Alfons XIII

i II Republika

mgr Zuzanna Jakubowska

Periodyzacja

• 1902-1931: lata panowania Alfonsa XIII
• 1909 r.: Tragiczny Tydzień w Barcelonie
• 1914-1918: I Wojna Światowa
• 1921 r.: klęska w Maroku
• 1923-1930: dyktatura Manuela Primo de Rivery
• 1931-1936: II Republika (do Wojny Domowej)
• Prezydenci II Republiki:

– Niceto Alcalá-Zamora:

1931-1935

– Manuel Azaña:

1935-1939

• 1933-1935: Czarne Dwulecie
• 1934 r.: rewolucja w Asturii

Alfons XIII Afrykański

• Lata panowania: 1902-1931
• Zapalony miłośnik automobilizmu i armii

– wojsko jako punkt oparcia monarchii

• Ambicje polityczne:

– król autorem intryg pałacowych
– konflikty z politykami
– wojsko znów wkracza na scenę publiczną

• Erozja dwupartyjnego systemu władzy

– podkopanego przez klęskę kubańską

• Wyłaniają się inne ugrupowania
• Zmiana pokoleniowa polityków

Alfons XIII

Problemy początku wieku

• Wzrost wpływu anarchistów i socjalistów

– tendencje rewolucyjne, zaburzenia społeczne

• Napięcia wywołane przez regionalizm kataloński

– Katalonia najsilniej rozwinięta, nie do końca

zintegrowana z systemem

• Panowanie Alfonsa naznaczone kolejnymi próbami

ozdrowieńczych reform

• Próby zwiększenia autonomii lokalnych wspólnot,

by osłabić kacykizm

• Najwybitniejsi politycy:

– konserwatysta Antonio Maura
– liberał José Canalejas

Maura i Tragiczny Tydzień

• Antonio Maura:

wizjoner, niechętny do kompromisu

• Jego rząd upada na skutek tzw.

Tragicznego Tygodnia (

La Semana Trágica

):

– Barcelona 1909 r.
– manifestacje przeciw poborowi do wojska

w związku z wojną w Maroku

– strajk generalny
– zamieszki antyklerykalne
– brutalna pacyfikacja

Antonio Maura

La Semana Trágica

Pożary w Barcelonie

Profanacja grobów

José Canalejas

• Kontynuacja reform społecznych
• Reformy finansowe
• Próba rozwiązania problemu katalońskiego

– projekt połączenia prowincji w tzw.

Mancomunitat



zwiększenie autonomii

• Rozwiązanie problemu marokańskiego:

– o wpływy w Maroku walczyli Niemcy i Francja
– by zapobiec ich dominacji, z części sułtanatu

utworzono protektorat hiszpański

• Canalejas zginął z rąk anarchistów

José Canalejas

Hiszpania w I Wojnie Światowej

• W chwili wybuchu wojny: kryzys hiszpańskich

instytucji politycznych  neutralność Hiszpanii

– niezdolność armii do wzięcia udziału
– marginalna rola kraju: Hiszpania nie jest stroną w sporach

• Ale dzięki temu jest pośrednikiem i mediatorem

– w wymianie jeńców i cywilów
– w inicjatywach pokojowych (bez powodzenia)

• Dyskusje nad neutralnością:

– różne grupy popierają walczące strony

• konserwatyści raczej państwa centralne
• liberałowie i radykałowie raczej Ententę

– niemieckie łodzie podwodne, blokując Anglię, zatapiają

hiszpańskie statki handlowe (65)

– Francja chce wciągnąć Hiszpanię w wojnę

Korzyści i problemy Hiszpanii

• Zaopatrywanie obu stron  boom gospodarczy:
• Rozbudowa przemysłu, szybki wzrost produkcji

– zwłaszcza w Katalonii i pn-zach części kraju

• Pod uprawę brano tereny leżące odłogiem
• Cena wzrostu: inflacja

– płace robotników nie nadążają za cenami
– a zyski producentów krociowe


nasilenie się protestów socjalnych

• 1917 r.: masowe powstawanie

juntas de defensa

– oficerowie przeciw generalicji i wyższej kadrze dowódczej
– żądania płacowe
– sprzeciw wobec klikowym stosunkom w armii
– także hasła odnowy kraju


poparcie społeczeństwa, znużonego chaosem

Ku dyktaturze

• Nastroje rewolucyjne pod wpływem Rosji

i powojennej recesji

– recesja wymusza ograniczanie produkcji


zwolnienia, obniżanie płac



strajki, terror anarchistów, pacyfikowanych za pomocą

bojówek. Najgoręcej w Barcelonie.

