MG projekt z dnia 25 sierpnia 2010 wersja nr 0.2
MINISTERSTWO GOSPODARKI
KIERUNKI ROZWOJU CZYSTYCH
TECHNOLOGII W
GLOWYCH W POLSCE
Warszawa, 2010 r.
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
Spis treści
1. Wprowadzenie ...................................................................................................................... 3
2. Cele Programu& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & ..8
3. Beneficjenci Programu......................................................................................................... 9
4. Rodzaje Czystych Technologii Węglowych........................................................................ 9
5. Potencjał rozwoju Czystych Technologii Węglowych w Polsce ..................................... 11
6. Bariery wdra\
ania Czystych Technologii Węglowych ................................................... 14
7. Metody stymulacji rozwoju Czystych Technologii Węglowych, w tym CCS w Unii
Europejskiej............................................................................................................................ 18
8. Narzędzia wsparcia projektów Czystych Technologii Węglowych ............................... 21
9. Wsparcie działalności naukowo-badawczej..................................................................... 25
10. Proponowana metoda wyłonienia projektów Czystych Technologii Węglowych do
wsparcia z Programu ............................................................................................................. 27
11. Przeprowadzenie kampanii informacyjnej dla społeczeństwa na temat energetyki
niskowęglowej......................................................................................................................... 28
12. Zakres działań wykonawczych dla wdro\
enia Czystych Technologii Węglowych .... 29
13. Harmonogram realizacji Programu ............................................................................... 32
14. Koszty realizacji Programu i z
ródła pokrycia............................................................... 35
15. Koordynacja i aktualizacja Programu........................................................................... 39
16. Słownik popularnych pojęć i terminów z zakresu technologii czystego węgla i
usuwania CO2 ......................................................................................................................... 39
17. Materiały z
ródłowe i pomocnicze ................................................................................... 42
2
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
1. Wprowadzenie
Polska gospodarka od dziesięcioleci opiera się na wykorzystaniu węgla, a wynika to z faktu
posiadanych zasobów, zarówno węgla kamiennego, jak i brunatnego. Obecnie udział węgla
jako paliwa do produkcji energii elektrycznej jest dominujący i wynosi ok. 90%, a w
ciepłownictwie ok. 78%. W  Polityce energetycznej Polski do roku 2030 , przyjętej przez
Radę Ministrów dnia 10 listopada 2009 r., w celu zagwarantowania odpowiedniego stopnia
bezpieczeństwa energetycznego kraju, nadal zakłada się wykorzystanie węgla jako głównego
paliwa dla elektroenergetyki, a tak\
e jako podstawowego paliwa dla ciepłownictwa. Paliwo to
jednak, w całym procesie od wydobycia, poprzez spalanie, do wykorzystania zawartej w nim
energii, stwarza liczne problemy związane z wymogami ochrony środowiska. Równocześnie
w tej dziedzinie zaostrzane są w Unii Europejskiej (UE) standardy, przyjmowane nowe
przepisy i zobowiązania, tak\
e w ramach umów międzynarodowych, obligujące Polskę do
podejmowania kolejnych wysiłków, mających na celu dochodzenie do zrównowa\
onej, nisko-
emisyjnej gospodarki. Są one, m.in. elementem postanowień Traktatu Akcesyjnego oraz
podstawą tzw.  pakietu klimatyczno-energetycznego Unii Europejskiej zatwierdzonego
formalnie dnia 23 kwietnia 2009 r.
Wobec konieczności dotrzymania zobowiązań do ograniczenia szkodliwego oddziaływania
sektora energetycznego, głównie elektroenergetyki, na środowisko, zgodnie m.in. z ww.
aktami prawnymi, Ministerstwo Gospodarki opracowało niniejszy Program  Kierunki
rozwoju czystych technologii węglowych w Polsce . Celem Programu jest stworzenie
warunków do wypełnienia tych zobowiązań w przyszłości, przy zachowaniu znaczącej roli
węgla w bilansie energetycznym Polski, zwłaszcza w produkcji energii elektrycznej. Stanowi
on realizację działania wykonawczego 6.6 pkt 5 z załącznika nr 3 do  Polityki energetycznej
Polski do 2030r. i wpisuje się w starania dotyczące wyznaczenia ście\
ki dojścia Polski do
celów  3 x 20% oraz potencjalnie do celu 70% obni\
ki emisji CO2 w UE do 2050r. Program
ten w szczególności określa zakres i mechanizmy wsparcia inicjatyw badawczo-rozwojowych
i pilota\
owo-demonstracyjnych w zakresie rozwoju czystych technologii węglowych (CTW),
w tym technologii wychwytu i geologicznego składowania dwutlenku węgla (ang. Carbon
Capture and Storage  CCS). Powinien się on równie\
przyczynić do wypełnienia
postanowień zawartych w Traktacie Akcesyjnym, który nakłada na Polskę obowiązek
ograniczenia emisji tlenków siarki i azotu, powstających w procesie spalania paliw
kopalnych, przede wszystkim węgla, zgodnie z wymaganiami II Protokółu Siarkowego i II
Protokółu Azotowego. Kolejne zobowiązanie do redukcji tych emisji będzie wynikało z
przyjęcia nowej dyrektywy UE o emisjach przemysłowych.
Rozpatrując szczególnie trudne dla Polski, nowe, unijne ustalenia dotyczące problemu CO2,
wynikające z pakietu energetyczno  klimatycznego, wskazać nale\
y, i\
od roku 2013 (w
okresie tzw. etapu post-Kioto) obowiązywały będą, m.in. następujące unormowania:
" docelowo, od roku 2020, przedsiębiorcy posiadający instalacje energetyczne będą
zobowiązani nabywać na aukcjach 100% uprawnień do emisji CO2;
" przedsiębiorcy posiadający instalacje energetyczne funkcjonujące na dzień 31.12.2008r. (a
tak\
e inwestorzy w instalacje wytwarzania energii elektrycznej, wobec których wszczęty
został proces inwestycyjny według stanu na koniec 2008r.) będą nabywali na aukcjach
jedynie część uprawnień. Przykładowo, w roku 2013 przedsiębiorcy ci zobowiązani będą
do zakupu 30% uprawnień na aukcjach (wartość odniesiona do ich średnio-rocznych
zweryfikowanych emisji w latach 2005-2007);
3
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
" wartość darmowych przydziałów będzie stopniowo malała do 2020 r.
Trzeba podkreślić, \
e skorzystanie przez kraj członkowski z mo\
liwości przydzielenia
nieodpłatnych pozwoleń będzie uzale\
nione od przedstawienia Komisji Europejskiej (KE)
Krajowego Planu Inwestycji na kwotę odpowiadającą, w mo\
liwym zakresie, wartości
rynkowej nieodpłatnego przydziału, przy uwzględnieniu konieczności jak największego
ograniczenia bezpośrednio z tym związanych podwy\
ek cen. Taki Plan ma zostać
przedstawiony Komisji do końca września 2011 roku.
Inwestycje, dla których czasowo będzie istniała mo\
liwość uzyskania darmowych
przydziałów, muszą mieć na celu modernizację oraz poprawę infrastruktury, a tak\
e
wprowadzanie technologii przyjaznych środowisku oraz zapewniać dywersyfikację struktury
energetycznej i z
ródeł dostaw. Co roku ka\
de państwo będzie przedkładać Komisji
Europejskiej sprawozdanie dotyczące realizacji tego celu. Nale\
y zauwa\
yć, i\
wartość
mo\
liwego do uzyskania w tym mechanizmie wsparcia będzie uzale\
niona od prognozowanej
przez KE ceny pozwolenia na emisję CO2 w okresie 2013-2020.
Znowelizowana dyrektywa 2003/87/WE o europejskim systemie handlu emisjami (ETS)
określa cele, na jakie mogą być przeznaczane dochody państw członkowskich pozyskane z
tego systemu. Artykuł 10 ust. 3 tej dyrektywy stanowi, \
e co najmniej 50% dochodów ze
sprzeda\
y przydziałów uprawnień do emisji CO2 (lub równowartość tych dochodów)
powinno być wykorzystane, m.in. na:
o finansowanie prac badawczo - rozwojowych oraz projektów demonstracyjnych
w zakresie ograniczenia emisji, w tym na udział w inicjatywach realizowanych
w ramach Europejskiego Strategicznego Planu Technologii Energetycznych (tzw. SET
Planu) i europejskich platform technologicznych,
o rozwój innych technologii przyczyniających się do przejścia do bezpiecznej
i zrównowa\
onej gospodarki niskoemisyjnej oraz na pomoc w realizacji zobowiązania
Wspólnoty do zmniejszenia zu\
ycia energii o 20% do 2020r.,
o rozwój technologii bezpiecznego dla środowiska wychwytywania i podziemnego
składowania dwutlenku węgla z elektrowni i sektorów przemysłowych,
o finansowanie badań i rozwoju w zakresie efektywności energetycznej oraz
ekologicznych technologii w sektorach objętych zakresem dyrektywy.
Warto te\
zwrócić uwagę na zapis artykułu 10a ust. 8 znowelizowanej dyrektywy o ETS,
który stanowi, i\
ewentualne dofinansowanie inwestycji w CCS środkami pochodzącymi z
Rezerwy dla Nowych Podmiotów (NER) w systemie ETS nie mo\
e przekroczyć 50%
kosztów takiej inwestycji (pkt. 20 preambuły dyrektywy) oraz w odniesieniu do pojedynczego
projektu CCS - progu 15% ogólnej puli dochodów pozyskanych z NER na cele wsparcia CCS
i innowacyjnych z
ródeł odnawialnych.
Aby umo\
liwić w UE realizację obiektów CCS, do pakietu klimatyczno - energetycznego
włączono dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącą geologicznego składowania
dwutlenku węgla (tzw. dyrektywa CCS). Dyrektywa ta uwzględnia dotychczas istniejące
ramy prawne dla magazynowania substancji gazowych (gazu ziemnego) w górotworze, w tym
w podziemnych wyrobiskach górniczych. Jednocześnie zakłada zmianę przepisów
ograniczających składowanie gazów w odpowiednich formacjach geologicznych, w celu
umo\
liwienia zatłaczania w te struktury dwutlenku węgla.
Dyrektywa CCS zawiera przepisy dotyczące sposobu zarządzania ryzykiem w procesach
CCS, norm konstrukcji i obsługi urządzeń, procedury weryfikacji i wyboru składowisk,
4
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
warunków wyłączania z eksploatacji instalacji CCS, procedury na wypadek utraty płynności
operatora instalacji CCS, sposobu organizacji funduszy na wyłączenie z eksploatacji,
odpowiedzialności za przypadki ulatniania się CO2 i za konsekwencje takiego zdarzenia.
Z punktu widzenia bezpieczeństwa technologii CCS, głównym problemem pozostaje sposób
składowania i operowania sprę\
onym CO2. Niezbędne będzie monitorowanie zachowania się
CO2 w składowisku i uszczelnianie składowisk. Zapisy nakładające tego typu obowiązki
równie\
znajdują się w ww. dyrektywie. Zawarte w niej przepisy odnoszące się do
odpowiedzialności za ulatnianie się CO2, prócz dodatkowej rekompensaty za ewentualne
szkody, przewidują tak\
e zobowiązanie do zakupu dodatkowych zezwoleń na emisję
spowodowaną wyciekiem CO2 do atmosfery.
Ponadto, w ramach dyrektywy o geologicznym składowaniu CO2 wprowadzono obowiązek
dotyczący przygotowania analizy mo\
liwości wprowadzenia instalacji CCS w nowych
elektrowniach (czyli tzw. obowiązek  CCS ready ), w tym zarezerwowania miejsca pod
urządzenia do wychwytu tego gazu (obowiązek  capture ready ). Stwarza on warunki do
powszechnego zastosowania technologii CCS w funkcjonujących blokach energetycznych,
jak tylko stanie się ona skomercjalizowana, tj. odpowiednio dopracowana technicznie i
ekonomicznie.
Wskazać nale\
y, i\
dyrektywa o CCS musi być implementowana do krajowego porządku
prawnego w ciągu 2 lat od jej opublikowania, tj. do 25 czerwca 2011 r. Opracowane zostały
ju\
wytyczne   IPCC Guidelines 2006 dotyczące składowania CO2. W przygotowaniu
znajdują się kolejne wytyczne dla całego ciągu operacji CCS.
Dodatkowo, w ramach przygotowywania w UE legislacji dla CCS, znowelizowane zostały
przepisy zawierające dotąd bariery dla składowania CO2, np. w obszarach pozalądowych lub
traktujące CO2 jako odpad oraz wprowadzono zmiany do systemu handlu emisjami ETS.
Technologia CCS została włączona do systemu ETS, a dokonane zatłoczenie dwutlenku
węgla do składowiska będzie dawało podstawę do zwolnienia z konieczności nabycia
równowa\
nej ilości uprawnień do emisji CO2.
W całej UE (nie tylko w Polsce) istnieje obecnie potrzeba szybkiej komercjalizacji
technologii CCS, uwa\
anej za podstawowe narzędzie opanowania problemu emisji CO2 ze
spalania węgla i innych paliw kopalnych. Perspektywicznym celem UE, zgodnym z
prognozami Międzynarodowej Agencji Energii dotyczącymi niezbędnego tempa ograniczania
emisji CO2 do 2050r. (tzw. scenariusz Blue Map) jest uzyskanie w tym horyzoncie czasowym
90% produkcji energii elektrycznej z elektrowni węglowych wyposa\
onych w instalacje CCS.
Podejście UE do CCS jest tym bardziej uzasadnione, \
e w ciągu następnych 10-15 lat
niezbędna będzie odnowa wyeksploatowanego majątku wytwórczego energii elektrycznej. W
związku z tym budowanych będzie wiele nowych elektrowni węglowych, które powinny
zastąpić stare obiekty, wycofywane z eksploatacji lub zapewnić pokrycie wzrastającego
zapotrzebowania na energię elektryczną.
Dla uruchomienia w Polsce oraz pozostałych krajach UE, w latach 2016-2020, nowych
jednostek wytwórczych nale\
y ju\
teraz podejmować decyzje inwestycyjne i formułować
zało\
enia do przetargów na urządzenia generujące. Zgodnie z wymogiem  capture ready ,
obiekty o mocy co najmniej 300 MW elektrycznych muszą być realizowane jako gotowe do
rozbudowy o instalacje wychwytu i sprę\
ania dwutlenku węgla, chyba \
e w wyjątkowych
wypadkach, wykazany zostanie w odpowiedniej analizie brak tego typu mo\
liwości.
5
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
Niezmiernie wa\
ny jest zapis dyrektywy CCS, który stanowi, \
e po 2015 roku, zale\
nie od
wyników pracy obiektów demonstracyjnych CCS, dyrektywa mo\
e zostać znowelizowana w
kierunku nało\
enia na wszystkie elektrownie i inne większe zakłady spalania paliw kopalnych
obowiązku wychwytu i geologicznego składowania CO2. Polska powinna w swoich
działaniach na szczeblu UE dą\
yć do zapewnienia, \
eby obowiązek posiadania instalacji CCS
pojawił się dopiero wtedy, gdy technologie te będą rzeczywiście komercyjnie dostępne w
pełnej skali przemysłowej.
W opinii ekspertów KE technologia zero-emisyjna ma szanse być w przyszłości
konkurencyjna przy cenie uprawnienia do emisji CO2 na poziomie ok. 30 euro za 1 tonę,
wymaga to jednak jej udoskonalenia i obni\
ki kosztów. Obecny próg rentowności to poziom
60-90 euro/t CO2. Nale\
y przy tym dodać, i\
przy aktualnych wskaz
nikach sprawności
funkcjonujących w polskim systemie elektroenergetycznym elektrowni węglowych produkcja
1 MWh w oparciu o spalanie węgla, zwłaszcza brunatnego, powoduje emisję ok. 1 t CO2.
Zakłada się jednak, i\
sprawność nowych elektrowni będzie wy\
sza ni\
tych obecnie
pracujących, nawet pomimo strat na obsługę ciągu technologicznego CCS.
Poniewa\
Unia Europejska w swojej polityce energetycznej i naukowej wią\
e z technologią
CCS największe nadzieje na osiągnięcie celów zdecydowanej obni\
ki emisji dwutlenku
węgla z du\
ych obiektów spalania paliw kopalnych, głównie węgla w elektrowniach, jest
po\
ądane, aby co najmniej dwie instalacje demonstracyjne CCS zostały zlokalizowane na
terenie RP i aby były one objęte tzw. Programem Flagowym UE1. Dla powodzenia idei
rozwoju elektrowni zero-emisyjnych w Polsce decydujące będzie finansowe wsparcie
fazy demonstracyjnej i usunięcie barier dla komercjalizacji tej technologii. Kwestia
dofinansowania obiektów demonstracyjnych CCS musi objąć dwa etapy: budowy i
uruchomienia odpowiednich instalacji, z uwzględnieniem konieczności ponoszenia
dodatkowych kosztów eksploatacyjnych ruchu takich instalacji CCS oraz kosztów
niezbędnych prac badawczo - rozwojowych.
Równocześnie jednak silny nacisk na obni\
enie emisji CO2 wynikający z polityki
klimatyczno-energetycznej Unii Europejskiej spowodować mo\
e zdecydowane pogorszenie
konkurencyjności technologicznej i ekonomicznej węgla, a w konsekwencji polskiej
gospodarki (wzrost cen energii elektrycznej i ciepła, a pośrednio innych produkowanych w
kraju towarów), aczkolwiek rozwój czystych technologii węglowych i ich komercjalizacja
stanowi tak\
e szansę na opłacalny eksport nowoczesnych rozwiązań i urządzeń.
W odniesieniu do problemu dwutlenku węgla, przy opracowywaniu ście\
ki dojścia przez
Polskę do unijnych celów ograniczenia emisji tego gazu nale\
y uwzględnić wykonanie
zobowiązań Protokółu z Kioto. Jak wiadomo, zachodzące od 1989 r. przekształcenia
gospodarki polskiej umo\
liwiły uzyskanie znacznej nadwy\
ki redukcji emisji CO2. Jest ona
obecnie przedmiotem obrotu w relacjach międzynarodowych i dostarcza dochodów, które
mogą być wykorzystane na inwestycje w poprawę stanu przystosowania polskiego sektora
paliwo-energetycznego i energochłonnych bran\
gospodarki do zaostrzonych wymogów
ochrony środowiska.
W kwestii ekologicznego wykorzystania węgla Polska nie mo\
e ograniczyć się tylko do
starań o wdro\
enie technologii CCS. Niezbędny jest rozwój całego szeregu czystych
technologii węglowych (CTW). Nale\
y do nich, np.: zgazowanie lub procesowanie węgla w
zło\
u, budowa węglowych ogniw paliwowych, techniki poprawiające sprawność
1
Program budowy na terenie UE do 2015-2017 roku min. ośmiu elektrowni i du\
ych obiektów przemysłowego
spalania węgla wyposa\
onych w instalacje CCS w ró\
nych opcjach technicznych wychwytu CO2, transportu
(rurociągowego lub innymi środkami) oraz składowania (w sczerpanych zło\
ach węglowodorów lub pod dnem
morskim). Wymagana minimalna moc elektrowni to 250 MWe.
6
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
elektrowni i elektrociepłowni, doskonalące procesy usuwania zanieczyszczeń ze spalin, techniki
dotyczące poprawy jakości paliwa węglowego, zagospodarowania odpadów węglowych z
wydobycia i po spaleniu węgla, wykorzystania metanu z kopalń, zastosowania dwutlenku węgla
do wspomagania wydobycia węglowodorów, czy te\
przyszłościowych technologii wychwytu
CO2 poprzez rośliny przerabiane póz
niej na biopaliwa (algi, glony), potencjalnej sztucznej
fotosyntezy i metanizacji CO2.
Konieczność ograniczenia emisji dwutlenku węgla nie wyczerpuje całości zagadnienia
oczekiwanej obni\
ki emisji do atmosfery szkodliwych substancji z procesów spalania węgla.
