Mikrobiologiczna
jakość kosmetyków
Podstawy prawne w UE
Dotychczas
" Ustawa z 30 marca 2001 r. o kosmetykach (Dz. U. z 2001, Nr 42, poz. 473); Siedem
Dyrektyw Komisji  ustalają wspólne metody badania kosmetyków
 Wdrożenie do polskiego prawa dyrektywy z dnia 27 lipca 1976 roku (76/768/EWG ze zm.) w
sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich dotyczących produktów kosmetycznych
 Dyrektywa ta stanowi, że wymagania prawne dotyczące produktów kosmetycznych, w
szczególności dotyczące składu, oznakowania, dokumentacji i bezpieczeństwa produktów
kosmetycznych są identyczne we wszystkich krajach Unii Europejskiej.
 Produkt wytworzony w danym kraju UE może być wprowadzony do obrotu w innym kraju UE, przy
spełnieniu lokalnych wymagań językowych obowiązujących w tym kraju.
Podstawy prawne w UE
" Ustawa z 30 marca 2001 r. o kosmetykach (Dz. U. z 2001, Nr 42, poz. 473); Siedem Dyrektyw
Komisji  ustalają wspólne metody badania kosmetyków
" Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie określenia procedur
pobierania próbek kosmetyków oraz procedur przeprowadzania badań
laboratoryjnych(Dz.U. 2003 nr 9 poz. 107).
" Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 16 czerwca 2003 r. w sprawie określenia kategorii
produktów będących kosmetykami (Dz. U. z 2003 r., Nr 125, poz. 1168);
" Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 marca 2005r. w sprawie list substancji
niedozwolonych lub dozwolonych z ograniczeniami do stosowania w kosmetykach oraz
znaków graficznych umieszczanych na opakowaniach kosmetyków (Dz. U. Nr 72 poz. 642 z
póz
n. zm.)
" Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1223/2009 z dnia 30
listopada 2009 roku
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr
1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 roku
" zastępuje od 11 lipca 2013 r. dyrektywę  kosmetyczną , która zapewniała do tej pory
swobodny przepływ towarów przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony
konsumentów.
" Przepisy rozporządzenia mają na celu zapewnienie ochrony zdrowia i informowania
konsumentów poprzez monitorowanie składu i etykietowania produktów. Rozporządzenie
przewiduje również ocenę bezpieczeństwa produktów i zakaz przeprowadzania testów na
zwierzętach.
" Największe zmiany, a głównie dla małych i średnich firm kosmetycznych, dotyczyć będą
dokumentacji produktu kosmetycznego.
" Dokumentacja produktu będzie musiała zawierać m.in. :
 karty charakterystyki użytych składników,
 wyniki badań dermatologicznych,
 wyniki badań mikrobiologicznych wraz z testem obciążeniowym,
 wyniki badań fizykochemicznych wyrobu,
 zgłoszenie do rejestru,
 wyniki badań aplikacyjnych, treści etykiet i materiałów marketingowych.
" Proces produkcji kosmetyków ma odbywać się zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki
Produkcji wg normy PN-EN ISO 22716:2009/Ap 1:2009  Kosmetyki  Dobre Praktyki
Produkcji (GMP)  Przewodnik Dobrych Praktyk Produkcji .
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady
nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 roku
" zastępuje od 11 lipca 2013 r. dyrektywę  kosmetyczną , która zapewniała do tej pory
swobodny przepływ towarów przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiego poziomu
ochrony konsumentów.
" Rozporządzenie określiło harmonogram wdrożenia rozporządzenia w następujących
etapach:
 od 1 grudnia 2010  wymagania dotyczące substancji rakotwórczych, mutagennych
lub toksycznych reprodukcyjnie (CMR),
 od 11 stycznia 2013  wymagania dotyczące nanomateriałów,
 od 11 lipca 2013  pozostałe wymagania rozporządzenia, w tym zgodność z
wymaganiami Dobrych Praktyk Produkcji.
