innymi tworzenia zasobów informacyjnych w sieciach, rozwoju
produktów i uslug multimedialnych, produktów edukacyjnych, produktów
promujacych polska kulture i sztuke. Nalezy tez zapewnic równoprawny
udzial polskich przedsiebiorstw w programach tego typu ustanawianych
przez Unie Europejska.
Nauka i kultura
Cel: Zapewnienie wsparcia sektora nauki dla gospodarki elektronicznej i
spoleczenstwa informacyjnego w celu lepszego wykorzystania szans i
minimalizacji zagrozen. Rozwój infrastruktury dla nauki.
Koordynator: minister wlasciwy do spraw nauki
Cel: Wzmocnienie promocji kultury polskiej w swiecie przez zastosowanie narzedzi
teleinformatycznych. Zachowanie dóbr kultury i dziedzictwa narodowego.
Koordynator: minister wlasciwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego
Srodowisko naukowe, z powodów oczywistych, stanowi awangarde
teleinformatyki i jej zastosowan. Z jego inicjatywy zostala zbudowana
nowoczesna siec komputerowa obejmujaca wszystkie osrodki akademickie w
kraju oraz rozwinely sie rozmaite uslugi sieciowe. W Polsce w chwili obecnej
istnieja dwie akademickie sieci rozlegle (Naukowa i Akademicka Siec
Komputerowa  NASK i siec POL 34), piec centrów komputerów duzej mocy
obliczeniowej (KDM) oraz 22 miejskie sieci komputerowe (MAN), z których 19
posiada wlasna infrastrukture sieciowa, a 18 swiadczy uslugi na podstawie
odrebnych koncesji operatorskich. W roku 1999 siec POL 34 zostala dolaczona
do transeuropejskiej akademickiej sieci TEN 155 tworzonej w ramach programu
Quantum Komisji Europejskiej. Obecnie przepustowosc lacza wynosi 155 Mb/s,
z czego 77 Mb/s przeznaczono na ruch tranzytowy do Stanów Zjednoczonych.
Do konca roku 2000 kazdy naukowiec w kraju bedzie mial dostep do sieci
Internet w miejscu pracy. W ten sposób sieci teleinformatyczne staja sie
zwyklym i niezbednym narzedziem pracy naukowej, niezaleznie od dziedziny
badan. W tym kontekscie korzystanie z sieci i jej utrzymanie nie wymaga dalszej
promocji i centralnego dofinansowania. W celu zapewnienia pelnej konkurencji na
 39 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
rynku operatorów teleinformatycznych Komitet Badan Naukowych
przeprowadza zmiane sposobu finansowania uzytkowania sieci polegajaca na
przeniesieniu dotacji na ten cel do uzytkowników koncowych ze stopniowym
zmniejszaniem dofinansowania. Niezbedne jest stale monitorowanie
efektywnosci wykorzystania tych srodków budzetowych przez jednostki
swiata nauki i odpowiednie dostosowanie sposobu dalszego finansowania
sieci do potrzeb uzytkowników, zwlaszcza w kontekscie negatywnych
doswiadczen amerykanskich w prywatyzacji sieci naukowej Narodowej Fundacji
Nauki (National Science Foundation  NSF). Docelowo sieci rozlegle
srodowiska naukowego powinny byc wspólnie administrowane przez
konsorcjum jednostek naukowych. Nalezy rozwazyc, postulowane przez
srodowisko naukowe, wydzielenie fizyczne lub logiczne zaawansowanej
infrastruktury informatycznej nauki (w tym sieci rozleglych) w celu zapewnienia
pozadanej jakosci uslug oraz umozliwienia prowadzenia zdalnych obliczen i
zdalnego nauczania, badan nad nowymi technikami telekomunikacyjnymi oraz
testowania nowych zastosowan sieci i uslug sieciowych. Do czasu pelnej
demonopolizacji polaczen miedzynarodowych konieczne bedzie wsparcie
finansowe z budzetu panstwa dla lacznosci miedzynarodowej z sieciami
naukowymi. Konieczna jest dalsza poprawa przepustowosci tych laczy. Nalezy
kontynuowac dofinansowanie tworzenia nowych zasobów sieci
naukowych obejmujacych specjalistyczne oprogramowanie (poprzez
licencje ogólnokrajowe lub centra oprogramowania swiadczace odplatne uslugi w
tym zakresie), dostep do swiatowych serwisów informacyjnych i bibliotek
cyfrowych oraz tworzenie i udostepnianie w sieci naukowych baz danych.