• 1918-1921: epidemia grypy hiszpanki;

160 tys. ofiar

• 1921 r.: kompromitująca klęska w Maroku

– podczas prób opanowania sytuacji w protektoracie
– szok; uwidacznia się niezdolność armii lądowej do działań

• Zniechęcenie wobec systemu parlamentarnego

– nie zapewnia ładu
– nie umie zaradzić recesji

• Ostry antagonizm między politykami a armią

Pronunciamiento Primo de Rivery

• Nastroje sprzyjają zamachowi stanu
• Miguel Primo de Rivera:

– dowódca okręgu wojskowego w Katalonii
– niezależny politycznie
– nieuwikłany w klęskę marokańską;
– jowialność i barwny styl życia  znany i popularny

• Noc z 12 na 13 IX 1923: pronunciamiento,

zaaprobowane przez króla

– poparcie małe, ale obrona rządu jeszcze mniejsza
– król bierny; oddaje władzę w ręce Primo de Rivery
– nadaje mu uprawnienia do rozwiązania parlamentu i

rządzenia dekretami

• Opinia publiczna wręcz entuzjastyczna

Miguel Primo de Rivera

Charakterystyka dyktatury

• Sześć i pół roku stabilizacji
• Podobieństwa z systemami

– Mussoliniego
– Piłsudskiego

• Wojsko motorem przewrotu i podporą rządów
• Antypartyjna ideologia
• Brak konkretnego programu politycznego
• Ograniczony stopień represyjności
• Względna tolerancja wobec opozycji
• Koniec kryzysu ekonomicznego i wzrost

produkcji  trendy europejskie

Rządy Primo de Rivery

• Zdławienie terroryzmu anarchistów
• Likwidacja rebelii w Maroku
• Utworzenie Rady Gospodarki Narodowej; Plan

Dziesięcioletni:

– sieć autostrad
– tamy, zbiorniki retencyjne, elektrownie wodne
– elektryfikacja wsi
– irygacja znacznych obszarów rolnych
– modernizacja kolei
– roboty publiczne ograniczające bezrobocie

• Interwencjonizm państwowy:

– sieć banków państwowych
– monopole państwowe

• m.in. paliwowy i telekomunikacyjny

Elektryfikacja Hiszpanii, 1927

Telefónica

Alfons XIII na tarasie Telefóniki

Rządy Primo de Rivery – cd.

• Polityka społeczna:

– łagodzenie konfliktów między kapitałem a pracą
– poprawa warunków życia robotników
– komisje arbitrażowe, mające osiągać ustalenia dotyczące

płac i warunków pracy

• Próba instytucjonalizacji dyktatury, ale brak silnego

zaplecza

• Protesty różnych grup społecznych z powodu

– cenzury, etatyzmu, działań antykatalońskich etc.

• Po skutecznym rozwiązaniu największych

problemów społeczeństwo, a także król odwracają się
od Primo de Rivery
 nie ma powodu do przedłużania dyktatury

Upadek dyktatury

• Rośnie deficyt i inflacja, na skutek

finansowania wielkich przedsięwzięć
inwestycyjnych

– załamanie się pesety to kolejny cios dla

dyktatury

• Primo de Rivera podupada na zdrowiu i traci

chęć utrzymywania się u władzy

• I 1930: podaje się do dymisji, wyjeżdża, wkrótce

umiera.

• Dyktatura – określana jako najłagodniejsza

i najbardziej liberalna w dwudziestowiecznej
Europie – upada równie bezboleśnie, jak
się zaczęła

Ku Republice

• Król obarczany odpowiedzialnością za dyktaturę
• Pierwsze oznaki Wielkiego Kryzysu:

– spadek produkcji przemysłowej i rolnej
– w Katalonii i Andaluzji powiększa się bezrobocie

• VIII 1930 r.: siły antymonarchistyczne zawiązują

Pakt z San Sebastián: socjaliści, regionaliści,

ugrupowania umiarkowane

– wieś i mniejsze miasta za monarchią

• II 1931 r.: intelektualiści (w tym Ortega y Gasset,

Marañón) zakładają Ugrupowanie Służby Republice

– uznają, że Hiszpania osiągnęła krańcowe stadium upadku

• Od króla odwraca się też wojsko

– próby przewrotów z udziałem wojskowych, którzy będą

walczyć w Wojnie Domowej

José Ortega y Gasset i Gregorio Marañón

Proklamacja Republiki

• 12 IV 1931 r.: wybory municypalne; wielkie

zwycięstwo republikanów w wielkich i średnich
miastach (ogólnie mniejszość)