Wszelkie zmiany związane z wymaganiami normy wpłyną korzystnie na postrzeganie
producenta kosmetyków przez klienta, który otrzyma gwarancję wyższej jakości produktów
kosmetycznych i co za tym idzie bezpieczeństwa własnego zdrowia. Zaufanie do własnych
procesów wytwórczych jest ściśle związane z zaufaniem klienta końcowego.
Kosmetyki
W świetle ustawy o kosmetykach:
kosmetykiem jest każda substancja przeznaczona do zewnętrznego kontaktu z ciałem
człowieka: skórą, włosami wargami, paznokciami, zewnętrznymi narządami płciowymi i
błonami śluzowymi jamy ustnej, których wyłącznym lub podstawowym celem jest
utrzymanie ich w czystości, pielęgnowanie, ochrona, perfumowanie, zmiana wyglądu
ciała lub ulepszenie jego zapachu.
Bezpieczeństwo kosmetyków
" To ocena ryzyka dla zdrowia człowieka przy stosowaniu wyrobu zgodnie z
przeznaczeniem i sposobem użycia oraz przy użyciu pomyłkowym
" Na ocenę bezpieczeństwa składają się:
 Właściwości fizykochemiczne
 Specyfikacja mikrobiologiczna
 Identyfikacja i zawartość zanieczyszczeń
Specyfikacja mikrobiologiczna  określenie czystości mikrobiologicznej - szczególnie ważne dla
składników pochodzenia roślinnego, zwierzęcego i mineralnego
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r
Wymagania mikrobiologiczne
Kategoria I
Kategoria II
kosmetyki przeznaczone dla dzieci i w
inne kosmetyki
okolice oczu
" Ogólna liczna drobnoustrojów nie może " Ogólna liczba drobnoustrojów tlenowych
przekraczać 100 jtk/g lub ml produktu mezofilnych nie może przekraczać 1000
Interpretacja wyników: jtk/g lub ml
" 102  maksymalny limit akceptacji to Interpretacja wyników:
5x102
" 103  maksymalny limit akceptacji to
5x103
W 0,1 g lub 0,1 ml próbki kosmetyku nie mogą być obecne drobnoustroje:
�� Pseudomonas aeruginosa
�� Staphylococcus aureus
�� Candida albicans
KRYTERIA AKCEPTACJI
Akceptowana jest jakość próbek, które spełniają wymagania jakościowe I ilościowe
Candida albicans
" bezotoczkowy grzyb zaliczany do drożdży
" Wchodzi w skład flory fizjologicznej około 40-80% populacji
" Odpowiedzialny za zakażenia oportunistyczne
" Kandydoza  drożdżyca. Konsekwencją drożdżycy są choroby ze strony różnych narządów (skóra,
przewód pokarmowy, układ moczowy itd.)
" W krajach rozwiniętych na schorzenia spowodowane przez drożdżaki cierpi powyżej 30% populacji.
Śmiertelność z powodu zachorowania na drożdżycę w grupie osób wysokiego ryzyka wzrosła do 50%
(białaczka, zespół zaburzeń odporności, AIDS).
y
ródła zanieczyszczenia kosmetyków
Skażenie pierwotne
" związane z produkcją kosmetyków (surowce, woda,
higiena procesu produkcyjnego, opakowania)
Skażenie wtórne
" związane ze stosowaniem kosmetyków
Zanieczyszczenie pierwotne
" Surowce  szczególne zagrożenie jest związane ze stosowaniem surowców naturalnych 
pochodzenia roślinnego, zwierzęcego.
" Woda  podstawowy składnik produktów kosmetycznych, medium, w którym
rozpuszczane są poszczególne składniki. Może stanowić z
ródło drobnoustrojów
chorobotwórczych.
" Środowisko produkcyjne, higiena procesu
 urządzenia,
 personel produkcyjny
 czystość powietrza w pomieszczeniach.
