prime time ndtv india yesterday

( prime_time_ndtv_india_yesterday.pdf )

http://www.downloaded.co.pl/dl/?id=prime_time_ndtv_india_yesterday#

Podobne: guitar pro tabs yesterday, polski film yesterday, guitar pro tab yesterday,

smart time 2 test diagnostyczny, prace pisemne na maturze, program nauczania historia,

gry sims do grania teraz, prace pisemne na studiach, probne testy nowa era,

1. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sprawa, w ktorej

wypada bedzie zadecydowac pomiedzy takimi racjami i kazda rozstrzygniecie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, z ktorych obie sa podobnie wazne i sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu boskiemu,

czuje sie zobowiazana do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko cialo zmarlego pozostanie pohanbione,

jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona odwiedzi w zatarg z prawem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbytnio

zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze swoim sumieniem, uprawnienie

boskie i wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz

sledzacy zdarzenia w scenie puder doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doswiadczenie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy

patrzy podobienstwo miedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz

zdecydowanie wyzwolenie go od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego stymuluja odbiorce do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a

skutkiem tego pozwalaja jemu sie od czasu nich oswobodzic i osiagnac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc i

trwoge―, baczac na akcje tragedii. Oficjalna (jezeli istniejemy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

nieszczescie czlowieka, ktory jest do nas analogiczny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tych celach.

Fatum – inaczej los czy tez przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w

zyciu, ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane

poprzez wyrocznie ma obowiazek spotkac czlowieka i nie ma od tego wypromieniowywania. Jest to najczesciej zapowiedz klopoty. Przykladem znajduja

sie dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, normami spolecznymi zas wlasnym wplywem

bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wylonienia. Dzialania swoim prowadza do katastrofy. Staje sie on

jednoczesnie ofiara i winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, zdecydowanie

siostra i wierna prawom boskim. Jak obywatelka panstwa, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad jak

Labdakidow i Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie zaakceptowac

widziala mozliwosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw i dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach i zeslali wykladzinom w beczce Pandory

nieszczescie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom w zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go w dwie frakcji: osobno zlozyl

mieso i owinal gryzie w skore, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek ludzie odgrywaja skladac bogom.

Zeus wybral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko ta czesc osoby skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa i

kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka

cierpiacego z namietnosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu jego godnosci powstalo okreslenie prometeizmu a

mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie namietnosci do osob.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on zadedykowac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, dowodzi, ze posiada taka energie jak Pan,

jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to ogromna, piesn konstruowanie, taka piesn jest sila, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, by Bog dal mu potega

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu do niej nie da, to mezczyzna odwroci od czasu Niego osob. Konrad okazuje sie byc cierpiacym

patriota, dla jakiego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, zechce sie dla niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali wedlug

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil go. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako glownego smierc

dosiegla Syzyfa. Nie mogl mezczyzna jednak trafic do panstwa cieni, albowiem zona nie zaakceptowac zakopala swoim ciala wedlug jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic w ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie zapomnieli o przedtem. Zyl

dlugo, az wreszcie przypomniano w piwnicy o przedtem i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf puder wniesc szeroki kamien w gore.

Syzyf wzial sie do pracy, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie i spadl. Naprawde bylo zbytnio drugim, 3, dziesiatym wspolnie.

Syzyf ciagle wznosi kamyczek, ale w kazdej sytuacji tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, dzialania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji w ziemiach naszych do pracy Syzyfa. Tok ten nie zaakceptowac byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil powrocic do Grecji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w taki

sposob mogl z synem powrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbytnio wysoko, albowiem wosk ma mozliwosc sie stopic i by nie

schodzil zbyt skromnie wody, albowiem piora moga nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az wreszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem

czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc

zauwazona poprzez nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem faktycznie Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez

Niemcow. Dodatkowo jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze

przestaly padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony i glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil wreszcie i nakazal

Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na cztery miesiace w calej roku, wtenczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W ten wlasnie

sposob starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc przemian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie do wybranych wzorcow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zalazek, z ktorej wyrosla i na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka globu

zachodniego). Rodzaje nawiazan do kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po osoby konkretne

oraz kanony i zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu pisarzy, poetow. W tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli idzie o postury ludzkie czy wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna czy tez

hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy znajduja sie nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - znajduja sie archetypami wrazen i wybuduj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w calej nowej

mysli w jakims wymiarze ktory wytworzyla literatura staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit okazuje sie byc opowiescia, ktora przedstawia i organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, co niejasne

pozostanie przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - mit „Demeter i Kora"). Mity dla starozytnych pelnily procedury poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Literatura antyczna stanowi zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie mozna w pelni zrozumiec

literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura, Arystotelesa).

„Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota okazuje sie byc dobrem najwyzszym. Slowacki przypomina Homera

zdecydowanie piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem dazenia czlowieka do nowych

znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozmyslania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny paliwa, powietrza, gleby, ognia i nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali start tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek

wychodza w wyniku walki bostw. Mitologia przedstawia rozmaitosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci. Same w

w piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych stworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Wielokrotny obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy

serce strzala.

cztery. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami dotyczacymi

zyjacych. W taki obrot sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona.

Pomimo grozacej do niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn.

gdyby pozostawila zwloki brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w momencie kolejnego wylonienia. Musi

zadecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z tej dziewczyny na korzysc szczescia swojego syna. Kiedy waha sie przed podjeciem

ostatecznej decyzji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz nie

zaakceptowac zyje. Tego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i rowniez popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym rowniez matka faceta, a

zona Kreona odbiera sobie zycie. Kreon, caly czas stawiany w momencie wyboru, ma obowiazek rozwazyc, czy powinien wybierac dobro swego ludu,

czy dobro swej rodziny. Jego nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w

smierc). Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej i scharakteryzuj dzielo kilku z nich.

W celu przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly wielu nasladowcow wsrod poetow doby aleksandryjskiej i

rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca zlaczony byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, kiedy kroczac w calej pierwszym szeregu

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania w polu walki i do gotowosci oddania zycia zbytnio swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tzw. anty

wzorzec – odslania, co czeka tchorza, czlowieka, ktory nie zaakceptowac chce zwrocic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc go wita wsrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca design swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to tresciwy, czterowierszowy utwor, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Liryk poprzez

wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec ewentualnych pokolen, jakkolwiek imie tamtego, ktory nie zaakceptowac

obcuje ze sztuka, zas przede wszystkim z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek serca nie zaakceptowac wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze ow nie idzie o walke na zejscie i zycie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu zdecydowanie potyczka w piesci, jaka podmiot liryczny

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

co przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy bog wie, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest grymasny, a

przeksztalca sie faktycznie szybko, iz niejednokrotnie ciezko jest sie nam poniekad zorientowac, podczas gdy przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona poprzez zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze przenigdy

nalezy cenic rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Zyc nalezy wedlug natura, zabierac od globu tyle, tak jak potrzeba, nie

zaakceptowac za sporo, ale i nie zaakceptowac za niewiele. Taka postura zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze wyobrazenie, ze tworzenie wierszy daje

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia w piwnicy za egzystencji poeta, okazuje sie byc jego dzielo. Poeta daje tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze posiada juz zapewnione wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc trwac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci tych, ktorzy te wiersze sa kiedys

odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany utwor wierszowany, ktory ukazuje historia legendarnych czy tez

historycznych bohaterow na tle zdarzen przelomowych dla danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu znajduja sie mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o poparcie w robieniu

dziela. Po „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w globie bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w globie ludzi― i ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia tylko w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, co widac dokladnie w sposobie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane faktycznie, ze mozemy je bez problemu odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, 3 miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon okazuje sie byc rozbudowany faktycznie, ze stanowi odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od czasu toku glownej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

scalonego z naczelna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to glowne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa zachodniej Europy

- dodatkowo i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy zdecydowanie cos

znakomitego, a ow lampy led prowadza naszego biura do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten mozemy uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, w calej odniesieniu do dorastajacych osob.

Ogolnie kwestia biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma w calej sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy z dotychczasowym

systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, osobisty system wartosci, stajemy

sie innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i nie zaakceptowac rozumiala, czemu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje najmlodszych.

Bogini nie zaakceptowac zniosla tak znakomitej zniewagi i jej najmlodszych: Apollin i Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami z luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja w calej

kamien. Jednak i wtenczas smutek duszy przebywajacej w calej glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia istote

macierzynstwa i wielkie nieszczescie rodzicow, ktorzy utracili swej dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi cierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie wedlug Ziemi w calej poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednak nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze

przestaly padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony i glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil wreszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci

zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na cztery miesiace w calej roku, wtenczas to przyroda zamierala, zeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W ten wlasnie

sposob starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc przemian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwoch. maja charakter uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o sytuacjach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do zdarzen majacych polozenie w dzisiejszego swiata

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one tresc religijny i duchowy. Dzis posiadaja atuty kulturowe. Nie znaczy to aczkolwiek, ze legendy

odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Dawny one dla nich faktycznie cenne jakim sposobem Pismo Religijne.

Przywiazywano do nich wielka role. Udostepnia to fakt, ze obszar kulturowy i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za pomoca

mitom poznajemy jakie mieli poglady w dane sprawy, o czym marzyli dawni osoby, np.:

o powstaniu osob opowiada nam mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza klopot winy

i kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia marzenia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, iz starozytni mieli podobny punkt widzenia

na fakty sprawy, jakim sposobem my teraz.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jak wspomnialem na poczatku "piekno

i uniwersalizm mitow greckich zauwaza sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni wiekow

mity zostaly i znajduja sie obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja dla poetow, stworcow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie wzorem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, niepojete,

pospolite, prywatne. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, w calej mitach sa utrwalone pierwsze wzory czlowieczych postaci i zachowan,

tkliwosc matki (Demeter), zbuntowanego wzgledem bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal swiat

i czlowiek, jaka okazuje sie byc jego natura i wykorzystanie. Dawni osoby odpowiadali w te zapytania

opowiescia, jaka byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego literatury antycznej.

Pojmowanie tragizmu zdecydowanie kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

wymogu wyboru wartosci przeciwstawnych jednakze jednakowo fundamentalnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane w niepowodzenie zas sam

akt wyboru, bez wzgledu na to, ktore z wartosci pozostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych bohaterow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim zas boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja spotkac

za strony internetowej wladcy. Prawo ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Asortyment jednego sprawia kolizje innego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa calkowicie rozne.

Antygona jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Wydaje sie byc odwazna i energiczna. Potrzebuje uczcic zejscie brata, chowajac go.

Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena okazuje sie byc inna. Obawia sie o swoje zycie i nie zaakceptowac chce zlamac

zakazu krola. Boi sie wladcy i sprzeciwu wzgledem niego. Wydaje sie byc oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze nad

losem swoim i swych bliskich. Godzi sie w smierc. Nie buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce zrobic afront sie przed Kreonem. Okazalaby sie wtedy

slaba i przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale jednoczesnie zlamal uprawnienie boskie. Zatem zgineli swoim

bliscy. Gdyby uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly wlasny autorytet zas to zdolalo doprowadzic do anarchii i zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze da rade byc porzadny i bezlitosny

dla wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wzgledem nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Wzorem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny potegi. Chce umocnic ja i swoj wplyw.

Bezwzgledny dla wrogow i zdrajcow. Wydaje sie byc tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie byc konsekwentny. Podczas

konfrontacji z synem Hajmon pokazuje jemu jego defekty i przewage dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec

zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore znajduja sie wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jakim sposobem zwykly czlowiek, a

nie zaakceptowac krol. Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, iz Hajmon narasta w

obronie demokracji w calej panstwie, swoim ojciec go nie slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zwaza w wskazowki syna, ktory okazuje sie

byc mlodszy od czasu niego. Po przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora z

postaci okazuje sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie mozna go unikac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant wladzy panstwowej.

Jest mezczyzna wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje uprawnienie boskie. Rodzina wedlug tej dziewczyny jest 1-wsza i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony

smierc. Kobieta jednak zwaza, ze nie moze postapic inaczej. Role jaka narzucilo do niej zycie przyjmuje bez buntu. Ma do wyboru dwie mozliwosci i

kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac smierci. Dalsze zycie bedzie aczkolwiek pelne

wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze mogla by nie zaakceptowac dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz zejscie. Kreon rowniez

uwaza, iz racja okazuje sie byc po do niej stronie, ma obowiazek jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie byc pelen rozterek,

ma zastrzezen, w odroznieniu od czasu siostry Polinejkesa, ktora nieustajaco i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje

wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde z nich okazuje sie byc przekonane o swojej przyczyny. Nie ma miedzy nimi mozliwosci

kompromisu. I to jest rola tragedii.

Odczytujac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje blogosc i wewnetrzna harmonie.

