„Szczęśliwym być”.

Poczucie dobrostanu psychicznego

wśród młodych ludzi

Justyna Mróz

Prawdziwe szczęście jest rzeczą wysiłku, odwagi i pracy

Honoré de Balzac

Wstęp

Pokolenie ‘89 – tak nazywani są dziś młodzi ludzie, którzy urodzili się i wy-

chowali w wolnej Polsce, nie pamiętają pustych sklepów, kolejek itp. Według ba-
dań CBOS, które zostały zamieszczone w „Dzienniku” (30.01.09), wynika, że jest
to pokolenie ludzi ambitnych, optymistycznych, bez kompleksów i lęku przed
przyszłością. Kolejną rzeczą przemawiającą na plus jest fakt, że wartościami ce-
nionymi przez nich są miłość, przyjaźń i rodzina.

Czy rzeczywiście tak jest?
Z drugiej strony pojawiają się doniesienia, że współczesna młodzież coraz bar-

dziej cierpi na zaburzenia emocjonalne, w tym depresję. Depresja występuje sto-
sunkowo często. Polskie badania epidemiologiczne wskazują na jej rozpowszech-
nienie punktowe od 27,0% do 54,08% w zależności od fazy dorastania i środowi-
ska. Współczesne systemy klasyfikacyjne nie wyróżniają depresji młodzieńczej
jako odrębnej kategorii diagnostycznej. Wiele danych wskazuje, że być może jest
ona zakłóceniem funkcjonowania niewykraczającym poza granice normy rozwo-
jowej, zwłaszcza jeśli pojawia się we wczesnej fazie dorastania, między 13 a 16
rokiem życia. Badania prospektywne zwracają jednak uwagę na fakt, że depresyjny
przebieg dorastania niekorzystnie wpływa na dalszy bieg życia, zwłaszcza
w dwóch wymiarach. Depresyjni młodzi ludzie wcześniej angażują się w związki
rodzinne – częściej nieudane, gorszy jest także ich ogólny stan zdrowia

1

.

Odpowiedzi na to, jakie działania przedsięwziąć, aby kształtować szczęśliwych

ludzi szuka nowa subdyscyplina psychologii – psychologia pozytywna. Psycholo-
gia pozytywna jest bardzo obszerną dziedziną w psychologii. Do jej wyłonienia

1

J. Bomba, M. Orwid, Zaburzenia zdrowia psychicznego w okresie młodzieńczym. Postę-

powanie, profilaktyka i błędy w postępowaniu, w: Medycyna młodzieżowa, red. M. Ry-
bakowa, 2008 (w przygotowaniu wersja internetowa).

Justyna Mróz

448

przyczynił się Martin Seligman

2

. Do głównych obszarów zainteresowań psycholo-

gii pozytywnej należy poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: „Czym jest dobre
życie i od czego ono zależy?”. Do kluczowych terminów psychologii pozytywnej
odnoszących się do dobrego życia należy dobrostan (ang. well-being). Dobrostan
ujmowany jest jako ogólna ocena sytuacji, życia, głównie odczuwania szczęścia.

Dobrostan, jakość życia, satysfakcja z życia to tożsame nazwy odnoszące się do

poczucia zadowolenia, do dobrego życia. Psychologia w ostatnim czasie dość in-
tensywnie zajmuje się tą problematyką

3

.

Psychologia pozytywna nie jest w tym zakresie prekursorem. W obszarze psy-

chologii klasycznej można znaleźć teorie zakładające, czym powinien charaktery-
zować się człowiek, którego można by uznać za osobę optymalnie, dojrzale funk-
cjonującą. Przykładami takiej koncepcji są: teoria dojrzałej osobowości Gordona
Allporta

4

, teoria Abrahama Maslowa, odnosząca się do osób samorealizujących

się,

5

czy wreszcie teoria dojrzałej osobowości Zdzisława Chlewińskiego

6

. W bada-

niach okazuje się jednak, że wysoki poziom rozwoju nie jest wystarczającym
wskaźnikiem dobrego życia. Często to sami ludzie szukają odpowiedzi na pytanie,
czym jest dla nich dobre życie, szczęście. Pojęcie to nabiera zatem cech subiek-
tywnych i miary teoretyczne okazują się nieprzydatne.

Subiektywny dobrostan psychiczny (Subjective Well-Being) jest przypisywa-

niem oceny własnemu życiu. Ocena ta zawiera zarówno komponent poznawczy,
czyli poznawczą ocenę zadowolenia z życia (ogólne wyznaczniki życia to: zado-
wolenie z życia, poczucie sensu, sukcesu oraz satysfakcja z małżeństwa, pracy,
zdrowia czy spędzania czasu wolnego) oraz komponent emocjonalny, afektywny,

2

M. Seligman, M. Ciskszentmihali, Positive Psychology: An Introduction, “American

Psychologist” 2000, No. 55, s. 5-14; E. Trzebińska, Psychologia pozytywna, Warszawa
2008.