Właściwe parametry tych detali stanowią podstawowy warunek zapewnienia wymaganej jakości
produktów końcowych
" opakowania
Surowce
" Surowce do produkcji kosmetyków to mieszanina różnych związków organicznych i
nieorganicznych
" Surowce zawierają m.in. białka, tłuszcze , witaminy , kwasy organiczne, alkohole , estry,
ketony, związki cykliczne, aromatyczne i niearomatyczne.
" Związki zawarte w surowcach mogą ulegać rozkładowi przez różne mikroorganizmy co
prowadzi do zepsucia się kosmetyku.
" W surowcach występują drobnoustroje saprofityczne stanowiące mikroflorę rodzimą oraz
mikroflorę pochodzącą ze środowiska zewnętrznego.
Surowce
" Substancje bezwodne, syntetyczne (sztuczne oleje, woski i tłuszcze, związki
powierzchniowo czynne) są wolne od mikroorganizmów bądz
zawierają nieliczne
drobnoustroje  brak warunków do rozwoju.
" Większość surowców pochodzenia naturalnego (wyciągi, soki roślinne, mleko) zawiera
drobnoustroje.
" Mikroflora towarzysząca może ulec namnożeniu podczas transportu, przechowywania czy
też suszenia  ważne z
ródło pochodzenia surowców.
" Przetwarzanie surowców, łączenie składników może ułatwić rozwój drobnoustrojów.
" Woda jako surowiec  musi posiadać określoną czystość mikrobiologiczną.
" Woda z określonych z
ródeł (gorące z
ródła, bagna) może zawierać substancje odżywcze 
dobre warunki do rozwoju mikroorganizmów, z
ródło drobnoustrojów o unikalnych
właściwościach np. ciepłooporność.
Zanieczyszczenia wtórne
" Zakażenia pojawiające się po otwarciu kosmetyku
" Produkt narażony jest na zakażenie przez mikroorganizmy obecne w otaczającym
środowisku, w tym patogennych
" Stopień skażenia produktu związany jest przede wszystkim z warunkami przechowywania
oraz sposobem użytkowania kosmetyku przez konsumenta
" Stopień zanieczyszczenia kosmetyku zależy od:
 Rodzaju kosmetyku (emulsja typu O/W czy W/O)
 Typu opakowania
Biodeterioracja
" Biodeterioracja  proces mikrobiologicznego rozkładu surowców i produktów
" Biodeterioracja  relacje między różnymi materiałami i drobnoustrojami, które się w nich
znalazły
" Kosmetyki  podłoże do rozwoju drobnoustrojów ze względu na
 skład (węglowodany, oleje roślinne i zwierzęce, hydrolizaty białkowe, kwasy tłuszczowe itp.)
 Właściwości (pH, ciśnienie osmotyczne, zawartość tlenu)
 Warunki przechowywania (temperatura, wilgotność)
Zmiany fizykochemiczne produktów kosmetycznych
" Zmiany będące efektem rozwoju mikroorganizmów:
 zmętnienie,
 Utrata homogenności
 rozwarstwienie,
 pojawienie osadu, kłaczków, śluzu
 zmiana konsystencji, zapachu, barwy, smaku
 Zmiana pH
 Fermentacja
 Wytwarzanie gazu
 Zmiany lepkości
" Widoczne zmiany świadczą o wysokim zanieczyszczeniu rzędu 106 jtk/ml (g)
" Niższe skażenie jest niewidoczne, wykrywalne dopiero w badaniach mikrobiologicznych 
NIEBEZPIECZNE!
Konsekwencje skażenia produktów kosmetycznych
" Zmiany będące efektem rozwoju mikroorganizmów:
 Zmętnienie,
 rozwarstwienie,
 pojawienie osadu, kłaczków,
 zmiana konsystencji, zapachu, barwy, smaku
" Konsekwencje skażenia produktów kosmetycznych
 Obniżenie jakości produktów
 Zagrożenie zdrowotne  szczególnie niebezpieczne mikrourazy skóry
" Zespół wstrząsu toksycznego (S. aureus)
" Zespół oparzonej skóry noworodków (S. aureus)
" Grzybice
" Infekcje oczu
Przykłady drobnoustrojów wykrywanych w
produktach kosmetycznych
PRODUKT KOSMETYCZNY MIKROORGANIZMY
Środki stosowane do kąpieli Pseudomonas putida
Szampony do włosów Serratia marcescens, Citrobacter freundii, Enterobacter
sp., Klebsiella sp.