Wydaje sie byc symbolem i personifikacja pewnych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z

zastosowaniem. Walka z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny basta. Nic nie zaakceptowac moglo zachowac

Antygony przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej sprawy, a nie zostac pokonanym mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine i oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku dysponujemy do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. Po utworze mozemy odnalezc prawdy uniwersalne a

mianowicie problem potegi, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt w calej imie wartosci moralnych to glowne aspekty utworu. Jednostka

opowiadajaca sie po jednej ze stron ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy.

Koncepcja samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu dodatkowo

wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na wlasnej osoby

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec strata Kreona.

dziesieciu. Wymien rodzaje literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie rodzaje literackie, znakomite z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie i wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne ze wzgledu na nie tylko, lecz zdecydowanie przyklady

uniwersalnych prawidel i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Zwykla i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych

esencji. Wlasciwa rozumienie przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto

posluguje sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to tresciwy utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie skierowana jest do Boga. W

celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to istniec takze patetyczny utwor liryczny, o esencji patriotycznej

czy tez religijnej. Dzielo ten nacechowany byl czesto patetyzmem i wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby czy tez instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze w trudy wycieczki, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym kazde watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to tekst, wyglaszany poprzez duchowienstwo do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez mozemy tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs smierci, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden z podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ow jest najczesciej wierszowany i bardzo powiekszony. Przedstawia mezczyzna losy

bohaterow na tle zdarzen waznych dla danej spolecznosci. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu okazuje sie byc jego

podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wkolo zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

dziewictwo, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, natury, swiata i milosci. Zapatrywania filozoficzne sygnalizuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez idea, ktora zalaczyc moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej i refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z egzystencji panstwa, struktury lub agend. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna oraz

tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Przewaznie opowiadanie blokuje sie do jednego drutu fabularnego. Wyrazne dla opowiadania jest wystepowanie luznej akcji (w

ktorej czesto wystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani w calej kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch slow greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie

w dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, innego - Ajschylos,

trzeciego a mianowicie Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie do trzech osob. Aktorami zdolali byc tylko mezczyzni, grali wiec takze i funkcje kobiece. Po

tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA CZTERECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze rownoczesnie przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu w akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii i nosi kategorie konfliktu strasznego. Polega w zderzeniu sie przeciwstawnych,

rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi go do katastrofy, czyli kleski. Dla

Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne znajduja sie

przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt wartosci i wymogu, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych racji. Mozg

zostaje przeciwstawiony milosci, uprawnienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie jednostki. Z

tamtego wzgledu, iz racje obu stron znajduja sie rownorzedne, zatarg tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie do kleski

bohaterow. Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory jest winien smierci czterech osob

(Antygony, jej ukochanego, a swojego syna a mianowicie Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda go dreczyly do konca

zycia. Tragizm okazuje sie byc wywolany szczegolna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od moce charakteru i szlachetnych intencji

sprowadzaja w siebie zejscie lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze o ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy

los. Sympatia czytelnika (widza) jest wedlug stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na

przyklad odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie

wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza okazuje sie byc obrazem egzystencji

codziennego, 2 zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. sklada sie z 3 trzonow: dwa pierwsze to okazy, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

trzy. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne znajduja sie osoby i wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego charakter

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym formacie

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na pole by zasiac ziarna. 1 upadlo w droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone poprzez

slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyraz boze, zas gleba

ogol ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna gryzie albo przyjac, albo zrezygnowac, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu i jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku i wyruszyl w calej swiat. Majatek

roztrwonil aczkolwiek szybko w zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Kiedy skruszony synek wrocil do ojca ow

sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna, ktory byl jakim sposobem umarly, zas

teraz znowu ozyl. Ojcem jest Pan, ktory cieszy sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich brakow i pierwotnego

naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie dla rannego i obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za pobyt w gospodzie. Wczesniej

obslugi odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem okazuje sie byc niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze osoby powinni okazywac innym ludziom

milosc i milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, jednak

jako wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje

szersze, uniwersalne esencji. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo

na roznorodne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo w droge i wydziobalo gryzie ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo w kamiennym podlozu, ani miedzy

cierniami. Przed chwila gdy ziarno trafilo w zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Latwo odczytac przeslanie uniwersalne naszej przypowiesci, znalezc jej

tresc, ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc miesci nakaz, zeby byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda dysponuje wymiar

ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Pan cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej i odszedl od czasu wiary, jednak powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do

bliskich traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada pewne cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Pan Ojciec zas Jego synowie

to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem do ciaglego powracania,

dostrzegania swych bledow i checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec stanowi alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal go, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Na dzis

dzionek samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego duzym cierpieniem pisarz probuje wylozyc tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a wreszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde

cierpienie jest kara za grzechy. Hiob juz sam walczy o swoja tytul odpierajac pierwotnego racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia.

Hiob stanowi symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlowiek powinien ubostwiac tajemnicze plany Opatrznosci, zas nie gryzie badac;

a mianowicie Bog nieodwolalnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialo

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), zas jego zycie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec postawe sw. Franciszka. To

dodatkowo wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do natury, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wzgledem

Boga i religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Duzy z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa: wiara, kosciol katolicki

narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest dlatego symbolem idealnego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa

okazuje sie byc meznym i odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w

zyciu przezornoscia i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje odwaga, odwage i mestwo

wladcy na polu walki, akcentuje jego praworzadnosc i troske o poddanych. Scena smierci krola zostala przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie

zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kompanow i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista realizacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim zycia

okazuje sie byc walka w calej obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje

scena smierci bohatera, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci,

bohater na do niej miejsce wybiera wzgorze, by byc blizej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego stanu: miecz i rog. Po swej krancowej spowiedzi

wspomina wartosci nadajace sens swoim zyciu. Po scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci osoby chcac pozostac ascetami wielokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Jednak na zamiar pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu, ktory

oznacza zamieszczenie Boga w calej centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej interesujacy. Przykladami moze

byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania sie przy stoliku ï‚® opcja wychowawcza i dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna zawolanie pomocy Bozej

- wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada w ten sposob co powstaje na polu i moment zostanie zebrane i odnajdzie sie w biesiadnym stoliku. Udziela porad

kobietom i mezczyznom. Na koniec zacheca do przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi takze Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie

radosci w wszystkich osob. Nazywany okazuje sie byc takze naczelnym savoir-vivrem polskim, gdyz miesci zbior nakazow i pouczen, jak ma obowiazek

zachowac sie przy stoliku rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wzgledem kobiety, ktory to znamionowal

epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest zdecydowanie rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej materia i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Odslania smierc

zdecydowanie wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten odslania smierc, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli

roznych stanow.

Obraz ukazuje sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja smierci. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze zejscie zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak zeby tego

pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja pracy. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele jednak zostal w owa strone zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden zamysl parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy szykowne i

uznawane w konkretnej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozytywne, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych w Zachodzie, ktore obyczaje i wyzsza kulture chcial

rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre zasady zachowania sie przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i dydaktyczna. Utwor

zaczyna wezwanie obslugi Bozej a mianowicie apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor mowi o tym co rosnie w polu i niedlugo pozostanie zebrane i

znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie porzadnych obyczajow. Prosi tez

Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie rozkoszy na wszystkich ludzi. Zwany jest dodatkowo pierwszym savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera

zestaw nakazow i pouczen, jakim sposobem powinien ochronic sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego

kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Sen wieczny ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza osoby

interesowali sie smiercia. Jej istota i cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje zejscie

jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ow ukazuje zejscie, ktora zacheca do tanca przedstawicieli rozmaitych

stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy naszego kraju utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak zeby tego

pragnal podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja pracy. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele jednak zostal w owa strone zabity. Diagnozujemy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo miec przywileje. Budzi

sie wsrod nich buta.

Jest wciaz duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis poranka, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie do niej

powstania:

• piesn stanela w X w., zas jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala w calej 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o czym swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego z 1506r., co nobilitowalo ow tekst do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa skierowany do Matki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania zakresu sylabicznego, co z czasem, w calej XVI

w calej., doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace

niekiedy po kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul

wersowych wynika skutkiem tego, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa a mianowicie pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny

czlon zdaniowy, wypowiadane z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca

(kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Na zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Stosunek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw w jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― stanela na terenie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w calej Szwajcarii. Po XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni a mianowicie wielkanocna (strofy

3-6) i pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy role

konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna precyzja w calej

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, iz na faktycznie przemyslane i staranie dopracowane od strony

internetowej formalnej oczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range naszej piesni, dzialajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie

rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana

wszelkim Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV

wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi z 1407r., aczkolwiek juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1-wszy hymn naszego kraju. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest do Matki Boskiej,

druga do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, o dobrobyt przenigdy ziemskim i wieczne zycie po smierci. Uwage zwraca symboliczna numer 4, do ktorej wielokrotnie nawiazywali osoby

sredniowiecza, jaka wspoltworza w calej Bogurodzicy swiete osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy sporo

historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza wystepuje nominativus

(Bogurodzica miast Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie nastapil jeszcze przeglos

polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast dla, jaz miast ktora. Rymy

w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane znajduja sie rowniez paralelizm

skladniowy oraz paralelny, oznacza to rownolegly, symetryczny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie byc niezbitym dowodem na

to, iz w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede

wszystkim podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek, ludziom

opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Tekst Lamentu z konca

XV wieku okazuje sie byc zabytkiem literatury polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis egzystencji swietego, oznacza to hagiografia. Hhg jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy sklada slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, zas bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa dodatkowo znane i wciaz funkcjonujace modlitwy ten jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich zywocie i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty polaczona tematycznie z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Zachodzi w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior stanowi psalterz., zostaly bardzo znane w sredniowieczu,

opiewaja skale i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub polozenie np. kraj szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on

unikatowy, wiec tym wiecej boli swoim zniewazanie. Pierwowzor Boska odslania losy swego Syna od chwili biczowania, poprzez nalozenie cierniowej

korony, bicie go poprzez Zydow, wedlug przybicie do krzyza. Bezustannie wspolcierpi z nim, stara sie czuc tak jak On, mniemac podobnie. Jednak

przede wszystkim podsluchujemy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do pozostalych matek,

ludziom opowiada wlasny bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miescie, postrzegana

poprzez ludzi zdecydowanie szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 3 barw: czarnej i srebrnej.

Czarny a mianowicie prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie w czarno, ma mozliwosc dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny -

bowiem jej klaki sa juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor powieszonych

utracila jedno z podstawowych zadan do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu utraty swoich

najmlodszych, ale dodatkowo z powodu calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w pewnym stopniu. W moim odczuciu Matka z wiersza Rozewicza

Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa

wymagania niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka skore tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych najmlodszych lecz dodatkowo

przyjmuje w swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, ktorzy walczyli w calej obronie naszej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja

do szalenstwa. Natomiast Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z prawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do szalenstwa lecz okazuje sie byc przepelniona

nadzieja, ze ta jedna zejscie, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma zyczenia, ze juz zadna oryginal nie pozostanie musiala

faktycznie cierpiec jakim sposobem ona.

20. Wskaz cechy „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana zostala za cacko naszej sredniowiecznej

poezji. Dzielo ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale rowniez modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej, powtarzanie formuly

liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora mielibysmy szanse

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy,

oraz bardziej specyficzne: o pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten gra wielorakie procedury. Przede wszystkim okazuje sie

byc refrenem, a wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa

za posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze zredagowana zostala zamierzenie.

Dwie strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calkowitym

tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• kontrakt rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie ogromniejsza od krytycznej, podwojone formy wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze powiekszone wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania uznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, jak i na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w calej wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = 5 + trzy;

* trzy. wers a mianowicie 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma cechy krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe stanowi cala naczelna zwrotka, ktora obejmuje szereg wolaczy i dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy z minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl z codziennego zastosowania. Tych nieuzywanych dzis slow jest w

calej „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali w piwnicy tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca w calej tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w calej centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno i prawde. Osoby uwazali wyzszosc dobr

duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o zyciu posmiertnym.

W naszej epoce dwa pojecia znajduja sie centralne: Pan i czlowiek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jakkolwiek

to czlowiek zostal stworzony na portret i podobienstwo Boga i dzieki temu zdolny jest znalezc w w piwnicy doskonalosc i jednosc z Nim. Akcentuje ona

istotne wartosci czlowieka, jego tytul zdolnosc do samopoznania, do dokonywania nieograniczonego wyboru, do zdobywania zdolnosci, do namietnosci i

czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza coraz mniej. Kazdy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami. Zatracamy

nasze humanitaryzm. Patrzac w filozofow z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc harmonijnego postepowania. Musimy przystanac na krotko

i przemyslec o naszej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz mniej aktualny w dzisiejszym swieci. Glownymi

zrebami swoim nauki zostaly: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja istniec dla nas wazne.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne takie jak: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w legendach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jakze jest to aktualne w oplatajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, co najwazniejsze, oznacza to nasze zycie.