Unia Europejska pracuje te\
nad zaostrzeniem norm ochrony środowiska, dotyczących emisji
tlenków siarki, azotu, pyłów i innych zanieczyszczeń, które zmuszą Polskę do gwałtownego
zmniejszenia posiadanych mocy produkcji energii od 2016 roku. Wcześniej obowiązujące w
tym zakresie dyrektywy unijne, w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania
zanieczyszczeń oraz emisji z du\
ych z
ródeł spalania ((IPPC/LCP), będą zastąpione jedną
dyrektywą o emisjach przemysłowych. Ma ona zmniejszyć od 2016 r., średnio o połowę,
normy emisji dwutlenku siarki, tlenków azotu oraz pyłów. Wejście w \
ycie nowej dyrektywy
mogłoby wymusić w Polsce radykalne wyłączenie z eksploatacji z
ródeł o mocy do około 7
tys. MW. Byłby to równocześnie zbyt krótki okres, aby zdą\
yć zbudować nowe elektrownie.
Szczęśliwie, w przyjętej kompromisowej wersji dyrektywy znajdzie się tzw. rozwiązanie opt-
out dla elektrowni. Instalacje energetyczne, które są przeznaczone do zamknięcia, będą mogły
pracować do 2023 roku, choć nie więcej ni\
17,5 tys. godzin, bez konieczności instalowania
urządzeń ograniczających emisję. Wprowadzono równie\
okres przejściowy dla
ciepłownictwa do roku 2023. Polskie lokalne ciepłownie będą więc miały więcej czasu na
dostosowanie się do nowych przepisów.
Z okresu przejściowego na wprowadzenie standardów zgodnych z dyrektywą skorzystają te\
,
do czerwca 2020 roku, du\
e instalacje spalania Dla instalacji spalania funkcjonujących przed
listopadem 2002 r. będą obowiązywały do czerwca 2020 r. bardziej liberalne limity emisji
SO2, NOx i pyłów, zgodnie z obowiązującą obecnie dyrektywą LCP 2001/80/WE. Zgodzono
się przy tym na krajowe plany dostosowawcze do nowych wymogów emisji przemysłowych.
Państwa członkowskie mają je przedstawić Komisji Europejskiej do 2013 roku. Zobowią\
ą
one operatorów instalacji do otrzymania od krajowego administratora zezwoleń na emisję
ustaloną w oparciu o najlepsze dostępne techniki. Decyzje pozostawiono więc państwom
członkowskim Wspólnoty. Limity emisji mogą być zgodne z najlepszymi krajowymi, a nie
unijnymi standardami. Elastyczność decyzji krajowych została jednak ograniczona do
przypadków, gdy koszt implementacji najlepszej, dostępnej technologii w danej, specyficznej
instalacji mógłby być nieproporcjonalny do spodziewanych korzyści środowiskowych.
Konieczność wdra\
ania innowacyjnych czystych technologii węglowych nakłada się, jak
wspomniano wy\
ej, na występującą w kraju potrzebę odnowy istniejącego a przestarzałego
ju\
w znacznym stopniu potencjału wytwórczego energii elektrycznej i ciepła sieciowego, co
pogłębia wyzwania w zakresie sfinansowania szerokiego programu budowy nowej,
innowacyjnej, ekologicznej energetyki. Przewiduje się, i\
nowe bloki węglowe będą
powstawały w technologiach nadkrytycznych lub ultranadkrytycznych, a tak\
e jako bloki
gazowo-parowe zintegrowane ze zgazowaniem węgla IGCC. Będą one charakteryzować się
znacząco wy\
szą sprawnością, a zatem zmniejszonym zu\
yciem węgla przy tej samej lub
wy\
szej produkcji energii elektrycznej i ewentualnie ciepła oraz powinny obejmować
mo\
liwość przystosowania do pracy przy prawie zerowej emisji dwutlenku węgla, a więc z
zastosowaniem technologii CCS.
7
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
2. Cele Programu
Głównymi celami niniejszego Programu są:
" wniesienie konstruktywnego wkładu w realizację zrównowa\
onego rozwoju
gospodarki, poprzez ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko, zgodnie
ze zobowiązaniami Traktatu Akcesyjnego i dyrektywami Unii Europejskiej (główne
ramy prawne narzuca dyrektywa o geologicznym składowaniu CO2, dyrektywa o ETS
oraz nowa dyrektywa o emisjach przemysłowych),
" stworzenie warunków dla funkcjonowania mechanizmów przystosowujących polską
gospodarkę do nowych regulacji klimatycznych, tak\
e w aspekcie bezpieczeństwa
energetycznego Polski,
" wsparcie modernizacji i rozbudowy potencjału polskiej energetyki opartej na węglu,
" w odniesieniu do całkowicie nowej dla sektora elektroenergetycznego technologii
wychwytu i geologicznego magazynowania dwutlenku węgla (CCS), wsparcie
budowy obiektów demonstracyjnych dla przetestowania i ewentualnej komercjalizacji
produkcji energii elektrycznej, ciepła i/lub produktów chemicznych z mo\
liwością
wychwytu i geologicznego składowania CO2 ,
" wsparcie powstawania obiektów demonstracyjnych/instalacji dla innych czystych
technologii węglowych oraz dla technologii utylizacji dwutlenku węgla.
Ocenia się, \
e dla wdro\
enia czystych i zeroemisyjnych technologii węglowych w Polsce
nale\
y:
o w trybie pilnym dokonać oceny mo\
liwości inwestycyjnych w zakresie czystych
technologii węglowych dla ró\
nych wariantów wsparcia ze strony Unii Europejskiej,
z
ródeł pozaunijnych, a tak\
e krajowych. Powy\
sza ocena winna obejmować
symulacje ekonomiczne skutków wdra\
ania CTW dla określenia parametrów
brzegowych realizacji Programu i jego wykonalności, z uwzględnieniem, m.in.,
polityki makroekonomicznej, np. w zakresie inflacji, a tak\
e ograniczeń po stronie
konsumentów energii;
o podjąć decyzję o rozpoczęciu tworzenia nowoczesnego polskiego przemysłu
energetycznego, opartego o wykorzystanie węgla, zdolnego do konkurencji w świecie,
zarówno w zakresie stosowanych rozwiązań technologicznych, jak i rozwoju wiedzy
in\
ynierskiej i mocy wytwórczych maszyn oraz urządzeń energetycznych;
o opracować plan rozwoju preferowanych rodzajów CTW, z uwzględnieniem potrzeb
prowadzenia badań naukowych.
Powy\
sze cele będą zrealizowane poprzez następujące działania:
" ustanowienie odpowiednich regulacji prawnych (szczególnie w odniesieniu do handlu
emisjami oraz zagadnień związanych z wdro\
eniem technologii CCS/CTW),
" określenie instrumentów wsparcia finansowego dla budowy nowoczesnej,
ekologicznej energetyki opartej na wykorzystaniu węgla, jak równie\
dla rozwoju
badań naukowych w tej dziedzinie;
" wytypowanie obiektów demonstracyjnych CCS/CTW do realizacji ze
współfinansowaniem ze środków unijnych oraz ewentualnie w ramach innych
instrumentów pomocy publicznej (np. z dostępnych funduszy na ochronę środowiska
lub przeciwdziałanie zmianom klimatycznym);
8
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
" wypracowanie narzędzi wsparcia powstawania nowych bloków w wysokosprawnych,
spełniających normy środowiskowe UE technologiach.
Cele te powinny być traktowane jako priorytety rządu RP w obszarze polityki energetycznej.
Rozwój i komercyjne wdro\
enie czystych technologii węglowych winno stanowić odpowiedz

Polski na wyzwania spowodowane przyjętymi w pakiecie klimatyczno-energetycznym
zamierzeniami unijnymi w obszarze ochrony środowiska i zapobiegania zmianom
klimatycznym. Trzeba równie\
mo\
liwie najbardziej efektywnie wesprzeć krajową strategię
obni\
ania emisji CO2 produkcją energii elektrycznej z jednostek kogeneracyjnych, jądrowych
oraz z odnawialnych z
ródeł energii (OZE), w tym poprzez spalanie biomasy. Konieczne będzie
wykorzystanie jak największych rezerw w tym zakresie, które istnieją w zakresie współspalania
biomasy w energetyce zawodowej i ciepłownictwie.
Wysiłki dla ograniczania emisji CO2 podjęte być muszą równie\
metodą poprawy efektywności
energetycznej, poprzez racjonalizację u\
ytkowania energii w przemyśle, zwłaszcza w bran\
ach
energochłonnych oraz w sektorach gospodarki nieobjętych systemem ETS (non-ETS). Wynika
stąd wniosek, i\
niniejszy Program powinien być skorelowany z innymi programami dla
energetyki, energochłonnych przemysłów, sektora górniczego, budownictwa, transportu i całej
gospodarki.
3. Beneficjenci Programu
Program jest skierowany do:
" sektora badawczo-rozwojowego,
" firm sektora energetyczno-paliwowego i energochłonnych przemysłów,
" organów administracji państwowej i samorządowej odpowiedzialnych za stworzenie
warunków do stabilnych dostaw energii w oczekiwanej przez odbiorców ilości i
jakości oraz rozwoju nowoczesnej energetyki,
" podmiotów gospodarczych,
" dostawców surowców, urządzeń przemysłowych i usług budowlanych,
" kopalń węgla kamiennego i brunatnego,
" podmiotów zainteresowanych inwestowaniem w instalacje czystego węgla,
" sektora finansowego,
" organizacji i stowarzyszeń działających w bran\
ach objętych niniejszym dokumentem.
4. Rodzaje Czystych Technologii Węglowych
Pojęcie "Czyste Technologie Węglowe" (CTW) jest u\
ywane w odniesieniu do wszelkich
działań zmniejszających ucią\
liwość ekologiczną produkcji i wykorzystania węgla. Za czyste
technologie węglowe uwa\
ane są technologie zaprojektowane w celu poprawy skuteczności
eksploatacji, przeróbki, przetwarzania oraz utylizacji węgla, pozwalające na wyeliminowanie
lub znaczne ograniczenie szkodliwego wpływu tych procesów na środowisko naturalne.
CTW mo\
na podzielić na cztery główne podobszary, które mogą być ze sobą wzajemnie
powiązane:
" wydobycie węgla i przeróbka (tzw. mechaniczna przeróbka węgla),
" transport, składowanie węgla i uśrednianie węgla,
" wykorzystanie węgla (w energetyce oraz przetwórstwo węgla),
" zagospodarowanie "pozostałości" z wydobycia i wykorzystania węgla, czyli ró\
nego
rodzaju odpadów.
9
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
Opracowano i wdro\
ono ju\
wiele ró\
nych technologii i rozwiązań, które mo\
na zaliczyć do
CTW. Pozwoliły one, przy relatywnie niskich kosztach, na poprawę akceptowalności
procesów wydobycia, przeróbki, przetwórstwa i utylizacji węgla z punktu widzenia ich
wpływu na środowisko naturalne oraz na zwiększenie ich sprawności.
Ocenia się, \
e ju\
samo oczyszczenie węgla w procesie jego produkcji - poprzez wzbogacanie
w zakładach przeróbczych i wykorzystanie paliwa o minimalnej zawartości zanieczyszczeń
(balastu, w tym wilgoci) - mo\
e dać co najmniej 2 - procentową poprawę sprawności
konwersji energii chemicznej paliwa na energię elektryczną i cieplną. Dzięki szerokiej
działalności badawczo-wdro\
eniowej w ostatnich latach nastąpiło rozszerzenie oferty paliwa
węglowego poprzez produkcję: paliw węglowych o indywidualnych wymaganiach, pyłu
węglowego, "ciekłego" węgla (pulpa węglowa), paliw korygowanych dodatkami oraz paliw
mieszanych.
Największą aktywność w zakresie opracowywania nowych CTW obserwuje się obecnie przy
utylizacji i przetwarzaniu węgla, zwłaszcza w odniesieniu do redukcji emisji CO2, ale tak\
e
w zakresie odsiarczania i odazotowania. Jedne z najbardziej zaawansowanych prac
badawczych obejmują te\
zgazowanie i upłynnianie węgla. Prowadzone są równie\
badania
nad mo\
liwością powiązania przemysłowych procesów chemicznych, hutniczych i produkcji
materiałów budowlanych z pozyskaniem energii cieplnej i elektrycznej. Tak\
e pozostałości z
procesu spalania węgla są wartościowym surowcem, zarówno dla przemysłu materiałów
budowlanych, jak i ewentualnego odzysku cennych minerałów.
Za szczególnie interesującą, innowacyjną technologię wykorzystania węgla w energetyce
zawodowej uwa\
ana jest koncepcja skojarzonej produkcji metanolu i amoniaku w
połączeniu z wytwarzaniem energii elektrycznej w oparciu o zgazowanie węgla.
W zakresie efektywności spalania, doskonalone są obecnie nadkrytyczne i ultra-nadkrytyczne
siłownie z kotłami pyłowymi, siłownie z atmosferycznymi, cyrkulacyjnymi kotłami
fluidalnymi, w tym na parametry nadkrytyczne, a docelowo mają to być parametry
ultranadkrytyczne oraz układy spalania w atmosferze wzbogaconej w tlen (oxy  combustion,
oxy-fuel).
Osobną grupę sposobów wykorzystania węgla stanowią układy hybrydowe (trigeneration)
uwzględniające dodatkowo, oprócz produkcji energii elektrycznej i ciepła, zapotrzebowanie
na czynnik chłodniczy.
W zakresie zgazowywania węgla prace dotyczą wysokosprawnych układów zgazowania
węgla, biomasy i odpadów (IGCC) oraz zgazowania podziemnego (zgazowania i
metanizacji węgla w pokładach). Podziemne zgazowanie węgla potencjalnie mo\
e
przynieść du\
e korzyści dla środowiska poprzez ograniczenie szkodliwości u\
ytkowania tego
paliwa w postaci emisji gazów, pyłów, czy te\
składowania popiołów. Ocenia się jednak, \
e
technika ta wcią\
jeszcze pozostaje w fazie demonstracyjno  pilota\
owej.
CTW mo\
na tak\
e podzielić z punktu widzenia etapu, w cyklu od wydobycia do
wykorzystania węgla, na którym następuje ograniczenie ilości zanieczyszczeń emitowanych
do atmosfery. Mo\
na wyró\
nić:
" technologie  końca rury , które w zało\
eniach koncentrują się na wychwycie
zanieczyszczeń (odsiarczanie, odazotowanie, odpylanie, sekwestracja CO2) oraz
10
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
" technologie, mające na celu zmniejszenie ilości emitowanych zanieczyszczeń metodą
ich usuwania ze składu paliwa lub zmniejszania ich udziału w trakcie procesu
wykorzystania węgla (wzbogacanie węgla, zgazowanie i upłynnianie węgla,
skojarzona produkcja energii elektrycznej i ciepła, podwy\
szanie sprawności spalania
i wykorzystania energii).
Rozwój CTW trwa w rzeczywistości od dawna, od wielu dziesiątek lat, a właściwie od
początku przemysłowej eksploatacji węgla jako paliwa. Patrząc na historię światowych badań
nad czystymi technologiami węglowymi, mo\
na zauwa\
yć, i\
opracowywane były one i
doskonalone w wielu krajach. W ich rozwoju największe osiągnięcia mają obecnie Stany
Zjednoczone i Japonia. Intensywne prace prowadzone są tak\
e w Kanadzie, Australii, RPA,
Norwegii, a w krajach Unii Europejskiej - na terenie Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji i
Holandii. Zauwa\
yć te\
nale\
y, \
e obecnie rosnącą potęgą w dziedzinie CTW stają się Chiny.
W zakresie przetwórstwa węgla na syntetyczne paliwa płynne (CTL) największe
doświadczenie ma RPA, zaś w dziedzinie podziemnego zgazowania węgla - Rosja
oraz Uzbekistan. Nadmienić mo\
na, i\
próby w tej dziedzinie podejmowane są równie\
w
Australii, a badania trwają tak\
e w Polsce, w Głównym Instytucie Górnictwa.
5. Potencjał rozwoju Czystych Technologii Węglowych w Polsce
Dla Polski - kraju  le\
ącego na węglu  zadanie opracowania i wdro\
enia bezpiecznych,
przyjaznych środowisku oraz charakteryzujących się wysoką sprawnością energetyczną
i efektywnością ekonomiczną metod wykorzystania potencjału zasobów węgla, obejmujących
te\
technologie wykorzystujące węgiel jako surowiec do produkcji chemicznej, ma
strategiczne znaczenie i nie mo\
e zostać zaniedbane.
Pomimo prowadzenia od wielu dziesiątek lat w ró\
nych krajach świata i w Polsce badań w
zakresie technologii węglowych, potencjał rozwoju ró\
nych CTW jest nadal bardzo wysoki.
W ocenie Międzynarodowej Agencji Energii, węgiel - ze względu na najlepszą wśród paliw
kopalnych dostępność na ró\
nych kontynentach i zasoby sięgające co najmniej 100-200 lat
eksploatacji (liczone jako krotność obecnego wydobycia) - będzie stanowił nadal podstawowe
paliwo na świecie, zapewniające trwałe bezpieczeństwo energetyczne w następnych
dziesięcioleciach.
Trzeba te\
wziąć pod uwagę fakt, i\
poza energetyką konwencjonalną coraz wa\
niejsze stają
się inne, alternatywne technologie wykorzystania węgla, które są szansą na zwiększenie
znaczenia tego surowca. Węgiel mo\
e być np. substytutem paliw płynnych i gazowych,
obecnie importowanych z krajów politycznie niestabilnych. Technologie przeróbki węgla na
paliwa płynne (ang. CTL - Coal to Liquids) lub gazowe (na gaz syntetyczny  syngaz lub
syntetyczny metan) są znane od dawna, ale w epoce niedrogich węglowodorów nie miały
szans na szersze wykorzystanie. Gaz syntezowy uzyskiwany ze zgazowania węgla mo\
e
zastąpić gaz ziemny, poprzez przeprowadzenie procesu metanizacji lub wykorzystanie w
procesach karbochemii, w sposób podobny do wykorzystania metanu. (W ocenie ekspertów
zgazowanie 3 mln ton węgla wystarczyłoby na zaspokojenie potrzeb polskiego przemysłu
nawozów sztucznych, obecnie stosującego importowany gaz ziemny, a uruchomienie
dwudziestu kilku gazyfikatorów umo\
liwiłoby całkowite wyeliminowanie konieczności
importu gazu ziemnego.)
11
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
Potencjalnie więc bardzo obiecującym kierunkiem w zakresie CTW jest wytwarzanie
syntetycznych paliw płynnych i gazowych, wymagające jednak tak\
e, jako surowca,
produkcji du\
ych ilości wodoru. Pierwiastek ten uzyskuje się m.in. z wody, tak\
e dzięki
spalaniu węgla. Mo\
na więc powiedzieć, i\
węgiel stanowi równocześnie dobry surowiec do
produkcji wodoru, który nie tylko jest wykorzystywany w procesach karbochemii, ale
zaczyna te\
być postrzegany jako samoistne, przyszłościowe paliwo XXI wieku (dla ogniw
paliwowych, stanowiących rozproszone z
ródła energii elektrycznej, napędu pojazdów,
zasilania bateryjnego urządzeń elektronicznych).
Wśród innowacyjnych CTW ciekawą perspektywę rozwojową stwarzają równie\
węglowe
ogniwa paliwowe. W grudniu 2009 r. powstało w Polsce z inicjatywy PGE S.A. konsorcjum
do budowy ogniwa węglowego o mocy pozwalającej na analizy techniczno-ekonomiczne i
określenie potencjału wdro\
eniowego. Ogniwa te mogą współpracować z blokami
energetycznymi oraz być wykorzystywane do zasilania urządzeń lub napędu pojazdów.
Umowa o powołaniu konsorcjum została podpisana w Ministerstwie Gospodarki w czerwcu
2010r.