Konieczne jest równiez opracowanie zasad, na jakich sieci naukowe i
centra komputerów duzej mocy obliczeniowej moglyby byc w ramach
niewykorzystanych zasobów wykorzystywane przez uzytkowników spoza
swiata nauki. Okazje do wspólpracy stwarza program PIONIER [24], w
którym uczestniczyc moga konsorcja zlozone z jednostek naukowych,
administracji rzadowej i samorzadowej oraz firm komercyjnych. W programie
polozono nacisk na zastosowania technik teleinformatycznych, traktujac
infrastrukture jako niezbedne otoczenie do ich wdrozenia. Infrastruktura zas
bedzie rozbudowywana i modernizowana jako przedsiewziecia wspólne
jednostek nauki i przemyslu. Po uregulowaniu kwestii finansowania bedzie ona
mogla pelnic role postulowanej infrastruktury ponad instytucjonalnej [23].
W sytuacji o wiele gorszej znajduja sie osrodki prowadzace badania w
zakresie informatyki. Od lat malejace naklady budzetowe na nauke uniemozliwiaja
skompletowanie nowoczesnych laboratoriów badawczych. Dobrze wyksztalceni
polscy informatycy znajduja godziwie platna prace w sektorze prywatnym,
nierzadko w firmach zagranicznych, w tym równiez za granica. Przy
niekonkurencyjnym poziomie wynagrodzen na wyzszych uczelniach powoduje to
staly odplyw kadr teleinformatycznych i tworzenie sie wyraznej juz luki
 40 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
pokoleniowej. Badaniami w zakresie informatyki zajmuje sie coraz mniej
osrodków naukowych. Powoduje to, ze dokonania polskich informatyków,
rozproszone w swiecie i w wielu instytucjach, nie sa dokladnie znane i nie mozna
wprost ocenic potencjalu polskiej kadry informatycznej.
Konieczne jest opracowanie strategii badan informatycznych,
telekomunikacyjnych i z zakresu spoleczenstwa informacyjnego oraz
okreslenia priorytetowych kierunków badan oraz opracowanie zasad
wynagradzania specjalistów z tych dziedzin i wspólpracy z przemyslem.
 Konwencjonalna teoria ekonomiczna sugeruje, ze rzady powinny
dofinansowywac jedynie badania podstawowe w zakresie technik
teleinformatycznych. Doswiadczenia ostatnich trzech dekad pokazuja jednakze,
ze glówne innowacje w dziedzinie teleinformatyki [np. praca z podzialem czasu,
sieci teleinformatyczne, routery, stacje robocze, swiatlowody, pólprzewodniki
(RISC i VLSI), obliczenia równolegle], z których wiele mialo bardziej charakter
badan stosowanych i prac badawczo rozwojowych, bylo rezultatem badan
finansowanych przez rzady lub programów rzadowych [3]. Konieczne jest
wiec zwiekszenie nakladów na prace naukowe w takich zaawansowanych
dziedzinach jak: sieci komputerowe i rozproszone systemy informatyczne,
przetwarzanie równolegle, komputerowe wspomaganie decyzji, bazy
danych, interakcja czlowiek  komputer [15] (wt. przetwarzanie jezyka
naturalnego i rozpoznawanie mowy), sztuczna inteligencja, wirtualna
rzeczywistosc, bioelektronika,  sztuczne zycie , psychologia poznawcza,
podstawy systemów sterowania, systemy zarzadzania, optoelektronika,
fotonika, systemy transmisji satelitarnej itp. W slad za strategia nalezy
ustanowic kilka projektów pilotazowych w wybranych dziedzinach
priorytetowych, np. opracowywania nowych protokolów sieciowych, nauczania
na odleglosc (por. rozdzial  Edukacja informatyczna ), specjalistyczne
konsultacje lekarskie na odleglosc (telemedycyna) itp. Konieczne jest wreszcie
stymulowanie nowych badan i zabieganie o dopuszczenie polskich
jednostek do udzialu w programach miedzynarodowych na równych
prawach. W celu opracowania strategii niezbedne jest dokonanie
inwentaryzacji dokonan polskich informatyków w kraju i na swiecie,
oceny mozliwosci polskich uczelni (w kontekscie rozpoczynajacego sie 5.