3

Well-being: The Foundations of Hedonic Psychology, eds. D. Kahneman, E. Diener,

N. Schwarz, New York 1999; J. Czapiński, Psychologiczne teorie szczęścia, w: Psycho-
logia pozytywna, red. J. Czapiński, Warszawa 2005, s. 51-102; J. Czapiński, Osobowość
szczęśliwego człowieka, w: Psychologia pozytywna, red. J. Czapiński, Warszawa 2005;
M. Seligman, M. Ciskszentmihali, Positive Psychology: An Introduction, s. 5-14; E. Die-
ner, Ch. Napa Scollon, R.E. Lucas, The Evolving Concept of Subjective Well-Being: the
Multifaceted Nature of Happiness, “Advances in Cell Aging and Geronotology” 2003,
No. 15, s. 187-219; J.T. Larsen, S.H. Hemenover, C.J. Norris, J.T. Cacioppo, Czerpanie
korzyści z niepowodzenia: o zaletach współpobudzenia emocji pozytywnych i negaty-
wnych, w: Psychologia pozytywna, s. 303-316; M.M. Tugade, B.L. Fredrickson, Resilient
Individuals Use Positive Emotions to Bounce Back from Negative Emotional Experi-
ences, “Journal of Presonality and Social Psychology” 2004, No. 86, s. 320-333.

4

J. Turner, D. Helms, Rozwój człowieka, tłum. S. Lis i in., Warszawa 1999; B. Harwas-

Napierała, J. Tremapała, Psychologia rozwoju człowieka, tom II. Warszawa 2005.

5

J. Turner, D. Helms, Rozwój człowieka, tamże.

6

B. Harwas-Napierała, J. Tremapała, Psychologia rozwoju człowieka, tom II.

„Szczęśliwym być”. Poczucie dobrostanu psychicznego wśród młodych ludzi

449

na który składa się ocena nastrojów i emocji – afektywność: pozytywna

7

i nega-

tywna

8

.

Komponent afektywny jako jeden ze składowych dobrostanu, ze względu na

swój emocjonalny charakter, można nazwać dobrostanem emocjonalnym. Pozy-
tywny afekt i negatywny afekt jawią się jako dwie niezależne dymensje afektu

9

.

Psychologia pozytywna w sposób szczególny odnosi się do emocji pozytyw-

nych i ich znaczenia dla codziennego życia. Do pożytków, których ludzie doświad-
czają na bazie przeżywania emocji pozytywnych, należą m.in.: uruchamianie pro-
cesów fizjologicznych korzystnych ze zdrowotnego punktu widzenia, zwiększanie
twórczości i otwartości poznawczej, poprawa funkcjonowania społecznego

10

. Fred-

rickson

11

wskazuje na emocje pozytywne jako składnik złożonych mechanizmów

adaptacyjnych wpływających na budowanie zasobów psychicznych oraz neutrali-
zujących skutki działania emocji negatywnych. Korzyści, jakie płyną z przeżywa-
nia emocji pozytywnych, widoczne mogą być dopiero w dłuższej perspektywie.

Poznawanie roli i korzyści afektywności pozytywnej pociąga za sobą pogłębia-

nie wiedzy o afektywności negatywnej. Współwystępowanie afektywności pozy-
tywnej i negatywnej jest konieczne do prawidłowego funkcjonowania. Zdarzenia
o złożonym znaczeniu powinny pociągać za sobą współpobudzenie afektywne

12

,

7

Pozytywny afekt oznacza przyjemne nastroje i emocje, takie jak radość czy sympatia.

Pozytywne czy przyjemne emocje są częścią SWB, ponieważ odzwierciedlają reakcje
człowieka na wydarzenia, które są znaczące dla niego i dzięki którym życie zmierza
w pożądanym kierunku. Kategorie pozytywnych czy przyjemnych emocji włączają za-
równo te o niskim pobudzeniu, jak np. zadowolenie, o umiarkowanym pobudzeniu jak
np. przyjemność oraz o wysokim pobudzeniu, jak np. euforia. Włącza się tu pozytywne
reakcje na innych (np. sympatia), pozytywne reakcje na aktywność, np. zainteresowanie,
zaangażowanie i ogólne pozytywne nastroje, np. radość.