Ze względu na przyjęte w UE zobowiązania do ograniczania emisji dwutlenku węgla
szczególne wyzwanie stanowi jednak obecnie wdro\
enie technologii CCS. Proces
unieszkodliwienia (sekwestracji) CO2 w ramach technologii CCS wymaga przeprowadzenia
kolejno trzech etapów działań, które mają na celu: separację CO2 ze strumienia gazów
spalinowych, transport do miejsca składowania oraz trwałe zdeponowanie lub
unieszkodliwienie CO2.
Separacja CO2 ze strumienia gazów spalinowych oraz sprę\
anie do parametrów
umo\
liwiających transport tego gazu jest najbardziej kosztownym etapem sekwestracji (wg
ró\
nych z
ródeł jest to 60  70% kosztów całego procesu). Sposoby separacji spalin z gazów
spalinowych oparte są na absorpcji chemicznej lub fizycznej (np. z wykorzystaniem węgla
aktywnego, zeolitów), adsorpcji fizycznej w metanolu, glikolu, etylenie, a tak\
e na procesach
kriogenicznych, które ze względu na koszt (schłodzenie całego strumienia gazu) mogą być
trudne do zastosowania w praktyce.
Z punktu widzenia etapu, w którym następuje wychwycenie CO2, istnieją trzy następujące
opcje technologiczne:
" usuwanie CO2 ze spalin po spaleniu paliwa w kotłach zasilanych powietrzem (tzw.
postcombustion),
" usuwanie CO2 ze spalin po spaleniu paliwa w kotłach zasilanych mieszaniną
tlenu i dwutlenku węgla (tzw. oxy-spalanie),
" usuwanie CO2 przed spalaniem gazu otrzymanego w procesie zgazowania węgla
(tzw. precombustion).
Nieodłącznym elementem technologicznym w przypadku układów CCS jest składowanie lub
inne zagospodarowanie dwutlenku węgla. Składowanie CO2 odbywa się w formacjach
geologicznych (tzw. sekwestracja geologiczna), w sczerpanych zło\
ach węglowodorów lub
poprzez wykorzystanie dwutlenku węgla w procesach chemicznych (tzw. sekwestracja
chemiczna), ewentualnie biologicznych. Zachodzi tak\
e przy wykonywaniu operacji
wspomagania wydobycia ropy naftowej (EOR), gazu ziemnego (EGR) czy wzmo\
onego
wydobycia metanu z pokładów węgla (ECBMR).
12
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
Prowadzenie procesów CCS powoduje znaczne koszty. Obni\
enie tych kosztów mo\
liwe jest
zwłaszcza na etapie wychwytu CO2 i w przypadku znalezienia metody przemysłowej
utylizacji CO2 (chemicznej/biologicznej przeróbki).
Dla zachęcenia przedsiębiorstw energetycznych do realizacji obiektów pilota\
owych
i demonstracyjnych dla CCS, wobec ich wysokich kosztów, niezbędne są narzędzia wsparcia,
zwłaszcza finansowego. Komisja Europejska postrzega system ETS ((handlu zezwoleniami
na emisję CO2) jako podstawowy, długoterminowy instrument wsparcia ekoefektywnej
transformacji sektora energii, zakładając przy tym, \
e cena uprawnienia do emisji CO2
chocia\
kształtowana jest przez mechanizm rynkowy, będzie na odpowiednio wysokim
poziomie, tj. powy\
ej 30 euro/t CO2. (w tzw. silnym scenariuszu). Na mocy dyrektywy o ETS
technologia CCS została włączona do tego systemu, poczynając od III fazy, rozpoczynającej
się od 2013 r.
Wskazać nale\
y, i\
włączenie technologii CCS do ETS powoduje następujące obowiązki
regulacyjne:
 uznanie zatłoczonego CO2, w handlu emisjami, jako niewyemitowanego,
 monitoring projektu oraz monitoring i raportowanie funkcjonowania instalacji,
w tym ocena ryzyk,
 monitoring czystości CO2,
 monitoring po zatłoczeniu CO2,
 środki zaradcze na wypadek emisji CO2 do atmosfery.
Geologiczne składowanie CO2 mo\
na połączyć z geotermią. Takie skojarzone inwestycje
zatłaczania CO2 w głębokie pokłady solankowe pozwalają równocześnie wydobywać ciepło
geotermalne na lokalne potrzeby. Taka metoda przyczyniłaby się do nadania technologii CCS
bardziej praktycznego, społecznie lepiej akceptowanego charakteru.
Wychwycony dwutlenek węgla dla jego sekwestracji nie musi te\
być koniecznie zatłoczony
pod ziemię, ale teoretycznie mo\
e stanowić surowiec do produkcji paliw płynnych lub być
przetworzony w zbiornikach geologicznych na metan w procesach biokonwersji. Technologie
te znajdują się jednak na wczesnym etapie rozwoju i nie mo\
na jeszcze obecnie planować
komercyjnych przedsięwzięć z ich wykorzystaniem.
Dla głębokich pokładów węgla, które są naturalnie uszczelnione i dobrze odizolowane od
powierzchni, co w Polsce oznacza poziom poni\
ej tysiąca metrów, przyszłościowym
rozwiązaniem mo\
e być podziemne zgazowywanie lub procesowanie. W tym wypadku
wyzwaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa oraz opanowanie kontrolowanego procesu
wykorzystania wytworzonej w ten sposób energii chemicznej i cieplnej. W przypadku
pozytywnych rezultatów projektów pilotowych i demonstracyjnych tej technologii byłaby
szansa na rewolucję techniczną i ekonomiczną w wykorzystaniu węgla. Technologia ta
zapewniłaby równie\
znaczną redukcję ilości emisji szkodliwych zanieczyszczeń, w tym
dwutlenku węgla. Do procesowania tą metodą nadają się zwłaszcza pokłady cienkie, ukośnie
poło\
one, nieatrakcyjne lub niedostępne dla wydobycia w kopalniach.
Technika podziemnego zgazowania mo\
e być stosowana równie\
w odniesieniu do pokładów
węgla brunatnego. Dla tego typu węgla ciekawy, przyszłościowy kierunek rozwoju stanowi
potencjalnie technologia podziemnej biokonwersji, polegająca na wprowadzeniu w pokład
węgla brunatnego odpowiednio dobranych szczepów bakterii, które dokonują zamiany
13
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
substancji organicznej na metan i kwasy huminowe. Metoda ta nie znalazła jednak dotychczas
zastosowania na skalę przemysłową i wymaga dalszych badań.
Wa\
nym elementem zwiększenia poziomu bezpieczeństwa energetycznego kraju powinno
stać się tak\
e wykorzystanie krajowych zasobów metanu pochodzących z pokładów węgla
kamiennego. Wobec du\
ych zasobów tego gazu w zło\
ach węgla, szacowanych na ponad 150
mld m3, celowym byłoby powtórne przeanalizowanie mo\
liwości gospodarczego ich
wykorzystania i rozwój projektów eksploatacji. Wykorzystanie rozpoznanych zasobów tego
surowca przy niezbędnych inwestycjach mo\
e zwiększyć się nawet dwukrotnie w
perspektywie lat objętych  Polityką energetyczną Polski do 2030r. . Zasoby metanu,
przewy\
szające w Polsce udokumentowane ilości w klasycznych zło\
ach gazu ziemnego,
stanowić mogą bardzo istotny margines bezpieczeństwa energetycznego kraju, zwłaszcza w
sytuacji ewentualnych perturbacji dostaw gazu z importu. Mo\
liwości gospodarczego
wykorzystania metanu z kopalń zostały ju\
dostrze\
one w ramach nowej polityki
energetycznej Polski. Nowelizacja Prawa energetycznego dokonana ustawą z dnia 8 stycznia
2010r. przewiduje, i\
gaz ten (a tak\
e gaz uzyskiwany z przetwarzania biomasy),
wykorzystywany lokalnie, będzie objęty systemem tzw.  fioletowych certyfikatów.
Rozwa\
ając perspektywy dla CTW w Polsce nale\
y wziąć równie\
pod uwagę fakt, i\

technologie te będą przyczyniać się do podwy\
szenia innowacyjności sektora energii, a
pośrednio innych bran\
polskiej gospodarki. Pozyskane w toku ich rozwoju i wdra\
ania know-
how oraz opracowane bądz
wdro\
one rozwiązania, będą stwarzać nowy potencjał eksportowy
Polski, do zaoferowania krajom trzecim. Potencjał ten powinien stać się przedmiotem polskiej
promocji i być połączony z polską, oficjalną pomocą rozwojową (ODA) czy te\
z pomocą
klimatyczną dla krajów rozwijających się.
Pomyślna realizacja niniejszego Programu, wspomagając rozwój CTW w Polsce (zwłaszcza
CCS oraz techniki spalania węgla w cyklu z wewnętrznym zgazowaniem  IGCC czy te\
tzw.
oxyspalania, a tak\
e podziemnego zgazowania węgla), pozwoliłaby na:
" stworzenie w kraju struktury przemysłowej zdolnej do budowy nowoczesnych,
kompletnych instalacji czystych technologii węglowych (z udziałem takich firm jak,
np: RAFAKO S.A., Energoprojekt-Katowice S.A., PGE Polska Grupa Energetyczna
S.A., TAURON Polska Energia S.A., KGHM Polska Miedz
S.A., PKN Orlen S.A..
Umiejętności w zakresie budowy i eksploatacji CCS, w połączeniu z produkcją
odpowiednich dla tej technologii urządzeń, mogłyby stanowić nową, eksportową
specjalność polskiego przemysłu);
" dołączenie przez polskie firmy do wąskiej grupy koncernów światowych (GE, Alstom,
Siemens) uzyskujących olbrzymie korzyści finansowe z prowadzenia globalnej
polityki energetyczno-klimatycznej;
6. Bariery wdra\
ania Czystych Technologii Węglowych
W odniesieniu do CTW, zwłaszcza CCS, do rozwiązania pozostają obecnie liczne kwestie
techniczne, formalne, finansowe, organizacyjne oraz problem braku odpowiednich krajowych
przepisów prawnych, a często i świadomości społecznej. Wyzwanie stanowi tak\
e skala
wymaganych zmian. Oprócz wdro\
enia CCS, niezbędne jest przeprowadzenie nowego
programu odsiarczania, odazotowania i odpylania w polskich elektrowniach i
elektrociepłowniach, dostosowanego do zaostrzonych wymagań unijnych oraz eliminacja
innych zanieczyszczeń: rtęci, furanów, dioksyn, itd. Nowa dyrektywa o emisjach
przemysłowych ma od 2016 r. zmniejszyć, średnio o połowę, normy emisji dwutlenku siarki,
14
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
tlenków azotu oraz pyłów. W odniesieniu do tych limitów początkowo obowiązywać będą
derogacje dla istniejących elektrowni, ciepłownictwa i du\
ych instalacji spalania.
Inwestycje w oczyszczanie spalin (nawet bez CCS) są drogie. Eksperci szacują, \
e na
przykład koszt budowy instalacji odsiarczania, w przeliczeniu na 1 MW, mo\
e sięgać 1,5  2
mln zł. Zatem nawet stosunkowo mała elektrociepłownia mo\
e potrzebować na inwestycje w
odsiarczanie 300  400 mln zł. Proponowane w ramach nowej dyrektywy o emisjach
przemysłowych unijne standardy emisji dwutlenku siarki i pyłu dla małych i średnich z
ródeł,
są tak radykalnie zmniejszone, \
e nie będzie mo\
liwe ich dotrzymanie poprzez poprawę
istniejących instalacji oczyszczania spalin. Ponadto wiele obecnie pracujących małych i
średnich z
ródeł nie posiada instalacji odsiarczania i odazotowania spalin. Konieczne będzie
więc wybudowanie zupełnie nowych, wysokosprawnych układów usuwania tlenków siarki i
azotu oraz wysokowydajnych elektrofiltrów.
Dla realizacji niezbędnego, szerokiego programu inwestycyjnego w energetyce główną
barierą są środki finansowe, a raczej ich niedostatek, przy równoczesnym braku jasności co
do wielu krytycznych, dla podejmowania decyzji inwestycyjnych, aspektów współczesnego
rynku energii elektrycznej lub ciepła.
Tak\
e w odniesieniu do wdro\
enia innowacyjnej technologii CCS szczególnie trudną kwestią
jest pozyskanie z
ródeł finansowania. Z kolei dla przedsiębiorstw energetycznych istotny
problem w stosowaniu CCS stwarza konieczność wdro\
enia technologii chemicznych,
związanych z sekwestracją CO2, z którymi sektor wcześniej nie miał do czynienia. Usuwanie
tych barier będzie następować w toku procesu implementacji nowego ustawodawstwa UE,
dotyczącego technologii CCS i systemu handlu emisjami ETS.
Zakłada się, i\
instalacje CCS będą powstawały przede wszystkim w nowych zakładach.
Budowa instalacji do usuwania CO2 powinna być uwzględniona najlepiej ju\
na etapie
projektowania nowej elektrowni w celu uzyskania optymalizacji całkowitej sprawności oraz
osiągów technicznych. W zasadzie, tego typu urządzenia mogą tak\
e być dołączone (przy
jednak wy\
szych ogólnych kosztach i większym zagro\
eniu dla utrzymania się elektrowni na
rynku energii elektrycznej) do istniejącego ju\
obiektu, w toku jego modernizacji.
Predestynowana jest do tego zwłaszcza technologia usuwania CO2 po spaleniu. W
rozwa\
aniach dotyczących przyszłościowych rozwiązań dla modernizacji istniejących
elektrowni nie nale\
y jednak wykluczać tak\
e innych opcji wychwytu CO2. Równie\

technologia separacji CO2 przed spalaniem mogłaby być wprowadzana do istniejących,
kombinowanych obiegów gazowo-parowych. Podobnie technologia wychwytu CO2 ze
spalania w tlenie, z recyrkulacją spalin O2/CO2, stwarza potencjalne mo\
liwości
zastosowania jej w istniejących elektrowniach węglowych w ramach dokonywania
unowocześnienia.
Dobudowanie tego typu urządzeń do ju\
funkcjonujących w Polsce elektrowni jest
praktycznie niemo\
liwe, gdy\
obsługa ciągu CCS wymaga du\
ych ilości energii, a to
powoduje znaczne obni\
enie sprawności zakładu.
Z punktu widzenia praktycznej dostępności opcji technologicznych wychwytu CO2, spółki
będące operatorami pracujących obecnie w Polsce elektrowni, chcąc zainwestować w CCS,
w zasadzie musiałyby zdecydować się na najbardziej energochłonną opcję, tj. post-
combustion i naraziłyby swoje zakłady, albo na wyeliminowanie z rynku energii elektrycznej,
albo na ogólny wysoki wzrost ceny energii elektrycznej. Ryzyko wprowadzenia poprzez
ustawodawstwo unijne obowiązku stosowania technologii CCS grozi na razie
hamowaniem procesu dokonywania inwestycji w nowe moce wytwórcze wykorzystujące
15
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
węgiel, gdy\
tempo poprawy wskaz
ników technicznych i ekonomicznych CCS jest trudne do
przewidzenia.
Perspektywicznie, aby ułatwić wdra\
anie technologii CCS, państwo winno ułatwić
identyfikację i dostęp do infrastruktury transportowo-składowiskowej dwutlenku węgla, a
więc np. sfinansować i przeprowadzić badania potencjalnych składowisk CO2 oraz udzielić
stosownego wsparcia podmiotom, które zajmą się ich póz
niejszą budową i eksploatacją.
Dostęp do infrastruktury przesyłowej i składowiskowej dla dwutlenku węgla, zgodnie z
wymaganiami dyrektywy CCS, ma być zapewniony na równych prawach dla wszystkich
emitentów CO2, z zastosowaniem zasady wolnego dostępu strony trzeciej (TPA), tj.
mo\
liwości dołączania się do sieci przesyłowej tego gazu podobnie, jak zorganizowany jest
dostęp do sieci gazu ziemnego i energii elektrycznej (ewentualnie z preferencjami podobnymi
do tych, z jakich korzystają wytwórcy eksploatujący z
ródła odnawialne). Instalacje takie
powinny równie\
mieć prawo do udogodnień wynikających z zaliczenia do inwestycji celu
publicznego (ułatwiających pozyskanie  prawa drogi i prowadzenie inwestycji liniowych), a
tak\
e do dofinansowania z funduszy publicznych.
Cel doprowadzenia technologii CCS do fazy komercjalizacji narzuca konieczność
udoskonalenia tej technologii poprzez rozwiązanie w fazie demonstracyjnej licznych jeszcze
obecnie problemów technicznych i ekonomicznych. Wszystkie dostępne dziś opcje
techniczne CCS wymagają zwłaszcza poprawy sprawności procesu. I tak, np. w obecnych
realiach technologicznych na potrzeby wychwytu CO2 w elektrowniach niezbędne byłoby
dodatkowe zu\
ycie energii elektrycznej powodujące, zwłaszcza dla opcji wychwytu CO2 po
spaleniu (tzw. post combustion), spadek sprawności elektrowni oceniany na ok. 8-14%.
W procesie zasilania ciągu operacji CCS prócz energii na wychwyt CO2 niezbędna jest te\

energia na transport i zatłoczenie tego gazu do składowisk. Ilość energii wymaganej na
tłoczenie CO2 rurociągami jest wprost proporcjonalna do ich długości. Ta sama zasada
dotyczy ewentualnego transportu wychwyconego CO2 statkiem do składowiska
podmorskiego.
Przy obecnych parametrach technologii CCS, ze względu na występujące straty na obsługę
energetyczną ciągu technologicznego CCS, konieczne byłoby w przyszłości znaczne
zwiększenie produkcji energii elektrycznej brutto w elektrowniach. Ocenia się, \
e niezbędny
wzrost mógłby osiągnąć poziom nawet ok. 20% ponad wielkości prognozowane bez
uwzględnienia zastosowania tej technologii. Zapewnienie takich ilości dodatkowej energii
przekładałoby się na konieczność budowy w Polsce dodatkowych mocy, w ilości dochodzącej
do kilku GW.
Zatem w przypadku szerokiego zastosowania technologii CCS, zwłaszcza w najlepiej
dopracowanej, ale i najbardziej energochłonnej opcji post-combustion, mo\
e pogłębić się
przewidywany deficyt krajowych mo\
liwości wydobycia węgla kamiennego i brunatnego z
dostępnych obecnie zasobów operacyjnych. Równocześnie kurczą się tego typu zasoby węgla
kamiennego wskutek niedostatecznej ilości nowych inwestycji oraz przy braku decyzji o
udostępnieniu nowych złó\
węgla brunatnego.
Według danych raportu  Technologia wychwytywania i geologicznego składowania
dwutlenku węgla (CCS) sposobem na złagodzenie zmian klimatu (Lewiatan, Ambasada
Brytyjska, grudzień 2009r.), koszt wychwytu CO2 w technologii CCS z pierwszych nowych,
du\
ej skali instalacji mo\
e kształtować się w granicach 60-90 euro/t, a w dojrzałych
technicznie układach w przedziale 30-45 euro/t. Natomiast koszt transportu CO2 zale\
y od
odległości oraz ilości gazu i został oszacowany w amerykańskich materiałach na 5-15 USD/1t
CO2, a koszt składowania na 0,6  1,1 USD/1t CO2.
16
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
W związku z du\
ym znaczeniem, jakie Komisja Europejska nadaje programowi instalacji
demonstracyjnych CCS oraz inicjatywom podjętym ju\
w tym zakresie w ró\
nych krajach,
m.in. w kilku krajach UE, w USA i Australii, wykonuje się obecnie wiele studiów i analiz
techniczno-ekonomicznych, które w najbli\
szym czasie przybli\
ą, zarówno potencjalne
koszty tych przedsięwzięć, jak i bariery technologiczne do pokonania.