Programu Ramowego Badan, Rozwoju Technicznego i Prezentacji Unii
Europejskiej), liczby informatyków ksztalconych rocznie w kraju,
poziomu wyksztalcenia, specjalizacji i zapotrzebowania gospodarki. Jest to
szczególnie wazne w kontekscie duzego zapotrzebowania na informatyków w
Stanach Zjednoczonych i innych wysoko rozwinietych krajach swiata.
Informacje o polskich dokonaniach, kadrze i zasobach powinna zostac
zebrana na jednym serwerze, stanowiacym swego rodzaju serwer
narodowy w zakresie badan nad spoleczenstwem informacyjnym.
 41 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
Konieczne jest równiez szybkie podjecie badan dotyczacych wplywu
pracy z komputerem czy uzytkowania telewizorów i telefonów
komórkowych na zdrowie czlowieka i na funkcjonowanie innych urzadzen
elektrycznych. Dotyczy to zarówno promieniowania elektromagnetycznego
(tzw. kompatybilnosci elektromagnetycznej  EMC) jak równiez oddzialywania
na psychike tzw. wirtualnej rzeczywistosci oraz zjawisk socjologicznych i
kulturowych zachodzacych w spolecznosciach wirtualnych komunikujacych sie
glównie lub wylacznie poprzez sieci teleinformatyczne. Konieczne jest
ustanowienie odpowiednich norm bezpieczenstwa i higieny pracy oraz
opracowanie zabezpieczen przed promieniowaniem. Opracowywane
standardy powinny byc zgodne ze standardami europejskimi i swiatowymi (por.
rozdzial  Rozwój rynku teleinformatycznego ). W wymienionych dziedzinach
powinny byc równiez prowadzone badania wyprzedzajace, które pozwola na
lepsze przygotowanie kraju do przemian spolecznych, zapobieganie ich
negatywnym skutkom i obnizenie spolecznych kosztów tych przemian.
Rozwój teleinformatyki i mediów elektronicznych sprzyja szybszemu
rozpowszechnianiu informacji. W zwiazku z barierami jezykowymi i kulturowymi
informacje przygotowywane sa zazwyczaj w sposób wysoce zunifikowany. Z
drugiej jednakze strony sieci teleinformatyczne stanowia zupelnie nowy srodek
wyrazu, który umiejetnie wykorzystany daje mozliwosc prezentacji odmiennych
kultur i jezyków, nieraz nawet ginacych, prowadzac do konsolidacji ich
reprezentantów rozproszonych po calym swiecie i umozliwiajac im komfortowe
wspólistnienie w swiatowym dziedzictwie kulturowym. Konieczne jest
wspieranie rozwoju technicznych srodków rozpowszechniania kultury,
zwlaszcza mediów elektronicznych (Internet, telewizja cyfrowa) i
sprzyjanie obecnosci polskiej produkcji kulturalnej i naukowej w tych
mediach [26] oraz tworzenia polskojezycznych zasobów informacyjnych i
kulturowych w sieciach oraz na nosnikach magnetycznych i
magnetooptycznych. Oczywiscie konieczne jest równiez tworzenie prezentacji
polskiej kultury i sztuki w innych jezykach. Mozliwe jest zastosowanie ulg
podatkowych lub dotacji panstwowych na tworzenie zasobów w jezyku polskim,
pod warunkiem stworzenia równiez komercyjnej (i nie dofinansowywanej) wersji
w jednym z jezyków miedzynarodowych. Konieczne jest prowadzenie
komputeryzacji polskich bibliotek i muzeów zgodnie ze standardami
swiatowymi tak, aby mogly one bez przeszkód wymieniac dane z
placówkami zagranicznymi.
W tym kontekscie konieczne jest równiez umozliwienie szybkiego
wprowadzania do jezyka polskiego specjalistycznych terminów z zakresu
zaawansowanych technik teleinformatycznych. Konieczne jest stworzenie
centrum terminologii specjalistycznej oraz nadanie mu odpowiednich
kompetencji w ustawie o jezyku polskim. W przeciwnym razie wiekszosc
 42 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
sprzetu teleinformatycznego nie bedzie mogla zostac dopuszczona do obrotu na
terenie Polski.