Kremy do rąk Pseudomonas aeruginosa, Candida albicans, Aspergillus
niger, Aspergillus fumigatus, Penicillium sp.
Balsamy do ciała Paecilomyces lilacinus
Talk dla niemowląt Clostridium tetani
Kosmetyki kolorowe (tusze do Pseudomonas aeruginosa, Klebsiella pneumoniae,
rzęs, cienie do powiek) Micrococcus sp., Corynebacterium sp., Moraxella sp.,
Neisseria sp., gronkowce, drożdże
Konserwanty
" Na terenie USA i EU konserwanty muszą zostać wcześniej zatwierdzone przez komitety
ekspertów.
" W Unii Europejskiej wytyczne precyzują maksymalne dozwolone stężenie konserwantu,
stawiają także wymagania co do czystości mikrobiologicznej finalnego produkty oraz jego
odporności na zakażenia. Wymagania te można znalez
ć w europejskim i amerykańskim
wydaniu Pharmacopeia.
" Badania nad dopuszczeniem nowego konserwantu obejmują m.in.
 badania toksyczności,
 stopnia uczulania,
 jakości mikrobiologicznej finalnego produktu i jego odporności na zakażenia.
" Produkty na terenie EU zaopatrzone są w informację  najlepiej zużyć przed&  jeżeli są
stabilne przez okres krótszy niż 30 miesięcy, lub informację  najlepiej zużyć w ciągu& .(ilość
miesięcy od otwarcia) jeżeli są stabilne ponad 30 miesięcy
Konserwanty
" CECHY DOBREGO ŚRODKA KONSERWUJ
CEGO
" Nietoksyczny (dla ludzi środowiska)
" Niedrażniący
" Nieuczulający
" Pozbawiony smaku, zapachu, koloru
" Aktywny wobec szerokiego zakresu mikroorganizmów  bakterii gramdodatnich i gramujemnych,
drożdży i pleśni
" Działanie biobójcze
" Działanie biostatyczne
" Efektywny w niskich stężeniach i w szerokim zakresie pH
" termostabilny
" Rozpuszczalny w wodzie
" Nie powinien wchodzić w reakcję ze składnikami produktu
" Stabilny chemicznie  nie może być dezaktywowany przez składniki produktu
" Musi posiadać optymalny współczynnik podziału, określający stosunek rozpuszczalności w fazie wodnej
i olejowej
" Nie może ulegać hydrolizie
" Nie może być substancją lotną
" Odpowiednia proporcja ceny do działania
Konserwanty
" Brak pojedynczych czynników posiadających wszystkie pożądane cechy
" Zwykle wykorzystuje się synergistyczne działanie kilku środków konserwujących
tzw. układ konserwujący (multicomponent preservative systems)
" Zalety stosowania układu konserwującego:
 Zwiększenie aktywności przeciwdrobnoustrojowej
 Synergizm efektu przeciwdrobnoustrojowego
 Redukcja ryzyka toksykologicznego
 Ograniczenie ryzyka rozwoju mikroorganizmów opornych
 Korzystny stosunek koszt/działanie
Efektywność konserwantów
MIC  Minimum inhibitory concentration
" minimalne stężenie hamujące rozwój mikroorganizmów
" wyrażone w ppm
" MIC środków konserwujących jest różne w zależności od mikroorganizmu
Test kontrolowanego zanieczyszczenia mikrobiologicznego
TESTY OBCI
ŻENIOWE  CHALLENGE TEST
" Testy konserwacji
" Odporność kosmetyków na wtórne zakażenia jest weryfikowana poprzez zdolność do
usunięcia większości celowego zakażenia w okresie kilku tygodni  4 do 6 tygodni
" Wprowadzanie do wyrobu różnych mikroorganizmów: bakterii, drożdży, pleśni (wśród nich