Trwają równie\
prace nad rozwojem innych czystych technologii węglowych. Jedną z
bardzo perspektywicznych technologii jest podziemne zgazowanie węgla (zgazowanie węgla
w zło\
u, ang. Underground Coal Gasification  UCG). W przypadku praktycznego
zastosowania UCG, zdaniem specjalistów z AGH, problemem do rozwiązania pozostaje
wysoki stopień komplikacji technicznej, stwarzającej niebezpieczeństwo dla istniejącej na
ziemi zabudowy i infrastruktury oraz powa\
ne zagro\
enia dla środowiska. Technologia ta
wymaga zaanga\
owania specjalistów wielu dyscyplin, drogiej aparatury pomiarowej, ale jest
przyszłościowa, zwłaszcza w perspektywie produkcji paliw płynnych lub gazu z węgla, a
tak\
e mo\
liwości wytwarzania taniej energii elektrycznej na potrzeby miejscowe, albo w
elektrowniach szczytowych o niewielkiej mocy. Zdaniem tych ekspertów, podziemne
zgazowanie węgla będzie mo\
na wdra\
ać w kilka lat po zbudowaniu instalacji pilotowych i
demonstracyjnych na wytypowanych mniejszych zło\
ach węgla kamiennego i brunatnego.
Ka\
de zło\
e i ka\
da linia produkcyjna będzie przy tym wymagać przygotowania oddzielnego
projektu i realizacji innej budowy.
Technologia podziemnego zgazowania, według ww. opinii, mo\
e być zastosowana na
niewielkich zło\
ach, z wydajnością zgazowania węgla od około 1 mln ton do maksymalnie 2
mln ton w roku, co wią\
e się z eksploatacją od 10 do 20 linii produkcyjnych, przy sprawności
energetycznej zgazowania około 60 proc. Pozwoli to na uruchomienie mocy od 130 MW do
250 MW. Natomiast w realizowanych bądz
planowanych za granicą projektach UCG
preferuje się przeróbkę uzyskanego gazu na paliwa płynne, gdy\
w instalacjach podziemnego
zgazowania nie mo\
na obecnie osiągnąć ciągłości wytwarzania tego gazu.
W przypadku technologii przetwarzania węgla na syntetyczne paliwa płynne (Coal To
Liquids  CTL) metodą naziemnego zgazowania, za główną barierę uwa\
a się koszty
inwestycyjne na wybudowanie i uruchomienie zakładu. Inwestycje CTL powinny być
powiązane z równoczesnym zastosowaniem technologii CCS. Ró\
nica cen między węglem a
ropą naftową wraz kosztami korzystania ze środowiska w tego typu projektach będzie
decydować o mo\
liwości podejmowania decyzji o ewentualnym ich rozpoczęciu. Wykonane
dla Ministerstwa Gospodarki w 2008 r. studium Energoprojektu Katowice S.A. i Instytutu
Chemicznej Przeróbki Węgla wskazywało na brak rentowności takich inwestycji w obecnych
warunkach (nieosiągalnie wymaganej stopy zwrotu zainwestowanego kapitału w \
adnym z
przewidywanych scenariuszy rozwoju)2. Pozytywna ocena wewnętrznej stopy zwrotu z
inwestycji dotyczyła jedynie wariantu produkcji wodoru, a jeszcze bardziej metanolu.
W praktycznym wykorzystaniu technologii pozyskiwania metanu z pokładów węgla istniejące
obecnie problemy dotyczą zarówno kwestii technicznych, jak i właściwego rozpoznania
lokalnych mo\
liwości sprzeda\
y energii elektrycznej oraz ciepła. Brak jest te\
wiarygodnych
ocen mo\
liwości ewentualnego wprowadzania oczyszczonego metanu do sieci gazu
ziemnego.
Trudności w szerokim wdra\
aniu dotyczą równie\
dość prostych technologii czystego węgla,
np. stosowania ulepszonych/wzbogaconych paliw węglowych produkowanych z węgla
kamiennego. Wbrew pozorom ich upowszechnienie tak\
e napotyka na barierę kosztu. W
2
 Studium wykonalności projektu instalacji do produkcji paliw gazowych i płynnych z węgla kamiennego ,
wykonane przez konsorcjum Energoprojekt Katowice S.A. i Instytut Chemicznej Przeróbki Węgla z Zabrza
17
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
istniejących elektrowniach oryginalne projekty przewidywały zwykle spalanie słabych
gatunków węgla. Dopiero budowa nowych obiektów, nastawionych na spełnienie ostrych
regulacji unijnych, dotyczących ochrony środowiska, mo\
e spowodować przełom w
popycie na wzbogacone, mniej zasiarczone paliwo dla elektroenergetyki.
W elektrowniach na węgiel brunatny w przyszłości szerokie zastosowanie powinny znalez
ć
techniki wstępnego podsuszania paliwa przy u\
yciu ciepła odpadowego. Takie rozwiązania
techniczne pozwalają istotnie podwy\
szyć sprawność elektrowni i w ten sposób obni\
yć
emisje zanieczyszczeń.
Równie\
szersze wykorzystywanie wśród ludności bardziej ekologicznych rodzajów paliw
węglowych (typu ekogroszek), dla zaspokojenia indywidualnych potrzeb, wymaga
opracowania systemu zachęt i włączenia informacji o zaletach takich ulepszonych paliw do
kampanii informacyjnej dla społeczeństwa dotyczącej przyczyn dą\
enia do niskoemisyjnej
gospodarki.
Do problemem związanych z wykorzystaniem węgla zalicza się tak\
e utylizację odpadów.
Obecnie w Polsce zagospodarowaniu podlega co prawda stosunkowo wysoki procent
produkowanych w sektorze elektroenergetycznym popiołów lotnych, jednak nie wykorzystuje
się na razie mo\
liwości odzysku wielu cennych minerałów i pierwiastków chemicznych w
nich zawartych.
7. Metody stymulacji rozwoju Czystych Technologii Węglowych, w tym CCS w Unii
Europejskiej
Podstawowym narzędziem stymulacji wdra\
ania CTW w UE mają być ekologiczne
wymagania unijnych dyrektyw, zwłaszcza z pakietu klimatyczno-energetycznego, oraz
znowelizowana dyrektywa o emisjach przemysłowych (LCP/IPPC).
Nale\
y przy tym jednak wziąć pod uwagę fakt, i\
poszczególne rodzaje CTW znajdują się w
bardzo ró\
nych fazach rozwoju i komercjalizacji, wymagają więc tak\
e zró\
nicowanego
wsparcia na kolejnych etapach, począwszy od badań (podstawowych lub stosowanych),
poprzez budowę obiektów pilotowych i demonstracyjnych, do okresu upowszechnienia.
Wiele z tych technologii jest ju\
, albo ma być, wspomaganych odpowiednimi instrumentami,
np. w postaci certyfikatów. System taki został w Polsce wprowadzony dla pobudzenia
rozwoju kogeneracji (tzw.  czerwone certyfikaty) oraz dla szerszego wykorzystania metanu
z kopalń ( fioletowe certyfikaty). Na mocy nowej ustawy o efektywności energetycznej
mają nim być te\
objęte przedsięwzięcia z zakresu efektywności energetycznej ( białe
certyfikaty).
W odniesieniu do konieczności zintensyfikowanego ograniczania emisji tlenków siarki, azotu
lub pyłów, w którym to obszarze wprowadzone zostaną wkrótce zaostrzone normy unijne, na
budowę niezbędnych instalacji wymagane będą znaczne środki finansowe, co stanowi przede
wszystkim problem inwestycyjny, gdy\
niezbędne urządzenia są znane i dostępne na rynku
komercyjnym.
W przypadku redukcji emisji dwutlenku węgla metodą CCS, oczekiwana realizacja Programu
Flagowego i ustanowienie  Sieci Zrównowa\
onych Paliw Kopalnych UE , mają stworzyć
wspólną europejską bazę dla projektów demonstracyjnych, na okres ich projektowania i
budowy (lata ok. 2009-2015 dla I tury projektów CCS w Programie Flagowym UE) oraz na
początkowe lata eksploatacji (okres ok. 2016  2025 lub dłu\
ej). Projekty takie powinny
18
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
spełniać określone kryteria dotyczące wymaganej mocy, typu technologii wychwytywania
CO2 i rodzaju składowiska.3
Odpowiednia selekcja ma zapewnić, \
e projekty w Programie Flagowym i Sieci wspólnie
będą zapewniać po\
ądany poziom ró\
norodności technologicznej w zakresie spalania i
wychwytu CO2, opcji składowania geologicznego oraz kluczowego geograficznego
usytuowania.
Polskie projekty demonstracyjne dla technologii CCS powinny spełniać warunki postawione
przez Komisję Europejską dla projektów Programu Flagowego i ww. Sieci. Jednak mo\
liwe
jest wsparcie budowy w kraju większej liczby obiektów CCS ni\
ewentualnie zostałoby
zakwalifikowanych do ww. Programu, a tak\
e obiektów innych, innowacyjnych, czystych
technologii węglowych. Ich realizacja mo\
e zostać rozło\
ona w czasie według określonego
harmonogramu. Taki harmonogram dotyczyłby tak\
e dofinansowania tych projektów.
Podkreśla to tak\
e Komisja Europejska, np. w  Komunikacie Komisji dla Rady i Parlamentu
Europejskiego - Wsparcie Wczesnej Demonstracji Zrównowa\
onej Produkcji Energii
Elektrycznej z Paliw Kopalnych ze stycznia 2008 r. Dokument ten stwierdza, \
e
doprowadzenie do powstania niezbędnej liczby obiektów demonstracyjnych CCS du\
ej skali
wymaga zaanga\
owania zainteresowanych państw członkowskich. Warto wspomnieć, i\
np.
Wielka Brytania, Holandia, Niemcy, Norwegia ogłosiły ju\
narodowe plany wsparcia.
Niezbędne jest tak\
e przeznaczenie znaczących zasobów przez same zainteresowane firmy
energetyczne, które muszą wziąć na siebie du\
ą część ryzyka inwestycyjnego.
3
Procedura wyboru projektów:
" Inwestorzy przedstawiają wysokość wymaganej dopłaty w euro do realizacji projektu o wymaganej mocy i
na 10 lat eksploatacji, zgłoszenia projektu do KE dokonuje Państwo Członkowskie,
" KE w ocenie projektów wspomagana będzie przez Europejski Bank Inwestycyjny (EIB).
" Ocena projektów będzie dokonana na bazie ustalonych kryteriów, tak, aby zastosowano wszystkie dostępne
technologie (do 3 projektów w ka\
dej kategorii: tj. post combustion, oxyfuel, IGCC i CCS w zastosowaniu
przemysłowym oraz dwa typy składowania: w sczerpanych zło\
ach węglowodorów lub solankach) oraz ew.
ró\
ne rodzaje paliw.
" Wsparciu będą podlegać maksymalnie trzy projekty na kraj. W II etapie Komisja wez
mie pod uwagę
specyfikę technologii i geograficzną alokację projektów.
" Premiowane wy\
szą pozycją w rankingu będzie znaczące zaanga\
owanie własnych funduszy przez
przyszłego operatora instalacji CCS.
" Wymagania technologiczne wobec projektów:
" zdolność do wychwytywania min. 85% CO2,
" wielkość instalacji - min. 250 MWe,
" innowacyjność w odniesieniu do technologii,
" technologie nieosiągalne komercyjnie, ale dostatecznie dojrzałe, aby mogły być obiektami
demonstracyjnymi, przedkomercyjnymi,
" technologie, które wią\
ą się z ryzykiem ekonomicznym,
" skala obiektów wystarczająco du\
a, aby w przyszłości rozwinąć technologię do pełnej skali
komercyjnej,
" du\
y potencjał do powielania i redukcji CO2 w Europie i na świecie.
" Kryteria wyboru:
o dojrzałość projektu w świetle potrzeby uruchomienia instalacji przed 31.12.2015 r (I tura) i
31.12.2017 r. (II tura  jeśli zostaną jeszcze środki na CCS po I turze),
o stopień innowacyjności i potencjalna powtarzalność projektu,
o zobowiązanie operatora do dzielenia się wiedzą (zgodnie z kryteriami),
o uzyskanie uzupełniającego finansowania na realizację i eksploatację przez 10 lat,
o inne, dodatkowe elementy w projekcie, jak np.: transport morski dla CO2, rurociągi transgraniczne,
współspalanie biomasy, zło\
e fluidalne.
19
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
Na poziomie UE uzgodniono następujące podstawowe z
ródła sfinansowania projektów CCS:
" European Economic Program for Recovery (EEPR)  1.050 mln euro na lata 2009-2010;
" ETS:
o część przychodów ze sprzeda\
y pozwoleń, które mają być przeznaczone na wsparcie
rozwoju  czystej energetyki (jednak zasady wykorzystania środków bud\
etowych ze
sprzeda\
y pozwoleń są jeszcze nieustalone),
o NER (New Entrants Reserve)  rezerwa dla nowych podmiotów, tj. 300 mln
uprawnień do emisji CO2 o wartości 6-9 mld euro 4,
" fundusze strukturalne;
" Fundusz Spójności;
o środki własne (kredyty) firm;
o instrumenty finansowe Europejskiego Banku Inwestycyjnego EIB.
Ewentualne współfinansowanie polskich projektów demonstracyjnych CCS z funduszy
strukturalnych i Funduszu Spójności, na obecnym etapie (perspektywa finansowa lat 2007-
2013) wymaga wprowadzenia zmian do Programów Operacyjnych. Mo\
liwość rewizji
zapisów w tych programach na rzecz wsparcia CTW/CCS istnieje w ramach śródokresowych
przeglądów, co jednak jest długotrwałą procedurą. Innym (szybszym) z
ródłem środków
finansowych mogą być krajowe fundusze przeznaczane na cele ochrony środowiska (i na tzw.
zielone inwestycje), np. Green Investment Scheme (GIS).
Dopuszczalne prawem UE jest wsparcie projektu CCS z ró\
nych instrumentów
unijnej pomocy, ale z zachowaniem zasady, \
e jeden wydatek mo\
e być dofinansowany
najwy\
ej z jednego z
ródła (mo\
na jednak podzielić projekt na części, co pozwala,
dofinansować np. jedną część z Programów Operacyjnych, a inną z dochodów z NER5).
Systemy wsparcia CCS będą więc obejmowały określoną formę pomocy państwa. Komisja
Europejska ma przychylnie ustosunkowywać się do takiej pomocy w projektach elektrowni
demonstracyjnych. Oceny KE w indywidualnych przypadkach mają bazować na
odpowiednich przepisach Wytycznych wspólnotowych w sprawie pomocy państwa na ochronę
środowiska naturalnego 6 albo będą przygotowywane bezpośrednio w oparciu o przepisy
4
Rezerwa NER obejmuje 5% uprawnień z ETS. Przeznaczone one będą na dofinansowanie projektów CCS oraz
innowacyjnych z
ródeł odnawialnych. Proponuje się następujące zasady podziału uprawnień z NER:
- Etapy finansowania z NER:
" I etap: dochody z 200 mln uprawnień  zakończenie projektu do 31.12.2015r.
" II etap: dochody z 100 mln uprawnień + niewykorzystane środki  termin zakończenia
projektu 31.12.2017 r.
 maksymalne wsparcie dla projektu 45 mln pozwoleń (15% ogólnej puli);
 łączne wsparcie dla jednego projektu w ramach NER i EEPR nie powinno przekroczyć 50%
odpowiednich kosztów przynale\
nych do projektu demonstracyjnego.
Odpowiedzialność:
 Komisja Europejska wybiera projekty i przyznaje operatorom pewną ilość pozwoleń, które będą
sprzedane na aukcjach,
 państwo członkowskie rozdziela przychody z aukcji na projekty i monitoruje ich realizację.
5
Note of the Commission services No. 3 Co-financing of expenditure by Structural Funds or Cohesion Fund and
another Community Financial Instrument, DG Regio, 14.06.2007
6
Zgodnie z punktem 80 wytycznych, koszty kwalifikujące się do pokrycia z pomocy publicznej muszą być
ograniczone do nadwy\
ki kosztów inwestycyjnych niezbędnych do osiągnięcia wy\
szego poziomu ochrony
środowiska ni\
wymagane przez standardy wspólnotowe i mają być obliczane w dwu krokach. Po pierwsze,
policzyć nale\
y koszty inwestycji bezpośrednio odnoszącej się do ochrony środowiska. Oblicza się je przez
porównanie, tam, gdzie to da się zrobić, do sytuacji jej braku. Po drugie, odjąć od nich nale\
y korzyści
20
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
unijne: art. 87 (3)(b) lub (c) i 88(3) TEC. Od szczegółów ka\
dego indywidualnego przypadku
będzie zale\
ało, czy KE otworzy formalną procedurę na mocy art. 88 (2) Traktatu WE.
Wsparciem powinny zostać objęte wszystkie etapy procesu CCS: wychwyt, transport i
składowanie CO2. Dla upowszechnienia technologii CCS w UE wa\
na będzie budowa oraz
dostęp do infrastruktury transportu i składowania CO2 o skali krajowej i europejskiej. W celu
umo\
liwienia grupowania projektów i ogólnego zachęcenia inwestorów do CCS wskazane
jest wybudowanie narodowych sieci CO2 o odpowiedniej przepustowości. Związane z tym
będzie zapotrzebowanie na dodatkowe środki finansowe, dlatego KE zdecydowała o
dokonaniu przeglądu wytycznych dotyczących transeuropejskich sieci energetycznych, tzw.
TEN  E, aby włączyć do niej infrastrukturę dla dwutlenku węgla (rurociągi i składowiska).
Na potrzeby budowy rurociągów CO2 mogłyby częściowo zostać wykorzystane istniejące
trasy gazociągów gazu ziemnego lub innej infrastruktury liniowej.
Konieczne jest tak\
e opracowanie odpowiednich norm technicznych dotyczących jakości
wychwytywanego, transportowanego i zatłaczanego CO2 oraz zasad budowy rurociągów dla
tego gazu. Istnieje techniczna mo\
liwość realizacji uniwersalnych rurociągów,
dostosowanych do transportu ró\
nych gazów bądz
tak\
e paliw płynnych.
Ocena wyników projektów CCS będzie mo\
liwa do wykonania na podstawie danych z
monitoringu i raportowania prowadzonego w dłu\
szym okresie czasu, co najmniej 5 lat. Na
ich m.in. podstawie, KE po 2015 r. ma przeanalizować potencjalne mo\
liwości nało\
enia
obowiązku do instalowania urządzeń CCS w nowych elektrowniach oraz ewentualne potrzeby
dokonania zmian w dyrektywie CCS. Proponowane jest tak\
e przejście do obowiązkowego
stosowania CCS poprzez ograniczanie dopuszczalnych poziomów emisji CO2 w ramach
standardów dla poszczególnych typów elektrowni (ustalenie tzw. performance standards).
Realizacja projektów demonstracyjnych CCS ma doprowadzić do zdobycia doświadczeń
praktycznych i oceny rzeczywistych jej kosztów w ró\
nych wariantach wychwytu, transportu
i składowania CO2. Polska deklaruje wolę budowy co najmniej dwu projektów
demonstracyjnych dla technologii CCS zlokalizowanych na terenie kraju. Najbardziej
zaawansowane prace prowadzone są w Polskiej Grupie Energetycznej S.A., w Elektrowni
Bełchatów, której projekt uzyskał ju\
grant na dofinansowanie kosztów z Programu Naprawy
Gospodarczej UE na lata 2009-2010 (European Economic Plan for Recovery /EEPR/). Trwają
równie\
przygotowania do wspólnego projektu Południowego Koncernu Energetycznego S.A.
(Grupa Tauron Polska Energia S.A.) i Zakładów Azotowych Kędzierzyn S.A Opracowany
został tak\
e projekt zgazowania węgla w zakładach  Azoty Puławy S.A. oraz produkcji
energii elektrycznej z CCS w nowej elektrowni w tym rejonie, a w przygotowaniu jest projekt
CCS w elektrociepłowni Lublin  Wrotków.