Zapominamy jakze jest to siano ulotne i kruche.

Namietnosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w calej sredniowieczu. Wzorem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest aktualny w wszelakiej epoce. Namietnosc to wrazenie dominujace w zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna wielokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Moze dzisiaj nie ma juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza firma mozemy

siegac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga oraz tym jaka wage posiada dla jego honor, ktory we wspolczesnym

swieci stracil w swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wynika to stad, iz dotycza ow lampy led czlowieka, zas

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. W polnocy Europy i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca historia wybitnych

bohaterow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do Portugalii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Liryka odwolywala sie

zarowno do klas charakterystycznych dla tworczosci duchowej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe

formy zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska tworczosc poetycka milosna.

Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do rozwoju hagiografii, specjalizacji pismiennictwa zajmujacej sie prezentowaniem zywotow swietych, opartych w

legendach i dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy charakter dydaktyczny. Robienie sie oryginalnych

panstw i dynastii sprzyja historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima,

Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej kosciele w calej sw.

wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy i zakonnikow w calej kosciolach czy tez w specjalnie wyznaczonych

na dodatek miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna okazuje sie byc misterium, co po lacinie

znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowatorskiego Testamentu.

Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom,

upadek czlowieka, odkupienie i sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech.

Jedynym ze wspanialych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie

aktorami mogli istniec tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z egzystencji Maryi. Pochodzace z czasow

odbywajacego sie w przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o

czlowieku, ktory poprzez grzechy i upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celu skierowanie czlowieka na odpowiednia droge.

Zrodlowym bohaterem moralitetow byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej ukochany

zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja gryzie, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy fajne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Panstwu utworow.

Naczelna faza baroku trwala od wielu lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w calej niej do glosu

na przyklad tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga,

swiata, czlowieka. W sredniowieczu w centrum swiata czlowieka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary osob,

ktorzy postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego naturalnie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal pierwotnego glosy i raczyl darowac

spokojne, pobozne zycie i miejsce w calej raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci i zbawieniu. Po sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest apartament.

Zycie stanowi jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz duszy z cialem. Pan stwarza wiare wygrania naszej walki. Po utworze

ukazuje sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej

namietnosci rzeczy globu tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow lampy led w

stanie darowac czlowiekowi rzetelnego szczescia i bezpieczenstwa. Takze "I nie zaakceptowac milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje

prawdziwy kompleks milosci i piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki ze swiatem zywiolow -

wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe wartosci, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bo pierwszenstwo posiada radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

Po baroku kreuje sie typ czlowieka kierujacego sie regula dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jakim sposobem

wiemy to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego). Czas do

niej powstania do dzis ozywia zywe dysputy badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu

powiazane sa z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy m. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy

wiernym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest jawnie do Matki Boskiej z

prosba o wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego, miesci blagania

o "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn okazuje sie byc zrodlem wiadomosci o slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla pomijajac mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie stanowila w

dalszym ciagu nieodlaczna odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko I oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) i nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - pierwsze polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem

tych kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany wedlug polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia w calej

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i unikatowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie w calej literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie w ponizenie

i cierpienie, umartwiajac swe cialo i ducha. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie duszy do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza i ich podejsciu do wiary. Bunt pisarza

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy glowne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wkolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie w calej obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- koncentruje w w piwnicy

szlachetnosc i odwage, do szalenstwa. Stale postepuje w calej zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji― i oddany

damie swego serca. Jak rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy ziom,

wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedlug

Boleslaw powstal sie w calej sposob cudowny, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od malucha. Karol szeroki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka pozostal przedstawiony w calej utworze Historia Tristana i Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla dodatkowo liryka milosna

zgodnie z regula, ze jakikolwiek rycerz ma obowiazek miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i sadzi

poetow, znajduja sie one raczej wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a wykaz

uczuc rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Historia Tristana i Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, tresciwym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo w calej parze ze zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol zamierzenie sklanial osob do rozmyslania o smierci, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny nalezala do tzw.

rzeczy ostatecznych niedaleko sadu zasadniczego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza posiadala byc

przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przyrzadzanie sie w spotkanie ze smiercia. Posiadaly

temu poslugiwac: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi i swiatem. Przyklady motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy roznorodne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, blada, zolte slepia i cialo, bez konca nosa i warg, zgrzytajaca

zebami, z kosa w calej reku i tym podobne. Mowi jej osoba, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych w calej

dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika skutkiem tego, ze wykladzinom czlowiek minie przez zycie

skromniej, ow jego randka ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― oryginal Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem zas ludzmi

Naczelna zwrotka okazuje sie byc apostrofa do Matki Boskiej i miesci w w piwnicy wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wierni zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Spotykamy w tej dziewczyny prosby wszechstronne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie sadzi.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Matki Boskiej i jej syna. Osoba

komunikujaca w artykule jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie nam jako odmiane cierpiaca, zalaca sie nad soba i swoim synem. Oplakuje swej dziecko,

zechce z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest bezradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest to siano twe wesele

Co zes mi do obiecywal, tylko bano sporo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wytycza dwudziestozwrotkowy tekst, prosi osob o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku i zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej zwlaszcza cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka i to cierpiaca. Wlasnie bol jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie syna,

albowiem jest mezczyzna jej jedynym dzieckiem. Odslania losy swojego wlasnego syna od chwili biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie

go poprzez zydow wedlug przybyciu do krzyza. Bezustannie wspolcierpi z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak jak on, czuc. Wie, iz to juz ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki utwor poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i w blahy rzecz, dotyczy pewnego zdarzenia czy tez osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala charakter przewaznie

sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje uproszczenie budowy, latwa skladnia, kontrakt stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub zasady

budowy). Istote piesni wyplywa z do niej zwiazkow z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet i uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej wprowadzil go Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe problemy danej specjalizacji wiedzy. Zachodzi czesto w calej tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

utworow literackich nie zawsze pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zywocie pasterzy czy tez wiesniakow. Typ ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych i oznaczal wtedy wierszowany utwor o postaci monologu wlozonego w usta postaci literackiej z reguly pasterza, z przewazajacym udzialem

elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki narracyjne wystepowal rowniez

sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w sposob realistyczny czy tez

konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury i niecheci do miasta,

charakterystyce to dla kultury dworskiej z poprawnym jej pragnieniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to tresciwy utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie ilosci postaci, wprowadzenie tylko konkretnego watku, koncentracja sie w jednym tylko problemie, jeden punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Zostala srodkiem wczytania do literatury srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem

codziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo ow gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) i

nawolywanie do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest aczkolwiek glosow przemawiajacych, ze o

ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, postepuje we wszystkich nastepnych

epokach literackich i jest powiazane z zadaniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci

Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia przeszlo wlasnpe, prywatne

sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby naprawy, nie liczac sie z przykrymi dla niego konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn

i uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde poniekad ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest dla niego

naczelna wartoscia. Poswieca dla tej dziewczyny wszystko, poniekad osobiste ambicje i prywatne dobro. Potencjalow dodaje jemu przekonanie o

slusznosci tego rodzaju postepowania i mysl, iz zasluguje w piwnicy nim na stale imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie porannych

mszy i czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Wydaje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludzie okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini,

mezczyzna ksiedza, zas nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Po "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej

zawarl swej rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, jak na przyklad gramatyka, logistyka,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni dobre wychowanie, kwalifikacji praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew). Ceni

praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca natomiast

dziedziczenie wedlug przodkach tytulow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka

na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i pracy na wsi, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wkolo domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok nie zaakceptowac zabraklo rodzinie

gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora do pracy w wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz pozostalych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi zysk i daje

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac gryzie taniej i sprzedawac drozej w

pozostalych okolicach.

Wspolzycie Reja do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie zaakceptowac

ceniac pierwotnego zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz zdolnosci praktycznej przedstawiciel tego wysokiego

stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza dodatkowo sympatii akt milosny szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, przynoszac im mozg i mowe,

Dlatego tez, jakikolwiek winien poslugiwac krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory

jest mezny - borykac sie w obronie wiary i ojczyzny. Wyzsza wartosc posiada oddanie egzystencji za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni o spustoszeniu Podola", po

klesce Polski z Turcja. Oznacza postawe Polaka - „przed szkoda, i po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa,

ktore glosi idealy, tylko z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje utwor „O

doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Rfn, Wlochy)

oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa

przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia polskie XVI wieku widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Wydaje sie byc oburzony

obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psow tureckich. Sugeruje im walke, by placili na wojsko, na orez,

by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski zechce by walczyl caly narod. Zada

patriotyzmu. O swoim oburzeniu wykonuje ironiczne zakonczenie iz Polak jest niemadry przed i po krzywdzie. Mimo szkody nie staraja sie oni

podreperowac bledu. Nie ucza sie na tych propozycji. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja z tragedii moralow. Nie potrafia ustrzec sie przed

blizniacza sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem okazuje sie byc aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

zwrocic Helene poslom i zachowac ojczyzne od czasu wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje

sie to przewazajacym problemem pokazania interesow prywatnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Polski, swiadczy w ten sposob podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba

odpowiedzialnosc. Moga miec dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Trwalosc

i potega panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa i przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie wystepuje nic przeszlo ojczyzne, czlowiek powinien

poniekad z radoscia umierac zbytnio nia.

32. Wymien i omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic co ludzkie nie wydaje sie byc mi obce". Za

Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia i podziw dla urokow natury. We fraszce "O doktorze

Hiszpanie" opisuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy czas po temu", "Chcemy istniec sobie

radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia, radosc duchowa i intelektualna. Kochanowski wzywa

dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy przy dzwiekach muzyki, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w

trakcie zabawy trzeba zachowac, faktycznie ceniony poprzez Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje dodatkowo ideal wychowawczy i wiare w

tworcze mozliwosci czlowieka. Czestym motywem jego utworow jest dziewictwo, ktora uznaje za najwyzsza wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie".

Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji czlowieka wyrazanej poprzez Platona a mianowicie wylacznie

pierwiastek duchowy u czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i

mowi sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak

Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej dyspozycji tworzenia. Motyw ten ukazuje sie w calej piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada

piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze swoim wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, stosuje w

praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" a mianowicie Proteusz (bozek

lesny), w calej utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w tych

propozycji pochwale cnot i korzysci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad

rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta nabiera do Horacego, lecz zmienia je, scala rozne motywy w konkretnym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow wojny trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w owa strone problem

dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym i ogolnym. W ponizszym utworze bez trudu odnalezc swistki, w ktorych

liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Slowa krytyki znajduja sie wyrazem intensywnej troski o losy osobistej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy sprawa pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad calkowitym narodem, byc trzymane na strazy prawa i

sprawiedliwosci. Nie wolno wykladzinom myslec o prywatnych biznesach, powinni miec wylacznie na mysli dobro ogolu. W minionym fragmencie naszej

wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast,

co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami

posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie w obronce ojczyzny (mialo to

zachecic mlodzi rycerska do grozacej juz wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do tragedii pewne detale, ktore wbrew

umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak naszego kraju koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy

naszego kraju balagan). Mysla przewodnia calkowitego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie

zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z pania a.

