54

Œcianka Krystyny i W³adys³awa Po¿aryskich

w kamienio³omie w Bochotnicy

5692

Lokalizacja:

województwo lubelskie

powiat pu³awski

gmina Kazimierz Dolny

miejscowoϾ Bochotnica

Rejon geograficzny:

Wy¿yna Lubelsko-Lwowska

Wy¿yna Lubelska

P³askowy¿ Na³êczowski

Jednostka geologiczna:

niecka brze¿na

niecka lubelska

Opole Lubelskie

Jednym z interesuj¹cych miejsc w okolicy Kazimierza

Dolnego nad Wis³¹ jest nieczynny kamienio³om w Bochotnicy

na prawym brzegu Wis³y. Miejscowoœæ po³o¿ona jest 4 km na

pó³noc od Kazimierza Dolnego i 9 km na po³udnie od Pu³aw

nad rzek¹ Bystra. W kamienio³omie na zboczu doliny Wis³y

ods³aniaj¹ siê wysokie na 10 metrów œciany, zbudowane z

jasnych ska³ wieku kredowego i trzeciorzêdowego.

Kazimierz Dolny i jego okolice le¿¹ w pobli¿u pó³nocnej

krawêdzi wy¿yny œrodkowo-polskiej, której j¹drem jest

paleozoiczny trzon Gór Œwiêtokrzyskich. Jest to obszar

wystêpowania najm³odszych warstw górnej kredy na

pó³nocno-wschodnim obrze¿eniu masywu Œwiêtokrzyskiego.

W okolicach Kazimierza w budowie geologicznej znacz¹c¹

rolê odgrywaj¹ opoki (kreda). Opoki, trzeciorzêdowe gezy

i wapienie ods³aniaj¹ siê w kamienio³omie w Bochotnicy.

W dolnej czêœci œciany kamienio³omu ods³aniaj¹ siê

opoki z prze³awiceniami margli. Opoka to ska³a bia³a, doœæ

twarda, zawieraj¹ca do 60% CaCO

3

i 30% SiO

2

(kwarc i

opal) sk³ad uzupe³niaj¹ minera³y ilaste. Postsedymentacyj-

ne rozpuszczanie znajduj¹cych siê pierwotnie w osadzie

krzemionkowych igie³ g¹bek powoduje, ¿e opoki czêsto

bywaj¹ porowate. W kamienio³omie wystêpuj¹ takie w³aœnie

opoki (o porowatoœci nawet do 40%), prze³awicaj¹ce siê z

odmian¹ bardziej zwiêz³¹, w której pró¿nie po ig³ach g¹bek

stanowi¹ tylko kilka procent objêtoœci ska³y. Obie odmiany

zawieraj¹ liczne skamienia³oœci; doœæ ³atwo mo¿emy znaleŸæ

w nich fragmenty i odciski amonitów, ma³¿y, ramienionogów,

belemnitów i œlimaków.

Ponad opokami w kamienio³omie ods³ania siê oko³o

pó³metrowej mi¹¿szoœci warstwa prawie czystego wapienia

(sk³ada siê w 95% z CaCO

3

i oko³o 5% SiO

2

) zwiêz³ego,

barwy jasnoszarej lub rdzawej. Powierzchnia stropowa

tej warstwy jest bardzo nierówna poprzecinana licznymi

kana³ami o g³êbokoœci do 0,5 m. Taka „roz¿arta”, nierówna

powierzchnia okreœlana jest jako twarde dno (

hard ground).

Zag³êbienia i kana³y wype³nione s¹ materia³em pochodz¹cym

z le¿¹cej wy¿ej warstwy zielonkawego, drobnoziarnistego

piaskowca kwarcowo-glaukonitowego. Ta oko³o 40 - cen-

tymetrowa warstwa piaskowca nazywana jest warstw¹

fosforytow¹ z powodu wystêpuj¹cych w niej konkrecji fo-

sforytowych. S¹ one pseudomorfozami po g¹bkach, rzadziej

po ma³¿ach czy brachiopodach.

Strop warstwy wapieni mastrychtu, z wykszta³con¹

stref¹ twardego dna, jest granic¹ pomiêdzy er¹ mezozoiczn¹

i kenozoiczn¹. Osady wapienia zawieraj¹ faunê typow¹ dla

górnej kredy (mastrychtu), natomiast w piaskach glauko-

nitowych wystêpuje fauna wskazuj¹ca na trzeciorzêdowy

(dan) wiek osadów.

Ponad warstw¹ piaskowców fosforytowych wystêpuj¹

osady okreœlane nazw¹ „siwaka”. S¹ to szarozielone gezy

z bochenkowato wykszta³conymi warstwami twardych sza-

rych wapieni o mi¹¿szoœci do kilkudziesiêciu centymetrów.

Gezy s¹ ska³ami miêkkimi i lekkimi, sk³adaj¹cymi siê z ziaren

kwarcu i glaukonitu, igie³ g¹bek, otwornic oraz substancji

ilastej, opalu i wêglanu wapnia. Po ig³ach g¹bek pozosta³y

jedynie pró¿nie, dziêki czemu porowatoœæ tych ska³ jest

wysoka, dochodz¹c do 50% objêtoœci ska³y.