8. Narzędzia wsparcia projektów Czystych Technologii Węglowych
Komisja Europejska jako podstawowe narzędzie finansowego wsparcia rozwoju
ekologicznych, niskowęglowych technologii energetycznych wskazuje system ETS oraz
kredyty z Europejskiego Banku Inwestycyjnego EIB (bądz
te\
Banku Światowego). Z
instrumentów tych korzystać będzie tak\
e Polska. W latach 2010 - 2015 w kraju powinna
rozpocząć się budowa co najmniej dwu (a po\
ądane byłoby nawet 4-6) du\
ych obiektów
operacyjne a dodać koszty operacyjne. Zgodnie z punktem 82 wytycznych, określenie korzyści i kosztów
operacyjnych następuje przez obliczenie wartości netto wszelkich operacyjnych korzyści i kosztów.
wynikających z tej dodatkowej inwestycji na rzecz ochrony środowiska w ciągu pierwszych kilku lat \
ycia
inwestycji (np. 5 lat). Oznacza to, i\
wszelkie korzyści operacyjne muszą zostać odjęte od kosztów takich
extra inwestycji, a koszty operacyjne dodane.
21
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
demonstracyjnych CCS/CTW zgodnych z wymogami niskiej emisji CO2. Koszt realizacji
takiego programu mo\
e wynosić łącznie (środki publiczne i prywatne) ok. 3 mld euro.
Jak wspomniano wy\
ej, projekt instalacji post combustion w Elektrowni Bełchatów otrzymał
ju\
grant 180 mln euro z programu EERP (Recovery Plan). Szansą na dodatkowe
dofinansowanie projektu jest mo\
liwość ubiegania się o środki ze sprzeda\
y uprawnień do
emisji CO2 w ramach instrumentu NER 300.
Przy szerszym podejściu, dla skutecznego wsparcia wczesnej fazy wdra\
ania technologii
CCS/CTW w Polsce wskazane byłoby utworzenie specjalnego programu wsparcia CTW z
własnym funduszem celowym. Potencjalnie do wykorzystania są następujące z
ródła wsparcia:
o finansowanie instalacji demonstracyjnych z funduszy strukturalnych - w obecnej
perspektywie finansowej bud\
etu UE: z Programu Operacyjnego  Infrastruktura
i Środowisko (POIiŚ), z Programu Operacyjnego  Innowacyjna Gospodarka
(POIG) i ew. regionalnych programów operacyjnych;
o Norweski Mechanizm Finansowy - mo\
liwe jest uzyskanie dofinansowania
w postaci bezzwrotnych grantów na sumę ok. 100 mln euro w latach 2009-
20147;
o wykorzystanie dochodów pochodzących z aukcji uprawnień do emisji CO2
w ramach nowego ETS  co najmniej 50% dochodów z aukcji po 2013 r.
powinno być przeznaczone na inwestycje proekologiczne;
o dla ewentualnych projektów CTW realizowanych do 2012 r. wykorzystanie
środków pochodzących z handlu emisjami CO2 w ramach protokołu z Kioto
(GIS);
o uruchomienie środków z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) i ew. wojewódzkich funduszy;
o wykorzystanie ewentualnych innych z
ródeł pomocowych jak, np.: program UE
High Growth and Innovative SME Facility (GIF) w ramach Competitiveness
and Innovation Programme (CIP), grant GEF, środki australijskiego Global CCS
Institute (Project Funding and Support Program)8;
7
Propozycja decyzji Rady o zawarciu Porozumienia& między UE a Norwegią o Norweskim Mechanizmie
Finansowym 2009-2014 & z dnia 18.05.2010r. Ponadto, przewiduje się, \
e:
" realne podpisanie umowy skutkującej uruchomieniem dofinansowania mo\
e nastąpić jeszcze w 2011 r.
(Będzie ona zawarta bezpośrednio pomiędzy Ministerstwem Rozwoju Regionalnego a inwestorem);
" zgodnie z obowiązującymi wytycznymi, konieczne byłoby zakontraktowanie środków
z NMF  rozumiane jako podpisanie umowy bilateralnej pomiędzy stroną polską
a stroną norweską  do 30 kwietnia 2014 r. Natomiast wydatkowanie ww. środków musi nastąpić do 30
kwietnia 2016 r.;
" do wsparcia zakwalifikowana zostanie wybrana przez potencjalnych beneficjentów część projektu CCS
(np. instalacja do wychwytu dwutlenku węgla), która będzie mogła zostać wsparta nawet do wysokości
60% kosztów jej realizacji.
8
W ramach I konkursu na dofinansowanie projektów CCS z Project Funding and Support Program
uruchomionego w styczniu 2010r. rząd Australii przeznaczył 50 mln AUD bezpośredniego finansowania i
pomocy technicznej dla indywidualnych projektów CCS oraz na zwalczanie barier dla rozwoju
globalnego CCS. Wsparcie mo\
e obejmować w szczególności: finansowanie wykonania prefeasibility
study lub specyficznych elementów feasibility study albo projektów in\
ynierskich Front End Engineering
and Design (FEED), a tak\
e dostarczanie pomocy w usuwaniu przeszkód dla projektów i/lub innych
rodzajów pomocy, np. dotyczących ułatwień regulacyjnych, kontaktowania potencjalnych partnerów i
inwestorów dla projektu. Polskie dwa projekty CCS nie uzyskały takiego dofinansowania z puli 2010r..
22
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
o wsparcie metodą specjalnych instrumentów, np. specjalnego podatku,
specjalnych certyfikatów lub obowiązkowych kwot zakupu energii z czystego
węgla (analogicznie np. do wsparcia odnawialnych z
ródeł energii /OZE/)9;
o zastosowanie ulg podatkowych dla energii z obiektów CCS (np. obni\
enie
poziomu akcyzy), udzielenie poręczeń i gwarancji kredytowych na pokrycie
kosztów realizacji inwestycji, ewentualne wsparcie budowy takich instalacji za
pomocą instrumentów  Programu wspierania inwestycji o istotnym znaczeniu
dla gospodarki polskiej 10, objęcie takich projektów zasięgiem Specjalnych Stref
Ekonomicznych;
o kredyty Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EIB) oraz takie specjalne
instrumenty EIB, jak: RSFF11 oraz fundusz Marguerite12, a tak\
e oferta Banku
Światowego.
Dofinansowanie projektów demonstracyjnych w oparciu o uzgodniony krajowy program
pomocowy byłoby zatwierdzane przez Komisję Europejską na podstawie Wytycznych
wspólnotowych w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska naturalnego.
Szczególnie korzystne dla wsparcia krajowego programu CTW/CCS byłoby wykorzystanie
funduszy z Programu Operacyjnego  Infrastruktura i Środowisko . Nie ma w nim obecnie
\
adnej wzmianki o finansowaniu działań dotyczących CCS, ale uwzględnione są kierunki
związane z energetyką i ochroną środowiska. Np. z Programu tego, z osi priorytetowej IV 
Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska (cel
szczegółowy: Poprawa jakości powietrza poprzez obni\
enie wielkości emisji substancji
zanieczyszczających z obiektów spalania paliw, w której priorytetowo traktowane były
projekty dotyczące instalacji o mocy większej od 50 MW) istniała mo\
liwość dofinansowania
instalacji usuwających tlenki siarki, azotu i pyły, m.in. przez zastosowanie czystszych
technologii węglowych. Alokacja na ww. priorytet została jednak (na dzień opracowywania
niniejszego Programu) praktycznie wyczerpana. Wskazane byłoby zapewnienie nowych
mo\
liwości dofinansowania w ramach kolejnej perspektywy finansowej dla bud\
etu unijnego
oraz w ramach zagospodarowania dochodów ze sprzeda\
y uprawnień do emisji CO2 w
nowym systemie ETS.
POIiŚ zawiera te\
priorytety dotyczące energetyki odnawialnej i efektywności energetycznej
(oś priorytetowa IX Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność
energetyczna) oraz bezpieczeństwa energetycznego (oś X Bezpieczeństwo energetyczne, w
tym dywersyfikacja z
ródeł energii). Mo\
liwe byłoby - ze względu na du\
e powiązanie
tematyczne - włączenie CCS do finansowania z ww. osi lub dodanie nowego działania,
dedykowanego specyficznie CTW. Takie rozwiązanie warte byłoby rozwa\
enia w przypadku
uwolnienia odpowiednich środków przeznaczonych na dofinansowanie projektów z listy
projektów indywidualnych POIiŚ w ramach działania 10.1 POIiŚ. Wówczas taka zmiana
wymagałaby akceptacji Rady Ministrów oraz renegocjacji Programu z Komisją Europejską.
W przypadku niepojawienia się mo\
liwości dokonania zmian w POIiŚ, wskazane byłoby
9
Taki sposób wsparcia OZE zapewniają tzw.  zielone certyfikaty , a dla pozyskiwania metanu uwalnianego z
kopalń wprowadzono niedawno system tzw.  fioletowych certyfikatów w ramach nowelizacji Prawa
energetycznego dokonanej ustawą z dnia 8 stycznia 2010r.
10
Program MG z 2008r. (przewidywana nowelizacja w 2010r.) przygotowany w świetle wymogów ustawy o
zasadach prowadzenia polityki rozwoju, pozwalający na ubieganie się przedsiębiorców o ustanowienie przez
Radę Ministrów wieloletnich programów wsparcia inwestycji w du\
e obiekty wykorzystujące innowacyjne
technologie oraz ośrodki badawczo-rozwojowe
11
Mechanizm finansowania oparty na podziale ryzyka
12
Europejski fundusz roku 2020 na rzecz energii, zmian klimatu i infrastruktury
23
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
zapewnienie mo\
liwości dofinansowania z nowej perspektywy finansowej, jak dla inwestycji
w odsiarczanie lub odazotowanie (których dotyczy ww. oś priorytetowa IV POIiŚ).
Nale\
y podkreślić, \
e istnieje mo\
liwość przeznaczenia środków rezerwy wykonania w
ramach krajowych oraz regionalnych programów operacyjnych na nowe działania zgodne z
celami Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (NSRO)13, które obecnie nie są
realizowane w ramach właściwych programów operacyjnych. Środki rezerwy mogą zostać
przeznaczone na nowe działania po pozytywnej decyzji IZ, KE oraz Instytucji Strategicznej
NSRO w zakresie ich zgodności z celami NSRO, co będzie warunkowało ewentualne
zaanga\
owanie środków funduszy strukturalnych w rozwój technologii CCS.
Wsparcie CTW mogłoby pochodzić tak\
e ze środków pozyskiwanych w kraju, na wzór
inicjatyw podejmowanych zagranicą. Np., w Wielkiej Brytanii14 zdecydowano o zdobyciu
funduszu na finansowanie projektów demonstracyjnych CCS poprzez podatek nało\
ony na
licencjonowanych dostawców energii (levy on licensed suppliers). Takie podejście mo\
e być
rozwa\
one tak\
e w Polsce, w odniesieniu do projektów CTW, w tym zwłaszcza CCS.
Z punktu widzenia rozwiązań technicznych, szczegółowe rodzaje wskazanych do objęcia
wsparciem (w celu doprowadzenia ich do stadium komercjalizacji) podstawowych
innowacyjnych, czystych technologii węglowych, to przykładowo: systemy zgazowania
węgla kamiennego i brunatnego, w tym IGCC, systemy spalania węgla w tlenie (oxy-fuel)
oraz technologia usuwania CO2 ze spalin (post-combustion). Pomoc powinna uzyskać
równie\
budowa instalacji pomocniczych, takich jak np.: przygotowanie paliwa, wytwórnie
tlenu, technologie współprocesowania biomasy, separacji i czyszczenia gazów. Celowe
byłoby tak\
e objęcie wparciem systemów generacji energii, np. kotłów i turbin, je\
eli
wprowadzają nowe technologie (nowe materiały, lepsze re\
imy pracy, powodujące wy\
szą
efektywność) oraz układów doskonalących usuwanie zanieczyszczeń (tlenków siarki, azotu,
pyłów, rtęci, itp.).
W zakresie transportu CO2 podstawowe technologie wskazane do objęcia wsparciem to
wykonanie systemu przesyłu CO2 rurociągami wraz z całą potrzebną infrastrukturą sprę\
ania i
tłoczenia oraz systemy sterujące i monitorujące. Realizacja takich układów mogłaby być
dokonywana poprzez budowę nowych instalacji lub adaptację istniejących. Dla szczególnych
przypadków i potrzeb powstawać mogłyby równie\
systemy transportu samochodowego i
rzecznego dla skroplonego CO2, w tym systemy przechowywania, załadunku i rozładunku.
W zakresie składowania i utylizacji CO2 podstawowe technologie do objęcia wsparciem to
budowa instalacji do geologicznej sekwestracji CO2 zgodnie z dyrektywą o CCS, w tym
urządzeń monitoringu, pomiarów i weryfikacji, zapewniających bezpieczeństwo tego procesu.
13
NSRO dotyczy Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006r. ustanawiające przepisy
ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu rozwoju regionalnego, europejskiego Funduszu Społecznego oraz
Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 Wynosi ona ogółem: dla EFRR 1 mld euro
a dla ESF 300 mln euro. Podziału NSRO dotyczy Metodologia podziału krajowej rezerwy wykonania w ramach
krajowych oraz regionalnych programów operacyjnych, przyjęta uchwałą KK NSRO w dniu 7 grudnia 2009 r.
14
Rozwa\
ane instrumenty wsparcia dla CCS obejmują tam takie opcje, jak:
kontrakty na ró\
nice w wartości rynkowej unikniętej emisji CO2 (contract for differences on carbon
abated CfD).
dodatkowe płatności za energię wytworzoną z CCS (additional payment (AP) for CCS electricity)
taryfa feed-in (FIT).
Konsultowane są zało\
enia dwu pierwszych systemów: CfD oraz AP.
24
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
Wychwycony CO2 mo\
e być zatłaczany w głębokie solanki (deep saline acquifers), w
eksploatowane lub sczerpane zło\
a gazu ziemnego i ropy (z mo\
liwością wykorzystania
techniki EGR/EOR) albo unieszkodliwiany w ramach wzbogacanego wydobycia metanu
(technika ECBM). Wsparciu podlegać mo\
e równie\
budowa instalacji chemicznego
wiązania CO2 i pierwiastka węgla w paliwa syntetyczne (np. metanol, eter dimetylowy),
nawozy (np. mocznik), tworzywa sztuczne (np. poliwęglany i inne polimery) oraz inne
produkty (tzw. sekwestracja chemiczna).
Warte doinwestowania są tak\
e projekty w zakresie podziemnego procesowania węgla, w
połączeniu z produkcją wodoru, energii elektrycznej i cieplnej, a nawet przetwarzaniem na
syntetyczne paliwa.
Podsumowując mo\
na stwierdzić, i\
aby odegrać znaczącą rolę w rozwoju CTW, ewentualny
krajowy system wsparcia CTW powinien mieć swoją strategiczną wagę i zapewniony
odpowiedni bud\
et (np. na wzór brytyjskiego finansowego programu Building Britain's
Future (2009r.)15 oraz innych inicjatyw brytyjskich nakierowanych na wspieranie rozwoju
niskowęglowych technologii)16. Z tego powodu celowe byłoby utworzenie w Polsce
specjalnego Funduszu Czystych Technologii Węglowych, wspierającego wdra\
anie tych
technologii, gdy\
mo\
liwości obecnych Programów Operacyjnych są ograniczone czasowo
do 2015 r. Nale\
y wziąć pod uwagę fakt, i\
wielkość przyszłych unijnych dostępnych z
ródeł
wsparcia CTW będzie zmienna, zale\
na od kolejnych perspektyw finansowych. Natomiast
wiadomo ju\
obecnie, i\
jednym z najsilniejszych z
ródeł wsparcia będą przyszłe dochody z
aukcji uprawnień do emisji CO2 w III fazie systemu ETS rozpoczynającej się od 2013 r.
Ponadto w ka\
dym zainteresowanym kraju członkowskim UE istnieje mo\
liwość
dofinansowania rozwoju CTW instrumentami wzorowanymi na metodach stymulacji
odnawialnych z
ródeł energii.
9. Wsparcie działalności naukowo-badawczej
Analizując istniejące programy unijne w zakresie badań i rozwoju technologii energetycznych
oraz krajową strategię w tej dziedzinie mo\
na wskazać następujące z
ródła środków na
badania naukowe w zakresie CTW:
7. Program Ramowy w obszarze Clean Coal Technology,
fundusz badań Wspólnoty Węgla i Stali (RFCS)  Komitetu dla Stali i Węgla
COSCO (Committee for Steel and Coal),
środki dla Węzła KIC InnoEnergy17 ,
system handlu emisjami ETS,
system zielonych inwestycji GIS,
15
Dokument przewiduje przeznaczenie z bud\
etu 2009 r. 1,4 mld funtów na wsparcie niskowęglowego sektora
energetycznego, a tak\
e 4 mld funtów po\
yczek z Europejskiego Banku Inwestycyjnego, co ma dać podstawy
do realizacji inwestycji w niskowęglowe technologie na sumę 10,4 mld funtów w ciagu 3 lat.
www.hmg.gov.uk/media/27749/full_document....
16
W Wielkiej Brytanii utworzono Carbon Trust jako spółkę non-profit, która dostarcza wsparcia dla
przedsięwzięć w rozwój niekomercyjnych technologii. Drugą inicjatywą dla wspierania innowacyjnych
technologii jest utworzenie spółki Energy Technology Institute (2007 r.), firm globalnych i rządu brytyjskiego,
dla wpierania projektów demonstracyjnych niskowęglowych technologii takich jak: CCS, smart grids, morska
energetyka wiatrowa i samochody elektryczne.
17
Węzeł czystych technologii węglowych w ramach idei Wspólnot Wiedzy i Innowacji Europejskiego Instytutu
Technologicznego. MNiSW zadeklarowało wsparcie finansowe dla Wspólnoty z udziałem Polaków w
wysokości 3 mln euro rocznie w okresie 2010-2013, realizując tym samym strategię wspierania obszarów
strategicznych dla Polski.
25
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
krajowy program strategiczny  Zaawansowane technologie pozyskania energii
(program Narodowego Centrum Badań i Rozwoju  NCBiR) i ew. nowe programy
badawcze na rzecz energetyki,
Program Operacyjny  Innowacyjna Gospodarka i regionalne programy
operacyjne.
Z ww. Programu Operacyjnego  Innowacyjna Gospodarka , wynika, i\
zgodnie z
indykatywnymi wykazami indywidualnych projektów kluczowych, dofinansowana zostanie
budowa  Centrum Czystych Technologii Węglowych . Jest to wspólna inwestycja Głównego
Instytutu Górnictwa i Instytutu Chemicznej Przeróbki Węgla, a całkowity koszt projektu
wynosi 45 mln euro.
Dla lepszej koordynacji badań naukowych w zakresie CTW/CCS rozwa\
one powinno zostać
powołanie szerszej inicjatywy Krajowego Centrum Czystych Technologii Węglowych, w
skład którego wejść mogą wszystkie zainteresowane jednostki naukowo  badawcze,
uczelnie techniczne oraz przedstawiciele koncernów paliwo-energetycznych i chemicznych
zainteresowanych tymi technologiami. Celem Centrum byłoby prowadzenie
skoordynowanych działań na rzecz pozyskiwania środków na projekty oraz prowadzenie
badań i wdra\
anie CTW.
Zintensyfikowane mogłyby być kontakty z zagranicznymi ośrodkami badań w zakresie
czystych technologii węglowych, w szczególności w USA (amerykański Program Clean Coal)
i w Japonii (w ramach porozumienia z Jcoal18 oraz z poszczególnymi wielkimi firmami
japońskimi).