 43 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
Slownik wazniejszych pojec
formula kosztowa sposób ustalania cen uslug powszechnych
swiadczonych przez operatorów o znaczacej pozycji
rynkowej z uwzglednieniem kosztu ich swiadczenia,
niezalezne od sposobu wykonywania uslugi, jezeli
uzytkownik nie zada swiadczen dodatkowych
orbita geostacjonarna orbita kolowa w plaszczyznie równika na takiej
wysokosci, na której sztuczny satelita ziemi moze
poruszac sie w kierunku z zachodu na wschód tak, ze
jego obieg trwa równo jedna dobe, tj. jest on
nieruchomy w stosunku do obserwatora znajdujacego
sie na ziemi
radiodyfuzja rozpowszechnianie wiadomosci w postaci dzwieku lub
obrazów droga radiowa
redundancja danych rozwleklosc, nadmiarowosc danych w systemie, która
zapewnia sprawne dzialanie systemu mimo
uszkodzenia czesci danych
siec dostepowa siec kablowa lub radiowa laczaca abonentów
telefonicznych z lokalna centrala telefoniczna, dzieki
której abonenci uzyskuja dostep do publicznej sieci
telefonicznej
siec szerokopasmowa siec o wiekszej szerokosci pasma komunikacyjnego,
niz pasmo linii telefonicznej przeznaczonej do
transmisji glosu (4 kHz), dzieki czemu siec moze
przenosic jednoczesnie glos, obraz i dane poprzez
wiele kanalów transmisyjnych rózniacych sie
czestotliwosciami w jednym laczu sieci
system metainformacji system zawierajacy informacje o informacji, czyli
zbiorcze zestawienie dostepnych systemów
informacyjnych z wskazaniem ich lokalizacji i
mozliwosci dostepu do nich
system rozsiewczy system lacznosci jednokierunkowej miedzy jednym
punktem nadawczym, a wieksza liczba punktów
 44 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
odbiorczych, sluzacy do rozpowszechniania
wiadomosci
usluga dostepowa usluga polegajaca na umozliwianiu dostepu do
publicznej sieci telefonicznej lub sieci
teleinformatycznej, za pomoca : sieci dostepowej
 45 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
Bibliografia
[1] Analiza sytuacji zatrudnieniowo placowej kadry informatyków administracji
panstwowej, Rada Koordynacyjna ds. Teleinformatyki przy Radzie
Ministrów, Warszawa, wrzesien 1996
[2] Creti Anna, How ICTs Affect the Economy, w: Dumort Alain, Dryden John
(red.), The Economics of the Information Society, Office for Official
Publications of the European Communities, Luksemburg 1997
[3] The Economic and Social Impact of Electronic Commerce: Preliminary
Findings and Research Agenda, OECD, Paryz 1999
[4] Edukacja informatyczna  stan na koniec 1999 r., dokument wewnetrzny
Wydzialu Informatyki w Biurze Administracyjno Gospodarczym
Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 19 kwietnia 2000 r.
[5] Europe and the global information society; Recommendations to the
European Council, Bruksela 26 maja 1994  tzw. Raport Bangemanna
[6] Gärdin Olof, Statistics for the Information Society and the Networked
Economy, w: Dumort Alain, Dryden John (red.), The Economics of the
Information Society, Office for Official Publications of the European
Communities, Luksemburg 1997
[7] Informatics for Secondary Education, A Curriculum for Schools,
UNESCO, Paryz 1994
[8] Koch Richard, Godden Ian; Managing Without Management, Nicholas
Brealey Publishing, Londyn 1996
[9] Kreczmar Antoni, Sprawozdanie z prac Zespolu do spraw Rejestrów
Publicznych, grudzien 1995  czerwiec 1996, Rada Koordynacyjna ds.
Teleinformatyki przy Radzie Ministrów, Warszawa 25 czerwca 1996 r.