• 14 IV: proklamacja Republiki w Madrycie
• Błyskawiczny upadek monarchii, bez jednego strzału

– Alfons XIII wyjeżdża

• Proreformatorski, antymonarchistyczny Rząd

Tymczasowy II Republiki, oparty o koalicję, która
tworzyła Pakt z San Sebastián

– przekonanie o konieczności całościowej naprawy państwa
– na czele rządu: Niceto Alcalá-Zamora
– umiarkowani katolicy, centrowi radykałowie, lewicowi

mieszczanie (w tym Akcja Republikańska), socjaliści

Proklamacja Republiki

Działania rządu

• Ustawodawstwo socjalne:

– prawo pracy
– ustalenie relacji między dzierżawcami i robotnikami

rolnymi a właścicielami ziemskimi

– lepsza ochrona prawna dla dzierżawców, łatwiejszy

dostęp do kredytów

– właściciele ziemscy mieli zabronione zatrudnianie

robotników spoza najbliższej okolicy

• Dzięki reformom, wielki wzrost wpływu socjalistów

– kontrolowali m.in. instytucje czuwające nad ochroną

stosunków pracy w rolnictwie

• VI 1931 r.: wybory do Kortezów; zwycięstwo partii

tworzących rząd  wotum zaufania

– utworzenie komisji konstytucyjnej

Rząd Tymczasowy

Działania rządu – cd.

• Próby przeprowadzenia reformy rolnej

– wywłaszczenia ziem
– Instytut Reformy Agrarnej dostaje za niski budżet;

przerost biurokracji

• Ustanowienie autonomii katalońskiej

– w Katalonii proklamowano „Republikę Katalońską

w ramach Federacji Iberyjskiej” (nieistniejącej!)

– na czele Lluís Companys i Francesc Macìa,

nacjonalistyczna lewica; zgoda na współpracę z Madrytem

– 1932 r.: Statut Autonomiczny

• kompetencje: sądownictwo, szkolnictwo, administracja
• kataloński jako język urzędowy na równi z hiszpańskim

• Reforma armii: min. wojny, potem premier Azaña

– powód ostrych podziałów w kadrze oficerskiej
– 1932 r.: nieudany pucz generała Sanjurjo przeciw koalicji

Lluís Companys i Francesc Macìa

L. Companys

F. Macìa

Konstytucja

• Spory podczas jej tworzenia  siły bardziej

umiarkowane opuszczają koalicję

• Konstytucja – dzieło centrolewicy,

nieakceptowane przez prawicę

– Hiszpania jako

República de los trabajadores de toda clase

– własność podporządkowana interesowi ogólnemu
– interwencjonizm państwowy
– parlament jednoizbowy
– powszechne prawo wyborcze

• pierwszy raz również dla kobiet

– rozwody
– siedmioletnia kadencja prezydenta

Konstytucja 1931

Ustawy antykościelne w Konstytucji

• Równość wyznań
• Rozdział państwa od Kościoła
• Brak subwencji dla Kościoła
• Kult tylko w świątyniach (chyba, że zgoda władz)
• Odebranie zakonom szkolnictwa

– niełatwo stworzyć od razu świecki system nauczania

• Możliwość likwidacji zakonów i nacjonalizacji dóbr

– rozwiązano zakon jezuitów

• Sprzeciw prawicy i duchowieństwa
• Początki Republiki naznaczone zamieszkami



antyklerykalizm ludowy i mieszczański

– spalono ponad 100 kościołów i klasztorów

Pierwsze lata Republiki

• Kłopoty z anarchistami z CNT i FAI

– strajki, akty przemocy
– zamieszki chłopskie  brutalna pacyfikacja

• Koniec 1932 r.: szczytowe bezrobocie, 600 tys. ludzi

– kryzys gospodarczy pogarsza nastroje

• W siłę rośnie i radykalizuje się socjalistyczny związek

zawodowy, UGT, rywalizujący z anarchistami

• Koalicja słabnie, prawica konsoliduje się

– największe ugrupowanie: CEDA José Maríi Gil Roblesa
– siły akceptujące Republikę i demokrację
– b. nośne hasło: ograniczyć antyklerykalizm Konstytucji

• Na radykalnej prawicy karliści  bojówki (

requetés

)