Podkreślić nale\
y tak\
e, i\
Polska jest aktywnym uczestnikiem unijnego Europejskiego
Strategicznego Planu Technologii Energetycznych (tzw. SET Planu). W związku z
powołaniem w UE Europejskiego Instytutu Technologicznego Polska otrzymała w 2009 r.
szansę na utworzenie węzła czystych technologii węglowych w ramach idei Wspólnot
Wiedzy i Innowacji (Węzeł KIC InnoEnergy). Liderem konsorcjum zaanga\
owanych
instytutów została Akademia Górniczo-Hutnicza (AGH) w Krakowie. Węzeł, któremu
przewodniczy AGH, ma stanowić forum współpracy nauki z przemysłem w zakresie CTW.
Idea stworzenia takiej platformy dla rozwoju nauki w dziedzinie CTW dobrze koresponduje
równie\
z unijnym pomysłem, realizowanym w ramach SET Planu, a dotyczącym powołania
inicjatyw przemysłowych na rzecz innowacyjnych technologii energetycznych (European
Industrial Initiatives  EIIs). Jedna z tych inicjatyw ma zająć się rozwojem technologii CCS
(CCS EII).
Polska nale\
y tak\
e do niektórych porozumień w ramach Międzynarodowej Agencji Energii
IEA związanych z promocją czystych technologii węglowych (w szczególności do
Porozumienia  Clean Coal Center ). Jest tak\
e członkiem dwu międzynarodowych
organizacji na rzecz CCS, tj.: Global Sequestration Leadership Forum19 i Global CCS
Institute20.
18
Japońska Agencja ds. Węgla
19
Organizacja międzynarodowa z siedzibą w Departamencie Energii USA, skupiająca państwa zainteresowane
rozwojem technologii CCS. Ze strony polskiej członkiem, od dnia 12 paz
dziernika 2009 r., jest Ministerstwo
Gospodarki.
20
Organizacja międzynarodowa z siedzibą w Australii, wspierana przez Rząd Australii, skupiająca państwa
zainteresowane rozwojem technologii CCS i współpracująca z CSLF. Ze strony polskiej członkiem jest Główny
Instytut Górnictwa.
26
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
10. Proponowana metoda wyłonienia projektów Czystych Technologii Węglowych do
wsparcia z Programu
Projekty CCS
Polskie projekty demonstracyjne CCS przygotowywane są do realizacji w strukturach
istniejących przedsiębiorstw energetycznych i chemicznych. Dla ich identyfikacji oraz
wstępnego oszacowania kosztów inwestycyjnych i eksploatacyjnych, w 2007 r.
opracowano i rozesłano wśród krajowych producentów energii formularz dotyczący
przystąpienia do unijnego Programu Flagowego projektów CCS. Dostosowanie się firm do
wymagań określonych w formularzu opracowanym przez Europejską Platformę
Technologiczną dla Zeroemisyjnych Elektrowni (European Technology Platform on Zero
Emission Fossil Fuel Power Plants - ZEP ETP), umo\
liwiło ocenę proponowanych projektów
pod kątem nowoczesności technologii wytwarzania energii, sposobu wychwytu i transportu
CO2, rodzaju infrastruktury składowiskowej oraz pod kątem oddziaływania społecznego i
potencjału dodatniego wpływu projektu dla wartości w skali europejskiej. Pierwsza faza
zbierania ofert od firm zainteresowanych instalacjami CCS, która miała miejsce w II połowie
2007 r., przyniosła zgłoszenia projektów czterech polskich obiektów demonstracyjnych
CCS o ró\
nym zakresie mocy i charakterze technologicznym. Wnioski o poparcie dla
wejścia do Programu Flagowego zostały podtrzymane w odniesieniu do dwu projektów: PGE
S.A. w Elektrowni Bełchatów (instalacja typu post combustion, na bloku 858 MW na węgiel
brunatny) oraz dla wspólnej inwestycji PKE S.A. i ZAK Kędzierzyn S.A. (projekt kompleksu
poligeneracyjnego w oparciu o zgazowanie węgla kamiennego z dodatkiem biomasy /IGCC -
precombustion/).
Do podmiotów ubiegających się o wsparcie dla budowy instalacji CCS dołączyły w 2009 r.
Zakłady Azotowe  Azoty Puławy S.A. zainteresowane naziemnym zgazowaniem węgla
zastępującym gaz ziemny w produkcji nawozów azotowych i innych środków chemicznych
oraz wytwarzaniem energii elektrycznej cieplnej z CCS. Zainteresowanie realizacją projektu
CCS zgłosiła równie\
Elektrociepłownia Lublin Wrotków Sp. z o.o.
Ubiegając się o ewentualne dofinansowanie z instrumentu NER 300 ww. projekty będą miały
mo\
liwość uczestniczenia w konkursie zorganizowanym przez Komisję Europejską. Metodę
konkursu zastosowano te\
w Wielkiej Brytanii w odniesieniu do krajowych projektów
demonstracyjnych CCS ubiegających się o wsparcie rządu tego kraju. Uwa\
a się, i\
sposób
taki pozwala administracji państwowej na zebranie wiedzy o ró\
nych opcjach technicznych i
lokalizacyjnych oraz zmusza uczestników do dokładniejszej kalkulacji kosztów. Z tego
powodu jest uwa\
any za instrument stymulujący konkurencję i obni\
ający koszty realizacji
inwestycji, w szczególności obni\
ający obcią\
enie dla bud\
etu państwa, w
przypadku, gdy wspiera on innowacyjne technologie.
Na póz
niejszym etapie realizacji Programu, dla wyłonienia kolejnych krajowych projektów
CCS/CTW wskazane byłoby przeprowadzenie przetargu przez Ministra Gospodarki, jako
odpowiedzialnego za dział administracji rządowej - gospodarka, na podstawie ż 1 ust. 2 pkt 1
rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 31 paz
dziernika 2005 r. w sprawie
szczegółowego zakresu działania Ministra Gospodarki (Dz. U. Nr 220, poz. 1888).
Przetarg powinien wyłonić operatorów projektów CTW, którzy otrzymaliby konkretną ofertę
wsparcia. Do ustalenia w szczegółowych regulacjach byłyby:
" sposób i zakres wsparcia projektów,
" okres wsparcia.
27
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
Przetarg mógłby przewidywać więcej ni\
jedną transzę, zale\
nie od potrzeb i perspektyw
wdra\
ania konkretnej technologii.
Projekty innych innowacyjnych CTW
Pojawiają się inicjatywy realizacji projektów demonstracyjnych w kilku innych ni\
CCS,
innowacyjnych technologiach nale\
ących do grupy CTW.
Podmioty związane z eksploatacją paliw zgłaszają zainteresowanie wdro\
eniem techniki
wspomagania, przy pomocy dwutlenku węgla, wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego
EOR21 i EGR22 (firmy LOTOS S.A., PGNiG S.A.) oraz technologią podziemnego zgazowania
węgla (KGHM S.A., Węglokoks S.A.).
W dziedzinie technik EOR i EGR zebrano ju\
znaczące doświadczenia na świecie (np. USA,
Norwegia). Szczególnie ta pierwsza technika jest uwa\
ana za szansę na zapewnienie
dodatkowych zysków dla firm, obni\
ających koszty projektów CCS i została uznana za
najatrakcyjniejszą ekonomicznie opcję CCS (nazywaną  low hanging fruits ).
Du\
ym wyzwaniem dla Polski pozostaje mo\
liwość zastosowania w przyszłości podziemnego
zgazowania węgla (UCG), zarówno kamiennego, jak i brunatnego. (Np. plany w zakresie
UCG przygotowywał koncern KGHM, postrzegający równocześnie korzystną szansę
lokowania odpadów z produkcji miedzi w wypalonych tą metodą pustkach). Na obecnym
etapie rozwoju tej technologii niezbędne jest zrealizowanie pilotowych instalacji. Eksperci z
GIG i AGH wskazują na mo\
liwość pozyskania dzięki UCG gazu dla zasilania
elektrowni/elektrociepłowni o mocy do kilkudziesięciu MW. Przewiduje się równie\

ewentualną realizację pilotowego obiektu UCG w technologii CEEC23 dr Bohdana
śakiewicza, z produkcją taniej energii elektrycznej, cieplnej i gazu syntezowego do
przeróbki chemicznej (plany Węglokoksu S.A.). Właścicielem praw do technologii jest
Polskie Laboratorium Radykalnych Technologii sp. z o.o.
Nale\
y zatem wziąć pod uwagę, i\
w przyszłości konieczne mo\
e być ogłoszenie konkursu na
wsparcie z pomocy publicznej obiektów ró\
nych czystych technologii węglowych. Wielkość
tego wsparcia lub ilość wspieranych projektów byłaby zale\
na od puli dostępnych środków.
11. Przeprowadzenie kampanii informacyjnej dla społeczeństwa na temat energetyki
niskowęglowej
Przeprowadzenie takiej kampanii, głównie na temat najwa\
niejszych aspektów technologii
CCS, przewidziane jest w ramach działań wykonawczych na lata 2009  2012 do Polityki
energetycznej Polski& . (działanie 6.5 pkt 3). Swoim odwołaniem się do potrzeby redukcji
emisji dwutlenku węgla z sektora energetyki, cel takiej kampanii częściowo koresponduje z
celami innych planowanych w energetyce kampanii: na rzecz budowy w Polsce elektrowni
jądrowych oraz poprawy efektywności energetycznej, a tak\
e zało\
eniami prowadzonych
przez organizacje ekologiczne akcji promujących rozwój z
ródeł odnawialnych. Na tę
kampanię powinny być przeznaczone zarówno środki bud\
etowe, jak i środki
zainteresowanych firm. Przewiduje się tak\
e aktywizację inicjatyw przemysłowych, np. w
ramach działalności klastrów i platform technologicznych, zwłaszcza Polskiej Platformy
Czystych Technologii Węglowych (istnieje tam Grupa robocza ds. komunikacji społecznej)
oraz samorządów lokalnych.
21
Enhanced Oil Recovery, technika stosowana od lat 70-tych w USA; w Ameryce Płn. istnieje ok. 6200 km
rurociągów transportujących w tym celu wychwycony z zakładów przemysłowych CO2
22
Enhanced Gas Recovery, mo\
e być stosowana tak\
e w stosunku do metanu z kopalń (ECBR)
23
Complex Extraction of Energy from Coal
28
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
Na początek, najodpowiedniejszym rozwiązaniem wydaje się przygotowanie i
przeprowadzenie intensywnej kampanii dla społeczności lokalnych, tam gdzie ju\

prowadzone są prace geologiczne pod kątem zbadania potencjału składowania CO2. Taka
kampania o mniejszym zasięgu stanowiłaby część kampanii ogólnopolskiej na temat CTW,
głównie CCS, której zało\
enia przygotowałaby specjalna grupa robocza działająca w ramach
realizacji zadań wykonawczych do  Polityki energetycznej Polski do 2030 r. . Grupa ta
opracowałaby projekt zało\
eń, na podstawie którego wyspecjalizowany podmiot
zrealizowałby tę kampanię.
Na potrzeby informacji społecznej o potrzebie ograniczania emisji dwutlenku węgla poprzez
zastosowanie CCS wykorzystane mogą być materiały organizacji międzynarodowych
zajmujących się problemami tej technologii, w tym Panelu ONZ, Międzynarodowej Agencji
Energii IEA, Komisji Europejskiej, australijskiego Global CCS Institute i amerykańskiej
Carbon Sequestration Leadership Forum, a tak\
e polskich uczelni i jednostek badawczych.
Wygodną, bo niskokosztową i łatwo dostępną metodą mo\
e być umieszczenie odpowiednich
plików na stronach internetowych takich instytucji, jak: Ministerstwo Gospodarki,
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy\
szego, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju
(NCBiR), Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych Unii Europejskiej,
Ministerstwo Środowiska, Państwowy Instytut Geologiczny, Instytut Chemicznej Przeróbki
Węgla, Główny Instytut Górnictwa, Poltegor, Instytut Energetyki.
Ju\
obecnie, w działania na rzecz promocji CTW i CCS włączają się instytuty naukowe i
zarządy firm deklarujących gotowość do realizacji projektów badawczych, demonstracyjnych
i pilota\
owych oraz władze niektórych regionów i województw, poprzez udział i wkład w
organizację licznych konferencji problemowych. Stronę internetową wyjaśniającą zało\
enia
projektu CCS i dostarczającą informacji o technologii CCS uruchomiła Elektrownia
Bełchatów (www.elb.pl).
12. Zakres działań wykonawczych dla wdro\
enia Czystych Technologii Węglowych
Jak zaznaczono we  Wprowadzeniu , tematyka rozwoju i implementacji CTW znalazła swoje
potwierdzenie w  Polityce energetycznej Polski do 2030r. Dokument ten wraz z
 Programem działań wykonawczych na lata 2009-2012&  , obejmuje wielostronne działania
analityczne i wspierające dotyczące CTW/CCS, jak:
" wypracowanie działań na rzecz dostosowania sektora wytwarzania energii
elektrycznej i ciepła do zmniejszonych poziomów emisji tlenków siarki i azotu, tak\
e
przygotowanie projektu ustawy o systemie bilansowania i wdro\
enie nowej dyrektywy
IED/IPPC;
" opracowanie krajowego planu inwestycji umo\
liwiających rozwój CTW, redukcję
emisji CO2, dywersyfikację struktury paliwowej oraz z
ródeł dostaw paliw;
" realizację zobowiązań wynikających z nowej dyrektywy ETS dla elektroenergetyki i
ciepłownictwa oraz wspieranie działań ograniczających te emisję, m.in. poprzez
wykorzystanie przychodów z aukcji uprawnień do emisji CO2;
" analizy techniczno-ekonomiczne dotyczące mo\
liwości obni\
ania emisji
zanieczyszczeń z sektora energii, określenie odpowiednich wskaz
ników emisji oraz
zało\
eń budowy obiektów CTW/CCS;
" analizy uwarunkowań geologicznego składowania CO2 w Polsce;
29
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
" działania na rzecz eliminacji barier społecznych, prawnych i ekonomicznych
wdro\
enia CTW/ CCS w warunkach krajowej energetyki;
" aktywny udział w realizacji inicjatywy Komisji Europejskiej, dotyczącej budowy
obiektów demonstracyjnych CCS du\
ej skali i wykonanie działań ułatwiających ich
realizację;
" wprowadzenie standardów budowy nowych elektrowni w systemie przygotowania do
wychwytywania CO2 oraz określenie krajowych mo\
liwości geologicznego
składowania dwutlenku węgla;
" wykorzystanie technologii CCS do wspomagania wydobycia ropy naftowej i gazu
ziemnego (EOR i EGR, ew. ECBMR);
" wspieranie prac badawczych i rozwojowych w zakresie technologii wykorzystania
węgla do produkcji paliw płynnych i gazowych, zmniejszania negatywnego wpływu
na środowisko procesów pozyskiwania energii z węgla oraz w zakresie węglowych
ogniw paliwowych i gospodarki wodorowej;
" zintensyfikowanie badań naukowych i prac rozwojowych nad technologią CCS oraz
nowymi technologiami pozwalającymi wykorzystać wychwycony CO2 jako surowiec
w innych gałęziach przemysłu;
" wsparcie dla gospodarczego wykorzystania metanu, uwalnianego przy eksploatacji
węgla w kopalniach węgla kamiennego;
" kontynuacja prac pilota\
owych udostępnienia metanu ze złó\
węgla kamiennego;
" stymulowanie ograniczenia produkcji i zachęcenie do gospodarczego wykorzystania
odpadów węgla;
" zwiększenie wykorzystania ubocznych produktów spalania;
" prace dotyczące mo\
liwości wykorzystania synergii węglowo-jądrowej.
Poza tym, w ramach ww.  Programu działań wykonawczych na lata 2009-2012 do  Polityki
energetycznej Polski do 2030 r. (priorytet VI Ograniczenie oddziaływania energetyki na
środowisko) przewiduje się, m.in:
" stworzenie systemu zarządzania krajowymi pułapami emisji gazów cieplarnianych
i innych substancji,
" wprowadzenie w wytwarzaniu energii elektrycznej i ciepła dopuszczalnych
produktowych wskaz
ników emisji jako narzędzia pozwalającego zmniejszać poziomy
emisji SO2 i NOx, w tym osiągnąć pułapy ustalone w Traktacie Akcesyjnym dla
Polski,
" zdiagnozowanie mo\
liwości występowania w sektorze energetycznym produkcji
zanieczyszczeń organicznych: dioksyn i furanów,
" wsparcie działań w zakresie ochrony środowiska z wykorzystaniem, m.in. funduszy
europejskich poprzez:
- ustanowienie wieloletniego programu ograniczenia emisji z procesów spalania
w mieszkalnictwie;
- wsparcie projektów w zakresie ograniczenia ilości zanieczyszczeń w
energetyce z wykorzystaniem Programu Operacyjnego  Infrastruktura i
Środowisko na lata 2007  2013 oraz regionalnych programów operacyjnych;
- wsparcie projektów w zakresie ochrony środowiska ze środków funduszy
ochrony środowiska i gospodarki wodnej, w szczególności poprzez realizację
30
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
Programu dla przedsięwzięć w zakresie ograniczenia emisji z energetycznego
spalania paliw;
- wsparcie projektów w zakresie redukcji emisji ze środków krajowego funduszu
klimatycznego  od 2011 r.;
Rozpoczęta została ju\
:
" realizacja programu Ministerstwa Środowiska rozpoznania podziemnych składowisk
CO2, na lata 2008-2012 (program finansowany ze środków NFOŚiGW) oraz
" realizacja badań naukowych, obejmujących CTW, w ramach programu Narodowego
Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR), pt.  Zaawansowane technologie pozyskiwania
energii . Program ten, obejmujący lata 2009-2013, o bud\
ecie 300 mln zł, przewiduje
wykonanie prac dla 4 kluczowych tematów24 z obszaru czystych technologii
węglowych i energetyki odnawialnej.
Ponadto, w marcu 2010r. do NFOŚiGW zgłoszony został przez Ministra Środowiska wniosek
o dofinansowanie zadania badawczego pt.  Program wspomagania wydobycia ropy naftowej i
gazu ziemnego z krajowych złó\
węglowodorów przy zastosowaniu podziemnego zatłaczania
CO2 . Celem programu byłoby wytypowanie krajowych złó\
ropy naftowej i gazu ziemnego,
dla których zastosowanie CCS przyczyni się jednocześnie do zwiększenia wydobycia tych
paliw.
Dą\
ąc do obni\
enia wielkości krajowej emisji CO2 nie mo\
na te\
nie uwzględniać potencjału
technologii pośrednio związanych z wykorzystaniem węgla, tj. potencjału efektywności
energetycznej, a tak\
e kogeneracji, których zastosowanie zmniejsza zapotrzebowanie na
energię w postaci paliw i energii finalnej (elektrycznej, cieplnej). Nale\
y więc stymulować
rozwój technologii umo\
liwiających uzyskiwanie jak najwy\
szej sprawności oraz np.
zaanga\
owanie producentów energii (grup energetycznych) w zarządzanie stroną popytową
(tzw. DSM  ang. Demand side management). Na rzecz poprawy efektywności energetycznej,
w ramach  Programu działań wykonawczych na lata 2009-2012 do  Polityki energetycznej
Polski do 2030 r. realizowane mają być działania z priorytetu I (działania 1.1  1.10),
natomiast stymulacji kogeneracji dotyczy działanie 2.42  Preferowanie skojarzonego
wytwarzania energii jako technologii zalecanej przy budowie nowych mocy wytwórczych .
Znaczący wkład w redukcję emisji CO2 oraz innych zanieczyszczeń pochodzących z paliw
kopalnych będzie miał równie\
rozwój odnawialnych z
ródeł energii oraz wdro\
enie energetyki
jądrowej. Tym technologiom w  Programie działań wykonawczych & do  Polityki
energetycznej& . odpowiadają priorytety III i IV.