[10] Lubacz Józef, Infrastruktura informacyjna  opcje i dylematy rozwoju, w:
Materialy konferencji  Polska wobec wyzwan spoleczenstwa
informacyjnego: aksjologiczne i spoleczne dylematy integracji z Unia
Europejska , Wydawnictwa Instytutu Rozwoju i Studiów Strategicznych,
seria:  Raporty , z. 67, Warszawa 1998
[11] Margherio Lynn, Henry Dave, Cooke Sandra, Montes Sabrina, Hughes
Kent, The Emerging Digital Economy, U.S. Department of Commerce,
Waszyngton D.C. 1998
[12] Markiewicz Wojciech, Wawrzonek Leslaw, Dziura w sieci; Siedem
grzechów glównych polskiej komputeryzacji, w:  Polityka nr 8 (2129), z
dnia 21 lutego 1998, str. 3 8
[13] Minges Michael, Kelly Tim, The Economic Impact of the Information
Society, w: Dumort Alain, Dryden John (red.), The Economics of the
Information Society, Office for Official Publications of the European
Communities, Luksemburg 1997
 46 
Cele i kierunki rozwoju spoleczenstwa informacyjnego w Polsce
[14] Nowicka Aurelia, Prawo autorskie a spoleczenstwo informacyjne w swietle
regulacji miedzynarodowych, w: Józef Lubacz (red.), W drodze do
spoleczenstwa informacyjnego, Osrodek Zagadnien Spoleczenstwa
Informacyjnego Instytutu Problemów Wspólczesnej Cywilizacji Politechniki
Warszawskiej, Warszawa 1999 r.
[15] Priorytetowe kierunki badan z zakresu technik informatycznych ustalone
przez zespól T 11 KBN w dniu 13 listopada 1997 r.
[16] Propozycje legislacyjne w zakresie uznania elektronicznej wymiany
dokumentów (EDI) jako równowaznej obiegowi dokumentów papierowych,
Raport Zespolu ds. Dokumentu Elektronicznego, Rada Koordynacyjna ds.
Teleinformatyki przy Radzie Ministrów, Warszawa, wrzesien 1996
[17] Strategia rozwoju informatyki w Polsce; stan, perspektywy, zalecenia; raport
kongresowy, Warszawa 1995
[18] Telearbeit: Chancen für neue Arbeitsformen, mehr Beschäftigung, flexible
Arbeitszeiten, Bundesministerium für Wirtschaft, Bonn 1997
[19] Theme Paper, Global Information Networks, Ministerial Conference, Bonn
6 8 lipca 1997
[20] Wierzbicki Andrzej P., Polska na rozstajach historii: Szanse i zagrozenia
integracji ze spolecznoscia euroatlantycka w obliczu wyzwan spoleczenstwa
informacyjnego w: Materialy konferencji  Polska wobec wyzwan
spoleczenstwa informacyjnego: aksjologiczne i spoleczne dylematy
integracji z Unia Europejska , Wydawnictwa Instytutu Rozwoju i Studiów
Strategicznych, seria:  Raporty , z. 67, Warszawa 1998, str. 8 13.
[21] Wybrane problemy polskiej teleinformatyki, w:  Informatyka , nr 10/1997,
str. 8 10
[22] Zjawiska patologiczne w zamówieniach publicznych, Urzad Zamówien
Publicznych, Warszawa maj 2000 r.
[23] Zwiekszanie innowacyjnosci gospodarki w Polsce do 2006 roku, Rada
Ministrów, Warszawa, 11 lipca 2000 r.
[24] PIONIER: Polski Internet Optyczny  zaawansowane aplikacje, uslugi
i technologie dla spoleczenstwa informacyjnego, Komitet Badan
Naukowych, 21 wrzesnia 2000 r.
[25] Marcinski Wlodzimierz, Program Unii Europejskiej IDA oraz IDA II 
Interchange of Data between Administrations (Wymiana danych pomiedzy
administracjami). Geneza, akcje horyzontalne i sektorowe, stan aktualny,
Przedstawicielstwo Rzeczypospolitej Polskiej przy Unii Europejskiej,
Bruksela, marzec 2000 r.
[26] Polska 2025  dlugookresowa strategia trwalego i zrównowazonego
rozwoju, Rada Ministrów, Warszawa, 26 lipca 2000 r.
[27] Kierunki dzialan Rzadu wobec malych i srednich przedsiebiorstw do 2002
roku, Rada Ministrów, Warszawa, 11 maja 1999 r.
 47