8

Negatywny afekt obejmuje nastroje i emocje, które są nieprzyjemne i są negatywną od-

powiedzią na zdarzenia, okoliczności, sytuacje życiowe czy zdrowotne. Negatywne czy
nieprzyjemne reakcje obejmują złość, smutek, lęk lub zmartwienie. Inne negatywne sta-
ny, jak samotność czy bezradność mogą być ważnymi wskaźnikami zaburzeń. Chociaż
niektóre negatywne emocje są oczekiwane w życiu i mogą być konieczne dla efektywne-
go funkcjonowania to, gdy są częste i przedłużające się, ludzie wówczas funkcjonują go-
rzej. Przeciągające się doświadczanie negatywnych emocji może wpływać na efektyw-
ność funkcjonowania i czynić życie nieprzyjemnym; E. Diener, Ch. Napa Scollon, R.E.
Lucas, The Evolving Concept of Subjective Well-Being, s. 187-219.

9

N.M. Bradburn, The Structure of Psychological Well-Being, Chicago 1969.

10

A.I. Isen, Rola neuropsychologii w zrozumieniu korzystnego wpływu afektu pozytywnego

na zachowania społeczne i procesy poznawcze, w: Psychologia pozytywna, s. 284-302.

11

2002, za: Trzebińska, E., Psychologia pozytywna.

12

J.T. Larsen, S.H. Hemenover, C.J. Norris, J.T. Cacioppo, Czerpanie korzyści z niepowo-

dzenia: o zaletach współpobudzenia emocji pozytywnych i negatywnych, w: Psychologia
pozytywna, s. 303-316.

Justyna Mróz

450

jednak w sytuacjach jednoznacznych wzbudzanie afektywności powinno być od-
dzielne

13

.

1. Znaczenie dobrostanu dla funkcjonowania człowieka

Coraz więcej prac wskazuje na ogromną rolę dobrostanu w funkcjonowaniu

człowieka

14

.

1.1. Dobrostan a elastyczność procesów poznawczych

Dobrostan, zwłaszcza dobrostan emocjonalny, wpływa na elastyczność proce-

sów poznawczych. A. Isen

15

, analizując rezultaty badań, doszła do wniosku, że

pozytywny afekt wpływa przede wszystkim na sposób porządkowania materiału
poznawczego. Chodzi tu przede wszystkim o wiązanie się w umyśle pewnych idei,
co wpływa na efektywność, twórczość myślenia i podejmowania działań. W kon-
sekwencji plastyczność myślenia niesie ze sobą szereg korzystnych implikacji.
Elastyczność myślenia wpływa pozytywnie między innymi na rozwiązywanie pro-
blemów zarówno interpersonalnych, jak i pozaspołecznych. W sytuacjach konflik-
towych pozytywny afekt wpływa na zdolność do przyjęcia perspektywy drugiej
strony. Ponadto plastyczność procesów poznawczych wpływa na postawy prospo-
łeczne

16

.

Pozytywny afekt wpływa również na motywację. Pozytywny afekt sprzyja od-

powiedzialnym zachowaniom oraz efektywnemu wykonywaniu zadań, które po-
trzebujemy wykonać, ponadto podczas wykonywania zadań przyjemnych wzrasta

13

D. Watson, A. Casillas, Neurotyzm: właściwości adaptacyjne i nieadaptacyjne, w: Pod-

patrywanie umysłu, red. M. Fajowska, M. Marszał-Wiśniewski, G. Sędek, Gdańsk 2006.

14

E. Trzebińska, Psychologia pozytywna; A.I. Isen, Pozytywny afekt a podejmowanie de-

cyzji, w: M. Lewis, J.M. Haviland-Jones, Psychologia emocji, Gdańsk 2005b; M.M. Tu-
gade, B.L. Fredrickson, Regulation of Positive Emotion: Emotion Regulation Strategies
that Promotion Resilience, “Journal of Happiness Studies” 2007, nr 8, s. 311-333;
B. Fredrickson, M. Losada, Positive Affectand the Complex Dynamics of Human Flour-
ishing, “American Psychologist” 2005, nr 60, s. 678-686, M.M. Tugade, B.L. Fredrick-
son, Resilient Individuals Use Positive Emotions to Bounce Back from Negative Emo-
tional Experiences, s. 320-333; S. Folkman, J. Moskowitz, Coping: Pitfalls and Promise,
“Annual Review of Psychology” 2004, nr 55, s. 754-774; B.L. Fredrickson, The Role of
Positive Emotions in Positive Psychology: The Broden-and-Bulid Theory of Positive
Emotions, “American Psychologist” 2001, nr 56, s. 218-226.

15

A.I. Isen, Rola neuropsychologii w zrozumieniu korzystnego wpływu afektu pozytywnego

na zachowania społeczne i procesy poznawcze, w: Psychologia pozytywna, s. 284-302;
A.I. Isen, Pozytywny afekt a podejmowanie decyzji, w: M. Lewis, J. M. Haviland-Jones,
Psychologia emocji.