Zatem ze względu na wspólny cel redukcji emisji CO2 oraz innych rodzajów zanieczyszczeń
powstających w sektorze energetycznym i energochłonnych przemysłów wykorzystujących
węgiel, niniejszy Program powinien być dodatkowo skorelowany z ró\
nymi, nakierowanymi
na niskoemisyjne techniki programami dla sektora paliwowo-energetycznego, jak: programy
dla z
ródeł odnawialnych i energetyki jądrowej, a przez powiązania z technologiami
u\
ywanymi w sektorach: gazowym, naftowym i chemicznym, równie\
z programami dla tych
24
Tematy tych zadań to:.
Zadanie 1. Wysokosprawne zeroemisyjne bloki węglowe zintegrowane z wychwytem CO2 ze spalin,
Zadanie 2. Technologia spalania tlenowego dla kotłów pyłowych i fluidalnych zintegrowana z wychwytem
CO2,
Zadanie 3. Zgazowanie węgla dla wysokoefektywnej produkcji paliw i energii,
Zadanie 4. Zintegrowane technologie wytwarzania paliw i energii z biomasy i odpadów rolniczych i innych.
31
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
bran\
. W części związanej z problematyką wsparcia finansowego będzie on powiązany z
programami operacyjnymi i innymi z
ródłami pomocy publicznej.
Powodzenie Programu w aspekcie dotyczącym dostępności węgla i cen węgla zale\
y z kolei
od wyników realizacji strategii dla górnictwa węgla kamiennego oraz od rezultatów starań
o zagospodarowanie nowych złó\
węgla brunatnego. Niekorzystne dla Polski byłoby
ograniczanie wydobycia węgla kamiennego na rzecz wzrastającego udziału importu oraz brak
działań dla udostępnienia złó\
węgla brunatnego w okolicach Legnicy i Gubina.
13. Harmonogram realizacji Programu
Proponuje się następujący harmonogram realizacji działań w ramach niniejszego Programu:
Do 31 grudnia 2012r.  wykonanie odnoszących się do CTW zadań wykonawczych na lata
2009-2012 do  Polityki energetycznej Polski do 2030 r. Zadania te będą uzupełnione o
specyficzne elementy nakierowane na rozwój innowacyjnych, czystych technologii
węglowych, zwłaszcza CCS, tzn:
" realizację działań na rzecz pozyskania wsparcia ze środków krajowych oraz unijnych,
dla budowy obiektów/instalacji demonstracyjnych CCT, zwłaszcza dla technologii
CCS  odpowiedzialny minister właściwy ds. gospodarki we współpracy z ministrem
właściwym ds. środowiska, ministrem właściwym ds. finansów, ministrem właściwym
ds. rozwoju regionalnego, ministrem właściwym ds. Skarbu Państwa;
" analizę mo\
liwości zastosowania instrumentów wsparcia dla CTW wzorowanych na
metodach stymulacji rozwoju OZE  odpowiedzialny minister właściwy ds.
gospodarki we współpracy z ministrem właściwym ds. środowiska, ministrem
właściwym ds. finansów, ministrem właściwym ds. skarbu;
" podjęcie decyzji o wykorzystaniu dochodów z ETS na rzecz czystych technologii
węglowych, w tym wspieranie budowy i funkcjonowania instalacji CCS wraz z
infrastrukturą transportowo-składowiskowoą dla CO2 oraz stworzenie finansowego
instrumentu wsparcia ich powstawania w postaci specjalnego funduszu dla CTW, np.
w ramach Funduszu Czystej Energii (mo\
liwość wykorzystania na ten cel części
funduszu klimatycznego, o jakim mowa w działaniu 6.13 pkt 3 Programu działań
wykonawczych na lata 2009-2012 do polityki energetycznej& );
" analizę mo\
liwości utworzenia na szczeblu państwa organu zajmującego się
koordynacją działań w zakresie CCS i CTW;
" zbadanie mo\
liwości zmniejszenia barier administracyjno-finansowych dla realizacji
projektów demonstracyjnych CCS poprzez uproszczenie niektórych procedur
administracyjnych, np. wynikających z ustawy o zamówieniach publicznych,
dokonania zmian prawnych umo\
liwiających inwestowanie w ryzykowne finansowo
i technicznie rozwiązania, ewentualne przygotowanie specustawy i/lub wpisanie
mo\
liwości finansowania takich przedsięwzięć w statuty spółek o podstawowym
znaczeniu dla bezpieczeństwa energetycznego  odpowiedzialny minister właściwy
ds. gospodarki we współpracy z ministrem właściwym ds. finansów, ministrem
właściwym ds. rozwoju regionalnego, ministrem właściwym ds. Skarbu Państwa,
ministrem właściwym ds. środowiska;
" przeprowadzenie kampanii informacyjnej dla społeczeństwa dotyczącej wyjaśnienia
konieczności opracowania programu gospodarki nisko-węglowej (z wykorzystaniem
CTW, w tym technologii CCS i ewentualnie podziemnego zgazowania węgla) 
odpowiedzialny minister właściwy ds. środowiska we współpracy z ministrem
32
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
właściwym ds. gospodarki, ministrem właściwym ds. nauki, ministrem właściwym ds.
finansów, ministrem właściwym ds. rozwoju regionalnego;
" wdro\
enie dyrektywy o geologicznym składowaniu CO2 wraz z przepisami
technicznymi  odpowiedzialny minister właściwy ds. środowiska we współpracy z
ministrem właściwym ds. gospodarki i ministrem ds. rozwoju regionalnego;
" opracowanie planu rozwoju preferowanych rodzajów CTW  odpowiedzialny minister
właściwy ds. gospodarki we współpracy z ministrem właściwym ds. środowiska i
ministrem właściwym ds. nauki;
" opracowanie wymagań formalno-prawnych (dokumentu referencyjnego najlepszej
dostępnej techniki /ang. BAT/ w energetyce) dla wydawania pozwoleń
zintegrowanych, obejmujących usuwanie CO2, jego transport i składowanie 
odpowiedzialny minister właściwy ds. środowiska we współpracy z ministrem
właściwym ds. gospodarki;
" przygotowanie procedury budowy nowych elektrowni gotowych do CCS (CCS ready)
 odpowiedzialny minister właściwy ds. gospodarki we współpracy z ministrem
właściwym ds. środowiska;
" przygotowanie planu magistralnych sieci do transportu CO2 skoordynowanego z
planami tworzonymi na szczeblu UE, a tak\
e ewentualnych innych form transportu
tego gazu (cię\
arówki, barki), rozwa\
enie mo\
liwości wsparcia budowy rurociągów
dla CO2 ze środków publicznych i zaliczenie ich do inwestycji celu publicznego 
odpowiedzialny minister właściwy ds. infrastruktury we współpracy z ministrem
właściwym ds. gospodarki, ministrem właściwym ds. rozwoju regionalnego i
ministrem właściwym ds. środowiska;
" określenie mo\
liwości wsparcia dla realizacji projektów pilota\
owych i /lub
demonstracyjnych podziemnego zgazowania węgla  odpowiedzialny minister
właściwy ds. gospodarki we współpracy z ministrem właściwym ds. środowiska,
ministrem właściwym ds. rozwoju regionalnego, ministrem właściwym ds. Skarbu
Państwa i ministrem właściwym ds. finansów;
" określenie mo\
liwości wsparcia dla ewentualnych pilota\
owych/demonstracyjnych
projektów utylizacji CO2 (sekwestracji CO2 w biomasie dla przeróbki na biopaliwa,
przetwarzania CO2 na paliwa syntetyczne)  odpowiedzialny minister właściwy ds.
gospodarki we współpracy z ministrem właściwym ds. środowiska, ministrem
właściwym ds. rozwoju regionalnego, ministrem właściwym ds. Skarbu Państwa i
ministrem właściwym ds. finansów;
" analizę mo\
liwości budowy Krajowego Centrum CTW i wzmocnienia bazy
naukowej dla CTW  odpowiedzialny minister właściwy ds. nauki we współpracy z
ministrem właściwym ds. gospodarki, ministrem właściwym ds. finansów;
Na dalszym etapie, po 2012 r.:
" kontynuacja programu badań geologicznych terenu Polski pod kątem mo\
liwości
geologicznego składowania CO2,
" ewentualna budowa kolejnych demonstracyjnych instalacji  czystego węgla oraz
CCS,
" budowa, z ewentualnym wsparciem publicznym, krajowej infrastruktury
transportowo-składowiskowej dla CO2,
33
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
Rozwa\
enia wymagać będzie ewentualne uruchomienie:
" strategicznego programu zwiększenia produkcji gazu ziemnego w Polsce metodą
Enhanced Gas Recovery  EGR25, wykorzystującą CO2 do wydobycia tego paliwa;
" pomocniczego programu wdro\
enia technologii Enhanced Oil Recovery  EOR,
wykorzystującej CO2 do wydobycia ropy naftowej. Technologię tę mo\
na by
zastosować do wydobycia ropy na Bałtyku (Grupa LOTOS S.A.+ Petrobaltic S.A.) i
Podkarpaciu (PGNiG S.A.);
" pomocniczego programu odmetanowania kopalń za pomocą CO2 (Jastrzębska Spółka
Węglowa S.A., Pol  Tex Methane sp z o.o.);
" strategicznego programu podziemnego zgazowania węgla (przy zało\
eniu
pozytywnych wyników pilota\
owego/ych projektu/ów podziemnego zgazowania
węgla (KGHM S.A., Węglokoks S.A.);
" programu przetwórstwa węgla na paliwa płynne (ang. Coal To Liquids  CTL);
" programu ewentualnego przemysłowego wdro\
enia technologii produkcji biopaliw z
alg, hodowanych na wychwytywanym dwutlenku węgla oraz programu sztucznej
fotosyntezy;
" programu zastosowania ogniw paliwowych i wdro\
enia gospodarki wodorowej.
Tabela 1 Harmonogram realizacji Programu
" realizacja zadań wykonawczych na lata 2009-2012 do  Polityki
energetycznej Polski do 2030 r. (PEP),
Do końca 2012 r.
" poprawa warunków wdra\
ania CTW w Polsce,
" monitoring rezultatów i przygotowanie wniosków w ramach
aktualizacji polityki energetycznej Polski (PEP),
" podjęcie decyzji o przeznaczeniu dochodów z aukcji uprawnień
do emisji CO2 w ramach systemu ETS.
" podjęcie nowych bądz
kontynuacja realizowanych zadań
(znowelizowanej) PEP odnoszących się do CTW,
" poprawa warunków rozwoju CTW ocenianych w ramach PEP
jako najbardziej perspektywiczne, rozwa\
enie utworzenia
Po 2012 r.
specjalnego Funduszu CTW oraz organu administracji
państwowej ds. CTW,
" ewentualne opracowanie nowych programów, np:
o strategicznego programu zwiększenia produkcji gazu
ziemnego w Polsce metodą Enhanced Gas Recovery 
EGR;
o pomocniczego programu wdro\
enia techniki Enhanced
Oil Recovery  EOR do wydobycia ropy naftowej;
o pomocniczego programu odmetanizowania kopalń za
pomocą CO2 ;
o strategicznego programu podziemnego zgazowania
węgla (przy zało\
eniu pozytywnych wyników projektów
pilota\
owych lub demonstracyjnych),
o programu przetwórstwa węgla na paliwa płynne CTL,
o programu ew. przemysłowego wdro\
enia technologii
produkcji biopaliw z alg, hodowanych na
wychwytywanym dwutlenku węgla;
o ew. programu sztucznej fotosyntezy;
25
Technologia ta, w zastosowaniu do wydobycia ze z
ródeł krajowych, byłaby ekonomicznie opłacalna.
Rozbudowa instalacji EGR w zachodniej Polsce pozwoliłaby prawdopodobnie rozwiązać znaczną część
problemów CCS. Polska jest jednym z pionierów tej technologii, wykorzystywanej przez PGNiG w Borzęcinie
koło Wrocławia.
34
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
o programu zastosowania ogniw paliwowych i wdro\
enia
gospodarki wodorowej.
14. Koszty realizacji Programu i z
ródła pokrycia
Rozwój i wdro\
enie szeroko rozumianych czystych technologii węglowych ma wiele
kosztownych komponentów, do których odwołuje się niniejszy dokument. Jest on tak\
e
uzale\
niony od realizacji innych programów strategicznych dotyczących rozwoju
ekologicznych, niskowęglowych technologii.
CTW będą stosowane zwłaszcza w nowych inwestycjach, których realizacja jest obecnie
niezbędna ze względu na postępujący proces starzenia się majątku produkcyjnego w sektorze
energetycznym. Przy zało\
eniu, \
e udział węgla w bilansie energii finalnej w Polsce ukształtuje
się na poziomie przewidzianym w  Polityce energetycznej Polski do 2030r. i bazując na
danych z dokumentu  Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku (ARE
2009 r.), potrzeby inwestycyjne tylko w sektorze wytwórczym (energii elektrycznej i
kogeneracji), niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej przy
jednoczesnym spełnieniu zaostrzonych wymogów ochrony środowiska, ocenia się na ok. 63
mld Ź  07 do 2030 r., tj. ok. 252 mld zł (zakładając wartość 1 euro na poziomie 4 PLN).
Przekłada się to na średnioroczne nakłady inwestycyjne w wysokości ok. 2,6 mld Ź  07, czyli na
poziomie ok. 14,4 mld zł (przy zało\
eniu ww. kursu euro). Będą to inwestycje poprawiające, ze
względu na swoją nowoczesność, sposób wykorzystania węgla w Polsce i ograniczające emisje
zanieczyszczeń. Przy ich realizacji przewiduje się wykorzystywanie ju\
skomercjalizowanych
czystych technologii węglowych, ale tak\
e tworzenie warunków do wykonywania nowych prac
badawczo-rozwojowych i wdra\
ania nowych technologii.
Poniewa\
węgiel pozostanie nadal najwa\
niejszym z
ródłem energii pierwotnej w Polsce,
zasadne jest rozwinięcie polskich specjalności w zakresie innowacyjnych CTW. Niniejszy
Program koncentruje się więc głównie na wsparciu rozwoju nieskomercjalizowanych CTW, a
więc na warunkach i kosztach prowadzenia badań naukowych oraz wykonania projektów
demonstracyjnych i pilota\
owych dla takich technologii, ze szczególnym naciskiem na
technologię CCS (min. 2 projekty na terenie Polski do wybudowania w latach 2010-2015) i
podziemnego zgazowania węgla (min. dwa projekty: dla węgla kamiennego i dla węgla
brunatnego). Mo\
liwe z
ródła wsparcia dla projektów biznesowych CTW wymienione zostały w
punkcie 8, a z
ródła wsparcia badań naukowych w punkcie 9. Rozwa\
ane jest utworzenie
specjalnego funduszu inwestycyjnego tj.  Funduszu Czystej Energii zasilanego z dochodów
giełdy pozwoleniami na emisję CO2, którego celem byłoby wsparcie projektów
demonstracyjnych i pilota\
owych CTW.
Nale\
y podkreślić, \
e poza omawianymi wcześniej z
ródłami dofinansowania projektów
demonstracyjnych w zakresie technologii CCS w Polsce, zarówno pochodzącymi z UE (EEPR,
NER 300), jak i pozaunijnymi (POIiŚ, Mechanizm Norweski i inne wymienione w pkt. 8),
zasadnym jest określenie poziomu mo\
liwego wkładu finansowego w budowę instalacji dla
CCS przez samych inwestorów.
W sytuacji, gdy dwóm polskim projektom udałoby się skorzystać ze z
ródła NER 300,
pozwalającego na dofinansowanie do 50% kosztów nadmiarowych projektów, pozostałoby do
pozyskania z innych z
ródeł (pozaunijnych, krajowych, środków własnych inwestorów)
dodatkowe 50% kosztów.
Szacuje się, \
e przy optymalnym wykorzystaniu dostępnych środków pomocowych (unijnych i
pozaunijnych) mo\
e dojść do domknięcia finansowego danego projektu przy zało\
eniu wkładu
własnego inwestora na poziomie ok. 15% kosztów inwestycyjnych. Bezpośrednie
35
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
zaanga\
owanie finansowe inwestora wzmocni tak\
e szanse na uzyskanie dofinansowania ze
środków NER 300, zgodnie z wymaganiami tworzenia rankingu projektów, zawartymi w
Decyzji KE, dotyczącej kryteriów dofinansowania komercyjnych projektów demonstracyjnych
z rezerwy uprawnień w systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych.26.
Koszty projektów (Tabela 2 poni\
ej) zostały oszacowane w przeprowadzonych przez
zainteresowane podmioty gospodarcze studiach wykonalności (feasibility study). Bardziej
precyzyjna ocena kwalifikowanych kosztów mo\
e nastąpić po wykonaniu projektów
in\
ynierskich, tj. tzw. FEED (ang. Front End Engineering and Design study).
Tabela 2 Proponowane dofinansowanie budowy polskich projektów demonstracyjnych w
technologii CCS/CTW*
Ogólne koszty projektu Mo\
liwe
CCS/CTW* dofinansowanie ze
środków UE i innych
Projekt Bełchatów 2,3 mld zł do 85% z 2,3 mld zł,
tj. do 1,95 mld zł
Projekt elektrowni 6,1 mld zł, z czego część do 85% z 2,2 mld zł
poligeneracyjnej w CCS - 2,2 mld zł tj. do 1,87 mld zł
Kędzierzynie- Koz
lu27
A
ączna kwota do 3,82 mld zł
proponowanego
dofinansowania CCS
Środki na inne ni\
CCS 1,25 mld zł
innowacyjne CTW
* koszty mogą podlegać weryfikacji w oparciu o nowe analizy w tym zakresie
Powy\
sze sumy dofinansowania mogą obejmować wartość bezpośrednich dotacji oraz innych
instrumentów wsparcia. Niezbędne mogą być tak\
e gwarancje rządowe na kredyty zaciągane
przez spółki zainteresowane realizacją projektów.
Oprócz wsparcia budowy instalacji CCS/CTW dodatkowo konieczne będzie dofinansowanie
kosztów eksploatacyjnych tych obiektów, obliczanych jako ró\
nica pomiędzy ceną
zaoszczędzonych uprawnień do emisji CO2 a kosztem uniknięcia tej emisji w projekcie. Koszt
ten przyjmuje się odpowiednio (na podstawie dotychczas wykonanych oszacowań):
" dla projektu Bełchatów - na poziomie 60 euro/ 1 t CO2 - przewidywana do
sekwestracji ilość CO2 to 1,8 mln t/rok, co odpowiada kosztom 108 mln euro/rok, tj.
ok. 432 mln zł/rok;
26
Commission Decision laying down criteria and measures for the financing of commercial demonstration
projects that aim at the safe capture and geological storage of CO2 as well as demonstration projects of
innovative renewable energy technologies under the scheme for greenhouse gas emission allowance trading
& & ..
27
Oszacowanie na dzień 8.07.2010r.: koszty CAPEX całej inwestycji -1 400 mln euro, z czego na CCS  546
mln euro; koszty OPEX związane z CCS -133 mln euro/rok, jednostkowo na tonę CO2  54 euro/1 t CO2
36
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
" a dla projektu Kędzierzyn - na poziomie 5428 euro/ 1 t CO2 - przewidywana do
sekwestracji geologicznej ilość CO2 to ok. 2,2 mln t/rok29, co odpowiada kosztom
118,8 mln euro/rok, tj. ok. 475 mln zł/rok.
W przypadku uzyskania dofinansowania dwóch polskich projektów z instrumentu NER 300
istnieje mo\
liwość pokrycia z tego z
ródła 50% nadmiarowych kosztów eksploatacyjnych w
okresie 10 lat. Pozostałe 50% kosztów będzie wymagało ewentualnego dofinansowania z
innych z
ródeł, zale\
nie od wysokości rynkowej ceny energii elektrycznej, cen uprawnień do
emisji CO2 i wejścia w \
ycie obowiązku nabywania takich uprawnień przez polskie
elektrownie. Zakładając cenę uprawnienia do emisji CO2 w wysokości 20 euro/1 t CO2
byłoby to:
" dla projektu Bełchatów - 50% x 1,8 mln t x 40 euro/t = 36,0 mln euro/rok, tj. ok. 145
mln zł/rok;
" a dla projektu Kędzierzyn - 50% x 2,2 mln t x 34 euro/t = 37,4 mln euro/rok, tj ok.