Pierwszym tworca piesni i wzorem dla Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego znajduja sie przekladami

rzymskiego poety. Sa one w przewazajacej liczbie powazne, pierwotnego tematyka okazuje sie byc zas rozna. Wystarczy zrealizowac przegladu

rozmaitych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, natury i egzystencji, milosci. Zapatrywania filozoficzne czesto stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge i lament wedlug klesce Polakow poniesionej w trakcie

napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i osoby ( kobiety i najmlodszych ) uprowadzone przez nieprzyjaciela. Poeta

odwoluje sie do tych, ktorzy czuja wciaz milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w funkcjonowaniu, przygotowania finansow dla wojsk, mysli o

kraju zas nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie ow rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednak jesli nie myle sie i z tego naszego biura zbodzie,

Nowa przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze i przed szkoda, i wedlug szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego punktu dla kazdego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, wreszcie czlowieka o

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osoby, bo posiada czyste serce i tamtego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Kobiety za twoje hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa

wizje swiata. Oto kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali dzielo sztuki

Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest artysta, poeta, swoim tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz 1-wszy o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy stawiam

trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat skladajacy sie z dwunastu piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z w nocy swietojanska. Jest to proba

stworzenia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zycie na wsi. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Autor nie przypomina o problemach i klopotach

codziennych, poniekad praca ukazana jest zdecydowanie czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie zdecydowanie szczesliwa egzystencja

pelna korzysci, gdzie dojrzewa sie uczciwie, poboznie i bezpiecznie. Posada na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale i pewne wikt, wysilek

natomiast jest motywem do pychy. Po pracy mozna odpoczac wesolo spedzajac czas w tancach i spiewach. Istota ludzka zyje w wsi w calej harmonii z

przyroda. Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, bowiem to naturalnie oni demonstruja zmeczonej zyciem

dworskim szlachcie jak odszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17

wieku jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako protest poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie i radosc. Uciechy plynace z zycia czlowieka na wsi mocno podkreslili w swojej

tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione w calej

obcowaniu w calej z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej

namietnosci prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie i swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tekst, stopien wlaczonej w tych propozycji

mitologizacji i jezyk mozemy podzielic w dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa czy tez przykladami, czy

przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, jednakze alegorycznych, kompletnych powiazan z

mitologia±, gdzie pod maska pasterzy i pasterek przedstawia Szymonowic osob i zwiazki dworskie. Naturalnie obrazy dekorowane w sielankach

konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja ponizej mitologicznymi imionami:

Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe jednak sztuczne i zmyslone, jednakze prawdziwe bez watpienia sa odczucia, szczescie i nieszczescie w calej

milosci, ktorych doswiadcza prawie kazdy, tak samo jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub bardziej dworskim

sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej i celnej obserwacji i weryfikacje zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i

"Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze ow poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie kobiety, narzekajace w swoj los. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni tego ludu

wszakze okazuje sie byc przepych urodziny i zasobne zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja zatarg miedzy panskim dozorca a

mianowicie Starosta, ktory wystepuje w kazdej sytuacji z przyrodzonym symbolem naszej wladzy a mianowicie nahajka±, zas chlopem zdecydowanie

pedzonym do roboty.

Zobaczymy wiec w tej okolicy krytyczna weryfikacje zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to

utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan leka sie, czy czasem z tej przyczyny postepowaniu ogol wraz

z ksiedzem nie odszukaja sie w lewicy, czyli czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie atakuje wciaz ksiedza, twierdzi

tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke. Mowi o odpustach,

ktore sa faktycznie jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, wino, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz wlacza

sie do rozmowy Pleban, ktory naturalnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze w stu urzednikow, jeden okazuje sie byc

sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie chca odprawiac swych procesow, chyba zeby za dodatkowe swiadczenia. Rozne lapowki i daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate wyjawszy

zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu wlacza sie i przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek Ksiedza,

zas nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to kokosz. Przy

przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala kolejny raz zwozic ziarna poki nie

zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka takze jest zawiklana, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop

krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi rowniez o stratach, jakie szlachta ponosi z racji

zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja deficyt rozsadku i nieuchronne bankructwa. Chlop okazuje sie byc zadowolony ze swego losu. Jest osoba uczciwym

i nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan nie zaakceptowac sa zadowoleni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem

rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia proces calego do niej zycia. Po mlodosci wskazuje

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim i rzemioslem militarnym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka

mozemy sie wyszkolic bez do niej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic ma obowiazek posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci,

roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc i zdolnosc swoich korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie gospodarstwem

i ozenic. Stosunek malzenski wypada zawierac z osoba rownego stanu i majetnosci. W celu urzedow nie powinno sie pretendowac. W czasie roku

przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa i krzewy na dzialce, szczepic galezie,

obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy z truskawkami i tym podobne. Latem mozemy z tych przygotowanych wiosna krzewow i

drzewek miec owoce i pozytek. Sa juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Latem gospodarstwo daje takze: maselko, serek,

jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca

nienawisc i osoby zle dzialaja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i

potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W mieszkaniu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja wreszcie pozytek. Jednak i zima

nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozemy z towarami, albo takze u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy ekonomicznie

sprzedac, w calej innej rejonie drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow

zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. Po Czarnolesie istnieje wiele milych dla oczu tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, specjalnie cenionym. Liryk zwraca atencje na to, ktore to wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Sa to

wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmowi dalszego picia z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina stare lata, kiedy obie strony mialy wiecej zaufania.

Chlop takze o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. Jest to jeden z utworow w ktorym poeta dotyka problem spoleczny w Polsce.

Przedstawionej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych

przez panny. Jest to utwor oparty w tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi

dla zwyczajow ludowych. Chwali wies i zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie

to zupelnie ewidentne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny odrebnej mowi o tancu i radosci. Sklania

wszystkich do pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale egzystencji wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wsi. Chlop

podtrzymuje ze swej pracy wlasnej osoby i rodzine, a praca jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza czy

pisarza. Liczy nastepnie wszelkie przyjemnosci pracy, chwali wieczorowe spiewy i tance. Dzielo nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe.

Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw w uksztaltowanie bohatera lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan odmian, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Na bazie tych zrodel

powstaly dwa glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w swoim poezji znajdujemy echa

ideologii epoki. Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego oddzialywania

przyrody w ludzka psychike. Zawiera dodatkowo pochwale i zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie i bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne

humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola czlowieka w globie, zastanawiaja nad

nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje prawie wszystkie rozwazania i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za dzielo sztuki stworzenia globu oraz czlowieka, a takze melodie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postury

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje pierwotnego syntezy. Nigdy najwazniejsze okazuje sie byc miec

dziewicze sumienie, radzi, aby korzystac z sposobnosci do zabawy, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej w calej sobie. Po „Piesni o cnocie― liryk

stara sie uksztaltowac swiadomosc czytelnika. Kluczem okazuje sie byc tu wyraz „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i

cierpien zwiazanych ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty okazuje sie byc

obowiazkiem kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage do slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez juz sam proces kreatywny. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali

sie oni pozostawic wedlug sobie slawe i honor. Problematyke sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym i nielada piorem opatrzony... ―,

zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory z racji w posiadany talent jest jednostka wybitna. Wizja lotu nad roznymi krajami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze swoim dziela sa tez znakomite nie tylko rodakom, ale i w oddali poza granicami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi

„slodko jest hulac w nalezytym miejscu i czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z

antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze zwyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII mozemy odnalezc dodatkowo topos

arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu literatura parenetyczna w dalszym ciagu pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe,

idealy godne podpatrywania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, mistrz

swojej majetnosci. Wskazowki wlaczone sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac

dobytku, rozkoszujac sie darami natury o wszelakiej porze roku kalendarzowego, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke.

Analogiczny model ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― co wiecej „Zency―

Rozny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych poprzez

literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr co wiecej

zycia. Tego typu ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a

zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden wzorzec – typ renesansowego

stworcy, humanisty. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jednej dziedziny tworzenia, jest uniwersalna, oprocz talentu ma obszerna

wiedze oraz zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, postrzegana jako lojalnosc, patriotyzm, zycie zgodne z natura. Odpowiedni ozenek, obowiazki

gospodarskie i obywatelskie okreslaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace w roli i w ogrodzie, radosci plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli

czlowieka zdecydowanie bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody,

porzadnego ojca i troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak z dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest

oparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego

najwyzsza korzyscia jest dziewictwo ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana zdecydowanie czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca

dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego powodzenia i porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych

norm i przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje tezyzna fizyczna za jedna z

najistotniejszych wartosci, wzgledem ktorej odmienne dobra gubia swe przeslanie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zycie w aprobacie z

natura i nie zaakceptowac szuka sporo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego egzystencji i swoim prawdziwych wartosci w niektorych utworach kompanow poczucie przemijalnosci i

„marnosci―. Wedlug czlowieka odrodzenia wypada zyc wedlug natura i jej prawami, pamietac, iz wszystko przemija ale wypada przy tym afirmowac

zycie i w pelni tu korzystac. Wedlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i wyrobic spokoj lezacy wewnatrz broniacy przed

atakami fortuny.

38. Okresl, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal aktualne.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem okazuje

sie byc wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju

swietnym uszczesliwiajacym wszystkich obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru zachwycajacego obywatela

Rzeczypospolitej oraz nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu

rowniez postulat rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej dla roznych osob jest zroznicowane prawo.

Przykladowo prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla ludzi z rozmaitych warstw spolecznych, inne dla szlachty i inne dla mieszczan.

Sadze ze, ow problem okazuje sie byc nadal aktualny. Tak juz bylo i jest, iz ludzie posiadajacy wplywy i takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym

samym prawom co zwyczajowy obywatel, jednak zazwyczaj znajduja sie traktowani w duzej mierze lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby wykupic.

Czesto osoby na wysokich stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w calej ich sprawie jest znacznie przedluzone. Nastepnym problemem, ktory

porusza Modrzewski jest rola nauki i wiedzy przenigdy kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc moce panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Autor

uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe uczelni i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia

nauczycieli sa skromne i kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub zwyczajnie zmaga sie z bieda i pracuje nadal z dobrej woli. Ostatnio przeprowadzana

jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie w calej malych miejscowosciach, zamknieto i dzieci niejednokrotnie musza spacerowac do tych

odleglych w duzej mierze kilometrow. Ponadto szkoly odgrywaja zazwyczaj za male srodki pieniezne na wzrost pracowni i zakup obslugi naukowych,

niekiedy nawet w utrzymanie. Po ksiedze o wojnie jakkolwiek mowi, iz kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie zaakceptowac

tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia dotyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glosowanie w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwa w 5

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - jakikolwiek mieszkaniec okazuje sie byc

obywatelem i panstwo mialo mu zagwarantowac szczescie, a mianowicie o wartosci czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - jakikolwiek

czlowiek ma obowiazek byc legalnie przygotowany do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pielegnowac panstwo, a mianowicie

nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Autor proponowal

opracowac nowy przepis prawny z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci z wojny nie zaakceptowac sa faktycznie wielkie, by mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych

wojny nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski proponuje: - wykreowac kosciol narodowy

niezalezny od czasu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob

wyksztalconych i szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy zbyteczne, takie jak wspaniale domy oraz sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone w ten zamysl wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie w dotowanie szkolnictwa

w czasach, gdzie nie docenia sie zdolnosci i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie. Modrzewski proponuje

przejecie opieki nad szkolami przez panstwo, a uprawnienie do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po

raz 1-wszy prawo kroczenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. W ten sposob pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, oznacza to brak namietnosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny

okazuje sie byc podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie wartosci (Bog i ojczyzna) winny sie wiazac w jedna calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra lacznego, dla rzetelna ojczyzny trzeba poswiecic wszystko: majatek, moce, zdrowie, fart, a

nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy go jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same prawa i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga przyczynic sie niezgodni obywatele - spory

sejmowe, wojny domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod

wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude i

obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego stanu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka,

podle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo i herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo polskie od szesciuset lat

opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, zeby stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy nie znajduja sie

spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A dla Skargi zadne krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli posiada wielu bogow. Warunkiem powodzenia

Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc i zgoda, ktorej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode u katolikow,

ale u heretykow jest to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa

i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich sferach zycia, zarowno publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie moga

nawet bronic panstwa przed poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga

wzywa dlatego krola do obrony religii katolickiej, zdecydowanie straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej

w calej narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow i pozbawienia pierwotnego ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i

znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe uprawnienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbytnio

prawa sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe,

ustanowione dla porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim chaos (istnialo wtedy wiele sadow

- ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze w problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia praw ograniczajacych i

naruszajacych przywileje Kosciola i krola. Jednoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi wykonawczej a mianowicie np. szybkie sadzenie i

bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia

wsrod tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, szafowanie,

niemoralnosc i brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje wreszcie ojczyzne do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek oraz do tonacego okretu, ktory

wszyscy, w calej chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla mase problemow i zjawisk, ktore to maja polozenie w kraju oraz

proponuje reperacje istniejacego stanu rzeczy. Jednoczesnie przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie owych chorob doprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, dla ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno w calej

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O porzadnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy dla

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej w calej Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic

moga jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna rozne analogie do wydarzen politycznych tego czasu. Priam wykazuje

zaskakujace podobienstwo do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Spostrzec

mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor stanowi ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w

ktory interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie czlowieka poczciwego" znalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace go sprawy i swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore to dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja zdecydowanie pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie mozna zobaczyc w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany z pozycji

kalwina i w calej duzej frakcji stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych poprzez protestantow, co jest przede wszystkim widoczne w calej krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do egzystencji w przepychu i

sztuczne zawyzanie ilosci swietych, w ktorych nieustannie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin i

„koled―, ktore sa podlug niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko zakonnikow

jednakze takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

zrozumiec istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to

portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia go i rowna sie ponad powszednich ludzi.

Jednakze mnich ow jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osoby, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow zbytnio swietych, z przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal okazuje sie byc

anegdotka o plebanie, ktory pochowal swego psa w cmentarzu niedaleko grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi,

pleban przekupil swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednakze z czworonoga uczynil parafianina.

Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie waznych zasad

wiary. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, stanowi nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw

w calej zrozumialych dla wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie

zaakceptowac wzruszaja pierwotnego spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo w calej odprawianej mszy

swietej okazuje sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca i kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach wielokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - juz sam pragnal istniec stoikiem. Byl

przekonany, iz jest intymny osiagniecia gra spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, w jakim stopniu

sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony

I miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim talent, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych i

zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal z ta regula. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie osobiscie, rownoczesnie stara sie

dowiedziec, co obecnie historia sie z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego istnienia. Brak okazuje sie byc na nie zaakceptowac odpowiedzi ze strony

kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne",

"szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz wedlug smierci, do miejsc gdzie przebywala przed

wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie byc, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to w calej ostatnim z TRENOW, w ktorym opowiada wlasny sen a

mianowicie we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze swoim coreczka okazuje sie byc

szczesliwa. Wizerunek ojca przeksztalca sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie zycie Jana w wsi pozostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, czemu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala

scieta poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia stale drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo

moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana zostala jego wiara w praworzadnosc boska, wykonuje to do zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w

punkcie kulminacyjnym do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc tresc calego egzystencji i aktualnych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka swoim wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna

bolesci, rozpaczy, trwogi. W obliczu smierci corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek,

ktorym lata swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze,

jeden z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos

po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej decyzji - Urszula poprzez zejscie w wieku

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke zdecydowanie gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami znajduja sie pasterze czy tez

rolnicy. Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja

liryczne wczytania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, do epiki – fabula i narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tresci, wypowiedzi i

rozmowy poszczegolnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie z reguly z

humanistyczna pochwala piekna swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc tlem dla prezentowania

zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wkolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie zwyczaje,

wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi polskiej Ostatnia z panien wyglasza

pochwale egzystencji wiejskiego; masywna, codzienna profesja w polu i przy gospodarstwie powoduje radosc mieszkancom wsi i jest dla nich motywem

do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glosowanie twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze wspomniec za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w calej literaturze polskiej

siegnal wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, okazuje sie

byc nietypowa, przedstawia bowiem prace panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje dlatego nie rzecz, ale sposob, w ktory zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w

motywach potocznych i narzeka razem z Oluchna w ciezka prace oraz w srogiego nadzorce. Ta naturalnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki

tej dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna przyjaznosc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI wieku jest, podlug Szymonowica,

stanowiskiem wyzysku: stanowiskiem, gdzie wielokrotnie dochodzi do naduzyc i niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw dotkliwych, pokazuje ujemne

strony egzystencji na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji globu i tworzac utwor zblizony raczej do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle natury, a do

niej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie niesie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa w spotkanie z ukochanym ponizej

umowionym jaworem nikt w nia nie zaakceptowac czeka. Wytwarza to podejrzenie o niewiernosc i zwiazek z inna pasterka – Doryda, co konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza sasiednich zarosli wybiega Filon i

uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym

wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, faktycznie charakterystyczne dla

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi w swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu namietnosci na postepowanie

czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zywocie do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak charakter jego wierszy

wykracza w oddali poza czysto renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, co powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany wiary, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go zastrzezen, czy asortyment ktorego dokonal, byl sluszny i dosyc uzasadniony. Wiersze

Sepa Szarzynskiego przepelnia rowniez lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy i wszechmocny, jednakze, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzisiaj i zostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest doskonalym obrazem tych niepewnosci i lekow. Przede wszystkim wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w 3 sonetach – IV i V.

Sonet IV: Na temat wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, okazuje sie byc wyrazem niepokoje poety o wynik bezustannej walki,

jaka kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od czasu Boga. W celu grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z silami ciemnosci

czlowiek jest samotny, a stawka jest wszak zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy

czlowiek powinien zawierzyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, swiat i odepchnac pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tamtego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a najwznioslejsza

wartoscia duchowa jest milosc do Boga. Bog okazuje sie byc wielki i dokonaly, czlowiek maly i pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od czasu

Boga, zawadza mu koncepcje do egzystencji wiecznego i do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta),

jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana ludziom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi tylko kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod jaka autor

ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest potezne, a podczas gdy slabe. Meritum rozwazan pisarza ma charakter

uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej ciekawi Kochanowskiego Nasz kraj XVI wieku, wowczas wciaz silna i

znaczaca w Europie, ale juz z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow przed tym, iz niewlasciwa strategia moze

przyczynic sie do upadku panstwa, tak samo jak Troje. Po tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o takich intencjach pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita sprawa wladacie") okazuje sie byc skierowana do rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jakim

sposobem maja sprawowac powierzona wykladzinom wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na

zakonczenie liryk przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski sposob glosowania poprzez rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt odpowiedzialnosci zbytnio

losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do

pijanstwa i obzarstwa, zas niezdolna do zadnego znoju, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie beda zdolali w

przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku panstwa rzadzonego tak samo jak w Troi.

5. Po kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec rzeczy

narodowych. 1-wszy z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest

synonimem prywaty, nieliczenia sie z dobrem panstwa, realizowania swoich celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, choc sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

okazuje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozmyslania o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by poprzez atak zaszokowac wroga,

nadszarpnac go i nie pozwolic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza bowiem tematy w stopniu daleko idacym istotne, aktualne i

zlozone. Swoje poglady na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo zdecydowanie dobrowolna organizacja spoleczna stanela dla zapewnienia czlonkom plynnego i szczesliwego

zycia. Trusia elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i uprawnienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz utwor "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten klopot; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, czy

tez wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O wiedzy potrzebnej do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, zas ci co sa w jego czele powinni wreczac

przyklad,

dwoch. "O namietnosci ku ojczyznie" - wylicza 6 zachorowan Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, anarchia religijna,

wyczerpanie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, iz milosc do ojczyzny fundamentalnym

obowiazkiem obywatela, upadek ojczyzny rownowazny z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie ma, Skarga leka sie, iz fakt ow moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz okazuje

sie byc wykorzystywana poprzez magnaterie do osiagniecia swoich celow, co prowadzi do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym uprawnienie o mezobojstwie ).

wymaga wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie w jej zlych synow, zamieszanie o

losy Rzeczypospolitej i nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot

poprzez zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Polski, jesli do niej obywatele sie nie

poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na rejonie niezaleznosci od czasu papiestwa i cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla wszystkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o zywocie szlachcica od czasu narodzin do smierci. Frapuje sie nad edukacja i wychowaniem

najmlodszych szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Komunikujac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej wielbi dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec i spiew).

Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Poprzez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Zbytnio wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy w wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach roku kalendarzowego, przynosza sporo

pozytku, jak rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i parki warzywne, zeby niczego poprzez caly dwanascie

miesiecy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do pracy na wsi swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz

innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi wypoczywac w przyjemnym towarzystwie kompanow i bliskich, zaleca zabawy, polowania, rybactwo, co zapewnia pozytek i daje radosc.

Dbajacy o fortune pisarz zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupic je taniej i wyprzedawac drozej w calej innych

rejonach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych oraz sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to upatrywal

w tym przewaznie ksztaltowanie swoim charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbytnio. Najwyzej

cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko wiec, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie wydaje sie byc pozbawiony ulomnosci, poniewaz oprocz wiedzy uzytkowej przedstawiciel

tamtego wysokiego stanu spolecznego ma obowiazek posiadac takze gruntowne wyksztalcenie. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do

obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow w Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swej przemyslenia odnosnie do tego zdarzenia oraz propozycje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Po reakcji

poety na najazd Tatarow w Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow oraz mysl o powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie przed

napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci granic Kochanowski proponuje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze w talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie zdecydowanie postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka i

niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety w jego mniemaniu jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie

zaakceptowac znajacy granic. Piesn ta przekazuje intencjonalnosc wlasnej wartosci Kochanowskiego zdecydowanie poety. Jest ona takze wyrazem

uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" okazuje sie byc cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia w

wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski

w piesni Panny VI podkresla mase zycia w calej jednosci z natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku. W piesni Panny

XII zawarta okazuje sie byc pochwala egzystencji na wsi w zespole rodzinnym. Posada ziemianina w roli przeciwstawiona jest odrebnym, niemoralnym

sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu i stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie przewodzic w zyciu. Ogromny wplyw w

tworczosc poety mialo takze spotkanie z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z postacia znakomitego polskiego poety, ktory jako jeden z pierwszych tworzyl

literature narodowa. Jednak nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jakim sposobem wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza.

Poza tym utwor ten okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci ludzkiej, jest dodatkowo

uwidocznieniem mysli wlasnej wartosci Kochanowskiego zdecydowanie wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze dlugo po swoim smierci sa czytane i

podziwiane poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, co bylo typowe dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego przykladami moga byc: Piosenka XXIII

oraz fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej odrebnej przemyslenia pokazuja wyraznie w znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, choc nie da

sie schowac zawartej w calej niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, zdecydowanie humaniscie, nie zaakceptowac bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu

czlowieka. Jego rozwazania na ow temat sa zawarte na przyklad w Piesniach XII i XIX. Wianek, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora

pielegnowana w calej sercu czlowieka moze byc dla niego w tym samym czasie "nagroda i placa" oraz swoista dekoracja zycia. Bezposrednio z cnota

zwiazana okazuje sie byc tak okreslana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia u wspolczesnych, zas po smierci pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od czasu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc powszechne wsrod

owczesnej szlachty. Naturalnie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn

IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w calej "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w calej niej swej przemyslenia i sugestie,

jakim sposobem w przyszlosci pokrzepic obrone granic, ale w stopniu daleko idacym emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat i stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow.

Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszelkie zalety

stanowiace cnote znajduja sie cenne, jednakze najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta sciezka

do niebios, Tym, co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym sezonie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, by tam tworzyc

i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" okresla na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Pisarz

opowiada o poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. Dla porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug swiecie w calej poszukiwaniu

przygod i pieniedzy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej okazuje sie byc zyc w roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz ze zbirow uzyskanych z

ofiarnej pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki i pola, zas nastepnie wszystko znosi do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy w kazdej sytuacji

znajdzie czas na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia potrzask, dzieki czemu w

domu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic przypomina takze o wychowaniu mlodocianego

pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i zawstydzenie. Poeta chce, aby swoim wnuki zostaly dobrze wychowane i zeby posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i humanista,

ale dodatkowo glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy myslicielskie znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode globu, swojego domostwa –

jest to renesansowa afirmacja zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, ktorym holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby trzymac

dzien, i stoickie, zeby przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach― posiadala charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone

przez jego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia czlowieka jest fart, rozumiane zdecydowanie zycie zgodne z zasadami cnoty,

gwarantuje czyste sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie do

korzystania z radosci zyciowych. W stosunku do przemijalnosci globu, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do korzystania z

chwili, cieszenia sie z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora byla nie zaakceptowac wolna od czasu sprzecznosci. Stad fraszki zostaly tak odmienne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory

slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal dystans do globu i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl

mu Horacy od Zenona, lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Wplyw kazdego z tych propozycji we fraszkach jest dostrzegalny.

Wlasciwie filozofii antycznej zmierzanie do powodzenia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo

unikac smutkow, ktore zdolaly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski rowniez niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na

gmach w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi go o to, co wydaje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta chce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie, ludzka

zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tamtego swiata nie zaakceptowac zapewniaja rzetelnego

szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan.

Szczegolne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale egzystencji w aprobacie z natura

odnalezc mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i wytrzymalosc wobec faktycznie krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i umiejacego ze

stoickim spokojem sledzic otaczajaca go rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w calej korzystaniu z

rozumu, ale i w radosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga, jako duzego Architekta,

odkrywamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem wzgledem Boga, jednakze tez wizja czlowieka

stosownego, umiejacego wykorzystac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do powodzenia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od czasu trosk i cierpienia oraz obawy

przed smiercia. Tymze dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone poprzez myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta z ironia wytycza sie odnosnie do madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie z

problemami, wreczac sile duchowa i trwale szczescie oraz czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie w calej swych

piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi znalezc w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w

tej harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po smierci Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu i

ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow wedlug porwana poprzez Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska i stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postury

polityczne obywateli i bylo pretekstem do rozwazan natury ogolnej.

Po konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, jakkolwiek w pewnym stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii greckiej,

nastepuje podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob w scenie nie zaakceptowac przekracza czterech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia fakt, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal w

calej nagrode zbytnio wyrok w calej sporze bogin, wine dlatego ponosi laleczka, ktora go nagrodzila.