• Rząd szykanuje opozycję, w tym anarchistów

i komunistów

Rozwinięcie skrótów

• CNT

– Confederación Nacional de Trabajo



Narodowa Konfederacja Pracy

• FAI

– Federación Anarquista Ibérica



Iberyjska Federacja Anarchistyczna

• UGT

– Unión General de Trabajadores



Generalna Unia Robotnicza

• CEDA

– Confederación Española de Derechas Autónomas



Hiszpańska Konfederacja Autonomicznej Prawicy

El bienio negro,

1933-1935

• IV 1933 r.: prawica zwycięża w wyborach

municypalnych

– prezydent Alcalá-Zamora żąda ustąpienia rządu
– nowy rząd upada



XI 1933 r.: wybory do Kortezów wygrywa

prawica

– początek tzw. „czarnego dwulecia”

• Rządy Partii Radykalnej i CEDA

– hamowanie, a nawet likwidacja najważniejszych reform
– brutalne represje wobec partii lewicowych i organizacji

robotniczych

• lewica przestała respektować demokratyczny porządek

• Pogłębia się polaryzacja polityczna i ideologiczna



prowadzi do konfrontacji siłowej

Niceto Alcalá-Zamora i Manuel Azaña

Rewolucja w Asturii

• Niechęć, obawy i radykalizacja lewicy,

także na tle dojścia do władzy Hitlera

• 1934 r.: tajny związek rewolucyjny;

– X 1934: próba przewrotu, źle przygotowana
– w większości miejsc szybko stłumiona

• Asturia: dołączają anarchiści i uzbrojeni górnicy

– 2 tygodnie kontrolują dużą część regionu, oblegają Oviedo
– zacięte walki, terror, tortury, egzekucje
– ponad 1000 zabitych, kilka tysięcy rannych
– opór rozbiły elitarne oddziały ściągnięte z Maroka

• Zwiastun Wojny Domowej. Oddźwięk w Europie
• Lewica konsoliduje się; prawica – autodestrukcja z

powodu skandali finansowych radykałów

– upadki kolejnych rządów; rozpisane nowe wybory

Rewolucja w Asturii

Źródła

•

http://worldroots.com/brigitte/gifs7/alfonso13spain1886.jpg - Alfons XIII - 1

•

http://www.time.com/time/magazine/0,9263,7601241222,00.html - Alfons XIII – 2

•

http://libro.uca.edu/payne2/Antonio%20Maura.jpg - Maura 1

•

http://www.historiasiglo20.org/HE/12a-2.htm - Semana Trágica 1

•

http://www.artehistoria.com/tienda/banco/jpg/HIP20498.jpg - Semana Trágica 2

•

http://libro.uca.edu/payne2/Jose%20Canalejas.jpg - Canalejas 1

•

http://www.uc3m.es/uc3m/inst/MU/publicaciones/Madrid/f_jose_canalejas.jpg - Canalejas 2

•

http://libro.uca.edu/payne2/Primo%20de%20Rivera.jpg - Primo de Rivera 1

•

http://encyclopedia.quickseek.com/images/Primo_de_rivera_1.jpg - Primo de Rivera 2

•

http://www.campusred.net/telos/CuadernosColor/c65/grandes/R-00089.jpg - elektryfikacja

•

http://www.fotomadrid.com/files/art_45_05.jpg - król na tarasie Telefóniki

•

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5c/JoseOrtegayGasset.jpg - Ortega

•

http://www.animanaturalis.org/modules.php?goto=Gvst31_249 - Marañón

•

http://www.elplural.com/media/0000002500/0000002601.jpg - proklamacja 1

•

http://www.escolar.net/MT/archives/14abril.jpg - proklamacja 2

•

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/22/Flag_of_the_Second_Spanish_Republic.svg -

flaga

•

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/gl/8/8a/Gouvernement_provisoire.jpg - rząd

•

http://www.grec.com/hiperenc/gran/FOTO/FG002550.JPG - Companys 1

•

http://www.gencat.net/generalitat/img/antecedents17.jpg - Companys 2

•

http://www.gencat.net/generalitat/img/antecedents15.jpg - Macìa

•

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/gl/3/38/Capa_constitucion1931.jpg - Konstytucja

•

http://images.encarta.msn.com/xrefmedia/sharemed/targets/images/pho/000a4/000a41ae.jpg -

Alcalá¡Zamora

•

http://www.larramendi.es/Poligrafos/Imagenes/azana.jpeg - Azaña

•

http://www.historiasiglo20.org/HE/images/13a2-revolucionasturias.jpg - Asturia 1

•

http://147.96.1.15/BUCM/cee/expo/GALERIAS%20DE%20IMAGENES/017.jpg - Asturia 2