150 mln zł/rok.
" A
ącznie dla obu projektów  295 mln zł/rok.
Dofinansowanie eksploatacji CCS na ww. poziomie niezbędne byłoby przez co najmniej 3 lata
początkowej eksploatacji, co wymaga sumy min. ok. 900 mln zł.
Sytuację w tym zakresie mo\
e znacząco zmienić ewentualna decyzja UE o przejściu na 30%-
owy cel redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2020r., co skutkowałoby znaczącym
zmniejszeniem poda\
y uprawnień do emisji CO2 i w efekcie wzrostem ich ceny, szacunkowo
od 30 do 55 EUR/tonę CO230.
Oprócz wsparcia CCS zasadne wydaje się szybkie wsparcie projektów pilota\
owych lub
demonstracyjnych podziemnego zgazowania/procesowania węgla (UCG). Koszt instalacji
pilota\
owej UCG wynosi, według obecnych ocen ekspertów, 70 mln euro, czyli 280 mln zł.
Zakładając dofinansowanie na poziomie 50% kosztów, potrzebna byłaby dotacja o wartości ok.
140 mln zł na jeden projekt UCG.
Zarezerwować nale\
y tak\
e ewentualne mo\
liwości dofinansowania projektów innych
innowacyjnych projektów CTW (instalacje wzbogaconego wydobycia gazu i ropy naftowej
EGR/EOR, instalacje zgazowania węgla poza sektorem elektroenergetycznym, budowa ogniw
paliwowych, potencjalna sztuczna fotosynteza, metanizacja lub biokonwersja CO2).
Prowadzone są przygotowania do budowy instalacji pilota\
owych obejmujących, m.in.
podziemne procesowanie węgla metodą CEEC (PLRT), zatłaczanie CO2 na Bałtyku dla EOR
(Grupa Lotos), czy te\
naziemne zgazowanie węgla (ZAP Puławy).
Du\
a część kosztów projektów CTW będzie musiała stanowić inwestycję zainteresowanych
firm, mających tak\
e mo\
liwość skorzystania z instrumentów Europejskiego Banku
Inwestycyjnego (EIB) lub Banku Światowego. W konkursie o wsparcie z instrumentu NER 300
wysokość własnego wkładu przyszłego operatora CCS będzie zwiększała szansę na otrzymanie
wsparcia unijnego. Polskie projekty CCS/CTW mogą tak\
e być wkładem w działania
europejskich inicjatyw przemysłowych związanych z SET Planem.
28
Oszacowanie na dzień 8.07.2010r.: koszty CAPEX całej inwestycji -1 400 mln euro, z czego na CCS  546
mln euro; koszty OPEX związane z CCS -133 mln euro/rok, jednostkowo 54 euro/1 t CO2
29
Dodatkowo, do sekwestracji chemicznej w postaci metanolu ok. 0,770 mln t CO2/rok
30
Zgodnie z Komunikatem KE  Analiza mo\
liwości zwiększenia celu 20 %-owej redukcji emisji gazów
cieplarnianych oraz ocena ryzyka ucieczki emisji SEC (2010) 650.
37
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
Ze środków bud\
etowych państwa sfinansowane byłyby działania na rzecz rozwoju CTW
objęte  Polityką energetyczną Polski do 2030 r. (PEP), przewidziane do realizacji na lata
2009-2012, jak:
o przygotowanie niezbędnych analiz i wykonanie prac legislacyjnych (środki
rezerwowane corocznie w ramach bud\
etów resortów realizujących PEP),
o przeprowadzenie kampanii informacyjnej na temat technologii CCS/CTW, jej
kluczowego znaczenia i potrzeby zademonstrowania dla tworzenia niskoemisyjnych
rozwiązań technicznych w energetyce, w szczególności w krajach, w których
wytwarzanie energii opiera się na produkcji z węgla (koszt takiej kampanii,
szacowany na podstawie sum rezerwowanych dla kampanii dotyczącej efektywności
energetycznej wynosiłby min 2-3 mln zł),
a ponadto:
o budowa administracyjnej struktury wdra\
ania technologii CCS, np. utworzenie
planowanego organu udzielania koncesji na składowanie dwutlenku węgla, Krajowego
Administratora Podziemnych Składowisk KAPS CO2 (koszt utworzenia KAPS CO2
oszacowany w zało\
eniach do przygotowania ustawy wdra\
ającej dyrektywę CCS
wynosi min. 1 mln zł, a koszt prowadzenia działalności 2 mln zł/ rok),
o ewentualna rozbudowa struktury KASHUE31/KOBIZE32,
o realizacja obecnego programu NCBiR dla technologii energetycznych (pt.
 Zaawansowane z
ródła pozyskania energii na sumę 300 mln złotych, w latach 2009 -
2013),
natomiast w póz
niejszym okresie:
o realizacja innych programów badawczych na rzecz CTW,
o wsparcie dla ewentualnego powołania Centrum Czystych Technologii Węglowych,
o ewentualne utworzenie specjalnego organu administracji państwowej zajmującego się
CTW.
Jak wskazano w poprzednich punktach, od 2013 r., dla wparcia prac badawczo-rozwojowych
i wdro\
eniowych w zakresie czystych technologii węglowych do wykorzystania będzie
system handlu emisjami CO2. Dyrektywa o ETS stanowi, i\
z dochodów krajowych bud\
etów
państw członkowskich UE pochodzących z tego z
ródła co najmniej 50% powinno być
przeznaczone na ekologiczne przedsięwzięcia. Rozdysponowanie uzyskanych z ETS
dochodów polskiego bud\
etu z podziałem na określone priorytetowe potrzeby, w tym
potrzeby sektora energetyczno-paliwowego, mo\
e zostać dokonane na mocy odpowiedniego
rozporządzenia ministra właściwego ds. finansów, a wsparcie fazy inwestycyjnej oraz
operacyjnej polskich projektów demonstracyjnych CCS mogłoby odbyć się poprzez ich
umieszczenie na liście indykatywnej POIiŚ. Wsparcie jest niezbędne ze względu na
spodziewaną nieefektywność ekonomiczną przedsięwzięcia, powodującą znaczne obcią\
enie
finansowe inwestora realizującego taki projekt, przy jednocześnie występującym
strategicznym wymiarze tej realizacji, rozumianym jako wypełnianie zobowiązań Polski w
zakresie zapewnienia wkładu w rozwijanie technologii słu\
ących ochronie klimatu.
Ponadto, istnieje mo\
liwość włączenia projektów CTW do krajowego planu inwestycyjnego,
w ramach systemu rozdziału darmowych uprawnień do emisji CO2 w tzw. okresie
przejściowym (lata 2013  2020). Inwestor będzie mógł otrzymać darmowe uprawnienia do
emisji CO2, dla pokrycia emisji instalacji wytwarzających energię elektryczną, w wysokości
odpowiadającej nakładom inwestycyjnym poniesionym w wyniku realizacji projektu CTW.
31
Krajowy administrator systemu handlu uprawnieniami do emisji
32
Krajowy ośrodek bilansowania i zarządzania emisjami
38
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
15. Koordynacja i aktualizacja Programu
Za koordynację całości niniejszego Programu oraz koordynację współpracy urzędów
centralnych biorących udział w realizacji Programu odpowiedzialny jest minister właściwy ds.
gospodarki.
Poniewa\
specyfika innowacyjnych technologii energetycznych skutkować będzie
dynamicznymi zmianami w zakresie pozyskiwanej wiedzy o dokonującym się ich rozwoju oraz
mo\
liwym szerszym zastosowaniu, z tych m.in. względów niniejszy Program podlegać
powinien aktualizacji (np. zgodnie z kalendarzem aktualizacji  Polityki energetycznej
Polski&  ). Za koordynację takiego działania odpowiedzialny będzie tak\
e minister właściwy
ds. gospodarki.
39
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
16. Słownik popularnych pojęć i terminów z zakresu technologii czystego węgla i
usuwania CO2
Absorption - Absorpcja - chemiczne lub fizyczne związanie molekuł w masie
substancji stałej albo cieczy, dające albo roztwór albo związek.
Adsorption - Adsorpcja - wiązanie molekuł na powierzchni substancji stałej lub
cieczy.
Capture efficiency - Sprawność wychwytu CO2, ilość CO2 oddzielonego ze strumienia
spalin (bądz
gazu syntezowego) w ujęciu procentowym.
CBM - Coal Bed Methane - metan z pokładów węgla
CCS - Carbon Capture and Storage - wychwytywanie i składowanie CO2.
CCTs - Clean Coal Technologies  Czyste Technologie Węglowe (CTW)
CDM - Clean Development Mechanism  Mechanizm Czystego Rozwoju 
jeden z elastycznych mechanizmów Protokołu z Kioto, pozwalający
krajom rozwiniętym inwestować w przedsięwzięcia ograniczające
emisję dwutlenku węgla globalnie, tam gdzie to mo\
e być tańsze
CO2 avoided - Niewyemitowany CO2, ró\
nica pomiędzy wychwyconym,
przetransportowanym i/lub składowanym CO2, a ilością produkowaną
przez system bez wychwytywania.
CO2 capture - Wychwytywanie CO2 dla redukcji emisji CO2, wychwytuje się tylko
część CO2 zawartego w strumieniu gazów spalinowych (do 90%).
ECBM - Enhanced Coal Bed Methane Recovery  wspomaganie wydobycia
metanu z pokładów węgla
EGR - Enhanced Gas Recovery  wspomaganie wydobycia gazu ziemnego
EOR - Enhanced Oil Recovery  wspomaganie wydobycia ropy naftowej
UE ETS - europejski system handlu uprawnieniami do emisji dwutlenku węgla 
European Union Emission Trading System
Współspalanie - Wykorzystywanie w procesach wytwarzania energii paliw innych ni\

paliwa podstawowe (najczęściej u\
ywane w odniesieniu do biomasy
bądz
odpadów biodegradowalnych).
CO2 sequestration - Sekwestracja CO2 - oddzielenie CO2 od strumienia emisji
przemysłowych drogą reakcji chemicznych, a następnie jego transport i
składowanie.
CO2 storage - Składowanie CO2 - bezpieczne składowanie CO2 zamiast jego
uwalniania do atmosfery przewidziane jest na setki i tysiące lat.
Magazyny odpowiednie do składowania istnieją pod powierzchnia
Ziemi i w oceanach. Składowanie w oceanach raczej nie jest zalecane.
Składowanie pod powierzchnia Ziemi ma miejsce od wielu lat w
związku z zatłaczaniem CO2 do złó\
ropy celem wspomagania
wydobycia. Istnieje szereg formacji geologicznych, potencjalnie
odpowiednich do składowania wychwytywanego CO2, w tym sczerpane
i nie eksploatowane zło\
a ropy i gazu, głębokie solankowe poziomy
wodonośne i głębokie nieeksploatowalne pokłady węgla.
40
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
Deep saline aquifer - Głęboki solankowy poziom wodonośny Głęboko poło\
ona formacja
geologiczna zawierająca utwory przepuszczalne, w których występuje
solanka.
Demonstration phase - Faza demonstracyjna - Faza demonstracyjna to wdro\
enie technologii,
która jeszcze nie jest ekonomicznie opłacalna w pełnej skali, w
projekcie pilotowym albo w małej skali.
Gasification - Zgazowanie, proces przetwarzania paliwa stałego, zawierającego
węgiel, przez reakcje z powietrzem lub tlenem i para, na paliwo gazowe
zawierające węgiel i wodór.
Geological Sequestration of CO2 - Geologiczna sekwestracja CO2 - bezpieczne gromadzenie
emisji CO2 w perspektywie długoterminowej.
Greenhouse gases - Gazy cieplarniane: CO2, CH4, N2O, HFC, PFC, SF6.
IGCC - IGCC Integrated gasification combined cycle, układ gazowo parowy
zintegrowany ze zgazowaniem węgla, układ wytwarzania energii na
bazie zgazowania węgla bądz
paliw zawierających węgiel, przy czym
energia elektryczna wytwarzana jest w części parowej i gazowej.
Monitoring - Monitoring - proces pomiaru ilości składowanego dwutlenku węgla i
jego lokalizacji.
NGCC - NGCC Natural gas combined cycle, skojarzony układ gazowo 
parowy, układ wytwarzania energii na bazie spalania gazu ziemnego,
przy czym energia elektryczna wytwarzana jest w części parowej i
gazowej.
Oxyfuel combustion - Spalanie tlenowe - spalanie paliwa w czystym tlenie (w rzeczywistości
utleniaczem jest mieszanina tlenu, wody i dwutlenku węgla)
Post-combustion capture - Wychwytywanie po spalaniu - Wychwytywanie dwutlenku węgla
po spaleniu paliwa.
Pre-combustion capture - Wychwytywanie przed spalaniem - Wychwytywanie dwutlenku
węgla następujące po przetworzeniu paliwa do postaci gazu
syntezowego, przed jego spalaniem.
Saline formation - Formacja solankowa - Osady albo skała zawierająca słonawą wodę
lub solankę.
UCG - Underground Coal Gasification  podziemne zgazowanie węgla
41
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
17. Materiały z
ródłowe i pomocnicze
1.  Model ekologicznego i ekonomicznego prognozowania wydobycia i u\
ytkowania
czystego węgla , praca zbiorowa, tom I pod redakcją Jerzego Sablika, tom II pod redakcją
Krystyny Czaplickiej i Marka Ście\
ko, Główny Instytut Górnictwa, Katowice 2004
2.  Uwarunkowania wdro\
enia strategii zeroemisyjnych technologii węglowych w
energetyce , praca zbiorowa pod redakcją Marka Ścią\
ko, ICHPW, sierpień 2007.
3. Foresight  Scenariusze rozwoju technologii w kompleksie paliwowo-energetycznym
opracowane w wyniku foresightu energetycznego dla Polski na lata 2007  2030"
(http://www.foresightenergetyczny.pl).
4. opracowanie  Studium wykonalności projektu instalacji do produkcji paliw gazowych i
płynnych z węgla kamiennego , MG, 2008
5. raport Departamentu Energetyki USA U.S. Climate Change Technology Program
Strategic Plan, September 2006.
6. brytyjska Biała księga Meeting the Energy Challenge A White Paper on Energy 2007.
7. holenderskie opracowanie Making large scale Carbon Capture and Storage CCS in the
Netherlands Work- an agenda for 2007-2020, Policy, Technology and Organization
8. opracowanie  Studium wykonalności projektu instalacji do produkcji paliw gazowych i
płynnych z węgla kamiennego , MG, 2008
9. raport WEC  Carbon Capture and Storage: a WEC  Interim Balance  , World Energy
Council 2007opracowanie Międzynarodowej Agencji Energii Clean Coal Technologies
Accelarating Commercial and Policy Drivers for Development , OECD/IEA 2008
10. opracowanie Międzynarodowej Agencji Energii CO2 CAPTURE READY PLANTS
Technical Study Report Number: 2007/4 Date: May 2007 In support of the G8 Plan of
Action
11. opracowanie Międzynarodowej Agencji Energii  Legal Aspects of Storing CO2 Update
and Recomendations, OECD/IEA 2007,
12. opracowanie Międzynarodowej Agencji Energii CO2 Capture and Storage A Key Carbon
Abatement Option, IEA, July 2008
13. opracowanie Międzynarodowej Agencji Energii CARBON CAPTURE AND STORAGE
Progress and Next Steps, prepared with the co-operation of the Global CCS Institute,
IEA, 2010
14. program rządu niemieckiego: The State of Development and Perspectives for CCS 
Technologies in Germany, Joint Report for the Federal Government by the Ministry of
Economics and Technology, the Ministry of the Environment and The Ministry of
Education and Research, 19 September 2007
15. opracowanie Federalnego Ministerstwa Gospodarki i Technologii, COORETEC
Lighthouse Concept - The path to fossil-fired power plants for the future, Research Report
No 566, April 2008
16. dokument brytyjskiego Ministerstwa Biznesu, Przedsiębiorstw i Reformy Regulacyjnej
TOWARDS CARBON CAPTURE AND STORAGE - A Consultation Document, June
2008
42
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
17. Raport 2030 - Wpływ proponowanych regulacji unijnych w zakresie wprowadzenia
europejskiej strategii rozwoju energetyki wolnej od emisji CO2 na bezpieczeństwo
energetyczne Polski, a w szczególności mo\
liwości odbudowy mocy wytwórczych
wykorzystujących paliwa kopalne oraz poziom cen energii elektrycznej. Opracowanie
firmy Badania Systemowe  EnergSys na zlecenie Polskiego Komitetu Energii
Elektrycznej, Warszawa czerwiec 2008
18. raport  Pathways to a Low_Carbon Economy version 2 of the Global Greenhouse Gas
Abatemant Cost Curve , Mc Kinsey&Company, 2009
19. podręcznik  Problemy z pakietem klimatyczno-energetycznym, Marian Miłek,
Wydawnictwo Państwowa Wy\
sza Szkoła Zawodowa w Sulechowie, 2010
20. raport Technologia wychwytywania i geologicznego składowania dwutlenku węgla
(CCS) sposobem na złagodzenie zmian klimatu, Lewiatan, Ambasada Brytyjska, grudzień
2009r.
21. raport DemosEuropa  Jak skutecznie wdro\
yć CCS w Polsce  I część: ramy prawne i
regulacyjne oraz II część- ramy finansowe 2009/2010r.
22. broszura CO2 GeoNet  Podziemne składowanie CO2  czym jest tak naprawdę
http://www.co2geonet.com/UserFiles/file/Rowena/Polish%20final_CO2_protected.pdf
23. materiały edukacyjne Carbon Sequestration Leadership Forum:
http://www.cslforum.org/education/index.html#inFocus
24. dokumenty UE:
1) Opublikowana przez Komisję Europejską w 2006r. Zielona Księga w sprawie
europejskiej strategii na rzecz bezpiecznej, konkurencyjnej i zrównowa\
onej
energii
2) Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego - Zrównowa\
ona
produkcja energii z paliw kopalnych: cel  niemal zerowa emisja ze spalania
węgla po 2020 r.
3) Dokument roboczy słu\
b Komisji - Komunikat Komisji w sprawie
zrównowa\
onej produkcji energii z paliw kopalnych: cel  niemal zerowa
emisja ze spalania węgla po 2020 r.- Podsumowanie oceny wpływu
4) Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Komitetu
Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów - Działania na rzecz
europejskiego strategicznego planu w dziedzinie technologii energetycznych
5) Wniosek dotyczący Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie
geologicznego składowania dwutlenku węgla oraz zmieniająca dyrektywy
Rady 85/337/EWG, 96/61/WE, dyrektywy 2000/60/WE, 2001/80/WE,
2004/35/WE, 2006/12/WE i rozporządzenie (WE) nr 1013/2006
6) Komunikat Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego
Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów -Wspieranie
podejmowania na wczesnym etapie działań demonstracyjnych w dziedzinie
zrównowa\
onej produkcji energii z paliw kopalnych
7) Dokument roboczy słu\
b Komisji: dokument towarzyszący komunikatowi
Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu
Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów  Wspieranie podejmowania
43
MG projekt z dnia & & & .. - Wersja 0.2.
na wczesnym etapie działań demonstracyjnych w dziedzinie zrównowa\
onej
produkcji energii z paliw kopalnych  Streszczenie oceny skutków
8) Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej
dyrektywę 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego
systemu handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych
9) Dokument roboczy słu\
b Komisji: dokument towarzyszący komunikatowi
Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu
Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów - Wspieranie podejmowania
na wczesnym etapie działań demonstracyjnych w dziedzinie zrównowa\
onej
produkcji energii z paliw kopalnych - Streszczenie oceny skutków
10) Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego
Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów 
Inwestowanie w rozwój nisko-węglowych technologii (SET Plan)
44