16

A.I. Isen, Rola neuropsychologii w zrozumieniu korzystnego wpływu afektu pozytywnego

na zachowania społeczne i procesy poznawcze, w: Psychologia pozytywna, s. 284-302.

„Szczęśliwym być”. Poczucie dobrostanu psychicznego wśród młodych ludzi

451

zadowolenie

17

. Pozytywny afekt ma większy wpływ na motywację wewnętrzną niż

zewnętrzną, łatwiej ulegamy wpływowi wewnętrznego czynnika motywującego,
np. zadania przyjemnego niż czynnika zewnętrznego, np. pieniędzy

18

.

1.2. Dobrostan a radzenie sobie

W teorii radzenie sobie ze stresem Folkman i Moskowitz kładą nacisk na rolę

emocji pozytywnych. Skuteczne radzenie sobie wiąże się z osłabianiem emocji
negatywnych, a pobudzeniem emocji pozytywnych, z założeniem, że emocje pozy-
tywne i negatywne nie są to krańce tego samego kontinuum, ale występują od sie-
bie niezależnie

19

. Podobne wnioski można znaleźć w pracy L. Aspinwall

20

– osoby,

które wykazują większy poziom pozytywnego afektu wykorzystują mniejszą liczbę
mechanizmów obronnych w procesie radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, a więc
podejmują mniej unikowe strategie.

1.3. Dobrostan a odporność

W psychologii zajmującej się problematyką zdrowia i choroby w ostatnim cza-

sie pojawił się nowy termin – r e s i l i e n c y , rozumiany jako „zespół umiejętności
skutecznego radzenia sobie ze stresem o dużym nasileniu, polegający na giętkim
(elastycznym), twórczym radzeniu sobie z przeciwnościami; główną rolę odgrywa
tu zdolność do oderwania się (bounce – back) od negatywnych doświadczeń i zdol-
ność do wzbudzania pozytywnych emocji”

21

.

W badaniach prowadzonych m.in. w zespole Fredrickson

22

wynika, że resilien-

cy pozwala na przywoływanie pozytywnych emocji w kryzysie, także na zasadzie
odnajdywania pozytywnego znaczenia w trudnych sytuacjach życiowych. Ponadto
pozytywne emocje funkcjonują jako mediator w efekcie „bounce – back” – odbija-
nia się od negatywnych wydarzeń. Ma to też z wiązek z wprowadzoną przez Fred-
rickson hipotezą niwelowania, polegającą na korelacyjnym oddziaływaniu pozy-
tywnych emocji na efekty emocji negatywnych.

17

A.I. Isen, J. Reeve, The Influence of Positive Affect on Instrinsic and Extrinsic Motiva-

tion, “Motivation and Emotion” 2005, No. 29, s. 297-325.

18

Tamże.

19

S. Folkman, J. Moskowitz, Coping: Pitfalls and Promise, “Annual Review of Psychol-

ogy” 2004, No. 55, s. 754-774.

20

L.G. Aspinwall, Rethinking the Role of Positive Affect and Self-regulation, “Motivation

and Emotion” 1998, No. 23, s. 1-32.

21

I. Heszen, H. Sęk, Psychologia zdrowia, Warszawa 2007, s. 173.

22

B.L. Fredrickson, The Role of Positive Emotions in Positive Psychology: The Broden-

and-Bulid Theory of Positive Emotions, “American Psychologist” 2001, No. 56, s. 218-
226; M.M. Tugade, B.L. Fredrickson, Resilient Individuals Use Positive Emotions to
Bounce Back from Negative Emotional Experiences, s. 320-333.

Justyna Mróz

452

1.4. Dobrostan a zdrowie

Rola dobrostanu w utrzymaniu zdrowia jest znacząca. Należy w tym miejscu

jednak wspomnieć o tym, iż badania z zakresu psychologii zdrowia i choroby
zwracają uwagę na szkodliwość emocji negatywnych, np. choroby układu krążenia
(chociażby konstrukt osobowości typu D, zakładający, że dominującymi uczuciami
jest wrogość i gniew)

23

. Pozytywne emocje pozostają w związku funkcjonalnym

z emocjami negatywnymi. Warto tu dodać, że dodatni wpływ emocji pozytywnych
na zdrowie jest względnie niezależny od korzystnych skutków redukowania emocji
negatywnych

24

.

Wpływ pozytywnego afektu na zdrowie przedstawia model (rys. 1) zapropono-

wany przez Pressmana i Cohena.