mogą być drobnoustroje chorobotwórcze lub powodujące zepsucie kosmetyku)
Schemat testu konserwacji
" Przygotowanie mikroorganizmów
" Namnażanie, przygotowanie inokulatu o określonej gęstości komórek, ewentualnie mieszanie
szczepów
1
" Inokulacja prób
" Wprowadzanie inokulatu w określonej ilości do próbki kosmetyku
2
" Badanie przeżywalności szczepów testowych
" Pobór prób i posiewy w określonych odstępach czasu
3
" Interpretacja wyników
4
Testy konserwacji
RODZAJ TESTU
AOAC Association of Analytical Communities
CTFA Cosmetic, Toiletry and Fragrance Association
ASTM American Society for Testing and Materials
USP United States of Pharmacopeia
JP Japanese Pharmacopeia
EUP/BP European Pharmakopeia/ British Pharmacopeia
FP Farmakopea Polska
ADC Accelerated Double Challenge
KoKo Test Opracowany przez Sch�lke&Mayr
ISO WD 11930 Norma ISO
KoKo Test Sch�lke&Mayr
Przygotowanie prób i inokulatu
25 g próbki 25 g próbki kosmetyku
kosmetyku bez ŚK z dodatkiem ŚK
Różne szczepy
Mieszanina bakterii o określonej
bakterii, drożdży i
gęstości 108  109 jtk/ml
pleśni namnażane
osobno
KoKo Test Sch�lke&Mayr
Przebieg testu
0,1 ml 0,1 ml 0,1 ml 0,1 ml 0,1 ml 0,1 ml
7 dni 7 dni 7 dni 7 dni 7 dni
7 dni
Agar z hydrolizatem kazeiny i soi
Inkubacja płytek 3 dni w temperaturze 25�C
Agar Sabourada z chloramfenikolem
KoKo Test Sch�lke&Mayr
Interpretacja wyników
- Brak wzrostu
+ słaby wzrost
++ umiarkowany wzrost
+++ intensywny wzrost
Selektywna identyfikacja
bakterii, drożdży i pleśni
Produkt jest dobrze zakonserwowany, jeśli w ciągu 6 tygodni cyklicznego zakażania
nie obserwuje się wzrostu mikroorganizmów
Taki produkt może uzyskać termin ważności 30 miesięcy
Farmakopea UE / Polska
Przygotowanie prób i inokulatu
X g próbki kosmetyku
Czyste szczepy wybranych gatunków mikroorganizmów
o określonej gęstości 108  109 jtk/ml
Farmakopea UE / Polska
Przebieg testu
Ł� 1 % 0 dzień
2 dni
7 dni
14 dni
28 dni
Inkubacja płytek 48 h w temperaturze 30-35�C
Agar z hydrolizatem kazeiny i soi
Agar Sabourada z chloramfenikolem
Inkubacja płytek 5 dni w temperaturze 25�C
Farmakopea UE / Polska
Interpretacja wyników
Zgodnie z wymogami dotyczącymi preparatów do stosowania miejscowego
LOG REDUKCJI
DROBNOUSTROJE KRYTERIUM
2 dni 7 dni 14 dni 28 dni
A 2 3 - BN
Bakterie
B - - 3 BN
A - - 2 BN
Grzyby
B - - 1 BN
BN  liczba drobnoustrojów nie zwiększa się
Kryterium A wyraża zalecaną aktywność przeciwdrobnoustrojową.
W przypadku, gdy kryterium A nie może być przyjęte z przyczyn zwiększonego ryzyka
działań niepożądanych, należy przyjąć kryterium B
ISO/WD 11930
Evaluation of the preservation of a cosmetic product
" Czy istnieje konieczność przeprowadzenia testu konserwacji
" Jak przeprowadzić test konserwacji
KOSMETYK
ISO/WD 11930
Formulacja skrajnie
TAK
niesprzyjająca rozwojowi
drobnoustrojów
NIE
TAK
Specyficzne warunki
produkcji, pakowania
NIE
Test kontrolowanego zanieczyszczenia mikrobiologicznego
Profil A Profil B Ani profil A ani profil B
TAK NIE
Wzmocniona kontrola lub
TAK
Inne czynniki?
inne czynniki?
