46.Ustrój i administracja Królestwa Polskiego.

Centralnym kolegialnym organem władzy i administracji była
Rada Stanu. Dzieliła się ona na: 1) Zgromadzenie Ogólne, 2)
Radę Administracyjną. Zgromadzenie ogólne posiadało w
zasadzie te same kompetencje co Rada Stanu w Księstwie.
Konstytucja

pomijała

milczeniem

sądownictwo

administracyjne, niemniej utrzymano je w praktyce, a
wkrótce usankcjonowano postanowieniem królewskim z
1817r. W pierwszej instancji sprawy te, głównie skarbowe,
należały do komisji wojewódzkich. Rada Stanu przestała być
natomiast sądem kasacyjnym. W skład ciała węższego, Rady
Administracyjnej, wchodzili ministrowie oraz inni członkowie
powołani przez monarchę. Był to organ doradczy wobec króla
i namiestnika w sprawach, które przekraczały zakres funkcji
poszczególnych ministrów. Rada wprowadzała też w życie
postanowienia królewskie lub namiestnika. Po faktycznym
zlikwidowaniu

urzędu

namiestnika

w

1826r

Rada

Administracyjna zamieniła się w najwyższy organ rządowy.
Zarząd

kraju

należał

do

komisji

rządowych,

podporządkowanych Radzie Administracyjnej. Nawrócono w
ich organizacji oraz w administracji terytorialnej do zasady,
niepełnej zresztą, kolegialności, łącząc ją z indywidualnym
kierownictwem pracami komisji przez ministra. Utworzono 5
komisji: 1) Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, 2)
Sprawiedliwości, 3) Spraw Wewnętrznych i Policji (drugi człon
nazwy określał policję porządkową i bezpieczeństwa), 4)
Wojny, 5) Przychodów i Skarbu, a w praktyce także
gospodarki narodowej. Komisja Wojny, wobec decydującej
roli w. ks. Konstantego jako wodza naczelnego, odgrywała
rolę podrzędną. Przy boku króla w Petersburgu urzędował
minister – sekretarz stanu, który pośredniczył pomiędzy
monarchą a organami władzy w Królestwie. Komisjom
rządowym podległe były różnego rodzaju dyrekcje generalne
(Poczt, Górnicza, Lasów i Dóbr Państwowych, zwanych
narodowymi itd.) Doradcze i samorządowe funkcje spełniały
rady – Budownictwa, Lekarska, Szpitali – o zasięgu
ogólnopolskim lub lokalnym, izby handlowe i rękodzielnicze w
liczbie 4 oraz Rada Ogólna Handlu i Rękodzielnictwa przy
Komisji Spraw Wewnętrznych i Policji, rady dobroczynne. Z
Księstwa Warszawskiego przejęto Izbę Obrachunkową.
Według wstępnych projektów miała być ona zależna od
senatu i spełniać także pewne funkcje kontroli politycznej, ale
uczyniono ją zawisłą tylko od króla. W 8 województwach, na
które podzielono Królestwo, zarząd spoczywał w rękach

kolegialnych komisji wojewódzkich, które w różnych
częściach kraju, jak w województwie mazowieckim, rozwinęły
intensywną działalność ekonomiczną i społeczną przez
popieranie dawnych i zakładanie nowych miast i osad,
rozbudowę przemysłu i handlu, komunikacji. Organami
komisji w obwodach (dawnych powiatach) byli komisarze
obwodowi. W miastach organami zarządu byli burmistrzowie
z ławnikami w paru największych prezydencji z członkami
rady, wszyscy mianowani przez rząd; po wsiach wójtami z
mocy prawa zostali właściciele ziemscy. Przywrócono więc
faktycznie zwierzchnictwo dominialne, pokryte polorem
administracji publicznej. Sejmiki i zgromadzenia gminne miały
przedstawiać kandydatów na urzędy. Ale te postanowienia
konstytucji nie weszły w ogóle w życie. Istniały także rady
wojewódzkie, złożone z przedstawicieli sejmików i
zgromadzeń gminnych (w stosunku 2 do 1), które miały
prawo przedstawiania rządowi ogólnych uwag dotyczących
dobra województwa oraz donoszenia o wykroczeniach
urzędników. Była to namiastka kontroli publicznej. Cząstkowe
reformy w położeniu chłopów objęły głównie tzw. Dobra
narodowe, gdzie przeprowadzono redukcje powinności i
masowe

oczynszowanie.

Surowemu

nadzorowi,

umożliwiającemu daleko posuniętą eksploatację siły robotę,
poddano czeladź domową i pracowników przemysłu.
Współcześni uważali to za normalne, głosząc ideologię
pracowitości. Także Staszic, składając raport ze swego
wyjazdu służbowego do Kalisza i proponując także w tym
akcie rozwój przemysłu, nie zastanawiał się nad rozmiarami
wyzysku robotników, w tym młodocianych.