Teorią wyjaśniającą zależności pomiędzy zdrowiem a pozytywnym afektem jest

również teoria Barbary Fredrickson. Teoria rozszerzania i budowania (The Broden
and Bulid Theory) dotyczy roli, jaką odgrywają emocje pozytywne w radzeniu
sobie z sytuacjami życiowymi oraz w funkcjonowaniu człowieka. Teoria ta wpisu-
je się w problematykę podejmowaną przez psychologię pozytywną. Skupienie się
na roli i znaczeniu emocji pozytywnych jest przejawem przekierunkowania uwagi
z obszaru patologii na to, co w doświadczeniu człowieka jest pozytywne.

Emocje pozytywne wpływają na podnoszenie jakości życia i dążenie do bar-

dziej efektywnego, ponadprzeciętnego funkcjonowania. Podczas gdy emocje nega-
tywne wpływają na dążenie do „normalności”, czyli do zlikwidowania stanu, który
je wywołał, ograniczając ponadto zasięg i możliwości działania oraz repertuar my-
ślowo-zadaniowy, możliwości emocji pozytywnych są zdecydowanie szersze.

23

N. Ogińska-Bulik, Z. Juczyński, Osobowość. Stres a zdrowie, Warszawa 2008.

24

J.T. Larsen, S.H. Hemenover, C.J. Norris, J.T. Cacioppo, Czerpanie korzyści z niepowo-

dzenia: o zaletach współpobudzenia emocji pozytywnych i negatywnych, w: Psychologia
pozytywna, s. 303-316.

Rys. 1. Model ochronnego wpływu pozytywnego afektu na zdrowie – bezpośrednio oraz buforując działanie stresu

Źródło: S. Pressman, S. Cohen, Does Positive Affect Influence Health?, „Psychological Bulletin” 2005, Vol. 131, No. 6, s. 959, za:
Ł. Kaczmarek, Pozytywne emocje i wsparcie społeczne a aktywność sercowo-naczyniowa, w: Bliżej serca. Zdrowie i emocje, red.
Ł. Kaczmarek, A. Słysz, Poznań 2007, s. 43.

Pozytywny

afekt

Stres

Zasoby społeczne,

psychologiczne i

fizjologiczne

Opioidy

endogenne

Aktywność

AUN HPA

Zachowania

zdrowotne

Choroba

Układ odpornościowy i układ krążenia

Justyna Mróz

454

Barbara Fredrickson i Marcial Losada

25

, w wyniku przeprowadzonych przez

siebie badań, doszli do wniosków które można uznać za uzupełnienie i poszerzenie
teorii rozszerzania i budowania. Główny problem dotyczył stopnia, w jakim emo-
cje pozytywne powinny przeważać nad emocjami negatywnymi, aby ich wpływ
był najbardziej optymalny. Jest to problem z obszaru bilansu afektywnego. Przez
badaczy zostały tu wprowadzone dwa terminy. Pierwszy to f l o u r i s h i n g
( rozkwitanie ) - dotyczy sytuacji, kiedy doświadczanie emocji pozytywnych trzy-
krotnie przewyższa doświadczanie negatywnych. Taka sytuacja jest najkorzystniej-
sza dla zdrowia psychicznego. Przeciwieństwem jest l a n g u i s h i n g , czyli
obumieranie, występuje w sytuacji przewagi emocji negatywnych nad emocjami
pozytywnymi.

Pierwszym elementem badań przeprowadzonych w zespole Fredrickson było

wywołanie negatywnych emocji. Osoby biorące udział w eksperymencie zostały
poinformowane, że muszą w bardzo krótkim czasie przygotować przemowę, która
będzie oceniana przez innych. Postawione przed uczestnikami zadanie miało na
celu wywołanie subiektywnego uczucia niepokoju, jak również wzrost tempa serca
i ciśnienia krwi. Następnie uczestnicy zostali przypadkowo podzieleni i oglądali
jeden z czterech filmów. Dwa filmy wywoływały łagodne pozytywne emocje (roz-
rywkę, zadowolenie), trzeci film był neutralny, czwarty wywoływał uczucie smut-
ku. Celem eksperymentu było zmierzenie czasu, jaki jest potrzebny do powrotu
akcji serca do sytuacji sprzed informacji o wystąpieniu. Rezultat był następujący:
osoby, które oglądały dwa filmy pozytywne szybciej powracały do sytuacji wyj-
ściowej niż osoby, które oglądały film o charakterze neutralnym, natomiast najdłu-
żej powracały osoby, które oglądały film smutny. Wynik tego eksperymentu poka-
zuje, że emocje pozytywne mają wyraźny wpływ na niwelowanie sercowo-
naczyniowych następstw emocji negatywnych

26

.