Sa jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tej okolicy takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno okazuje sie byc tu zdefiniowac glownego bohatera, bowiem postepuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno bowiem stawiac prywatny interes w rowni ze sprawa panstwa

odstepstwem od czasu reguly okazuje sie byc rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos z bohaterow w calej tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin czy ziemianin a

mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Jakoscia szczegolna utworow z tamtego okresu okazuje sie byc epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w W celu Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni z tego czasu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI,

Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, / A przy tym w calej

zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek swiatowy, ponad wszystko przedkladajacy uciechy zycia

dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany rowniez sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), narasta wtedy zdecydowanie krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej

zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka W celu gor i lasow, zredagowana w

momencie, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swej zycie, sentymentalne i jednoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory puder dar przemieniania sie w calej rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta i przedmioty). Dzis zas pyta z pewnym niepokojem:

„dalej co pozostanie? ―

dwoch. Czarnolas.

Dominuje tutaj calkowicie inny humor, inne znajduja sie tez zagadnienia. W wielu utworach pisarz opisuje urok natury (Na lipe), podnosi wartosc budynku

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), okresla pytania myslicielskie (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma miec na pieczy /

Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie natury, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, bowiem wlasne zycie bylo dla Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w swoim zyciu

najwazniejsza byla swoim poezja: „Prosze, niech ze mna zbytnio raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna!

―(Ku Muzom) i nawet polski pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, nalezacych do roznych typow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow i zagadnien z zycia czlowieka, porusza sprawy jednostki, jak rowniez calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez wprowadzenie w zycie prostego

systemu alarmowego wartosci. Istota ludzka i swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tamtego pisarza w calej, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie trzeba stwierdzic, iz tematyka swoim utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyklego czlowieka, jak i ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane zdecydowanie wskazowka dla

jednostki, jednak dla wszystkich, bowiem aplikowac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, albowiem ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilku wersach w calej lapidarny sposob przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor postanawia odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora i

naklaniaja go do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja slowa wypowiedziane poprzez glownego bohatera: „Trudny (... ) nasz rzad z tymi pany:

szedlem kimac trzezwo, zas wstane na gazie. ― Fraszka ta posiada na celu osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego rezultaty i niekontrolowane

zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim niszcza

swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien nie zapominac o tym, iz cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w dlatego kazdy ma obowiazek usilnie starac sie, aby pozostawic po w

piwnicy dobre retrospekcja. Nie jest stosownym czlowiekiem ow, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie

zaakceptowac na darmo Pan odroznil czlowieka od zwierzakow, dajac jemu rozum i mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden

zamysl – sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako ktory moze, niech ku pozytku dobra

lacznego pomoze. ― Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych mozliwosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem wymowy powinien ksztalcic swych klientow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw,

umilowania rzeczywistej wolnosci. Natomiast ludzie majacy odpowiednia energie i odwage powinni z bronia w calej reku borykac sie z wrogiem ojczyzny,

nawet jesli przyjdzie w calej walce zwrocic zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, dotyka wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze byc kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac do walki zdecydowanie jedna, zwarta calosc, gotowa

poswiecic wszystko dla rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie

do niewoli. Nieslawa Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma faktycznie rozwinietej cywilizacji; nie

umie budowac budynkow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia o Polaku madrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie zaakceptowac

pomysla juz wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak w

piwnicy kupi, iz i przed szkoda, i po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. Zeby to udowodnic potrzeba czynow, a

konkretnie – zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to naturalnie odroznia polski narod

od czasu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i klopot calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednakze sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma w celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo kosciol stal w strazy porzadku juz od czasu

poczatku istnienia naszego panstwa, ale czy takie postepowanie duchownych moze byc przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni gruntownie

sie zastanowic nad dalszymi swymi wlasnymi losami, by problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz czynia go zwykly ludzie. Jezeli zawiedzie jeden element

w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ciala – panstwa – mozemy tu rozpoczac

do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze jedna z okolicznosci upadku

niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach antycznych.

Utwor ow zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc swistki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz podle

spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture dodatkowo zaczerpnal z antyku:

chor stoi poprzez caly czas w scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o zdarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach twierdzi posel

-akcji – ograniczona do konkretnego watku – sporu o Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co ludzkie nie

wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw postaci, ich zachowan; od patriotow poczawszy, zas

na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swej losy scala z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie byc wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad konsekwencjami kazdego

czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, bazujacy na przykladach antycznych.

Dzielo ten pozostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. Po utworze ow latwo znalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow oraz zle

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny detal przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec deficyt parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i guzik, co ludzkie nie jest mi

obce―. Po odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg wybuduj postaci, pierwotnego zachowan; od czasu patriotow

zaczynajac, a w zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calkowitego narodu.

Tekst dramatu posiada charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze naturalnie w naszej epoce tworzy sie wziety w Polsce mit sielskiej, cichej

wsi, szczesliwego dworku, mit podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa w calej „Nad Niemnem― itd.

Nie jawi sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz formuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot czlowieka poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Pierwsze oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa z „Piesni o Sobotce―: „wsi spokojna, wsi

wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu w prace, ktora wszystkim daje radosc i rozrywke,

ktora tez zapewnia zadowolenie. Tego typu obraz prezentuje „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na

gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, wreszcie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze odmienna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie

skloceni, uwazaja egoistycznie, znajduja sie chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb

egzystencji. Ksiadz nie zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Chlop musi dzialac na panskim polu, profesja nie

jest wesola piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania

sie z kolei z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi.

Jakie tematy podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak widac a mianowicie nie pomija Modrzewski zadnej z fundamentalnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza elementem dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w tej dziewczyny mysl, iz „bez praw nie moze istniec

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszystkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska w cala Europe, demokratyczna idea, wazna mozliwe, ze jak odkrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad a mianowicie w

odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie zaakceptowac

otrzymuje sankcje, a plebejusz traci zycie. Za co? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze czlowiek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za co innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac ma

obowiazek rowniez kuratele wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta udawac sie nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i

bydlu, jezeli zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszystkich warstw spolecznych, to bronil

chlopow przed wyzyskiem i samowola panow, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli duzym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych i zaczepnych), zas zwolennikiem potwierdzenia i

pokoju, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, albowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage do edukacji

mlodocianego obywatela i do powagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy i rzeczom humanistycznym

najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady na odmienne rozmaitosci.

Postulat ten okazuje sie byc bardzo bez trudu zapamietac, albowiem dzis okazuje sie byc on rowniez aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka w

calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W dobie renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci.

Instrukcje te wlaczone sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac

sie darami natury w wszelakiej porze roku kalendarzowego. dbajac o harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu ani

starosc, ani smierc. Cechuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug rozumu i w calej bliskosci z natura.

Rozny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro przeszlo prywate,

nie zaakceptowac zaluje do niej swoich towarow, a takze i zycia a mianowicie taki ideal ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny,

oprocz talentu posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja stworcy tacy jakim sposobem Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyklaruj w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne i lansujaca dobre.

Przykladem tak znakomitej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow.

Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski stworcow tego czasu o losy ojczyzny. Po „Krotkiej rozprawie.... ―

Rej zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten okazuje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych dla polskiego systemu

spolecznego stanow i pietnuje zachowania kazdej ze stron. I tak Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan

twierdzi o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo

Natomiast. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na

temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych jednostkom wysoko

urodzonym, ale nie zaakceptowac posiadajacym stosownego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal kierowania sie jedynie dobrem

narodu i interesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wzgledem prawa. Walczyl z korupcja

sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele

domagal sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne

Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych i

nakladow w ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu w calej 1575 r. Poeta

okresla jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie byc nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej

boju i wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ow niesie w calej sobie esencji uniwersalne, przedstawia sytuacje panstwa w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego i zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on uwazny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, nie

zaakceptowac unosi sie ambicja kiedy chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie do szantazu i

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec utwor ten

przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dorobek poetow i pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej i dotyczacej panstwa tematyki. Postury patriotyczne wykazuja niemal

ogol humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie czlowieka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o swoim spoleczny uklad,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu naturalnie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore to zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak

mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, kiepsko sprawuje sie w

sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - twierdzi Pleban). Zatem Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana

wini, pan ksiedza A nam prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w calej pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednak bardziej wciaz przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, nazywa go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Odslaniajac szesc zachorowan

spolecznych a mianowicie obojetnosc wzgledem ojczyzny, zachlannosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie potegi krola, niesprawiedliwosc prawa i

grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, w calej XVI wieku, przedwczesne

proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony wiary katolickiej, walki z tolerancja religijna i heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga zwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych odkrywamy tez w calej licznych fraszkach, a najwazniejsza

pozycja okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego zdecydowanie artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym ludziom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest na

pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o ksztalt swojego wlasnego stylu, o

forme uprawianych gatunkow i o zrecznosc jezyka, jak rowniez o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal w calej Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly o erudycji poety. Nie zostaly mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal dodatkowo

epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow naszych.

Nawiazania do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chociazby w doborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul

kapitalnych, elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w

calej podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i

wybranca postawionego przeszlo tlumem.

Ow wybitny czlowiek zapisal sie w historii literatury polskiej nie tylko zdecydowanie poeta i dramaturg, jednak takze zdecydowanie tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze myslicielskie poglady stworcy, ktory uznaje swiat

zbytnio wielka melodie, znajduje ogromne wartosci natury i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. zdecydowanie nazwy epoki uzyto tamtego terminu dopiero w XVIII wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo dla okreslenia zapozyczen i modeli wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla

okreslenia czasow panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W ponizszym znaczenie okreslenie to

pozostalo przyjete poprzez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we

Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie mialo istniec poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich".

Koncepcja ta wywarla sporo sporow i polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu

aczkolwiek odrodzenia antyku lecz szmat swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale potem sama trafila do

szczytow przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od czasu XIV do poczatkow XVI wieku, zas w panstwach Europy polnocnej

od konca XV do samego konca XVI wieku. Jest mezczyzna rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory jak:

recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe i religie, najistotniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot i kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, w plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i zabawiac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie z asceza i teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek staje w centrum badan i

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku zdecydowanie o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do rozwoju

osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. Po mysl

humanizmu czlowiek okazuje sie byc wielce wartosciowy, liczy sie swoim talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w centrum swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i

guzik co ludzkie nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do rozwoju tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za urzedowy jej start

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku poprzez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej w calej Spirze w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze mozemy ja oddawac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je w jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia rozgrzeszenia

oznacza to uwolnienia osob od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek posiada swoj los zapisany w

calej gwiazdach. Kierowane jest jemu niebo czy tez pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i zbieranie dobr.

Swoje to zasluga, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Anglii. Ruch ow powstal z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial mu

(odmowa rozwodu). Zatem krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych rowniez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Po polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem znajduja sie

wydane w calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one do literatury duchowej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie

panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie

krzywd spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej do rady" stanowi rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Autor charakteryzuje dolegliwosci,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zachowywanie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem powodzenia i potegi panstwa.

Dlatego najbardziej normalni powinni istniec ci, ktorzy stoja na czele narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc zachorowan Polski. Sa to: brak namietnosci ojczyzny, deficyt zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca

pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie z "chciwosci swojego lakomstwa". Po sposob

wyrazny i wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci do ojczyzny, namietnosci dla tej dziewczyny samej. Napad skierowany okazuje sie byc w witryne magnatow dbajacych jedynie

o swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, najmlodszych jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem

laczy pierwotnego jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, ow sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Deficyt tej potwierdzenia

szczegolnie w sejmach ozywia u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV i V a

mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa klapa dla Polski,

poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i do potegi

panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, jakiego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac z absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani

winni znajduja sie swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co okazuje sie byc

jednoznaczne z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Liczy prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje

stany spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie

milosc do ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze dobry Bog ochroni Polske od czasu zguby. Tytulowe

grzechy jawne to: deficyt sprawiedliwego i sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki,

kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tekst zwiazana

okazuje sie byc z poczatkowym, pelnym wciaz nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech kluczowych

stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory ujawnia podstawowe problemy

nurtujace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy wykorzystywania zup solnych, czy deficyt stalego systemu

alarmowego obronnego panstwa. Wiele dodatkowo uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia

publicznego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki sprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu i piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych naszych utworow poswiecony

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie do rodakow z prosba, by pomysleli wreszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby na wlasna reke stanac do obrony

granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wzgledem wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych mozliwosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest umrzec mlodo, jednakze w

sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo i umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu w oparciu o niektore przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka zdecydowanie czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa natury

c) rozumienie zycia zdecydowanie wiecznej walki o byt

2. postura uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny neutralnosc, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdowac odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Odcienie i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie byc on pelen podziwu dla prostoty i kontaktu z

natura. Osada, wspomnienia, zdecydowanie miejsce wazne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w owa strone

zyjacych. Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego egzystencji. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wsi,

tamtego egzystencji, codziennych klopotow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza. Pozostale sonety to

wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora wedlug stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z pracy rak, zas kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, silny, wzor pracy na wsi. Nagle zachorowal. Baby go leczyly, jednakze to nie zaakceptowac pomagalo. Nie stac go na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj

przygnebienia i smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami

chalupy okazuje sie byc starsza niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci

egzystencji. Mlodosc, swiezy powiew i spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot i ubostwo.