ISO 29621
ISO 29621
NIE
Ryzyko mikrobiologiczne kontrolowane Ryzyko mikrobiologiczne niekontrolowane
ISO/WD 11930
Przebieg testu
Ł� 1 % 0 dzień
7 dni
14 dni
28 dni
Inkubacja płytek 48 - 72h w temperaturze 30-35�C
Agar z hydrolizatem kazeiny i soi
Agar Sabourada z chloramfenikolem
Inkubacja płytek 3 - 5 dni w temperaturze 25�C
ISO/WD 11930
Interpretacja wyników
Bakterie drożdże pleśnie
T7 T14 T28 T7 T14 T28 T14 T28
Profil A ł� 3 log NI NI ł� 1 log NI NI NI NI
Profil B ł� 3 log NI ł� 1 log NI NI NI
NI  liczba drobnoustrojów nie zwiększa się (no increase)
Testy konserwacji - porównanie
RODZAJ TESTU CZAS TRWANIA TESTU POBÓR PRÓB, POSIEWY (DZIEC
TESTU)
AOAC 28 dni 7, 14, 28
CTFA 28 dni lub 56 dni* 2, 7, 14, 21, 28
ASTM 28 dni lub 56 dni* 7, 14, 21 (opcjonalnie), 28
USP 28 dni 14, 28
JP 28 dni 14, 28
EP/UP 28 dni 2, 7, 14, 28
FP 28 dni 2, 7, 14, 28
ADC 14 dni 1, 3, 7, 14
KoKo Test 7 tygodni 7, 14, 21, 28, 35, 42
ISO/WD 11930 28 dni Co 7 dni
* Dodatkowe 28 dni po reinokulacji
Testy konserwacji - porównanie
RODZAJ TESTU ILOŚĆ INOKULUM G
STOŚĆ INOKULUM
USP 0,5  1 %
JP
105 - 106 komórek/ml
EP/UP Ł� 1%
FP
ADC bd 105 komórek/ml - grzyby
106 komórek/ml - bakterie
KoKo Test 0,4% pojedyncza inokulacja 4��105 - 4��106 komórek/g każda inokulacja
2,4% inokulacje razem
ISO/WD 11930 Ł� 1% 105 - 106 komórek/ml
Testy konserwacji - porównanie
AOAC CTFA ASTM / ADC USP / JP / EP / UP KoKo
1. Staphylococcus 1. Staphylococcus Pseudomonas Pseudomonas Pseudomonas
aureus, aureus, aeruginosa aeruginosa aeruginosa
S. epidermidis S. epidermidis
Staphylococcus aureus Staphylococcus aureus P. fluorescens
2. Klebsiella 2. Dwa z:
pneumoniae Klebsiella pneumoniae Escherichia coli Escherichia coli (USP, JP) P. putida
Escherichia coli Escherichia coli
Enterobacter gergoviae Enterobacter gergoviae Burkholderia cepacia Candida albicans Staphylococcus aureus
E. cloaceae
3. Pseudomonas Proteus sp. Enterobacter gergoviae Aspergillus niger Klebsiella pneumoniae
aeruginosa (ASTM)
Burkholderia cepacia 3. Pseudomonas Escherichia coli
Acinetobacter baumanii aeruginosa i jeden z: Candida albicans
P. fluorescens Enterobacter gergoviae
Candida albicans P. putida Aspergillus niger
Burkholderia cepacia Kocuria rhizophila
Aspergillus niger Acinetobacter sp. Eupenicillium levitum
Flavobacter sp. (ASTM) Candida albicans
Candida albicans lub C. Aspergillus niger
parapsilopsis
Penicillium funiculosum
Aspergillus niger lub
Penicillium luteum