2. Osobowość a dobrostan

Ważnym elementem w kreowaniu dobrostanu jest kształtowanie silnej osobo-

wości

27

. Powyżej został zasygnalizowany nowy termin pojawiający się w pracach

psychologicznych – resiliency (elastyczność). Osoby o wysokiej resiliency cechuje
elastyczność, podejmowanie wyzwań, pewność siebie, ciekawość, asertywność,

25

B. Fredrickson, M. Losada, Positive Affect and the Complex Dynamics of Human Flouri-

shing, “American Psychologist” 2005, No. 60,

s. 678-686.

26

B. Fredrickson, The Value of Positive Emotions, “American Scientist” 2003, No. 91,

s. 330-335.

27

J. Mróz, Kształtowanie umiejętności radzenia sobie jako wyzwanie edukacyjne, w: Edu-

kacja w cywilizacji XXI wieku, red. A. Buchner-Jezierska, M. Sroczyńska, Kielce 2005,
s. 301-307, N. Ogińska-Bulik, Z. Juczyński, Osobowość. Stres a zdrowie, Warszawa
2008.

„Szczęśliwym być”. Poczucie dobrostanu psychicznego wśród młodych ludzi

455

umiejętności prospołeczne

28

. Rozwój silnej osobowości jest powiązany z przyję-

ciem proaktywnych strategii radzenia sobie ze stresem

29

. Proaktywność zakłada

silniejszą motywacją do podołania wyzwaniom, przez co wpływa na poprawę do-
brostanu. W jego kształtowaniu bierze udział m.in. poczucie własnej skuteczności,
które można wzmacniać poprzez docenianie inicjatyw podejmowanych przez mło-
dych ludzi, zdolność wyobrażania sobie przebiegu zdarzeń oraz ich konsekwencji.
Istotną rolę mogą odgrywać techniki wizualizacyjne, uczenie młodych ludzi sposo-
bów radzenia sobie ze stresem, zarządzania czasem. Kolejnym elementem jest
umiejętność tworzenia planów działania, wykorzystywania informacji zwrotnych.
Proaktywne radzenie sobie sprawia, że młody człowiek doświadczając sytuacji
trudnej podejmuje wysiłek jej rozwiązania, nie ucieka od niej ani jej nie unika.
Ucieczką są zachowania autoagresyjne, jak próby samobójcze, a także nadużywa-
nie środków psychoaktywnych.

Kolejną cechą osobowości, która ma znaczenie dla kształtowania dobrostanu

jest samoocena. Badania prowadzone wśród młodych ludzi wykazują, że osoby,
które charakteryzuje wyższa samoocena posiadają większe natężenie emocji pozy-
tywnych i odwrotnie, im niższa samoocena, tym większe nasilenie emocji nega-
tywnych

30

. Wyniki tych badań są potwierdzone w literaturze przedmiotu

31

.

Uwagi końcowe – kształtowanie dobrostanu u ludzi młodych

Poczucie zadowolenia należy do czynników istotnych w tworzeniu społeczeń-

stwa zdrowego psychicznie. Problem depresji wśród młodych ludzi jest dość po-
ważny – o ile w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych problemy z nastrojem
zgłaszało około 20% młodych ludzi, w dzisiejszych czasach już około 40–60%.
Kolejnym problemem jest powiększenie rozmiarów agresywności i przemocy.
Dobrobyt i postęp cywilizacyjny nie zawsze przyczyniają się do wzrostu poczucia
szczęścia. Okazuje się, że największymi atutami, jakie człowiek posiada nie są

28

K. Nadolska, H. Sęk, Społeczny kontekst odkrywania wiedzy o zasobach odpornościo-

wych, czyli czym jest resilience i jak ono funkcjonuje, w: Bliżej serca. Zdrowie i emocje,
red. Ł. Kaczmarek, A. Słysz, Poznań 2007, s. 13-38.

29

N. Ogińska-Bulik, Z. Juczyński, Osobowość. Stres a zdrowie, Warszawa 2008;

R. Schwarzer, S. Taubert, Radzenie sobie ze stresem: wymiary i procesy, „Promocja
Zdrowia. Nauki Społeczne i Medycyna” 1999, nr 17, s. 72-92.

30

J. Mróz, Poziom samooceny a inteligencja emocjonalna i dobrostan emocjonalny, Kielce

2009.

31

Np. V. Juth, J.M. Smyth, A.M. Santuzzi, How Do You Feel?: Self-esteem Predicts Affect,

Stress, Social Interaction, and Symptom Severity during Daily Life in Patients with
Chronic Illness, “Journal of Health Psychology”, 2008, No. 13, s. 884-894, J.D. Brown,
M.A. Marshall, Self-Esteem and Emotion: Some Thoughts About Feelings, „Personality
and Social Psychology Bulletin” 2001, No. 27, s. 575-584.

Justyna Mróz

456

pieniądze, Internet, samochód, ale on sam i wartości autoteliczne, jak rodzina,
przyjaciele, zdrowie, hobby.