Utwory ods³aniaj¹ce siê w kamienio³omie w Bochotnicy

reprezentuj¹ wêglanowe osady, zdeponowane w jednym z

niezbyt g³êbokich zbiorników morskich, jakie wystêpowa³y

na tym obszarze 70-60 milionów lat temu. Widoczna w

œcianie kamienio³omu powierzchnia okreœlana jako twar-

de dno to powierzchniowa warstwa osadów morskich,

stwardnia³a i zmieniona wskutek okresowej przerwy w

sedymentacji i procesów korozji morskiej (wietrzenia che-

micznego i dzia³alnoœci organizmów dennych).

Opisany kamienio³om jest interesuj¹cy co najmniej

z dwóch powodów: w ods³oniêtych w nim osadach przebiega

granica miêdzy er¹ mezozoiczn¹ i kenozoiczn¹, a ponadto

dobre ods³oniêcia osadów najstarszego trzeciorzêdu (danu)

4568

Pu³awy

5690

1

55

Wybrana literatura: 350, 351, 352, 353

Bochotnica

nale¿¹ do rzadkoœci, nawet w skali europejskiej. Dlatego

œciana kamienio³omu w Ochotnicy jest zatwierdzonym sta-

nowiskiem dokumentacyjnym, znanym pod nazw¹ Œcianki

Krystyny i W³adys³awa Po¿aryskich – znanych polskich

geologów.

Ska³y kredowe okolic Kazimierza i Bochotnicy, zw³aszcza

opoki, znajdowa³y zastosowanie w budownictwie. Dla tych

celów by³y eksploatowane w kamienio³omie w Bochotnicy

z zastosowaniem techniki komorowej. Œlady takiej eks-

ploatacji widzimy w wyrobisku w postaci szeregu komór

poeksploatacyjnych.

Kamienio³om le¿y przy niebieskim szlaku turystycznym

prowadz¹cym z Annopola do Pu³aw oraz stanowi jeden z punk-

tów œcie¿ki dydaktycznej wytyczonej w okolicy Bochotnicy.

Okolice Kazimierza Dolnego le¿¹ce na terenie Kazimierskiego

Parku Krajobrazowego obfituj¹ w wiele ciekawych obiektów

geologicznych. Nale¿¹ do nich m.in. rezerwat krajobrazowo-

geologiczny Skarpa Dobrska, Ma³opolski Prze³om Wis³y pod

Kazimierzem Dolnym oraz szereg w¹wozów lessowych w

okolicy Kazimierza np. Korzeniowy Dó³.

The quarry in Bochotnica –

the Krystyna and W³adys³aw Po¿aryski Crag

In the Bochotnica village located on the right bank of the

Vistula River, about 4 kilometers north from Kazimierz Dolny

town and 9 kilometers south from Pu³awy, in an inactive quarry

the Cretaceous and Tertiary sediments are exposed.

In the lower part of 10-meters-high wall the gaizes in-

terbedded with marls occur. Gaize is a white, moderately

hard rock composed of 60% CaCO

3

and 30% SiO

2

(quartz

and opal) with an admixture of clay minerals. Gaize shows

very high porosity (up to 40%) resulting from the open

spaces left after dissovled sponges spiculae. Gaizes are rich in

macro- and microfossils (ammonites, bivalves, brachiopods,

belemnites and gastropods).

Autor karty stanowiska dokumentacyjnego: J. Harasimiuk

Autor fotografii: M. Doktor

Gaizes are ovelain by 50-centimeters-thick layes of

light-grey or rusty, compact limestone. The upper surface

of this layer is rough and perforated by numerous canals

extending down to 50 centimemeters below layer surface.

This is a hard-ground. Holes and canals are filled with mate-

rial derived from the overlying bed – greenish, fine-grained,

quartz-glauconite sandstone of thickness up to 40 centi-

meters. The layer is called “phosphatic” due to common

phosphorite concretions.

Phosphatic sandstones are covered by greyish-green

gaizes with loaf-like interbeds of grey, hard limestones, some

tens of centimeters thick.

The top of Maastrichtian succession with the hard-

ground is a boundary between Mesozoic and Cainozoic eras.

Limestones accumulate fossils typical of the Maastrychtian

(Upper Cretaceous) whereas glauconitic sandstones contain

fauna assemblage of the Danian (Tertiary).

Sediments from the Bochotnica quarry were deposited

in moderately deep basins existing here between 70 and

60 Ma.

Gaizes from Kazimierz and Bochotnica areas show high

porosity which makes them perfect insulating materials used

in building industry. The rocks were worked in the quarry

with the chamber system. Traces of chambers are still visible

in the quarry walls.

The site is located close to the blue touristic trail lead-

ing from Annopol to Pu³awy towns and is also a stop at the

thematic trail routed in the area of the Kazimierz Landscape

Park. The park area groups several interesting sites, e.g. the

landscape and geological reserve Skarpa Dobrska, Vistula

River breaks in Kazimierz Dolny, numerous loess gorges (e.g.

Korzeniowy Dó³) in the vicinity of Kazimierz.

The Bochotnica quarry is easily accessible from the main

highway Kazimierz Dolny-Pu³awy. Available are both the

coach lines and the city buses.

2

1

2