Cechy naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - deficyt wlasnej woli na kolejny los, uciazliwa wizja, batalia o byt, przetrwanie

cztery. obiektywizm i bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie w calej plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne posiada ukazywac problemy duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich klopotow

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Sen wieczny - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 szczatkowy zbiorek z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odmienny, glebszy. Dwa pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie

"skromnie do zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Przedluza sie dlatego jak czlowiek (samotny, czuje sie

zagrozony przez niebezpieczenstwa, zadumane posiada skronie), okazuje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje

dekadenckie), krzak ow probuje sie jednak bronic przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez

burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. Po I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz

calkowity rozklad. Podobnie okazuje sie byc z osoba, ktory w starosc okazuje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny do zycia anizeli ludzie

mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ow wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje

do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad koncowy i apokalipsa. Szereg sielankowych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac glebie

nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma charakter symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Osobiscie kowal to

czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w tym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow innych poetow wiersz

Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego charakter skazony okazuje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej modzie na

dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi i przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Zmiana barw i odcieni. 4 opisy konkretnego krajobrazu zmieniajacego sie

ponizej wplywem periodu dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, rezonans

2. Zapach: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma nad wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i okazuje sie byc piekna, chroni sie, okazuje sie byc delikatna, wypatruje

wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy przed jej moca, ale dazy do przetrwania. Widzi potezne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo utrzymuje

sie egzystencji. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly historyjke starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, albowiem dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, uklad swojego nurcie i postac

uprawianych klas, a nade wszystko posiadl calosciowa wiedze. Jego obfita dzielo nierozerwalnie scala sie z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy wplyw na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o swoim wyjatkowosci, zdecydowanie jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac go ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie prawie boska potega tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), oznacza to przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzyc zycia, poznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

mija,

b) stoicka - ochronic umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach i piesniach:

a mianowicie Piesn IX - uciecha zycia, trzeba sie zabawiac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszego biura czeka nazajutrz

(napomina o krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, iz zgadnie co nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa wartosci materialne, jednak moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc z tego

co sie posiada.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie przenigdy bawic, jednakze mozna i zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie potrzeb materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- rozne nawiazania do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na duzym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl wielokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jest jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

wyraznie tworzyl wlasna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal w roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w zyciu

sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych utworow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki zdecydowanie przedstawiciel literatury sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ow ukazuje portret panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski. Dzielo

jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, gdy ojczyzna wymaga obrony i pieniedzy w wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal

w calej niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu liryk panujace zwiazki w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami w calej bitwie ponizej

Chicimiem w calej 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic umilowanie ojczyzny,

gotowosc do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie z 10 frakcji dosc precyzyjnie opisujacych w pierwszej kolejnosci obustronne

preparowania, a potem bardzo uwaznie, dzien wedlug dniu wydarzenia pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow i zaprzestania dzialan wojennych. Liryk

wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych rzeczy: nad calkowitym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale

walecznych przodkow i krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage wspolczesnych nalezy skierowac

na sprawy naprawde wazne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swych wspolczesnych. Hhg w tych

propozycji zywy portret owczesnego egzystencji szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia wiadomosci o Naszym kraju XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. Po 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza i walczyl ponizej dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej i wojnie przeciwko Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod

Matwami w 1666 roku. Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl w wsi w calej krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac

urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Naczelna czesc miesci 1656-1666 r i miesci opis zdarzen wojennych, oznacza to taki szmat jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

do Danii, wojna z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach,

upodobaniach, jedynych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk i niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie zaakceptowac dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte zwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej walce i sasiadami

przenigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie rzeczy nie zauwaza przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw w zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zespol dodatnich cech odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie

przeciwienstwem dla zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa);

jednak w przyszlosci sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady w

obowiazki spoleczne wobec ojczyzny, cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo,

prywata, konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako idea calkiem pociagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania postawa, ktora

doprowadzila do upadku I Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa wzory kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Autor w sposob mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora,

porownanie, antyteza, wyszukane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot liryczny zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje szeroka kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej obowiazkiem jest ukazanie zycia i urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi przenikliwy kontrast z pierwszym a

mianowicie jest dwubarwny (czern i biel, bodziec smierci i rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika z kaprysu.

Sugeruje to gre z wrazeniem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego z sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga a mianowicie zestawienie porzadku trupa z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od czasu nich uwolnic.

Pointa: przed miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob pokazal zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela wedlug jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym sezonie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym oraz slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota grunt

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji

oraz poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym podlozem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postury i poglady owczesnego szlachcica, przekazuja

obraz swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska okazuje sie byc przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci we wnetrzu stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego stanowi jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich

refleksji w tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

swych przywilejow, zas zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy led postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach stanu

rycerskiego i wojennego rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz okazuje sie byc mysl, iz kobiety znajduja sie niestale w calej

uczuciach. Myslenie ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore okazuje sie byc

porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono kompletny szereg sytuacji niemozliwych i stwierdzono, iz predzej mozemy je zrealizowac (uspokoic morze,

wiatr zapiac w wor) niz zanotowac stalosc w calej uczuciach kobiety.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo takze moga zostac tematem dla artysty. Np. „Do

trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwym

trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa prawdziwym zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

zapach, erudycja, nowinki tez znajduja sie w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego utracie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sytuacji. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja

– dziewczyna zaprezentowana jest zdecydowanie piekna i zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka i nieznosna.

67. Omow glowne prady literackie baroku i ich wplyw na zycie umyslowe epoki.

W pewnym uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, istotne prady. 1-wszy - gentlemenski – rozwijajacy sie w dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, dalekich od atrakcji turystycznych, tetniacych

swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska posiadala wiec zaskoczyc

odbiorce, dowodzic mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i odmienne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli

czerpiacy z modeli zachodnich, wykladzinom skladajacy szacunek, a z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, naszych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ta wlasnie literatura, odmiennie anizeli

nurt gentlemenski, przykladala wielka wage do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj naszego kraju rodowod

uznawala za kluczowy tworcami tamtego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten nazywa sie dodatkowo sarmackim od

czasu slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. i oddzialywujacej w pozniejsze epoki.

Podzial literatury na dwa nurty okazuje sie byc wygodny, jednak nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec

gentlemenski i zostaly siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Jednak byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn i Naborowski znajduja sie poetami, ktorzy znacznie sie roznia

– mozna dlatego mowic co najmniej o kilku nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm stanowi podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w calej XV wieku. Szlachta nasz kraj w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm posiada dwa sensu - pierwsze oznacza styl zycia szlachty w calej XV i XVI wieku, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie szlachecka.

Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje wzrost zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta

polska posiadala poczucie, iz Polska stanowi przedmurze religii chrzescijanskiej - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej w

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej - o

szczegolnej pozycji jaka gra Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji - zycie na wsi, fascynacja przyroda, jej

pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne zostaly takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura

wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie

synonimem ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czegoz swiadectwem okazuje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, dokad sady skazaly go w infamie i banicje. Jego pamietniki obejmuja okres ekipy

wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych propozycji obraz

pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci natury - z

rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna z pierwszych naszych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach

1688 - 1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie sporo wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie zaakceptowac respektuje. Autor zwraca

atencje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne stosunek szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie czemu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, iz represje

nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia zdecydowanie element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go fakt, ze w kraju, ktory nie ma za co oplacic armii,

ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i

umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z

niezwyklym realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza u

Potockiego synonim rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego okazuje sie byc

regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory wybuduj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje zadnej z tych postaw, ulega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach prywatnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia wszystkich mszy, zas mysli wylacznie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic potem formy obronnej kraju, bowiem szlachta w calej wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich w calej

sluzbie wojskowej. Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych i politycznych w calej utworach Po. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka rzeczy szlachty i panstwa. Czesto poddaje

krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" pokazal stan lezacy wewnatrz panstwa

polskiego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tak wiele, ze moga sluzyc pociechom do zabawy. Wszyscy

dbaja o prywatne dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady systemu spolecznego. Polacy uwazaja

tylko o zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

aczkolwiek zyje osobiscie dla siebie i nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez jej osoba sama. Po wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy"

Potocki porusza klopot nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory nie moze obronic sie przed lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja

nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, albowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy ponizej

Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje proces bitwy i rokowan. Caloksztalt przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i

swoim pomoc w calej zwyciestwie nad poganami. Umilowanie ojczyzny widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi mezczyzna o

obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Wiele jest w

calej nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

raczej znaczna pozycje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow znajduja sie znakomitym podlozem

poznania osob i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera wykaz przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach

wojennych. Pasek opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu o relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji do walki dostarcza mu chec zdobycia

lupow, a nie zaakceptowac milosc do ojczyzny. Pasek mowi takze o odbytych podrozach obcych, ktore zostaly wynikiem swoim zainteresowan i

ciekawosci. Pasek opisuje takze msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil

pojedynki i zwady z pozostalymi. Przykladem okazuje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry

Pasek, ktory nie zaakceptowac chcial borykac sie w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni go. W koncu Pasek zabil

natreta i odcial reke swoim bratu. Jednak taki tryb zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W rejonach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na

malzonke. W odrebnej czesci opisuje swe zaloty i decydujaca rozmowe z ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz egzystencji

ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy. Swa klase zwaza za godna przedstawicielke narodu.

Zycie wlasne szlachty nacechowane jest troska o majatek i przewagi wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater

ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem

potocznym, wskazujacym w gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry rowniez za powodu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwoch. Monolog skierowany do osoby, wziety w calej cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany wzgledem wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego zdecydowanie utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar i ulomnosci czlowieczych. Zdajac w piwnicy sprawe z ich oddzialywania na zycie

polityczne w calej owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym argumentu, do ktorych konfliktow i klesk moga one przyczynic sie, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. W celu walki z nimi sluzyly mu zwlaszcza bajki i satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak klechdy, ukazuja portret zycia w calej XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal i osmieszal w calej nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i przygodny, rownie wielokrotnie sa aczkolwiek uniwersalne i ponadczasowe.

Krasicki tak juz sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie istniec nie tylko moralizatorem, lecz

w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pozor utwor ow jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest wymieniony juz w

calej tytule, zas przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, za mlody

ilosc lat, zbyt przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie i przesadna troska o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle bezsensowne i dziwaczne, iz domyslec sie mozemy, ze w taki sposob Krasicki odslania

zalety krola. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia dla jego strategii wewnetrznej, zas jednoczesnie

okazuje sie byc atakiem w sarmacje, w jej wady i podle przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje alkoholizm. Jest ona skonstruowana na regule dialogu, rozmowy prowadzonej poprzez dwoch

szlachcicow. Jeden z nich mowi o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych pierwotnego konsekwencjach. Mowa satyry okazuje sie byc

pesymistyczna a mianowicie wymeczony spirytusem szlachcic odchodzi, by odszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez

typowe cechy Polakow, ktorzy przy alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie znaja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja debatowac i ponizej

lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Okazuje sie, ze w calej Rzeczypospolitej historia sie

coraz gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc aktualne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji i niszczenie wartosci stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk przedstawiana

byla w calej sposob niepodwazalny i przystepny. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow,

przez co pisarz chcial podkreslic swoj dystans od pogladow bohatera. Odejscie od bezposredniej perswazji mozna zobaczyc najwyrazniej w calej

satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w tych, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze istniec uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej esencji i unikniecie

bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje siegaja V. w calej.

p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym

sposobem pokazania i stylem wypowiedzi. Zawartoscia utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i

karmelitow. Mnisi walcza z wykorzystaniem sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co sporo trunku

posiadal mozliwosc pomiescic i na widok ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac

narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor tresciwy, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego przedstawiaja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych czasow.