Warto w tym miejscu wspomnieć o badaniach przeprowadzonych przez ks. Ka-

zimierza Popielskiego

32

, dotyczących realizacji wartości wśród młodych ludzi. Za

najbardziej motywującą wartość młodzi ludzie uważają miłość, którą rozumieją
jako stan rzeczy o znaczeniu najbardziej wzniosłym i otwierającym „ku…” Obok
miłości ważnymi wartościami pozostają rodzina i zdrowie. Problem rozpoczyna się
wówczas, kiedy te wartości nie mogą być realizowane lub w jakimś stopniu są
utracone i podlegają deprywacji. Przykładem może być dysfunkcyjność rodziny,
popularne w ostatnim czasie eurosieroctwo, bezrobocie rodziców czy brak perspek-
tyw dla młodych ludzi, będących u progu startu zawodowego. Zbyt duże oczeki-
wania wobec młodych ludzi, jako pokolenia bezkompleksowego, pełnego możli-
wości i potencjału, powodują, że chcąc sprostać takim wymaganiom, coraz częściej
uciekają oni w świat rozrywki, używek i zaburzeń emocjonalnych.

Jednym z najważniejszych czynników wspomagających dobrostan jest wsparcie

społeczne. Jest ono wyznacznikiem relacji interpersonalnych i ich jakości. Wspar-
cie społeczne określa stopień zakorzenienia społecznego oraz poczucie przynależ-
ności, zobowiązania i bliskości. W literaturze przedmiotu można znaleźć różne
definicje wsparcia społecznego, np. określa się ją „jako dostępność relacji, dzięki
którym zaspokajane są podstawowe interpersonalne potrzeby człowieka

33

. Inną

definicję proponują Sęk i Cieślak, charakteryzując wsparcie jako: „Rodzaj interak-
cji społecznej, która zostaje podjęta przez jednego lub obu uczestników w sytuacji
problemowej, trudnej, stresowej lub krytycznej”

34

.

Wspieranie rodziny jest celem priorytetowym w kształtowaniu zdrowego społe-

czeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem młodych ludzi, którzy w okresie dora-
stania doświadczają wiele sytuacji kryzysowych. Świadomość, że jest ktoś kto
mnie rozumie, pomoże, gdy tego potrzebuję, daje człowiekowi siłę i poczucie bez-
pieczeństwa, niezbędne, aby móc twórczo rozwijać się.

Bibliografia

1. Aspinwall L.G., Rethinking the Role of Positive Affect and Self-regulation, “Motivation

and Emotion” 1998, No. 23.

2. Bomba J., Orwid M., Zaburzenia zdrowia psychicznego w okresie młodzieńczym. Po-

stępowanie, profilaktyka i błędy w postępowaniu, w: Medycyna młodzieżowa, red.
M. Rybakowa (w przygotowaniu, wersja internetowa).

3. Bradburn N.M., The Structure of Psychological Well – Being, Chicago 1969.
4. Brown J.D., Marshall M.A., Self – Esteem and Emotion: Some Thoughts About Feelings,

„Personality and Social Psychology Bulletin” 2001, No. 27.

32

K. Popielski, Psychologia egzystencji. Wartości w życiu, Lublin 2008.

33

Por.: H.

Sęk H., R. Cieślak, Wsparcie społeczne, Warszawa 2005.

34

H. Sęk, R. Cieślak, Wsparcie społeczne, s. 18.

„Szczęśliwym być”. Poczucie dobrostanu psychicznego wśród młodych ludzi

457

5. Czapiński J., Osobowość szczęśliwego człowieka, w: Psychologia pozytywna, red.

J. Czapiński, Warszawa 2005.

6. Czapiński J., Psychologiczne teorie szczęścia, w: Psychologia pozytywna, red. J. Cza-

piński, Warszawa 2005.

7. Diener E., Napa Scollon Ch., Lucas R.E., The Evolving Concept of Subjective Well-

Being: the Multifaceted Nature of Happiness, “Advances in Cell Aging and Geronotol-
ogy” 2003, No. 15.

8. Folkman S., Moskowitz J., Coping: Pitfalls and Promise, “Annual Review of Psychol-

ogy” 2004, No. 55.

9. Fredrickson B., Losada M., Positive Affect and the Complex Dynamics of Human

Flourishing, “American Psychologist” 2005, No. 60.

10. Fredrickson B., The Value of Positive Emotions, “American Scientist” 2003, No. 91.
11. Fredrickson B.L., The Role of Positive Emotions in Positive Psychology: The Broden-

and-Bulid Theory of Positive Emotions, “American Psychologist” 2001, No. 56.

12. Harwas-Napierała B., Tremapała J., Psychologia rozwoju człowieka, t. II, Warszawa

2005.

13. Heszen I., Sęk H., Psychologia zdrowia, Warszawa 2007.
14. Isen A.I., Pozytywny afekt a podejmowanie decyzji, w: M. Lewis, J. M. Haviland-Jones

Psychologia emocji, Gdańsk 2005b.

15. Isen A.I., Reeve J., The Influence of Positive Affect on Intrinsic and Extrinsic Motiva-

tion, “Motivation and Emotion” 2005, No. 29.

16. Isen A.I., Rola neuropsychologii w zrozumieniu korzystnego wpływu afektu pozytywne-

go na zachowania społeczne i procesy poznawcze, w: Psychologia pozytywna, red.
J. Czapiński, Warszawa 2005.

17. Juth V., Smyth J. M., Santuzzi A.M., How Do You Feel?: Self-esteem Predicts Affect,

Stress, Social Interaction, and Symptom Severity during Daily Life in Patients with
Chronic Illness, “Journal of Health Psychology”, 2008, No. 13.

18. Kaczmarek Ł., Pozytywne emocje i wsparcie społeczne a aktywność sercowo-

naczyniowa, w: Bliżej serca. Zdrowie i emocje, red. Ł. Kaczmarek, A. Słysz, Poznań
2007.

19. Larsen J.T., Hemenover S.H., Norris C.J., Cacioppo J.T., Czerpanie korzyści z niepo-

wodzenia: o zaletach współpobudzenia emocji pozytywnych i negatywnych, w: Psycho-
logia pozytywna, red. J. Czapiński, Warszawa 2005.

20. Mróz J., Kształtowanie umiejętności radzenia sobie jako wyzwanie edukacyjne, w:

Edukacja w cywilizacji XXI wieku, red. A. Buchner-Jezierska, M. Sroczyńska, Kielce
2005.

21. Mróz J., Poziom samooceny a inteligencja emocjonalna i dobrostan emocjonalny,

Kielce 2009.

22. Nadolska K., Sęk H., Społeczny kontekst odkrywania wiedzy o zasobach odpornościo-

wych, czyli czym jest resilience i jak ono funkcjonuje, w: Bliżej serca. Zdrowie i emo-
cje, red. Ł. Kaczmarek, A. Słysz, Poznań 2007.

23. Ogińska-Bulik N., Juczyński Z., Osobowość. Stres a zdrowie, Warszawa 2008.
24. Popielski K., Psychologia egzystencji. Wartości w życiu, Lublin 2008.
25. Pressman S., S. Cohen S., Does Positive Affect Influence Health? „Psychological Bul-

letin” 2005, Vol. 131, No.6.

Justyna Mróz

458

26. Schwarzer R., Taubert S., Radzenie sobie ze stresem: wymiary i procesy, „Promocja

Zdrowia. Nauki Społeczne i Medycyna” 1999, nr 17.

27. Sęk H., Cieślak R., Wsparcie społeczne, Warszawa 2005.
28. Seligman M., Ciskszentmihali M., Positive Psychology: An Introduction, “American

Psychologist” 2000, No. 55.

29. Trzebińska, E., Psychologia pozytywna, Warszawa 2008.
30. Tugade M.M., Fredrickson, B. L., Resilient Individuals Use Positive Emotions to

Bounce Back from Negative Emotional Experiences, “Journal of Presonality and Social
Psychology” 2004, No. 86.

31. Tugade M.M., Fredrickson, B.L., Regulation of Positive Emotion: Emotion Regulation

Strategies that Promotion Resilience, “Journal of Happiness Studies” 2007, No. 8.

32. Turner J., Helms D., Rozwój człowieka, Warszawa 1999.
33. Watson D., Casillas A., Neurotyzm: właściwości adaptacyjne i nieadaptacyjne, w:

Podpatrywanie umysłu, red. M. Fajowska, M. Marszał-Wiśniewski, G. Sędek, Gdańsk
2006.

34. Well-being: The Foundations of Hedonic Psychology, eds. Kahneman D., Diener E.,

Schwarz N., New York 1999.

„FEELING HAPPY” YOUNG PEOPLE’S

PSYCHOLOGICAL WELL-BEING

Summary

Polish epidemiological research results show the increase in the number of

cases of adolescent depression. The percentage of young people suffering from
depressive disorders has grown from the level of 27% to 54,1%. The article
presents the assumptions of positive psychology and the benefits that the
psychological well-being poses in different spheres of human functioning: stress
management, personality formation and the efficiency of cognitive processes. This
is particularly important in the prevention of emotional disorders and the formation
of psychological well-being. Supporting the family is a priority in the process of
the development of healthy society, with a special attention being paid to young
people, experiencing a lot of perplexities and crises during adolescence.