Swoistym komentarzem do calkowitego zbioru okazuje sie byc „Wstep do bajek―. Po sposob zartobliwy autor wymienia rozne ludzkie wady,

zapewniajac ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale to tak rzadkie postawy, iz mozna gryzie miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur i kot― okazuje sie byc atakiem w jedna z najgorszych ulomnosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy tak zwana

maska: wystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kot, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera bezsporne pouczenie, iz w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej sytuacji

trafi sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem uniwersalny, wazny faktycznie dla wszelakiej zywej:

zyczenie wolnosci. Ptaszki w klatce to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie juz w niewoli i nie zaakceptowac

zna posmaku wolnosci, nie zaakceptowac rozumie do niej. Akceptuje swej zycie w calej klatce i uwaza, iz jest to cos normalnego. Jednak stary czyzyk nie

zgadza sie z twierdzeniem mlodocianego. On ongis byl wolny, zostal aczkolwiek uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai sie do niewoli, w kazdej

sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac ta bajke, okresla sie w fakt, iz powstala jej osoba po naczelnym rozbiorze Polski, moze dlatego

Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednak zyl w calej nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednak byl obfity. Te rzekoma niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal

osob naturalne, takimi, jakimi znajduja sie, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna w duzej mierze wiecej osiagnac.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest historia "Jagnie i wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w globie dominuje

uprawnienie silniejszego, iz racja okazuje sie byc po stronie internetowej tego, ktory ma energie. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem moce, bezwzglednosci i

okrucienstwa). Gdy pyta, ktorym prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, slaby i w calej lesie", zas

nastepnie pozostanie pozarte.

Historia „Filozof― odslania uczonego czlowieka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca poniekad wiare w calej Boga i

smieje sie ze wszystkich swietych. Jednak gdy spada na jego choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale rowniez w

„upiory―. Utwor pokaze jak bardzo osoby sa chwiejni we swoich pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze wielokrotnie teoretyczne

wiedzy nie asystuja w zyciu.

Natomiast zatem swiat w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki i

zaprezentowane nabywcy.

79. Ocen role literatury oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w calej Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z intensywnej troski o kraj, z leku przed utrata

niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, dla ktorej celem powinno istniec szczescie ojczyzny. Poniewaz fart

spoleczenstwa wyplywa z uzytecznosci wszystkich swoim mieszkancow, wiec, jak pisal koncem edukacji krajowej istniec powinna zdatnosc obywatela.

Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki nad szkolnictwem, czymze poparl stanowczo program reform Komisji Oswiaty Narodowej.

Wiele rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Mowil o wymogu utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne polozenie w swoim dzielach zaprzata krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Pochodzace z samych panow zguba

Polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal program reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Przy

swoim przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W projektach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra w owczesne

spoleczenstwo.

Do listy utworow trzeba jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na krola―,

„Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych do

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla Polski),

zrownanie praw mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa, utworzenie

w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal podczas kilkunastu dob, w czasie przerwy w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma mezczyzna charakter swietny

– zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca i akcji, deficyt jest rowniez scen masowych, calosc natomiast utrzymana okazuje sie byc w

jednej konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na reputacje publiczna

oraz na postawe polityczna poszczegolnych poslow.

Dzielo ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc przemian

ustrojowych Polski, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu i

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem i ukazal bohaterow jednoczesnie

poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest

splycenie sylwetek psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia dialogow prezentujacych pojedyncze

poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― sa przedstawieni zdecydowanie prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas zdecydowanie

durnie i pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich synek Walery, Teresa (wychowanka

Podkomorzego i swoim zony). Natomiast ich wrogowie to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly utwor jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka problemy, jakie stwarza szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, co doprowadza do upadku Polski, podobnie jak

samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swego zycia silna i wyzwolona z ponizej

obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele twierdzi, ale najczesciej bez sensu; zdumiewa sie, iz Starosta zezwala

na wszelkie dziwne fantazje swojej zony (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich

chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu

konserwatywnego; Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza

(gotowy jest przeznaczyc corke przymusem za malzonek, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje go bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc;

Krasinski prezentuje jego deficyt zainteresowania wiedza, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; takze jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete uprawnienie szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zarobic;

Szarmancki okazuje sie byc czlowiekiem, ktory roztrwonil mienie rodzicow w zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac sposobnosc finansowa, jakim

sposobem moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie

niczego go nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow glowne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o duzej roli slowa jako narzedzia oddzialywania w spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na wzrost tego stylu mialy poglady J. J. Rousseau, ktory glosil, iz cywilizacja nie

zaakceptowac sprzyja progresowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie – byla to

milosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie natura

i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on najmniejszy udzial w calej tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Materia jego stalo rozumienie piekna jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Poza literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane w calej malych postaciach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej eleganckiej

ornamentyce, lekkosci i dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej tematyce obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od czasu 1730 do 1822. zaczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory wypowiada sie w czterech dziedzinach egzystencji:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w branzy szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fiuta szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

swieze metody nauczania. Byl mezczyzna pijarem i z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku ograniczenia

laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia jezyka, zwalczal

SIEDEMNASTEGO wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 roku kalendarzowego oddano do uzytku publicznego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum sadzi naukowej panstwa.

Na sejmie konwokacyjnym w calej 1764 roku kalendarzowego krolem Polski zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na

fiuta Szkole Rycerzy. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednakze rowniez dawala

gruntowna i wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane w

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w calej pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec aktualne i

odmienne tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, reportaz, listy do redakcji i

odpowiedzi w nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan i chlopow,

odpowiadaja o problemach gospodarczych i politycznych Polski. Wydawany poprzez 21 czasow. Z inicjatywy krola w calej 1765 roku kalendarzowego

zalozono w stolicy polski pierwszy w calej dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach znany jako Operalnia, w ktorym zaczely

wystepowac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Sklad polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766 roku kalendarzowego dla

teatru zaczyna tworzyc F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po

rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Trusia przekazal go na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej

zespol prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni wydzialowe i

podwydzialowe, te zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku polskim.

Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia stosownego poziomu nauki potrzebne znajduja sie dobre pozycje ksiazkowe dlatego w calej 1775

roku kalendarzowego powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo opracowanie i wydanie oryginalnych podrecznikow szkolnych.

KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego krola. Brali w calej nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury i sztuki, omawiano projekty reform. Nieoficjalnym

organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy mile i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednak jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie szczegoly bohaterskie i komiczne. Wynik komiczny osiagniety

zostaje poprzez celowe wykorzystanie kontrastu miedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym i podnioslym rodzajem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonem dominikanow i karmelitow.

Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wielkiej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych dopiero puchar, co wiele trunku mogl

zmiescic, na widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych

okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna,

wyjawszy broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od czasu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem utworu okazuje sie

byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, czemu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza tamtego poematu o charakterze konfesyjnym to niesamowity hymn

w czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra w gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Pochodzeniem jego macy

jest milosc, ogarniajaca kompletny narod. Po imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy w

calej uniesieniu. Jego pragnienie potegi bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce go sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego

rzetelna. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko madroscia. Po pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o

zlo dominujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla rzetelna ludzi.

Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo okazuje sie byc

sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec w buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci ludzkiej w

opinia szczescia ludziom, narodu, dla ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on w calej pyche i megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego zdecydowanie glos w calej dyskusji odnosnie do oceny powstania

listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest tylko proba weryfikacje ruchu listopadowego i okolicznosci jego kleski. Nalezy

zaznaczyc, ze przyrzadzania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie do Paryza, dokad uczestniczyl w calej wielkiej

dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie

mezczyzna o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze ow Slowacki pragnal dac odpowiedz na watpliwosc dlaczego zrealizowany

zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna realizowac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, iz rzady tych ludzi zostaly

jedna z przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku okazuje sie byc zamach w cara. Ludzie jest w calej tej sprawie podzielone. Tylko mlodzi oficerowie

pragna walki. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Szczep, reprezentowany

poprzez zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora nienawidzi cara i chce powstania, jednak potrzebuje przywodcow. Wynik

glosowania, ktore posiada przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Wolno zatem

w calej dramacie odczytac caly proces powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana i calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych,

pierwotnego pragnienie wolnosci jest w tej okolicy oceniane zdecydowanie bardzo wartosciowe i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zapal

zostal zmarnowany, niz krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo,

ktoremu zabraklo zdecydowania w calej walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz ochronic

go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia w calej niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa,

ktory jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa historii i postepu.

Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly dlatego rozumiane i doceniane poprzez wspolczesnych. Przed chwila po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub punktu

pochowku. ―. Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie pierwotnego smierci czy tez po smierci. Smierc

uwydatnia dopiero pierwotnego wielkosc. Liryk uwaza, iz moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje rzetelnego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na uklad pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi do grobu, w calej ktory nie zaakceptowac sklada ciala bohatera.

Jest to symbol przetrwania idealow Bema - walki o niepodleglosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu

zgarna narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze

mezczyzna do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo zejscie

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi

porzadnych, prawych i uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - czarna noc z twarza Murzyna―. Po ostatnich wyrazeniach

utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przetrwac historie i budzic do walki narody. Ale przedtem wielka idea Browna pozostanie

przez pozostalych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Melodia Chopina okazuje sie byc

przedstawiona poprzez Norwida zdecydowanie ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie

nieosiagalny byt wieczny. Idealu tamtego nie mozna osiagnac ale mozemy don sklaniac sie. Muzyka czyni z osob istoty swietne. Miara naszej

doskonalosci okazuje sie byc porownanie do hostii. Po wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim

swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie materialu nie jest

rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie byc tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida

- wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja powodzenia za egzystencji, a nawet wedlug smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina

Norwid Sokratesa, ktoremu po smierci Atenczycy postawili statue ze zlota, przypomina Dantego, ktoremu poswiecono dwa groby. Pokrewne byly losy

Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl w calej cieniu wspanialych ludzi, nie

zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka cene musi zaplacic kazda osobowosc za

wlasna odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez oryginalne, kiedys istniejace, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie faktycznie dlugo jakim sposobem pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na okreslonych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady czterech jednosci: czas miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa sie

w wielu miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – mieszanka

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow fantastycznych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom.

mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: ogromne

monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: legend

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek kobieta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. sen senatora),

porzadku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa mysli wolnosci swietnie poswiecic kompletny narod, anizeli ocalic go (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) dla zycia w calej niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa historii

i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta okazuje sie byc „anielska psyche narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal inicjatywa

sil politycznych o charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― dwie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie duza, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal pierwotnego od wlasnej osoby, dzieki

czemu historia ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Pochodzace z tej warstwy wywodza

sie bohaterowie i zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa w ugruntowanych poprzez tradycje

stereotypach polskosci. Wyposazyl je dlatego autor w calej wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie do panstwa i

monarchy. Dla Sienkiewicza swoim bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez

gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor akcentuje kilka zasadniczych typow pierwotnego charakteru. Cechy typowe znajduja sie najlepiej

dostrzegalne w charakterystyce Zagloby, zasadniczego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia

patosu i grozy, a wiec posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta pokazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej

prowadzonej z obcym najezdzca przez kompletny narod naszego kraju oraz metryka grozy lokalizacji miasta naszego kraju w ciagu najazdu. Ukazanie

wojny ze Szwedami zdecydowanie ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc i szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie swoim moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak odwagi,

by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

przywodcow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku. Samotna batalia szlachetnych

patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi medyk,

pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne moce i izolowali sie od czasu

mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce. Odslaniajac szeroko pobudki

kleski patrzyl z ogromnym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc oraz brak wiary narodu

we wlasne mozliwosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w dzialach wznioslego nieszczescia i

mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie jasno do powstania, zawiera sporo aluzji i mozna miec sie na

bacznosci go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie ma prawa wstrzymac sie ponizej Termopilami, dokad

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ta to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tamtego brak. Liryk

nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie szczedzac slow oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu w calej powstaniu, a wiec

identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wzgledem

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje nam tylko represje popowstancze

( wydarzenia z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc

z relacji naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Wychodza takze rozne postacie o tematyce historycznej, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy dodatkowo odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o cierpieniach,

walce i tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Zawarty jest klopot winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie znosza

w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, zas Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w calej utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu

doczesnym cierpien i goryczy. Delikatne zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw i pieszczot nie zaakceptowac uprawnia do uzyskania powodzenia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic innego czlowieka i patrzec obojetnie na czyjes

cierpienie. Dla widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie zaakceptowac postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec odczucia innych, nie zaakceptowac

kpic z nich i samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego nieszczescia z

powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny punkt widzenia na istote milosci. Dusze kochankow, podlug niego, znajduja sie

przeznaczone niezwyklego przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych i nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom uprawnienie do osobistego szczescia oraz szydzi z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie.

Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za egzystencji zazna mezczyzna

szczescia ziemskiego, bo ten fakt takze opoznia i utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza zdecydowanie romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem istotne wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej o natchnienie, poparcie w robieniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, niebios, obyczajow,

strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy bohaterow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc ukazuje sie

rowniez arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu czy tez klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska –

marsz Napoleona w Moskwe).

Deficyt jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - globu bogow i ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie