prime time league schedule

( prime_time_league_schedule.pdf )

http://www.getfile.co.pl/go/?d=prime_time_league_schedule#

Podobne: meine deutscheur, das ist meine schule, meine deutschtour,

pies rasy beagle ceny, meine deutscher, meine deutschlaur,

meine deutscheur 1, meine deutschour, fifa 11 league patches,

PANSTWA BLISKIEGO WSCHODU

Bialystok, 2004

SPIS ESENCJI

1. CHARAKTERYSTYKA------------------------------------------------------------------------------4

1. 1BLISKI WSCHOD – INFORMACJE4

1. 2PANSTWA5

AFGANISTAN5

ARABIA SAUDYJSKA7

BAHRAJN8

IRAK10

IRAN13

IZRAEL16

AUTONOMIA PALESTYNSKA18

JORDANIA20

KUWEJT22

LIBAN23

ZJEDNOCZONE EMIRATY ARABSKIE25

1. 3POROWNANIE PANSTW27

dwoch. ISLAM – PRAWDA Na temat LUDZIACH A, takze BOGU30

dwoch. 1 RELIGIA ISLAMSKA – WIARA BLISKIEGO WSCHODU30

Bog31

Aniolowie32

Dzinny32

Swiete ksiegi32

Prorocy32

Dzien Trybunalu Ostatecznego33

Raj33

Pieklo33

dwoch. 2 KORAN - W CHARAKTERZE WYKLADNIA ISTNIENIA I POSTEPOWANIA LUDZI. 33

Kobieta34

Zakazy Alimentacyjne34

Hipoteza Aerodynamiki35

Rozwod35

2. trzech DZIHAD36

dwoch. 4 TERRORYSCI ISLAMSCY37

Palestynski Islamski Dzihad38

Organizacja Mudzahedinow Narodu Iranskiego38

Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny38

Hezbollah39

Hamas39

Fatah – rada rewolucyjna39

Fatah Tanzim40

Al – Qaeda40

Saddam Husajn41

trzech. LUDNOSC BLISKIEGO WSCHODU42

trzech. 1 KULTURA NA PRZELOMIE DZIEJOW A, takze OBECNIE42

Tworczosc literacka Arabska42

NAUKA I OSWIATA W GLOBIE ARABSKIM43

Sztuka45

Muzyka45

Kaligrafia46

Alfabet47

trzech. 2 ZYCIE CODZIENNE A, takze ZWYCZAJE50

Obyczaje50

Miasto51

Wies52

Dom52

Kuchnia53

3. trzech WOJNA W calej IRAKU A, takze AFGANISTANIE54

Wojna w Iraku54

Polska Rejon Stabilizacyjna po Iraku57

Wojna w Afganistanie58

3. 4 KONFLIKT BLISKOWSCHODNI – IZRAEL I PALESTYNA59

4. BIBLIOGRAFIA60

Strony WWW60

Ksiazki60

Programy60

1. Charakterystyka

1. 1Bliski Wschod – informacje

KONFIDENCJONALNY WSCHOD, (Srodkowy Wschod, ang. The Middle East, fr. Moyen-Orient) - jest to kategoria stosowana sluzace do obszaru

polozonego na styku Europy, Azji i Afryki. Obejmuje dzisiaj Azje Poludniowo-Zachodnia i poludniowo-wschodni skrawek Polwyspu Balkanskiego w

Europie. W regionie tym znajduja sie nastepujace ciebie: Afganistan, Arabia Saudyjska, Bahrajn, Irak, Iran, Izrael, Syria, Kuwejt, Liban, Zjednoczone

Emiraty Arabskie.

Obszar ten wykazuje wiele lacznych cech kulturowych, etnicznych, wyznaniowych, a takze przyrodniczych. Najbardziej rozpowszechnionym jezykiem

dzieki obszarze bliskowschodnim jest jezyk arabski, wiekszy zasieg maja co wiecej jezyki: perski, kurdyjski, hebrajski, niewielki — berberski, baluczi

(Iran). Wraz z trzech wspanialych religii monoteistycznych powstalych dzieki Bliskim Wschodzie dominujacym wyznaniem jest religia islamska.

Podobienstwo ubioru, budownictwa i sposobu preferencji zywieniowych sie wspollokatorow krajow bliskowschodnich wynika lecz rowniez z starego

testamentu kulturowych, jednakze przystosowania sie do zycia w ustaleniach goracego i suchego a takze skrajnie suchego klimatu. Najogromniejsza

powierzchnie tego regionu zajmuja pustynie, min. wielkie pustynie piaszczyste Ar-Rub al-Chali, Wielki i Maly Nefud, Wielka Pustynia Slona w Iranie.

Deficyt nawadniania zmuszal wspollokatorow tego regionu do roznorodnych sposobow jej pozyskiwania i bardzo racjonalnego wykorzystania. Od

momentu czasow dawnych tworzono systemy irygacyjne gwarantujace uprawe flory w ustaleniach klimatu suchego; w Mezopotamii, w dolinach Tygrysu i

Eufratu budowali je Sumerowie, Babilonczycy, Asyryjczycy.

Bliski Wschod polozony okazuje sie byc na pograniczu Europy, Azji i Afryki, byl od wiekow waznym szlakiem komunikacyjnym w kontaktach handlowych

Europejczykow z krajami azjatyckimi i afrykanskimi. Jego znaczenie polityczne i ekonomiczne wzroslo poprzez wybudowaniu (1869) Kanalu Sueskiego,

ktory skrocil blisko na temat polowe sciezke z Swiata do Azji Poludniowej i Azji Wschodniej. Odkrycie poprzez II wojnie swiatowej po krajach powyzej

Zatoka Perska, zwlaszcza po Arabii Saudyjskiej, Iranie, Iraku, Kuwejcie i Zjednoczonych Emiratach Arabskich, najbogatszych na Ziemi regionow

roponosnych, skupiajacych ponad 60% swiatowych rezerw ropy naftowej i niewiele mniej gazu ziemnego uczynilo z Bliskiego Wschodu obszar o

fundamentalnym znaczeniu strategicznym dla ekonomii swiatowej, przede wszystkim dla krajow rozwinietych gospodarczo.

W wiekszosci krajow, zwlaszcza polozonych nad Zatoka Perska, po drugiej polowie XX po. nastapily duze przeobrazenia ekonomiczne i cywilizacyjne;

dochody uzyskiwane w tych panstwach pochodzace z eksportu ropy naftowej umozliwily rozbudowe przemyslu naftowego i odsalania nawadniania

morskiej, konstrukcje szos, rurociagow, nowych miejscowosci i portow, takze utworzenie infrastruktury spolecznej (oswiata, sluzba zdrowia). Miara tych

przeobrazen jest metrow. in. odmiana struktury osadniczej; 1950 w porzadku. 80% ludnosci na tych obszarach stanowila ludnosc wiejska, glownie

koczownicy wedrujacy wraz ze stadami zwierzat, pol stulecia pozniej wiecej niz 80% ludnosci mieszka po miastach na temat nowoczesnej zabudowie, a

tradycje koczownictwa zanikaja. Najbardziej uprzemyslowionym panstwem po regionie okazuje sie byc Izrael, zaliczany do grupy najlepiej rozwinietych

krajow swiata.

Zostaly okryte tu niektore z glownych na swiecie miejscowosci i nalot rolniczych, jakim sposobem np. Jerycho, rozwijaly sie na rejonie bogatej krainy

zwanej „zyznym polksiezycem―. To region bardzo niespokojny, pospolite konflikty w porownaniu do religijnym (np. rewolucja islamska w Iranie,

wojna domowa w Libanie) lub gospodarczym (np. walka w Zatoce Perskiej). Wiele ofiar pochlonely rowniez rywalizacji i zbrojne incydenty pomiedzy

Izraelem i jego arabskimi sasiadami.

Wieksza czesc terenow to gorace, suche, skaliste pustynie, gdzie jednostki sa nieliczni i rozsiani daleko od siebie. Sa tez wielkie gory, jakim sposobem

Asir po Arabii Saudyjskiej i Jemenie w poblizu Morza Czerwonego, i plaskowyze Iranu, gdzie zimy moga byc przejmujaco zimne. Zatrzesienie Martwe

dzieki granicy Izraela i Jordanii jest jednym pochodzace z najnizszych paragrafow na Ziemi 396m p. p. m. To najbardziej zasolone jezioro na swiecie.

Wysokie zasolenie powoduje, ze nie ma w tamtym miejscu zywych organizmow i zatem nazywane okazuje sie byc Morzem Martwym. Zasolona ciecz jest

naprawde gesta, ze prawie niemozliwe jest utoniecie. Najdluzsza rzeka jest Eufrat – 2815 km. Tam, gdzie ziemia moze byc nawodniona, rosna daktyle,

owoce, bawelna, soczewica i zboza. Panstwa Arabskie poza Izraelem zdominowane sa przez tradycje islamska; rzady sprawuja krolowie, emirowie,

sultani, szejkowie, ktorzy moga miec wladze absolutna. Arabski okazuje sie byc uzywany we wszystkich krajach islamskich, poza Iranem, porzadnych

mowi sie jezykiem farsi (perskim). W calej Izraelu Zydzi mowia poprzez hebrajsku. Islam jest dominujaca religia po krajach arabskich. Liban dzierzy wielu

chrzescijan; w Izraelu przewaza Mozaizm. Sport okazuje sie byc malo chodliwy, ale coraz wieksza popularnosc zdobywa pilka nozna, a takze sport

motorowy (w Bahrajnie wybudowano trajektoria wyscigowy F1).

SPIS ESENCJI

1. 2Panstwa

Afganistan

AFGANISTAN to srodladowe panstwo polozone w Azji. Graniczy pochodzace z Pakistanem, Iranem, Turkmenistanem, Uzbekistanem i Tadzykistanem,

oraz Chinami. Afganistan okazuje sie byc krajem wyzynno-gorskim Polnocno - wschodnia i srodkowa czesc kraju frapuje rozciagajacy sie

rownoleznikowo struktura gorski Hinkuszu, gdzie jest najwyzszy szczyt kraju - Noszak (7485 m n. p. metrow. ). Centralna czesc Afganistanu zajmuje

wyzyna Hazaradzat, dochodzaca niekiedy sluzace do 4000 metrow n. p. m. W poludniu od niej rozposcieraja sie wyzynne tereny zajete przez pustynie

(Margo, Registan).

Afganistan cechuje atmosfera podzwrotnikowy kontynentalny suchy, przechodzacy w polnocnej czesci panstwa w wybitnie suchy. Srednie temperatury

najcieplejszego miesiaca po roku (lipiec) sa rozne i siegaja od wiecej niz 32C we wschodzie i poludniowo - wschodniej czesci kraju sluzace do 5C po

Hindukuszu Wschodnim. Opady znajduja sie niewielkie (od 100 sluzace do 400 mm rocznie) i przypadaja przede wszystkim na wiosne i zime.

Najsuchszymi rejonami kraju znajduja sie obszary pustyn w poludniowym Afganistanie (roczny opad piecdziesiat mm), zas najzasobniejszymi po opady -

wschodnie stoki pasm dzikich polozonych dzieki granicy pochodzace z Pakistanem (maksymalnie do tysiac mm). Od momentu poczatku czerwca do

wrzesnia nad zachodnim i poludniowym Afganistanem wieje goracy, suchy wiatr pochodzace z kierunku polnocnym zwany "wiatrem 120 dni".

Siec rzeczna Afganistanu tworza przede wszystkim gorskie rzeki na temat zmiennych wodostanach. Wiekszosc pochodzace z nich bierze swoj start na

wyzynie Hazaradzat i znika po bezodplywowych jeziorach lub po piaskach pustyni. Najwieksza rzeka kraju okazuje sie byc wyplywajaca wraz ze stokow

Wschodniego Hindukuszu Amu-daria. Pozostale duze rzeki to: Helmand (1150 km), Harirud (800 km) oraz Kabul, ktory odprowadza swoje nawadniania

do Indusu. Jezior okazuje sie byc niewiele. Najdotkliwsze to: Saberi i PuzakwSistanie, Nawur dzieki wyzynie Hazaradzat oraz Ab-i Istoda po Ghazni. W

rzekach Helmand i Argandab zlokalizowane sa zbiorniki retencyjne.

Pokrywe glebowa tworza gl. rozciagajace sie w zach. i pn. czesci panstwa szaroziemy a takze gleby gorskie. W dolinach rzecznych wspolwystepuja gleby

aluwialne (fluwiosole), zas na rejonach pustynnych po pd. czesci kraju podloza slone.

W calej szacie roslinnej dominuja zbiorowiska stepowe i formacje roslinne pustyn i polpustyn. Obreby gorskie po wyzszych partiach sa w dominujacej

ilosci pozbawione roslin. Lasy sygnalizuja ok. 3% pow. panstwa i wspolwystepuja we Wschodnim Hindukuszu a takze w Firoz Koh. Posrod ssakow

zaznacza sie duzy udzial kopytnych: jelenie kobi, jelenie daszti, antylopy, kozly skalne, muflony, dzikie osly, oraz drapieznikow: rysie i niedzwiedzie

(Hindukusz Wschodni), tygrysy bengalskie (dolina rzeki Kabul, dolina Amu-darii), lamparty, gepardy, szakale, hieny i karakale. Ptaki reprezentowane sa

metrow. in. przez orla przedniego, sokola, sepa plowego a takze kraski i bazanty. Zyja tu tez jadowite stawonogi: skorpion a takze tarantula. Obreby

chronione zajmuja tylko 0, 3% terytorium kraju.

Afganistan jest panstwem wielonarodowosciowym. Najliczniejsza grupe sygnalizuja rdzenni mieszkancy tego obrebu: Pasztunowie i Tadzycy (63% ogolu

ludnosci). Pasztunowie zamieszkuja przede wszystkim poludniowa czesc panstwa, a Tadzycy polnocna prowincje (Badachszan, Parwan, Kattangan,

Herat). Pozostale grupy narodowosciowe to: Hazarowie (15%), Uzbecy (5%), Ajmakowie (3%), Turkmeni (2%) oraz Kazyl Baszowie, Beludzowie,

Nuristanczycy, Brahui i in. (lacznie 12%). Zroznicowana konstrukcja etniczna odzwierciedla sie po mnogosci jezykow, ktorymi posluguja sie mieszkancy

kraju. Wkraczaja one po sklad 3 rodzin jezykowych: iranskiej (jezyki: paszto, dari, beludzi, nuristanski), tureckiej (uzbecki i turkmenski) i hinduskiej

(paszaj). Stan jezykow urzedowych maja paszto i dari.

Oficjalna wiara Afganistanu okazuje sie byc islam, ktory wyznaje 99% ogolu ludnosci (wyznanie sunnickie 84%, szyickie 14%). Wedle szacunkow

pochodzace z 1998 Afganistan liczy w porzadku. 24, jedenastu min wspollokatorow. Blisko 80% ludnosci zamieszkuje obszary wsiowe i trudni sie przede

wszystkim uprawa gleby i hodowla. Duzy odsetek Afganczykow (ok. 15%) prowadzi wedrowny lub polkoczowniczy tryb zycia. Najwiekszymi odnosnie do

liczby ludnosci miastami panstwa sa: stoleczny Kabul (1400 tys. ), Kandahar (238 tys. ), Herat (187 tys. ), Mazar-i Szarif (128 tys. ), Dzalalabad (59 tys. ).

Ludzie Afganistanu odznacza sie wysokim przyrostem przyrodzonym (2, 5%), co przy niskiej przecietnej dl. trwania zycia (47 lat w celu mezczyzn, 46 lat

w celu kobiet) powoduje, ze po strukturze wiekowej duzy udzial maja osoby ponizej kolejny roku zycia (ok. 43%). Tylko w porzadku. 12% wspollokatorow

ma wejscie do ujec nieskazonej nawadniania. Wskaznik analfabetyzmu wsrod ludnosci powyzej kolejny roku zycia jest bardzo wysoki i wynosi 69%.

Glownymi osrodkami uniwersyteckimi panstwa sa: Kabul i Mazar-i Szarif.

Gospodarka Afganistanu polega na rolnictwie. Prawie 58% terytorium panstwa zajmuja uzytki rolne (grunty orne 12%, a laki i pastwiska 46%). Slabe

warunki glebowe i niskie opady sprawiaja, ze ogromniejsza czesc rubryk musi okazac sie sztucznie nawadniana. Najbardziej sprzyjajace warunki sluzace

do rozwoju rolnictwa panuja po dolinach rzek Harirud (spichlerz Afganistanu), Kabul, Helmand, Arganbad oraz po polnocnym Afganistanie. Uprawia sie

przede wszystkim zboza (pszenica, ryz, kukurydza, jeczmien), wsrod ktorych najwiekszy areal upraw przypada na pszenice (ok. 20% gruntow ornych).

Wazna funkcje odgrywaja dodatkowo uprawy bawelny w polnocnej czesci panstwa, cytrusow, winorosli i trzciny cukrowej (glownie okolice Dzalalabadu w

dolinie Kabulu). Afganistan jest swiatowym potentatem po produkcji opium i jednym sposrod wiekszych wytworcow haszyszu. Gospodarka zwierzeca

niesie hodowle owiec (14, dwoch mln. szt. ), oslow i mulow (2, 5 mln. szt. ), koz oraz bydla. W polnocnej czesci panstwa, na stokach gorskich, wiedzie sie

polkoczowniczy chow owiec karakulowych (4, 5 mln. szt. ) w celu pozyskania cennych skor.

Sektor przemyslowy jest zle rozwiniety (ok. 28, 5% PKB). W okolicy kraju wspolwystepuja zloza wegla kamiennego, gazu ziemnego, rud zelaza, rud

metali niezelaznych, kamieni polszlachetnych, jednakze eksploatowane sa ow kredyty tylko po niewielkim stopniu. Zaklady produkcyjne zlokalizowane

znajduja sie w paru osrodkach magazynowych (Kabul, Kunduz, Bagrami, Mazar-i Szarif, Kandahar, Pul-i Chumri) i sporzadzaja glownie wpisy

spozywcze, tekstylne i skorzane. Sektor energetyczny wytwarza 660 mln. kWh, z czegoz ok. 64, 8% ciepla pochodzi pochodzace z elektrowni

hydrologicznych. Znaczna funkcje odgrywa rzemioslo (m. in. dywany pochodzace z owczej welny, skory karakulowe).

Siec drogowa Afganistanu okazuje sie byc slabo rozwinieta i komponuje sie dzieki nia 21 tys. km drog, pochodzace z czego tylko i wylacznie 2793 km ma

nawierzchnie bitumiczna. W calej Afganistanie nie wystepuje linii kolejowych, a spedycja rzeczny gra niewielka funkcje (dl. zeglownych drog

hydrologicznych - 1200 km). Komunikacje lotnicza ma 8 portow lotniczych zlokalizowanych w wiekszych miastach panstwa, w tym dwie lotniska

internacjonalne: w Kabulu i Kandaharze.

Sposrod duzej ilosci zabytkow zwiazanych z kultura na obserwacje zasluguja nade wszystko: pozostalosci poprzez okresie panowania Grekow (ruiny

miast po Balch w niewielkiej odleglosci Mazar-i Szarif oraz niedaleko Kandaharu), zabytkowe budowle indyjskie (Bajman - gl. centrum buddyzmu w V i VI

w., Dzalalabad - miasto przy granicy z Pakistanem, wspolczesne srodek buddyzmu) i z czasu panstwa Ghanzawidow (ruiny palacow i zabudowan

obronnych po Ghazni dzieki wsch. kraju) oraz budowle z okresow pierwszego ciebie (m. in. ruiny meczetu w Balch z VIII w., minaretu w Munari Jam

pochodzace z XII po. ). Az do najcenniejszych przynalezy Blekitny Meczet w Mazar-i Szarif (XV w. ) z mauzoleum czwartego kalifa islamu - Chazrati Ali,

bedacy obiektem pielgrzymek muzulmanow.

W XII 1979 zaszla radziecka wkroczenie wojskowa po Afganistanie, ktora zapoczatkowala dlugometrazowa wojne domowa. Pomocy partyzantom

udzielaly: Stany Zjednoczone, ciebie Europy Zachodniej oraz panstwa arabskie, przede wszystkim Arabia Saudyjska. Po 1985 nastapilo stopniowe

ograniczanie radzieckiej interwencji wojskowej, a po 1988 podpisano porozumienie na temat wycofaniu sluzace do 1989 wszystkich wojsk radzieckich z

Afganistanu. W III 1996 Rabbani i Hekmatjar podpisali ksztalt wojskowy skierowany przeciwko talibom. W nastepstwie serii militarnych ofensyw, talibowie

zajeli we IX 1996 Kabul i utworzyli Konferencje Najwyzsza na czele z Mul-lahem Mohammadem Rabbanim. Parlament przestal funkcjonowac, prezydent i

premier zostali zmuszeni do wypromieniowywania na polnoc kraju. Podczas 1997 talibowie opanowali 70% powierzchni panstwa, wprowadzajac dzieki

zajetym obszarze zasady ciebie wyznaniowego, opierajacego sie na regulach prawa muzulmanskiego, szari’atu. Nazwe kraju zmieniono na Islamski

Emirat Afganistanu. 11 wrzesnia 2001 talibowie pod kierownictwem Bin Ladena zorganizowali atak na AMERYCE gdzie zginelo 5000 osoby. Swiat byl

wstrzasniety tymi wydarzeniami. Amerykanie w odwecie najechali dzieki Afganistan. Talibowie nie mieli szans. W calej 2003 Afganistan odzyskal

niezawislosc. Do obecnie nie ujeto Bin Ladena. Amerykanie utworzyli rzad. Aktualnie Afganistan okazuje sie byc niepodlegla republika.

SPIS ESENCJI

Arabia Saudyjska

ARABIA SAUDYJSKA lezy po Azji Poludniowo-Zachodniej, na Polwyspie Arabskim. Zahacza z Jordania, Irakiem, Kuwejtem, Katarem, Zjednoczonymi

Emiratami Arabskimi, Omanem, Jemenem. Od wschodu Arabie Saudyjska oblewaja nawadniania Zatoki Perskiej (610 km), a od zachodu Morza

Czerwonego (1800 km).

Arabia Saudyjska frapuje ok. 80% pow. Polwyspu Arabskiego. Najlepsza gora to Sauda 3132 m n. p. metrow. Wnetrze polwyspu stanowi plaskowyz

zwany Nadzd. Od polnocy, wschodu i poludnia otoczony jest przez pustynie: Wielki i Maly Nefud, Dahna oraz najbardziej liczna z tych propozycji Ar-Rub

al-Chali. Nad Zatoka Perska uelastycznia sie nadbrzezna nizina Al-Ahsa, z strojnymi zlozami ropy naftowej.

W wiekszosci terytorium kraju panuje klimat zwrotnikowy suchy, zas we wnetrzu - wybitnie suchy. Roczne kwoty opadow wahaja sie w granicach 20-70

mm, przy czym deszcze moga miec charakter epizodyczny, a dzieki niektorych rejonach (np. dzieki Ar-Rub al-Chali) nie sa zamieszczane w ogole.

Temperatura najcieplejszego miesiaca dochodza sluzace do 30-35C, zas najchlodniejszego - do 15-25C. Wiosna i latem wieje goracy i bardzo suchy

wiatr chammam, ktory powoduje burze piaskowe i pylowe. Specyficznymi warunkami klimatycznymi odznaczaja sie niziny nadmorskie, porzadnych stale

panuje wysoka goraczka, duza wilgoc wzgledna powietrza (dochodzaca sluzace do 85% powyzej Morzem Czerwonym) oraz nieduze opady, nie

przekraczajace stu mm.

W calej Arabii Saudyjskiej nie ma stabilnych rzek, wiele jest ale juz suchych dolin (wadi, zwanymi tez uedami), wykorzystywanych przez wode podczas

epizodycznie powstajacych sie deszczy. Wowczas zamieniaja sie ow kredyty w rwace rzeki. Najogromniejsza z tych propozycji jest Wadi ar-Rima, na

temat dlugosci w porzadku. 900 km. Budowa geologiczna calego polwyspu sprzyja powstawaniu podziemnych butli wod, ktore warunkuja progres oaz.

Okolo 98% pow. kraju frapuje uboga roslinnosc polpustynna i pustynna. W obszarach na temat wyzszych opadach oraz po dnach wadi spotyka sie

krzewiaste zarosla i ostre trawy (tamaryszek, traganek, saksaul, akacja). Siedliskami ekspansywnej roslinnosci znajduja sie jedynie oazy, wystepujace

blisko zrodel i studni. Kraj zamieszkuja rozne gatunki kopytnych (gazele, antylopy) i gryzoni (np. susel, skoczek). Wraz z gadow widuje sie najczesciej

jaszczurki (np. waran szary, gekony). Wzdluz obu wybrzezy ciagna sie rafy koralowe, ktore sa schronieniem wielu typow ryb, przy czym rafa po Zatoce

Perskiej, ze wzgledu na zauwazalne zanieczyszczenie odpadami ropy naftowej, jest w duzym stopniu zdegradowana. Opiece scislej ulega 3%

nawierzchni kraju. Jedynym parkiem narodowym jest Asir 450 tys. ha.

Zdecydowana wiekszosc ludnosci kraju sygnalizuja Arabowie (ok. 90%), pochodzace z czego 73% to Saudyjczycy, a pozostali to Jemenczycy oraz

pozostali imigranci zarobkowi. Religia panstwowa jest religia islamska, a posrod jego wyznawcow dominuja sunnici. Jezykiem urzedowym jest jezyk

arabski. Gestosc zaludnienia 9 osob/km2 nalezy do najnizszych na kontynencie, przy czym zbiorowosc ludzka osiadla koncentruje sie po oazach a takze

miastach polozonych wzdluz wybrzezy. Do najwiekszych miast naleza: Ar-Rijad (1800 tys. mieszk. ), Dzudda (1500 tys. mieszk. ), Mekka (630 tys. ),

At-Taif (410 tys. ) oraz Medyna (400 tys. ). Znaczna czesc spoleczenstwa to koczownicy. Wzrost naturalny okazuje sie byc wysoki i wynosi trzech, 3%. W

100 kobiet przypada az 124 singli. Srednia dlugosc zycia siega 70 wielu lat. Blisko polowa mieszkancow nie ukonczyla kolejny lat, zas odsetek

analfabetow wsrod osob powyzej kolejny roku zycia wynosi 37%.

Dzieki korzystania z i eksportowi ropy naftowej Arabia Saudyjska nalezy do krajow zamoznych. Rolnictwo, ktore przyjmuje 5% ludnosci, dostarcza w

porzadku. 6% ceny PKB. Wieksza czesc gruntow ornych, ktore zajmuja 2% nawierzchni, znajduje sie w poludniowo - zachodniej czesci panstwa

(Al-Hidzaz, Asir). Poza tym uprawy skupiaja sie w oazach oraz dzieki sztucznie nawadnianych obszarach polpustynnych i pustynnych. Uprawia sie zboza,

przede wszystkim pszenice, jeczmien, kukurydze, jarzyny (glownie pomidory, ziemniaki, melony), palme daktylowa, drzewa cytrusowe oraz winorosl.

Ponad polowa powierzchni panstwa zajmuja pastwiska, a po hodowli zwierzat dominuje chow owiec, koz, wielbladow, a takze drobiu. Na rok z lowisk

przybrzeznych kupuje sie mniej wiecej 50 tys. t ryb.

Podstawa ekonomii jest uzytkowanie i przetworstwo ropy naftowej, ktorej naklady szacuje sie na 261, 5 mld barylek, jakie mozliwosci stanowi 1/4 rezerw

swiatowych. W sumie rope naftowa i gaz ziemny wydobywa sie z 77 pol, rozlozonych pomiedzy Ar-Rijadem a wybrzezem Zatoki Perskiej oraz dzieki jej

szelfie (w tymze najwieksze obreb naftowe na swiecie - Al-Ghawar). Poza tym w polsce wydobywa sie gaz ziemny oraz tynk i nieduze ilosci zlocista.

Elektrownie przyznaja rocznie 95 mld kWh energii elektrycznej, pochodzace z czego wiekszosc pochodzi pochodzace z elektrowni cieplnych, opalanych

ropa naftowa i gazem ziemnym. Na bazie importowanych surowcow rozwinely sie dodatkowo inne galezie przemyslu: chemiczny (farmaceutyczny,

wytwarzanie nawozow sztucznych), elektromaszynowy, meblarski. Najwiekszym osrodkiem przemyslowym okazuje sie byc Ar-Rijad. Pozostale

zlokalizowane znajduja sie na wybrzezu Zatoki Perskiej (Ad-Damman, Ras Tannura, Burkan) oraz Morza Czerwonego (Dzudda, Medyna, Janbu al-Bahr).

Raz za razem wiekszego sensu w gospodarce nabieraja uslugi (41% PKB), a Arabia Saudyjska jest jednym z glownych centrow instytucji bankowych w

regionie.

Na internet transportowa komponuje sie 162 tys. km drog, pochodzace z czego 70 tys. dzierzy utwardzona nawierzchnie, oraz 1390 km linii kolejowej.

Doskonale rozwinieta okazuje sie byc komunikacja lotnicza, a na terenie kraju funkcjonuje 70 lotnisk i ladowisk o utwardzonej nawierzchni.

Internacjonalne porty aeronautyczne znajduja sie po Ar-Rijadzie (King Khalit), Dzuddzie (King Abdulaziz) oraz Dhahran. Do glownych portow morskich

naleza Ras Tannura powyzej Zatoka Perska oraz Dzudda i Janbu al-Bahr powyzej Morzem Czerwonym. Laczna dlugosc rurociagow siega 8750 km, z

czegoz 6400 km przypada dzieki transport drobnostkowej ropy naftowej, 150 km na spedycja jej przetworow, a 2200 km to gazociagi. Arabia Saudyjska

okazuje sie byc krajem trudno dostepnym w celu turystow (nie wydaje sie wiz w zamiarach turystycznych). Obcokrajowcy moga wizytowac ten kraj

podrozujac po celach sluzbowych (na zaproszenie strony saudyjskiej) lub odbywajac pielgrzymke sluzace do swietych miejsc islamu: Mekki i Medyny

(jedynie wyznawcy islamu). Dla pielgrzymow drukowane sa specjalistyczne wizy hadzdz i umrah (przyjazdy patnikow w okresie hadzdz sa ekskluzywne -

dzieki 1000 muzulmanow w danym panstwa przypada jedna wiza), ktore zezwalaja dzieki tygodniowy pobyt w obszarze trzech miejscowosci: Dzuddy,

Mekki i Medyny.

Mekka, polozone w zach. czesci panstwa miasto, jawi sie jako jeden z dwoch najswietszych miejsc islamu (miejsce urodzenia proroka Mahometa) i ustala

glowny plan haddzu (pielgrzymki) - okreslonego z kanonow islamu. Peregrynacja obejmuje tak zwanym. Al-Haram, innymi slowy Mine, rownine Arafat,

drogi procesyjne: pochodzace z Miny sluzace do Mekki a takze miedzy wzgorzami As-Safa i Al-Marwa, stanowiska modlitw i noclegow pielgrzymow

Al-Muzdalifa, Wielki Meczet pochodzace z Al-Kaba (monumentalny relikwiarz zestawiony na dziedzincu meczetu, po narozniku jakiego znajduje sie

Hadzar al-Asad - Czarny Kamien bedacy najbardziej liczna swietoscia islamu). Medyna to miasto dzieki polnocy od Mekki, nastepne ze kultu religijnego

miejsc islamu. Cel pielgrzymek stanowia: swiatynia muzulmanska z grobowcami Mahometa i jego corki Fatimy a takze Wielki Meczet. Atrakcyjne pod

wzgledem turystycznym, aczkolwiek niedostepne dla wczasowiczow zagranicznych, znajduja sie takze: metropolia kraju Ar-Rijad.

Arabia Saudyjska jest dziedziczna monarchia konstytucyjna (ustawa zblizona do konstytucji, oparta dzieki szari'acie, pozostala zadekretowana przez

krola po 1992). W jej czele stoi trusia (od 1992 Fahd Ibn Abd al-Aziz), do ktorego trzeba najwyzsza wladza ustawodawcza, wykonawcza i sadownicza;

jest pan tez przywodca religijnym. Organ doradczy to 60-osobowa Wskazowka Konsultacyjna, tak zwanym. Szura. Organ wladzy wykonawczej stanowi

rzad, ktoremu przewodzi krol. Inicjatywa partii politycznych jest zakazana.

SPIS ESENCJI

Bahrajn

BAHRAJN to panstwo wyspiarskie polozone w Azji Poludniowo-Zachodniej, po srodkowej czesci Zatoki Perskiej, 24 km od skrajnych miejsc Arabii

Saudyjskiej. Obejmuje gromade 33 wysepek o lacznej pow. 707 km2, posrod ktorych odroznia sie wyspa Al-Bahrajn (572 km2), stanowiaca 81%

terytorium kraju. Pozostale wieksze wysepki to: Al-Muharrak, Sitra, Umm an-Nasan. Laczna dlugosc linii brzegowej siega 161 km.

Otoczone rafami koralowymi wysepki sa wystajacymi ponad rzad morza wierzcholkami podmorskich grzbietow. Ich obszar jest przewaznie plaska,

pokryta roznej grubosci pokrywami lotnych piaskow. Jedynie w srodek wyspy Al-Bahrajn znajduja sie wzniesienia siegajace do 100 m n. p. metrow.

(najwyzszy szczyt Ad-Dukhan, okreslany mianem potocznie Gora Smoka, wznosi sie dzieki 134 metrow n. p. m. ). Bahrajn jest w strefie klimatu

zwrotnikowego pustynnego, bez reszty suchego. Cechuja go wielkie srednie temperatury roczne (25C) oraz bardzo male opady.

Na wyspach nie wystepuje stalej necie rzecznej. W calej porze zimowej podczas opadow pojawiaja sie efemeryczne rzeki wykorzystujace plytkie, suche

doliny (uedy). Niewielki skrawek kraju zajmuja zasolone tereny bagienne. Bahrajn dysponuje znacznymi zasobami slodkiej wody zgromadzonej w

podziemnym zbiorniku artezyjskim. Pochodzaca wraz ze zrodel artezyjskich woda stosowana jest przede wszystkim do celow konsumpcyjnych oraz

sluzace do nawadniania regionow rolniczych. Jednakze ponad 60% zapotrzebowania dzieki slodka wilgoc pokrywane okazuje sie byc poprzez odsalanie

wody morskiej.

Niekorzystne wytyczne klimatyczne i glebowe sprawiaja, ze flora tego obrebu jest nieduzo roznorodna. Pustynna czesc porasta roslinnosc sucholubna i

halofity. W rejonach bogatych po zrodla artezyjskie rosna palmy daktylowe, figowce, migdalowce a takze cytrusy. Faune reprezentuja niewiele gatunki

ssakow oraz gadow, a takze ptactwo gniezdzace sie glownie dzieki niezamieszkanych wysepkach koralowych. W calej otaczajacych Bahrajn wodach

posrod raf koralowych zyje wiecej niz 200 typow ryb i skorupiakow. Znajduja sie one zagrozone wymarciem z racji duzego zanieczyszczenia wod Zatoki

Perskiej odpadami ropopochodnymi.

Wysepki zamieszkuje 616 tys. osob (1998), przede wszystkim Arabowie, jacy stanowia 75% ogolu wspollokatorow kraju (Arabowie bahrajnscy 64%,

ludnosc arabska naplywowa 11%). Pozostale grupy to: Hindusi (16%), Pakistanczycy (5%) a takze Europejczycy i inni (4%). Pod wzgledem

wyznaniowym dominuja muzulmanie (85%), posrod ktorych 60% to szyici, a 25% - wyznawcy odlamu sunnickiego. Inne religie (glownie swiat

chrzescijanski, hinduizm, judaizm) wyznaje w porzadku. 15% obywateli. Jezykiem urzedowym jest jezyk arabski, jednakze po powszechnym uzyciu

znajduje sie takze angielski. Umiarkowana gestosc zaludnienia Bahrajnu siega 871 osob/km2. Ludnosc ogniskuje sie przede wszystkim w

miejscowosciach (91%). Najwiekszym osrodkiem miejskim jest Al-Manama (148 tys. ), ktora obok mozliwosci stolecznych posiada takze funkcje centrum

handlowego i kulturalnego kraju. Duza liczba mieszkancow stolicy stanowia imigranci, co powoduje, iz dzierzy ona kosmopolityczny charakter. Pozostale

wieksze osrodka miejskiego to: Al-Muharrak (79 tys. ), Ar-Rifa (50 tys. ), Dzidd Hafs (45 tys. ) oraz Sitra. Obszary wsiowe zamieszkuje 9% ludnosci. W

rolnictwie pracuje 5% osob po wieku produkcyjnym, w przemysle 25%, zas w branzy uslug 70%. Stopa bezrobocia wynosi w porzadku. 16%.

Ludzie Bahrajnu okazuje sie byc stosunkowo mlode. Odznacza sie wysokim przyrostem naturalnym, ktory w 1998 wynosil wiecej niz 1, 9%. Ponad 30%

ludnosci nie przekroczylo kolejny roku zycia. Przecietna dlugosc zycia siega 75 wielu lat. Mieszkancy Bahrajnu objeci znajduja sie bezplatna opieka

zdrowotna, ktora odznacza sie wysokim poziomem uslug medycznych. Bezplatna okazuje sie byc rowniez oswiata realizowana po 3-etapowym cyklu

nauczania. To najstarszy struktura publicznej oswiaty z wszystkich panstw regionu Polwyspu Arabskiego (od 1932). Na szczeblu podstawowym (od 6

sluzace do 11 roku kalendarzowego zycia) nauke podejmuje wiekszosc obywateli, zas na szczeblu srednim (od 12 sluzace do 17 roku kalendarzowego

zycia) 40-50%. Wyksztalcenie lepsze mozna zdobyc w 4 szkolach lepszych. Pomimo zrecznie dzialajacego programu edukacji, w porzadku. 15%

doroslych mieszkancow panstwa nie umie pisac czy czytac.

Gospodarka Bahrajnu oparta jest na przemysle wydobywczym i przetworczym (38% wartosci PKB) oraz wlasciwie rozwinietym branzy uslug, przede

wszystkim bankowych (61% PKB). Rolnictwo, bedace na pol XX po. podstawa ekonomii, pelni dzisiaj marginalna funkcje i przetwarza ok. 1 % PKB.

Zajmuje to siano obecnie obszary polozone po polnocnej czesci wyspy Al-Bahrajn oraz dzieki wyspie Nabi Salah, porzadnych wystepuja stosowane do

nawadniania liczne zrodla slodkiej nawadniania. Glowna roslina uprawna okazuje sie byc nadal palma daktylowa, choc od lat 80. areal jej upraw ulegl

znacznemu zmniejszeniu. Zwiekszyl sie natomiast teren upraw drzew owocowych (cytrusy, figowce, migdalowce, granaty) a takze warzyw (pomidory,

ogorki). Gospodarka zwierzeca ukierunkowana jest dzieki hodowle owiec (29 tys. szt. ), koz (17 tys. szt. ), bydla (16 tys. szt. ) oraz drobiu. Niewielka

funkcje odgrywa rybolowstwo. Polawia sie rocznie w porzadku. 9 tys. t ryb i skorupiakow.

Glownymi surowcami mineralnymi panstwa sa odkryte w 1932 przez Wzorzec Oil Company of California (Socal) ropa naftowa i gaz ziemny, ktore

wykorzystuje sie wraz ze zloz ladowych i podmorskich. W 1997 wydobyto 1, 97 mln ton ropy naftowej (38, 7 tys. barylek dzieki dobe) a takze 5, 5 mld m3

gazu ziemnego. Obecnie naklady ropy naftowej sa dzieki wyczerpaniu (calkowite wyczerpanie zloz tego surowca nastapi sluzace do 2005). Przemysl

petrochemiczny polega w wiekszosci dzieki importowanej rurociagami ropie naftowej (ponad 80% tego surowca, przetwarzanego po najwiekszej rafinerii

kraju po Sitrze, pochodzi z Arabii Saudyjskiej). Niedaleko przemyslu petrochemicznego, ktory przetwarza rocznie w porzadku. 13 mln ton ropy naftowej

(rafinerie w Sitrze, Al-Manama, Awali), rozwinely sie takze: hutnictwo i przetworstwo aluminium, produkcja przemyslowa stoczniowy (stocznie remontowe

po Mina Salman i dzieki wyspie Al-Azl) oraz sektor energetyczny (4, 4 mld kWh energii, 1995).

Bahrajn pelni funkcje glownie srodek uslugowego po rejonie Zatoki Perskiej. Wlasne siedziby zlokalizowalo tam 29 bankow inwestycyjnych, 46

przedstawicielstw zagranicznych instytucji bankowych oraz wiele miedzynarodowych firm (m. in.: linie lotnicze Gulf Air, kompania ubezpieczeniowe Arab

Insurance Group). W celu przyciagniecia inwestorow zagranicznych ustanowione sa liberalne regulace celne i podatkowe, a takze brak ograniczen w

przeplywie kapitalu.

Wysepki dysponuja wlasciwie rozwinieta siecia drog kolowych o lacznej dl. dwoch, 3 tys. km, w niniejszym ponad dwie stowki km autostrad. Komunikacje

miedzy wyspa Al-Bahrajn a Arabia Saudyjska zapewnia 25-km wydzial nadmorskiej autostrady. Polaczenie drogowe z Al-Bahrajn ma takze wyspa

Al-Muharrak, gdzie umieszczony jest kluczowy port aeronautyczny kraju. Lotnisko to rozporzadza pasem startowym o dlugosc 3660 km, ktory zapewnia

ladowanie najwiekszych jednostek napowietrznych. Samoloty regionalnego towarzystwa lotniczego Gulf Air odbywaja loty do duzej ilosci krajow Zatoki

Perskiej. Komunikacje morska umozliwiaja porty po Al-Manama, Mina Salman a takze Sitrze. Przystan w Sitrze, zlokalizowany niedaleko rafinerii,

zawodowy jest po wysylce ropy naftowej. Posrod nielicznych reliktow na obserwacje zasluguja: ruiny portugalskich fortow na wyspach Al-Bahrajn (Qal'at

al-Bahrain) i Al-Muharrak (Abu Mahir z XVI w. i Qal'at Arad), wykopaliska swiatyni boga Endi z III tysiaclecia p. n. e. Duza atrakcje stanowia takze:

nowoczesne Muzeum Narodowe (m. in.: zamozne zbiory kaligrafii arabskich), swiatynia muzulmanska Al-Fatih i rezerwat przyrody Al-Areen. Nawadniania

zatoki Al-Bahrajn sa plytkie i zapobiegaja kapiel morska (w pasie do 0, 5 km od krawedzi bardzo wielokrotnie nie przekraczaja 50 cm glebokosci).

Skutkiem tego wzdluz piaszczystych plaz istnieje wiele osrodkow z basenami. Na poczatku 2004 roku oddano do wykorzystywania jeden pochodzace z

najnowoczesniejszych torow wyscigowych. Rozgrywane sa dzieki nim eliminacje swiatowych mistrzostw F1.

Bahrajn jest monarchia konstytucyjna, na czele ktorej stoi emir pochodzace z rodu Al-Chalifa (od 1999 funkcje te sprawuje Sheikh Hamad ibn 'Isa

Al-Chalifa). Zgodnie z konstytucja z 1973 wladza ustawodawcza nalezy do jednoizbowego Zgromadzenia Narodowego, w zawartosc ktorego wkraczaja

czlonkowie gabinetu oraz trzydziestu deputowanych, wylanianych w typach powszechnych dzieki 4-letnia kadencje. Jednak poprzez kryzysie rzadowym

w 1975 emir rozwiazal Zgromadzenie Narodowe i nie zarzadzil oryginalnych wyborow. W calej 1993 powolano natomiast sluzace do zycia Konferencje

Konsultacyjna, liczaca 40 przedstawicieli, posiadajaca wylacznie kompetencje doradcze. Posuniecie to doprowadzilo sluzace do ostrych demonstracji

antyrzadowych po latach 1994 i 1995, zakonczonych fala aresztowan. Wladze wykonawcza sprawuje rzad na czele z premierem (od 1971 Sheikh Chalifa

ibn Sulman Al-Chalifa). Inicjatywa partii politycznych jest zakazana.

SPIS ESENCJI

Irak

IRAK lezy po zach. czesci Azji. Powierzchnia kraju siega 438 317. Od polnocy Irak graniczy z Turcja, od wschodu z Iranem, na poludni z Kuwejtem i

Arabia Saudyjska, zas na zachodzie z Jordania i Syria. Irak dzierzy bardzo obnizony dostep sluzace do Zatoki Perskiej, dlugosc linii brzegowej siega

jedynie 58 km. Wieksza czesc granic pozostala okreslona w drodze porozumien pomiedzy Francja i Wielka Brytania, ktore zarzadzaly tymi terytoriami. Od

momentu osiagniecia niepodleglosci wiele panstw kwestionowalo ustalone wczesniej granice, jakie mozliwosci wywolalo rozne konflikty zbrojne.

Pozostaloscia takiego rodzaju nierozstrzygnietego sporu jest pas neutralna na temat pow. 7, 5 tys. km2 dzieki granicy iracko-saudyjskiej administrowana

razem przez owe panstwa.

Gory Kurdystanskie, znajdujace sie czescia wiekszego lancucha gorskiego obejmujacego pasma Taurus i Zagros. Szczytowy szczyt panstwa, Buz Dagh

(Hazarost) osiaga wys. 3612 m n. p. metrow. Na poludnie od linii pogorzy ciagnie sie Mezopotamia zajmujaca az 35% nawierzchni kraju. Wydziela sie po

jej obszarze Mezopotamie Wysoka, czyli Al-Dzazire, majaca istote plaskiej wyzyny oraz Mezopotamie Dolna, tj. Nizine Mezopotamii, bedaca rozlegla

rownina odwadniana przez Tygrys i Eufrat. Ostatnim duzym regionem geograficznym jest pas pustyn i polpustyn dzieki poludniu i zachodzie panstwa.

Klimat Iraku klasyfikuje sie jako podzwrotnikowy suchy i goracy. Charakteryzuje sie on powstawaniem dwoch otwarcie zaznaczonych por roku. Cieple i

suche lata trwaja od maja do pazdziernika. Krotsze, mokre i ozieble zimy odzwierciedlaja wplyw powietrza znad Morza Srodziemnego. Wyrazne sa takze

wplywy klimatu kontynentalnego znad Azji Srodkowej. Wielkosci opadow sa bardzo zroznicowane regionalnie. Na poludniu i poludniowym zachodzie

siegaja ok. 75-100 mm rocznie. Na rejonie pogorzy wahaja sie od 380 do 600 mm i dochodza sluzace do 1300 mm w najwyzszych partiach gor. Lato

okazuje sie byc praktycznie bezdeszczowe. Srednie miesieczne temperatury powietrza na rejonach gorskich wahaja sie od 0C w zimie do 25C w lecie. W

pozostalym rejonie oscyluja pomiedzy 11 C w kwietniu a 35C w lipcu.

Siec rzeczna Iraku okazuje sie byc rozwinieta nierownomiernie. Najwieksze rzeki to Tygrys (1950 km dlugosci, pochodzace z czego 1418 km po Iraku) a

takze Eufrat (2300 km dlugosci, z czegoz 1233 km w Iraku). Obie rzeki ok. 190 km poprzednio ujsciem wiaza sie tworzac Szatt al-Arab, uchodzacy do

Zatoki Perskiej. Najdotkliwsze jeziora to: As-Sarsar (2710 km2), Razzaza (1850 km2) i Al-Hab-banijja (430 km2). Na Nizinie Mezopotamii sa liczne

rozlewiska bedace pozostaloscia starych lagun morskich. Ich laczna obszar przekracza 5000 km2. Charakteryzuje sie ona aczkolwiek znacznymi

wahaniami sezonowymi zwiazanymi z wielkosciami opadow. Najdotkliwsze z tych propozycji Haur al-Hammar, osiaga maksymalna pow. 2800 km2. Irak

rozbudowuje takze siec sztucznych zbiornikow hydrologicznych pelniacych opcje retencyjne i hydroenergetyczne; zgromadzone w tego typu zbiornikach

zapasy wody uzywa sie dodatkowo do nawadniania gruntow.

Pokrywa glebowa wykazuje duze zroznicowanie regionalne. Najzyzniejsze gleby aluwialne (mady) pokrywaja Nizine Mezopotamska. W czesci zachodniej

zwyczajne sa ubogie, piaszczyste podloza pustyn.

Obreby gorskie i pogorza porastaja lasy debowo-topolowe z suplementem wierzby, leszczyny, sosen alpejskich, tamaryszkow i jalowcow. W obszarach

stepowych pogorzy i wyzynnej czesci Mezopotamii sa zamieszczane platany a takze duze ilosci krzewow i roslinnosci zielnej (dziewanna, milek,

rosiczka). Nizinne tereny Mezopotamii porastaja gaje palmy daktylowej oraz oleandry, mimozy i akacje. Dla obszarow bagien i rozlewisk

charakterystyczne znajduja sie rozne typy sitowia, trzcin oraz papirusy. Zachodnia, pustynna czesc panstwa porasta uboga roslinnosc.

Charakterystyczni przedstawiciele swiata zwierzecego to: daniel mezopotamski, gazela arabska, a po gorach niedzwiedzie i kozice. Faune drapieznikow

reprezentuja: szabrownik pregowana, szakal zlocisty a takze wilk. Bogaty jest takze swiat ptakow wodnych. Rozlewiska w poludniowo – zachodniej

czesci panstwa zamieszkuja: bociany, flamingi, pelikany i burchany. Obszary pustynne to imperium gadow. Wspolwystepuja tu typy takie jak: waran,

zmija rogata, kobra. Liczne sa takze skorpiony i duze jadowite pajaki okreslane czarna wdowa.

Obecnie kraj zamieszkuje 21, 7 min mieszkancow. W calej strukturze etnicznej dominuja Arabowie (78% ogolu ludnosci). Wylaczna znaczaca

mniejszoscia etniczna znajduja sie Kurdowie. Liczebnosc spolecznosci kurdyjskiej w Iraku szacuje sie na trzech, 5 mln, czyli w porzadku. 18% ogolu

mieszkancow. Zamieszkuja oni gorzyste regiony po polnocno – wschodniej czesci kraju, przy granicy pochodzace z Turcja i Iranem, obejmujace

muhafazy: Dahuk, Irbil i As-Sulajmanija, tworzace tzw. Kurdyjski Region Autonomiczny. Pozostale grupy etniczne to: Turkmeni, Ormianie, Asyryjczycy. W

calej Iraku jezyczkiem urzedowym okazuje sie byc arabski a takze kurdyjski dzieki terenach Kurdyjskiego Regionu Autonomicznego. Dominujacym

wyznaniem jest religia islamska (95% ogolu ludnosci). W calej jego obszarze liczebnie przewazaja szyici (62%) zamieszkujacy poludniowa i srodkowa

czesc panstwa. Sunnici (ok. 33%) zamieszkuja glownie osrodka miejskiego oraz polnocna czesc panstwa (Kurdowie). Znajduja sie bogatsza i bardziej

wplywowa grupa. Pozostale 5% przypada na wyznania starochrzescijanskie: Chaldejczykow i sabejczykow, oraz inne male grupy. Wraz z wzrostem

industrializacji wiekszosc spoleczenstwa przeniosla sie sluzace do miast. Odsetek ludnosci miejskiej wynosi 75%. Wedlug minionego spisu pochodzace z

1987 az 18 miejscowosci przekroczylo 100tys. mieszkancow. Nowe szacunki pokazuja, ze najogromniejsze osrodki do jazdy po miesci to: Bagdad (4336

tys. mieszk. ), Mosul (669 tys. ), Al-Basra (618 tys. ) oraz Irbil i Kirkuk, odpowiednio 486 i 419 tys. wspollokatorow.

Spoleczenstwo Iraku jest bardzo mlode, az 44, 1% nie przekroczylo 15. roku kalendarzowego zycia. Wywodzi to utrzymujacego sie wysokiego przyrostu

naturalnego (3, 2%). Wzglednie niewielki okazuje sie byc udzial osob w stulecia powyzej 64 lat (3, 2%). Tlumaczy to lecz rowniez wysoki przyrost

naturalny, lecz takze krotkie przecietne bycie zycia (66 lat). Zlozyla sie na to: slabosc ekipy zdrowia, a takze trudna pozycja socjalna bedaca efektem

ciagnacych sie w nieskonczonosc dzialan zbrojnych i sankcji nalozonych poprzez wojnie pochodzace z Kuwejtem. Wspolczynnik analfabetyzmu nabiera

42% doroslych obywateli.

Obreby zajete ponizej dzialalnosc rolnicza stanowia w porzadku. 22% pow. kraju, pochodzace z czego 12% przypada dzieki grunty orne, 1 procent na

plantacje, a 9% na uzytki zielone. Uprawe ziemi zawadzaja warunki klimatyczne oraz glebowe (duze zasolenie). Wiekszosc fundamentow ornych zajetych

jest ponizej uprawe zboza, glownie pszenicy i jeczmienia. Na rejonach nawadnianych uprawia sie takze ryz (270 tys. t). Duze istota ma uprawa warzyw, w

niniejszym glownie: pomidorow (800 tys. t), arbuzow (450 tys. t), ogorkow (340 tys. t). Dodatkowo rowniez ogniskuje sie zauwazalne ilosci winogron (300

tys. t), daktyli (550 tys. t) i pomaranczy (310 tys. t). W hodowli dominuje koczownicze pasterstwo. W ostatnich latach na skutek sankcji nalozonych dzieki

Irak o wiele zmalal przywoz towarow zywnosci, jakie mozliwosci odbilo sie na miary poglowia zwierzat hodowlanych. Rynek lesny gra znikoma funkcje,

jako ze lasy zostaly w duzym stopniu wyciete, dzis zajmuja ow kredyty ok. 3% powierzchni panstwa. Pozyskuje sie z tych propozycji niewielkie ilosci

tarcicy a takze drewna opalowego. Podobna pozycja zachodzi w przypadku rybolowstwa. Posiada ono istota glownie miejscowe, polowy nie przekraczaja

25 tys. t rocznie, pochodzace z czego w porzadku. 2/3 pochodzi z lowisk slodkowodnych.

Przemysl wydobywczy okazuje sie byc najwazniejszym dzialem gospodarki Iraku. Wydobycie ropy naftowej i gazu ziemnego odgrywa glowna role po

zapewnieniu zabiegow finansowych nieodzownych do rozwoju gospodarczego. Najdotkliwsze pola naftowe znajduja sie po okolicy Kirkuku. Pochodzi

pochodzace z nich w porzadku. 50% krajowego wydobycia. W poludni kluczowy jest obszar Al-Basry pochodzace z polami Ar-Rumajla i Az-Zubajr, oraz

zlokalizowane na polnocy od tej dziewczyny Nahr Umar i Madznun. Po wojnie o Kuwejt i sankcjach nalozonych przez Rade Spokoju ONZ wychwycenie

spadlo, zas eksport, ktory byl najbardziej istotnym dostarczycielem dewiz, zostal obnizony do sprzedazy ropy tylko i wylacznie na pokrycie potrzeb

zywnosciowych i socjalnych ludnosci w ramach programu "Ropa za Zywnosc". Z odmiennych surowcow mineralnych wydobywa sie jeszcze: gaz ziemny,

siarke (250 tys. t), fosforyty (1mln t). Badania geologiczne potwierdzily takze wystepowanie rud zelaza a takze manganu, chromu i miedzi, jednakze nie

podjeto przemyslowej eksploatacji tych zloz.

Przemysl przetworczy zdominowany jest przez przetworstwo ropy naftowej. Rafinerie znajduja sie po: Al-Daura ponizej Bagdadem, Al-Basrze, Kirkuku,

Chanakinie, Al-Hadisa i Bajdzi. Produkcja benzyny wynosila w 1995 ok. trzech mln t, a paliwa napedowego 7 mln t. Benzyna i olej pociagowy jest bardzo

tani po Iraku. Napelnienie pelnego baku w samochodzie kosztuje w porzadku. 1 dolara. Dobrze rozwiniety jest takze przemysl cementowy (18 mln t),

jakiego zaklady znajdowaly sie po: An-Nadzaf, Al-Basrze, Mosulu, Bagdadzie i As-Sulajmanijja. Rozwinieto takze produkcje chemikaliow fosforowych

przerabiajacych krajowe naklady fosforytow - zaklady po Al-Kaim przy granicy pochodzace z Syria, a takze azotowych po Al-Basrze i Bajdzi. Rozwojowi

podlegaly dodatkowo inne galezie przemyslu, w miare inwestowania zabiegow uzyskanych wraz ze sprzedazy ropy. W Iskandarija zlokalizowano zaklady

produkujace ciezarowki i autokary na licencji szwedzkiej. W calej Al-Musajib stanela fabryka traktorow, a po Samarra zlokalizowano zaklady

farmaceutyczne. W Al-Hindijja powstal duzy kompleks produkujacy wlokna nienaturalne. W miare rozwoju przemyslu bezustannie wzrastala wytwarzanie

energii elektrycznej, po 1995 osiagajac 29 mld kWh. Wieksza czesc energii pochodzila z elektrowni cieplnych opalanych gazem ziemnym lub wytworami

ropopochodnymi. Hydroelektrownie zlokalizowane znajduja sie na dzikich doplywach Tygrysu: Dukan (Maly Zab), Darban e-Khan (Dijala). Sektor

przemyslowy przezywa aczkolwiek w ostatnich latach ogromne klopoty, jakie mozliwosci jest polaczone z brakiem zabiegow na odbudowe i

unowoczesnienie zakladow, ktore ucierpialy w czasie wojny a takze pozniejszych bombardowan i konfliktow wewnetrznych. Wywoluje to, ze mozliwosci

wytworcze krajowego przemyslu sa zastosowane jedynie po znikomej czesci.

Irak przeznaczal duze naklady finansowe dzieki rozwoj necie komunikacyjnej. Na koniec 1996 dlugosc sieci drogowej wynosila 47, 4 tys. km, pochodzace

z czego w porzadku. 41 tys. km stanowily drogi utwardzone, ktore budowaly min. Krajowe firmy ogolnobudowlane. Siec kolejowa byla slabiej rozwinieta,

na temat lacznej dlugosci 2029 km, z czegoz 533 km stanowily losy waskotorowe. Komunikacja lotnicza poprzez wojnie po Zatoce Perskiej drastycznie

zmalala. Wielkosc przewozow pasazerskich spadla 10-krotnie. Wieksza czesc floty powietrznej odeslano poza polske. Najwazniejszymi portami

lotniczymi obslugujacymi przewozy internacjonalne byly: Bagdad, Al-Basra i Mosul. Najdotkliwsze znaczenie w celu zeglugi morskiej mialy porty w

Al-Basrze oraz dopiero co wybudowany po Umm Kasr. Duze istota dla przewozu ropy naftowej i jej produktow posiadala siec rurociagow. Najwazniejsze

pochodzace z nich laczyly irackie zaglebia naftowe pochodzace z wybrzezami Morza Srodziemnego. Jakis z tych propozycji prowadzil przez Syrie i Liban

sluzace do Trypolisu, zas drugi sluzace do tureckiego portu Yumurtahk.

Irak jest krajem atrakcyjnym pod wzgledem turystycznym dzieki nagromadzeniu znacznej liczby zabytkow (ok. 10 tys. ), bedacych sladem egzystowania

na tym rejonie licznych cywilizacji (sumeryjskiej, asyryjskiej, babilonskiej, greckiej, rzymskiej i arabskiej). Lecz z powodu sprawie politycznej w niniejszym

rejonie numer turystow zagranicznych odwiedzajacych Irak jest nieogromna. Do ciekawych sladow cywilizacji sumeryjskiej trzeba zaliczyc polozone w pd.

czesci panstwa ruiny miejscowosci: Uruk (4 tys. wielu lat p. n. e. ), Ur (3 tys. wielu lat p. n. e., urywki zikkuratu swiatyni boga Ksiezyca w ukladzie

tarasowej piramidy), Kisz, Lagasz i Nippur. Okres asyryjski pozostawil zabytkowe budowle na polnocy kraju. Az do dzis mialy sie w tamtym miejscu slady:

Niniwy (stolica Asyrii w XI w. p. n. e., zrekonstruowane mury obronne), Nimrudu (trzecia metropolia panstwa asyryjskiego od X w. p. n. e.; slady swiatyn,

pomieszczenia wkolo centralnego dziedzinca, plaskorzezby dzieki scianach sal palacowych), Aszur i Chorsabad. Natomiast pochodzace z okresu

cywilizacji babilonskiej znamy ruiny Babilonu z okresow Nabuchodonozora II (VII-VI po. p. n. e., urywki murow, swiatyni bogini Isztar, statua lwa

babilonskiego pochodzace z bazaltu, sciezka procesyjna) lezace prawie stu km dzieki pd. od Bagdadu. Az do najbardziej znanych obiektow cywilizacji

hellenskiej i rzymskiej naleza ruiny Seleucji - stolicy Aleksandra Ogromnego (w poblizu Bagdadu), amfiteatr w Babilonie oraz Hatra (dwa pierscionki

murow obronnych, zespol swiatyn, z ktorych najwazniejsza przeznaczona jest bogu Slonca). Najdotkliwsze wplywy po architekturze Iraku pozostawil glob

islamu (od VII po. ). Liczne zabytki islamskie znajduja sie na terenie calego ciebie, a najbardziej liczna ich koncentracja odznaczaja sie: Bagdad, Mosul i

Al-Basra. Godnymi poznawania obiektami pochodzace z czasow wczesnego kalifatu znajduja sie m. in.: Palac Abbasydow, meczety Mirdzan i kalifow w

Bagdadzie, zamek Al-Uchajdir, Wielki Meczet Piatkowy Al-Dzami ze slynnym spiralnym minaretem z IX w. po Samarze, most Abbasydow po Zachu i

meczet po Al-Kufie pochodzace z IX po., a pochodzace z czasow nastepnych (po najazdach mongolskich - XII i XIV po. ) metrow. in. szyickie meczety

Al-Hajdarijja w An-Nadzaf (domniemany grob czwartego kalifa islamu Alego), Al-Husajnijja po Karbali, Al-Kazi-mijja w Badgadzie i Al-Askoriah w

Samarze. Spotkac wolno rowniez zabytkowe budowle zwiazane pochodzace z chrzescijanstwem. Posrod nich dzieki uwage zasluguja: kosciol Sw.

Jerzego po Mosulu, zakon Sw. Mateusza, katedra ormiansko-prawoslawna z XVII w. po Bagdadzie. Odnosnie do przyrodniczym najbardziej atrakcyjna

czesc kraju sygnalizuja gory Kurdystanu, w rzezbie ktorych zaznaczaja sie rozne kaniony i wodospady (np. kanion Spilik, wodospady: Kali Ali Bak, Siba w

niewielkiej odleglosci Akry). Osobliwoscia jest takze jezioro asfaltowe w poblizu Hit. Na terytorium dzisiejszego Iraku, po Mezopotamii, rozwinely sie

pradawne ze znanych w przeszlosci ludzkosci cywilizacji.

W 1968 wladze dzieki drodze ataku terrorystycznego stanu objela partia Baas. W 1973 faktycznym przywodca kraju stal sie Saddam Husajn, ktory w

1979 mianowal sie prezydentem. W okresie rzadow Husajna Irak zmienil sie po totalitarne panstwo, bezwzglednie zwalczajace przejawy wszelkiej

opozycji, metrow. in. odzywajacy na polnocy kraju gest narodowowyzwolenczy Kurdow. Jeszcze po 1990 Wskazowka Bezpieczenstwa ONZ wprowadzila

zakaz importu irackiej ropy naftowej oraz nalozyla embargo dzieki handel pochodzace z tym panstwem, a iracki przemysl zbrojeniowy objeto zakazem

badan jadrowych i poddano stalej inspekcji miedzynarodowej. Sankcje te sa przedluzone sluzace do 1994. Wskutek ciaglych zatargow z rzadem irackim

odmawiajacym wspolpracy i utrudniajacym postepowanie na swoim terenie misji inspektorom ONZ, doszlo po grudniu 1998 do zbombardowania Iraku

przez lotnictwo Usa i krolestw sprzymierzonych, jakiego celem stalo zniszczenie irackiego potencjalu wojskowego. USA uznalo Irak zbytnio kraj

terrorystyczny. USA po 2003 najechalo na Irak i wyzwolilo Irakijczykow spod wladzy Husajna. Do obecnie nie utworzono jeszcze po Iraku rzadu. Na razie

wladze sprawuje ONZ. Amerykanie i inne panstwa w tym okreslony udzial Polski chca utrzymac apartament w Iraku.

SPIS ESENCJI

Iran

IRAN to najludniejsze i nastepne po Arabii Saudyjskiej odnosnie do obszaru panstwo w regionie Zatoki Perskiej. Terytorium panstwa liczace 1648 tys.

km2 rozciaga sie od Wyzyny Armenskiej i Morza Kaspijskiego na polnoc po zatoki Perska i Osmanska a takze Morze Arabskie na poludniu. Od wschodu

graniczy pochodzace z Afganistanem i Pakistanem, od zachodu pochodzace z Irakiem i Turcja, zas od polnocy z Armenia, Azerbejdzanem i

Turkmenistanem.

Iran jest krajem w wiekszosci wyzynnym i gorzystym. Polnocno - zachodnia czesc zajmuje Wyzyna Armenska, zas srodkowa - Wyzyna Iranska. Dla

rzezby tych wyzyn charakterystyczne znajduja sie obszerne kotliny. W czesci centralnej jest slone jezioro Urmia. Najdotkliwsze pustynie to: Wielka

Pustynia Slona (Daszte Kawir) i pustynia Daszte Lut (Lota). W czesci zachodniej przewazaja wyzynne plaskowyze oraz pasma Gor Srodkowoiranskich

(wygasly wulkan Hazaran 4419 m n. p. metrow. ). Na dlugosci zachodnich granic panstwa biegna gory Zagros. Na polnoc wzdluz wybrzezy Morza

Kaspijskiego ciagnie sie pasmo Elburs z najwyzszym szczytem panstwa – wulkanem Demawend (5604 m n. p. metrow. ). Na dlugosci wschodnich

granic panstwa biega pasmo gor Wschodnio Iranskich z najwyzszym masywem -Taftan (4041 metrow n. p. m. ). Obszary nizinne rozciagaja sie w postaci

waskich nizin nadbrzeznych wzdluz poludniowych wybrzezy Morza Kaspijskiego a takze wybrzezy Zatoki Perskiej i ciesniny Ormuz. Cale terytorium kraju

okazuje sie byc obszarem mocno sejsmicznym. Minione silne trzesienie ziemi nawiedzilo ten kraj w lutym 2004 roku kalendarzowego.

Iran jest w strefie klimatu zwrotnikowego kontynentalnego. Charakteryzuje sie pan duzymi amplitudami temperatur, siegajacymi we wnetrzu Wyzyny

Iranskiej 55C, niskimi sumami opadow a takze silnymi wiatrami, zwlaszcza po czesci zachodniej wieja ow kredyty w okresie okres osiagajac predkosci do

160 km/ h, a unoszony przez nie olbrzymie ilosci piasku i pylu maja mozliwosc miec niszczaca sile.

Siec rzeczna Iranu jest zle rozwinieta. Najdotkliwsze rzeki panstwa to: Araks, Atrak i Kezel Ozan uchodzace sluzace do Morza Kaspijskiego oraz: Karche,

Karun, Zohre i Mond wpadajace sluzace do Zatoki Perskiej. Glowne srodladowe zbiorniki wodne to w dominujacej ilosci slone jeziora o bardzo zmiennym

sezonowym poziomie nawadniania (Urmia, Namak, Hamun-e Helmand). Wiaze sie to z sezonowoscia opadow powodujaca gwaltowne zmniejszanie sie

obszar jezior po porze jalowej. Wiele pochodzace z nich wysycha calkowicie, przeksztalcajac sie po solniska.

Pokrywa glebowa panstwa jest zle rozwinieta. W dominujacej ilosci stanowia ja nieurodzajne podloza pustyn rozwiniete pod roslinnoscia stepowa i

polpustynna a takze gleby slone. Poludniowo - wschodnia czesc Niziny Mezopotamii pokrywaja podloza aluwialne (mady), sa ow kredyty jednak po

znacznej czesci podmokle i zabagnione.

Szate roslinna Iranu stanowi przede wszystkim roslinnosc stepowa i polpustynna, co okazuje sie byc zdeterminowane liczba opadow i pokrywa glebowa,

a takze rzezba terenu. Formacje lesne sa zamieszczane na polnocnych stokach Elbursu (buki, wiazy, graby i jesiony) a takze w gorach Zagros (deby,

klony, orzechy). Na podmoklych terenach Niziny Mezopotamii wspolwystepuja liczne typy sitowia, trzcin, papirusy, zas w rejonach suchszych gaje palm

daktylowych.

Faune Iranu reprezentuja przede wszystkim gatunki stepowo-pustynne. Zyja tu gazele dzerjan i arabska, onager, zas z drapieznikow: szakal zlocisty,

hiena pregowana, ratel i korsak. Liczny jest takze swiat gadow, w tym jadowitych wezy, jak na przyklad zmija lewantynska i kobra indyjska. W calej

polnocno - zachodniej czesci kraju widuje sie jelenie, rysie i niedzwiedzie brunatne. Nizine Mezopotamii zasiedlaja liczne typy ptakow hydrologicznych i

brodzacych oraz coraz rzadsze daniele mezopotamskie. Obreby objete dbaloscia wynosza 83 tys. km2, co ustala 5, 1% pow. panstwa.

Obszar Iranu byl miejscem scierania sie kultur centralnej i poludniowej Azji wraz ze swiatem srodziemnomorskim i arabskim, co wiazalo sie dodatkowo z

ogromnymi przemieszczeniami ludnosci. Wyksztalcone w taki sposob dzisiejsze ludzie Iranu okazuje sie byc mieszanka duzej ilosci ras i narodowosci.

Tworza sie dzieki nie rowniez duze mniejszosci narodowe, jakim sposobem upominajacy sie o wlasne panstwo Kurdowie (8% ogolu ludnosci) albo

Azerowie (20%), ale dodatkowo niezbyt rozne grupy etniczno - rasowe, takie jak: Lurowie, Bachtiarowie, Gilanie, Mazandaranie, Beludzowie i Arabowie.

Najliczniejsza grupa pozostaja w dalszym ciagu Persowie (51%). W organizacji wyznaniowej Iranu zdecydowanie dominuja (99%) muzulmanie, z czegoz

90% to szyici, zas jedynie w porzadku. 9% - sunnici (Kurdowie, Turkmeni i Arabowie). Pozostala czesc sygnalizuja chrzescijanie, wyznawcy judaizmu a

takze zoroastryzmu.

Wzrost naturalny w dalszym ciagu utrzymuje sie na poziomie dwoch, 5%. Wynikiem tego okazuje sie byc mloda konstrukcja wiekowa spoleczenstwa, w

ktorej az 43, 3% stanowia osoby ponizej kolejny. roku zycia, a zaledwie 4, 1% populacji przekroczylo 64. dwanascie miesiecy zycia. Odsetek ludnosci

miejskiej 60, 0% (1975 -1998). Glowne osrodka miejskiego to: Teheran (6836 tys. ), Meszhed (1887 tys. ), Isfahan (1266 tys. ), Tebriz (1191 tys. ) i Sziraz

(1053 tys. ).

W miare postepujacego rozwoju ekonomicznego podniesiono rzad opieki medycznej i zwyczajna dlugosc zycia wydluzyla sie do 68 lat. Poprawie ulegl

takze poziom oswiaty dzieki powszechnemu obowiazkowi uczeszczania do szkoly podstawowej a takze rozwojowi szkolnictwa sredniego i wyzszego.

Wspolczynnik analfabetyzmu udalo sie zredukowac sluzace do 28% osob w stulecia powyzej kolejny lat. kraj notowal ujemny srednioroczny wspolczynnik

wzrostu PKB (-0, 1 %). W calej strukturze wytworzenia PKB rolnictwo ma szesnascie, 4% wkladu, przemysl - 18, 9%, a uslugi 64, 7%, natomiast po

strukturze zatrudnienia nadal utrzymuje sie wielki udzial sektora rolnego (23%), podczas gdy po przemysle i uslugach operuje odpowiednio 31 i 46%

ogolu dzialajacych.

Rolnictwo Iranu ma bardzo trudne wytyczne rozwoju. Wynika to glownie pochodzace z niedostatku nawadniania oraz slabych gleb. Jedynie na Nizinie

Poludniowokaspijskiej wykonalna jest uprawa bez nawodnien. Pozostala czesc gruntow rolnych wymaga nawodnien, do ktorych uzywa sie wilgoc

gromadzona po zbiornikach zaporowych. W 1986 istnialo 17 takich butli nawadniajacych teren 871 tys. ha. Do samego konca lat 90. planowano ukonczyc

konstrukcje 46 kolejnych tam, jakie mozliwosci mialo powiekszyc zasoby nawadniania. Grunty orne i plantacje zajmuja 18, 5 min ha, innymi slowy

niewiele wiecej niz 11% powszechnej powierzchni panstwa. Z flory zbozowych uprawia sie przede wszystkim: pszenice (11, 2 min t), jeczmien (3, 5 min t)

i ryz (2, dwoch min t). Z flory przemyslowych robi sie zauwazalne ilosci burakow cukrowych (6 min t) i trzciny cukrowej (2 min t) oraz bawelny i tytoniu.

Wazna funkcje odgrywa takze produkcja warzyw (melony, pomidory, arbuzy) i owocow (figi, daktyle, cytrusy). Obszar uzytkow zielonych frapuje blisko

27% pow. panstwa. Najwazniejsze istota ma chow owiec (50 min szt. ) i koz (25 min szt. ). W mniejsza miare hoduje sie rowniez bydlo, konie, muly i

wielblady. Istotne istota w produkowaniu zywnosci dzierzy rowniez rybolowstwo. Laczne polowki wynosily po 1995 wiecej niz 368 t, z czegoz 31, 8%

pochodzilo pochodzace z wod srodladowych. Bardzo wazna, glownie zwazywszy na eksport, okazuje sie byc produkcja kawioru jesiotrowego wynoszaca

ok. 120 t (1995). Obszary zalesione stanowia zaledwie 7% nawierzchni kraju. Najdotkliwsze tereny lesne znajduja sie dzieki obszarze przykaspijskim oraz

po gorach Zagros. W 1995 pozyskano 7463 tys. m5 drewna, pochodzace z czego 2561 tys. metrow stanowilo drzewo opalowe.

Najbardziej istotne surowce mineralne kraju to ropa naftowa i gaz ziemny. Najdotkliwsze zloza ropy znajduja sie dzieki pogorzu i w gorach Zagros (92%

krajowego wydobycia). Pozostala czesc eksploatuje sie z dna Zatoki Perskiej. Gaz ziemny pozyskuje sie ze zloz polozonych powyzej Zatoka Perska kolo

Bandar Abbas a takze na poludniu od Szirazu i po okolicach Kom na poludnie od Teheranu. Wydobycie ropy naftowej osiagnelo wielkosc 186, 5 mln t

(1997) i zblizylo sie sluzace do poziomu pochodzace z 1970 (191 mln t). Udowodnione naklady ropy naftowej szacuje sie na dwunastu, 74 mld t, jakie

mozliwosci stanowi w porzadku. 9% rezerw tego surowca na Bezposrednim Wschodzie i przy obecnym poziomie wydobycia powinno wystarczyc na w

porzadku. 70 wielu lat. Najwieksze rafinerie znajduja sie po: Abadanie (20 min t), Isfahanie (13, 2 min t), Teheranie (11, dwoch min t) i Araku (7, 5 min t).

Wydobycie gazu ziemnego nabiera 50 mld m3 rocznie i w ostatnich latach calosc wydobycia zuzywana okazuje sie byc w kraju. Wraz z pozostalych

materialow mineralnych wydobywa sie w dalszym ciagu: wegiel tegi (1 mln t), miedz (101, dwoch tys. t czystego metalu), rudy kamienia (4, 5 mln t

czystego metalu), cynk i olow (odpowiednio: 145, 1 i kolejny, 9 tys. t), chrom (37 tys. t), baryt (150 tys. t) i magnezyt (40 tys. t). Wiekszosc warsztatow

przemyslowych umiejscowiona jest po duzych miejscowosciach (Teheranie, Tebrizie, Isfahanie, Meszhedzie, Kermanie i Szi-razie). Iran posiada

wlasciwie rozwiniety produkcja przemyslowa petrochemiczny, hutniczy, maszynowy, zas z zwyczajowych galezi: wlokienniczy i spozywczy. Produkcja

energii opiera sie przede wszystkim na ropie naftowej i gazie ziemnym - pochodzace z tych zrodel pochodzilo 90, 6% pochodzace z 79, 5 mld kWh

wyprodukowanej ciepla.

Siec drogowa Iranu dzierzy laczna dlugosc 162 tys. km, pochodzace z czego zaledwie 81 tys. km sygnalizuja drogi utwardzone. Dlugosc linii kolejowych

siega 7286 km, a zaledwie 146 km jest zelektryfikowane. Glowne porty morskie to: Abadan, Buszahr, Bandar-e Chomejni i Chark nad Zatoka Perska a

takze Bandar Abbas w ciesninie Ormuz. Najbardziej istotne porty powyzej Morzem Kaspijskim to: Bandar-e Anzali i Bandar-e Torkaman. Iran ma 178

lotnisk, z czegoz 110 dzierzy utwardzone pasy startowe, zas jedynie 20 obsluguje regularne polaczenia. Najbardziej istotne lotniska na temat znaczeniu

internacjonalnym znajduja sie blisko Teheranu po Abadanie i Isfahanie. Niezwykle istotna role po systemie transportowym kraju graja takze rurociagi do

przesylania ropy, jej produktow a takze gazu ziemnego. Dlugosc ropociagow wynosi 5900 km, gazociagow 4550 km, a rurociagow do przesylania

produktow naftowych - 3900 km.

Iran jest krajem bardzo przyciagajacym pod wzgledem turystycznym. Sklada sie na to rowniez duze zroznicowanie srodowiska przyrodniczego, jak i

szczytnej rangi przymioty kulturowe znajdujace sie odzwierciedleniem bogatych dziejow tego obszaru. Posrod wielu zabytkowych obiektow dzieki uwage

zasluguja polozone po okolicach gor Zagros ruiny starozytnych stolic Persji: Pasargady i Persepolis. W krytycznej z tych propozycji zachowaly sie m. in.:

palac i mauzoleum Cyrusa, ruiny zoroastryjskiej swiatyni, zas w odrebnej: palace krola Dariusza, przejscie Kserksesa, Sala Stu Kolumn, mauzolea i

grobowce a takze ruiny ogrodow. Cenne znajduja sie rowniez przedmioty pochodzace z okresow pozniejszych dynastii perskich, ktore znajduja sie m. in.

w Szirazie (twierdza Karima Chana pochodzace z XVIII po. ), Isfahanie (Palac 45 Kolumn), Teheranie (palac szacha Golestan). Relewantna role po

architekturze i sztuce odegrala religia islamska. Z tego powodu wiele ze znajdujacych sie tam pomieszczen nie jest udostepnianych turystom (np.

grobowiec Fatimy - corki Mahometa po Kom). Jednakowo cenne przedmioty sa metrow. in. po: Teheranie (mauzoleum ajatollaha Chomej-niego), Szirazie

(meczety: Atik pochodzace z replika Kaaby z IX w., Wakil z XVII w., mauzoleum Hazrat-e Mir z XII w. ), Isfahanie (meczet piatkowy pochodzace z IX po.,

meczety: imama z XVII w., szejka Loftollaha i Ali Kapu). Duze nagromadzenie zabytkow, zroznicowanie etniczne, szablonowa kultura Orientu

przejawiajaca sie we wszystkich dziedzinach zycia (bazary), a takze roznorodne krajobrazy stanowia baze do rozwoju turystyki poznawczej i

wypoczynkowej. Szczegolnie atrakcyjne jest wybrzeze Morza Kaspijskiego odznaczajace sie klimatem zblizonym do srodziemnomorskiego.

Zlokalizowane znajduja sie tam kurorty morskie: Bandar-e Aznali, Ramsar, Amol, Bandar-e Torkaman.

Iran jest republika, w ktorej najwyzsza wladze a takze autorytet ma przywodca religijno-polityczny, bedacy wielce utytulowanym teologiem muzulmanskim

(od 1989 Sayyed Ali Hoseini-Chamenei). Glowa ciebie jest prezydent (od 1997 Sayyed Mohammad Chatami), wskazywany na 4-letnia kadencje po

glosowaniu powszechnym. Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowe Muzulmanskie Zgromadzenie Konsultatywne, liczace 270 przedstawicieli (w

tymze 5 przedstawicieli mniejszosci religijnych), wybieranych dzieki 4 okres w typach powszechnych. Nad przestrzeganiem uprawnienia islamu (szari'atu)

czuwa 12-osobowa Rada Straznikow Rewolucji Islamskiej. Wladza wykonawcza spoczywa po rekach rzadu, na czele pochodzace z prezydentem.

KATALOG TRESCI

Izrael

IZRAEL usytuowany jest po poludniowym - zachodzie Azji, pomiedzy Polskim morzem Srodziemnym, tektonicznym Rowem Jordanu i Morza Martwego a

takze Polwyspem Mojzesza (z dostepem do Morza Czerwonego). W polnocnym wschodzie znajduja sie okupowane od 1967 Wzgorza Golan (syryjskie),

dzieki poludniowym zachodzie Strefa Gazy, a dzieki wschodzie tak zwanym. Zachodni Koniuszek Jordanu (dwa ostatnie obszary wchodza stopniowo w

zawartosc Autonomii Palestynskiej). Kraj cechuje sie uksztaltowaniem wyzynno-gorskim. Rowniny sa nad Polskim morzem Srodziemnym a takze w

dolinie Jordanu. Najlepszym punktem Izraela jest wapniowy Meron (1208 m n. p. metrow. ) po Gorach Galilejskich, najnizszym zas (399 metrow p. p. m. )

zwierciadlo wod Morza Martwego. Kraj jest w strefie sejsmicznej.

Klimatycznie obszar Izraela zaliczany okazuje sie byc do srodziemnomorskiego, a tej pd. czesc do zwrotnikowego regionu zwiezlych pustyn. Roczne

sumy opadow maleja pochodzace z pn. dzieki pd. - od w porzadku. 1000 (1100 mm po gorach) sluzace do ok. piecdziesiat mm. Obszerne zroznicowanie

wykazuja tez temperatury lata znajduja sie gorace i suche (srednio 33C, mniejsze temp. po gorach), zas zimy cieple (sr. 16C, w gorach ok. 10C,

sporadycznie pojawia sie snieg).

Glowna rzeka jest Jordan, ktory wyplywa z Antylibanu i wykorzystujac row tektoniczny plynie przez slodkie Jezioro Tyberiadzkie (zwane tez Galilejskim

lub Genezaret) do Morza Martwego. Az do stalych rzek zalicza sie dodatkowo: Jarmuk, Jarkon (w czesci), Hadere, Kiszon i in. Po opadach woda

wypelniaja sie na chwile liczne suche doliny. Przez Izrael poprowadzono siec akweduktow, z ktorych najdluzszy laczy Jezioro Tyberiadzkie (pow. 164

km2) pochodzace z rolniczymi oazami pustynnej wyzyny Negew a takze stworzono struktura zbiornikow retencyjnych. Zasoby wod podziemnych Izraela,

skupione po wyzynnej i gorskiej czesci, sa w stanie pokryc cale popyt kraju, jednakze wzrasta katalogow zanieczyszczenie. Az do nawodnien uzywa sie,

poprzez odsoleniu.

Glob roslinny okazuje sie byc zroznicowany i mocno przeksztalcony. Nadmorskie i polozone po dolinie Jordanu rowniny, zakryte zyznymi glebami,

wykorzystywane znajduja sie rolniczo (m. in. ogromne sady). Pustynna czesc panstwa cechuje sie ubostwem roslinnosci reprezentowanej przez

kolczaste suche krzewy i kepy traw. Wytrzebione debowe lasy, zastapily zarosla rodzaju makii. W calej centralnej czesci kraju wystepuje roslinnosc

polpustynna i stepowa. Wspolczesnie wiedzione sa zalesienia. Ubogi okazuje sie byc swiat zwierzat, zwl. dzieki obszarach pustynnych, gdzie widuje sie

gl. rozne gatunki gadow i gryzoni. W gorach i dzieki stepach wspolwystepuja kozly, koziorozce, gazele a takze karakale i hieny. Przez teren Izraela

przebiegaja szlaki migracji ptakow, stad katalogow duze zasobnosc, szczegolnie po okresach wiosennych i jesiennych (m. in. bociany, drozdy, pliszki,

kukulki, jaskolki). Ochrona w wadze rezerwatu otoczone zostaly metrow. in. ogromne tereny gorskie i depresja suchej doliny Wadi al-Araba (ryft Jordanu),

a po randze parku narodowego teren Gor Galilejskich.

Wspolczesny Izrael tworza 2-ie gl. grupy ludnosci: naplywowi Zydzi (obecnie 82% tej mieszk., w niniejszym 62% urodzonych juz po Izraelu) a takze

spolecznosc palestynska - niegdys dominujaca za zakupach grupowych obszarze, zas obecnie stanowiaca 17% ludnosci (niespelna 1 mln osob). 81%

wspollokatorow Izraela tworza bowiem wyznawcy judaizmu (36% swiatowej zbiorowosci). Muzulmanie (gl. sunnici) sygnalizuja mniejszosc (14%),

zaledwie 3% spoleczenstwa to chrzescijanie, zas 2% druzowie. Jezykami urzedowymi sa hebrajski i jezyk arabski, ale uzywane pozostaja dodatkowo

jezyki krajow pochodzenia imigrantow. Izrael odznacza sie wysokim stopniem zurbanizowania (91 procent ludnosci miejskiej). Osadnictwo ogniskuje sie

po pn. czesci kraju (gl. wybrzeze), porzadnych w 5 okregach administracyjnych (34, 3% pow. kraju) zamieszkuje 86% spoleczenstwa. Umiarkowana

gestosc zaludnienia siega w tej okolicy 650 osob/km2 (w Okregu Poludniowym nieznacznie przekracza 55 osob/km2), znajduja sie tu dodatkowo 3

najogromniejsze osrodki do jazdy po miesci: Jerozolima (602 tys. mieszk. ), Tel Awiw-Jaffa (353 tys., zespol miejski 1, 95 mln) i Hajfa (256 tys., OM -471

tys. ), ktore kumuluja w swoich aglomeracjach niemal 60% miejskiej ludnosci panstwa. Dodac trzeba, iz po liczbie 5, 64 min Izraelczykow ujmuje sie

osadnikow zydowskich dzieki obszarach okupowanych: Strefie Gazy (ok. szesc tys. osob), Wschodniej Jerozolimie (1 76 tys. ), na Zachodnim Brzegu

Jordanu(166 tys. ) oraz Wzgorzach Golan (ok. 19 tys. w 1998).

Przyrost naturalny w Izraelu wynosi 1, 4%. Wynoszaca az 78 lat zwyczajna dl. trwania zycia, znajduja sie zasluga rozwinietego systemu pieczy.

Spoleczenstwo przechodzi z fazy mlodosci sluzace do dojrzalosci demograficznej (28, 2% ludnosci nie przekroczylo kolejny. roku zycia, a kolejne 61, 9%

liczy 15-64 lata). Wydaje sie dobrze wyksztalcone (tylko 5% wskaznik analfabetyzmu).

Gospodarka Izraela jest jakas z najsprawniej rozwinietych i najefektywniejszych na swiecie. Cechuje ja takze nowatorstwo rozwiazan organizacyjnych,

technologiczne zaawansowanie produkcji a takze wysoki udzial sektora urzedowego i spoldzielczego w organizacji wlasnosci. Rynek rolniczy przetwarza

zaledwie 2% PKB (2% ogolu zatrudnionych), jest aczkolwiek waznym elementem gospodarki panstwa. W zakresie organizacji produkcji wyjatkowa role

graja tzw. kibuce - kolektywne gospodarstwa rolne dzialajace dzieki gruntach ciebie, jak i moszawy - spoldzielnie produkcyjne rolnikow indywidualnych,

ktore dostarczaja razem ponad 75% produkcji rolnej (takze kilka procent produkowaniu przemyslu). Skutecznosc rolnictwa okazuje sie byc bardzo

ogromna, a za sprawa poniesionym nakladom inwestycyjnym od 1948 wiecej niz 2, 5-krotnie wzrosla pow. gruntow uprawnych, w tym wiecej niz

szesciokrotnie nawadnianych. Glowne obszary rolnicze znajduja sie na wybrzezu, w Galilei oraz oazach wyzyny Negew. Uprawia sie przede wszystkim

cytrusy cytrusowe: pomarancze, grejpfruty (po ok. 400 tys. t rocznie), mandarynki, cytryny, jablka, awokado, brzoskwinie, banany, oliwki, winorosl, jarzyny

(gl. pomidory i ogorki), ziemniaki, bawelne, orzeszki ziemne oraz pszenice i jeczmien. Poza zbozami Izrael uzyskal samowystarczalnosc w dziedzinie

produkcji rolnej. Jej uzupelnienie stanowi pasterska hodowla owiec i koz oraz armerski chow bydla (410 tys. szt. ) i drobiu (27 min szt. ), a takze polowki

(6, 7 tys. t w 1996), dla ktorych gl. bazami sa Hajfa i Akka. 17% PKB wytwarza produkcja przemyslowa, gl. przetworczy. Gornictwo okazuje sie byc slabo

rozwiniete ze wzgledu na malutka baze surowcowa. Na wyzsza skale wykorzystuje sie surowce chemiczne: sole potasowe, bromowe i kamienne nad

Polskim morzem Martwym a takze fosforyty dzieki wyzynie Negew, poza tym nieduze ilosci magnezytow, rud miedzi, ropy naftowej i gazu ziemnego. Dla

przemyslu mineralnego funkcjonuja kamieniolomy marmuru i gipsow. W calej przemysle chemicznym dominuje wytwarzanie nawozow sztucznych,

tworzyw i wlokien syntetycznych oraz farmaceutykow. W Hajfie i Aszdod znajduja sie tez rafinerie. Daleko rozwiniety okazuje sie byc przemysl

elektromaszynowy, zwl. wytwarzanie sprzetu wojskowego, lotniczego, komputerow i robotow przemyslowych, systemow sterowania, aparatury medycznej

i in. Surowcow hutniczych przyznaja stalownie po Akce i Hajfie. Istotne znaczenie dzierzy tez produkcja przemyslowa wlokienniczy i odziezowy a takze

spozywczy (tluszczowy, owocowo- warzywniczy, miesny i mleczarski). W calej drugiej polowie XX po. Izrael stal sie co wiecej jednym wraz ze swiatowych

centrow ciecia i szlifierstwa brylantow (gl. Hajfa i Tel Awiw). Zapotrzebowanie energetyczne pokrywa krajowa wytwarzanie energii (28 mld kWh w 1996),

pochodzaca gl. z elektrowni naftowych. Okolo polowy potencjalu przemyslowego panstwa skupiaja aglomeracje Hajfy i Tel Awiwu-Jaffy.

W przewozie wewnetrznym i powiazaniach pochodzace z sasiednimi krajami decydujaca funkcje odgrywa internet wysokiej jakosci tras (15464 km

utwardzonych szlakow w 1997), uzupelniana przez 610 km polaczen kolejowych i 1087 km rurociagow. Transport morski (23 statki, 855, 5 tys. DWT)

obsluguja srodziemnomorskie porty: Aszdod, Aszkelon, Hadera, Hajfa, Tel Awiw-Jaffa i lezacy powyzej Morzem Czerwonym Eljat. Najdotkliwsze porty

aeronautyczne dzialaja po Tel Awiwie (lotnisko Ben Guriona) i Jerozolimie.

Na temat atrakcyjnosci turystycznej Izraela decyduja zarowno zasobna przeszlosc historyczna kraju, jakiej slady mozna spotkac prawie dzieki calym

rejonie panstwa, jak i liczne stanowiska kultu religijnego, bedace obiektem pielgrzymek wyznawcow trzech najwiekszych monoteistycznych religii swiata:

judaizmu, chrzescijanstwa i islamu.

Najbardziej istotnym osrodkiem turystycznym jest Jerozolima, lezaca we wsch. czesci kraju, dzieki terenach okupowanych przez Izrael (miasto dzieli sie

dzieki czesc arabska - wsch. i zydowska - zach. ). Miesci sie tu najwiecej miejsc kultu religijnego (swiete miasto w celu Zydow, chrzescijan i

muzulmanow). Jej zabytkowa czesc (Stare Miasto) otoczona murem pochodzace z XVI po. tworzy precyzyjnie zwarta zabudowa z waskimi, kretymi

uliczkami. Z mnogich miejsc kultu na obserwacje zasluguja: swiatynia muzulmanska Kubbat as-Sachra z VII w. (zw. meczetem Omara), ktory

zaprojektowany zostal na miejscu dawnej swiatyni Salomona (miejsce to jest uznawane za religijne zarowno przez Zydow, jak i muzulmanow), swiatynia

muzulmanska Al-Aksa, Sciana Placzu (pozostalosci zach. muru Swiatyni Jerozolimskiej zburzonej przez Rzymian po 70 r. n. e. ) - swiete miejsce Zydow,

Bazylika Sw. Grobu na wzniesieniu Golgota (z XII po., przebudowana po XIX po. ), Wieczernik na gorze Syjon pochodzace z XIV po. (miejsce to uznane

okazuje sie byc za pierwsza siedzibe Kosciola, msze religijne odprawiane znajduja sie tam od czasow apostolskich) oraz Via Dolorosa (trakt Drogi

Krzyzowej). Poza murami Starego Metropolie wznosi sie Gora Oliwna zwiazana pochodzace z zyciem Chrystusa, w obrebie jakiej znajduja sie: Zlocista

Brama, Zwiazek wyznaniowy Wniebowziecia, Sanktuarium Wniebowstapienia. Celem pielgrzymek znajduja sie: Betlejem (miejsce narodzin Chrystusa -

Sanktuarium z Bazylika Narodzenia Panskiego z IV, VI i XII po., liczne klasztory i koscioly) i Emaus (miejsce Lamania Chleba - wykopaliska). Jednakowo

istotnym terenem dla wyznawcow chrzescijanstwa okazuje sie byc pn. czesc kraju (biblijna Galilea). Skrywaja sie tam zasadnicze osrodki legendarne:

Nazaret (miejsce zwiastowania i mlodzienczych wielu lat Chrystusa Bazylika Zwiastowania, rozne klasztory), Kana Galilejska (kosciol franciszkanow,

wykopaliska archeologiczne), gora Tabor (ruiny twierdzy saracenskiej oraz mnogich obiektow chrzescijanskich), pozostalosci Magdali, Tabigi, Kafarnaum,

Korozainu i Betsaidy powyzej Jeziorem Tyberiadzkim (biblijne Zatrzesienie Galilejskie). W uwage zasluguja takze: Tyberiada (wazny osrodek judaizmu,

odpady murow obronnych, warownia krzyzowcow, meczety, synagogi, uzdrowisko pochodzace z wodami mineralnymi), Safed (swiete miasto judaizmu z

synagoga Ha-Ari, ruiny zamku templariuszy), Bet Szean (nazywany przez talmudystow "brama raju", rozne wykopaliska archeologiczne z czasu od IV tys.

p. n. e. do VII w. n. e. ). W pasie nadmorskim istnieje wiele miejscowosci, ktorych poczatki zwiazane znajduja sie z czasem panowania Fenicjan lub

Rzymian (m. in.: Akka - mury do jazdy po miesci, cytadela, Hajfa - mury obronne, twierdza, sanktuarium bahaistow, liczne parki bedace znakiem miasta,

Aszdod - swiatynia bozka Filistynow Dagona, Aszkelon - wykopaliska z okresow Heroda I). Wiele pochodzace z nich dzis to zasadnicze miejscowosci

wypoczynkowe nad Polskim morzem Srodziemnym (np. Aszkelon, Hajfa, Natanja). Najbardziej istotnym miastem regionu jest stoleczna aglomeracja Tel

Awiw-Jaffa. W calej jej architekturze dominuja nowoczesne budynki.

Panstwo Izrael okazuje sie byc republika, ktora nie ma konstytucji, jej ewentualne tresci sa bowiem powodem stosownych sporow pomiedzy odlamami

laickimi i religijnymi spoleczenstwa. Glowka panstwa okazuje sie byc prezydent (od 2000 Mosze Kacaw) wskazywany na 5-letnia kadencje przez

parlament. Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowy Kneset, liczacy 120 czlonkow, wybieranych na 4 lata po glosowaniu powszechnym. Wladza

wykonawcza spoczywa po reku odpowiedzialnego przed Knesetem rzadu, na czele ktorego stoi premier (od 1999 Ehud Barak), wskazywany na 4-letnia

kadencje po glosowaniu powszechnym sposrod przedstawicieli Knesetu, zatwierdzany przez prezydenta.

SPIS ESENCJI

Autonomia Palestynska

Autonomia Palestynska zajmuje terytoria zamieszkane po przewadze przez Palestynczykow, zajete wczesniej przez Izrael. Na mocy porozumien

zawartych w 1994, ktore zapoczatkowalyproces przyznawania tymze terenom niezaleznosci, w jej sklad wkraczaja: Strefa Gazy (378 km2) oraz Zachodni

Brzeg Jordanu (5879 km2); oddziela je waski pas ziemi nalezacy do Izraela. Strefa Gazy jest morska rownina lezaca miedzy wybrzezem Morza

Srodziemnego a Izraelem, od pd. graniczaca pochodzace z Egiptem. Ciagnie sie dzieki dl. w porzadku. 45 km, a szer. w najszerszym miejscu dochodzi

do jedenastu km.

Terytorium Zachodniego Brzegu jest bardziej urozmaicone topograficznie. Pd. frapuje masyw Hebronu o wys. do tysiac m n. p. metrow. Na pn. od jego

ciagna sie Gory Jerozolimskie srodkowa czesc tego terytorium. Na pn. wznosza sie troche mniejsze (600-800 metrow n. p. m. ) Wzgorza Samarii, ktorych

srodek stanowia gory Nabulus obnizajace sie w kierunku pn. sluzace do 300-400 metrow n. p. m. dzieki wzgorzach Dzanin. Czesc wsch. to prawdziwa

dolina Jordanu i wybrzeza Morza Martwego. Jest to depresja tektoniczna dochodzaca w najnizszym miejscu sluzace do 399 metrow p. p. m.

Wieksza czesc terytorium Autonomii jest ponizej wplywem klimatu srodziemnomorskiego, zaledwie wsch. czesc Zachodniego Brzegu, a zwl. dolina

Jordanu, ma atmosfera zwrotnikowy suchy. Srednie temp. roczne wahaja sie od 10-16C w zimie do 28C w lecie; po dolinie Jordanu moga dojrzewac do

33C. Wielkosc opadow jest w duzym stopniu uzalezniona od uksztaltowania nawierzchni. We wsch. czesci dochodza one maksymalnie do dwie stowki

mm rocznie, a dzieki obszarach wyzynnych i dzikich wahaja sie pomiedzy 600 zas 800 mm. Siec rzeczna tworza gl. krotkie doplywy Jordanu. W calej

Strefie Gazy brak okazuje sie byc rzek stabilnych, istnieja zaledwie dwie plytkie doliny odwadniane w czasie ogromnych ulew.

Pokrywa glebowa okazuje sie byc slabo wyksztalcona, powstala dzieki plytkim, skalistym podlozu. Dominuja ubogie podloza brunatne a takze

wytworzone dzieki podlozu weglanowym. Obszary ubozsze w wilgoc zajmuja podloza pustyn i polpustyn.

Flora stanowia zarosla typu makii (wawrzyny, mirty, oleandry). W terenach zwiezlych dominuja zbiorowiska typu frygana oraz roslinnosc stepowa i

polpustynna. Przedstawicielami fauny znajduja sie: gazela arabska, koziorozec nubijski, goralek abisynski, karakal, szakal zlocisty. W obszarach

polpustynnych bogaty okazuje sie byc swiat gadow, gl. wezy (zmija lewantynska) i jaszczurek (agam, kreglowek).

Liczba ludnosci wynosi 2786 tys. (1998); 35, 3% stanowia mieszkancy Strefy Gazy. Dominuja Palestynczycy (84%). Mniejszosci to: Zydzi (6%),

Jordanczycy (3%) a takze Ormianie. Przewazajaca wiekszosc wyznaje islam (92%); jedna pochodzace z mniejszosci wyznaniowych stanowia

chrzescijanie skupieni gl. we wsch. Jerozolimie i Ram Allah. Ponad pol. mieszkancow wyrasta w miejscowosciach (54%). Obszerne sa aczkolwiek

dysproporcje pomiedzy Strefa Gazy (wskaznik urbanizacji siega w tej okolicy 80%), zas Zachodnim Brzegiem (wskaznik urbanizacji 40%). Najdotkliwsze

osrodki do jazdy po miesci to: Gaza (273 tys. mieszk. ), Nabulus (130 tys. ), Hebron (121 tys. ).

Istnieje w tej okolicy wyrazne zroznicowanie miedzy Strefa Gazy zas Zachodnim Brzegiem. Spoleczenstwo okazuje sie byc bardzo mlode, 47% to osoby

ponizej 15. roku kalendarzowego zycia (45% na Zachodnim Brzegu, piecdziesiat, 2% po Strefie Gazy), 3, 5% ma 65 i wieksza ilosc wiadomosci lat.

Zwyczajna dl. zycia wynosi 68 lat. Duzy udzial najnizszej grupy wiekowej determinuje zauwazalne wydatki dzieki oswiate. W ostatnich latach zapewniono

duzej ilosci dzieci wejscie do szkol, ale posrod osob po wieku ponizej 15 wielu lat wskaznik analfabetyzmu wynosi w dalszym ciagu 31%.

Rolnictwo odgrywa wazna role po gospodarce panstwa wytwarzajac w porzadku. 16% PKB i zatrudniajac ok. 14% ogolu dzialajacych. W organizacji

uzytkowania gleby ponad 30% ogolu lak zajmuja place orne i plantacje, zas kolejne 32% przypada dzieki uzytki zielone. Blisko 90% gruntow uprawnych

znajduje sie dzieki Zachodnim Brzegu, z czegoz 7, 7% jest sztucznie nawadniane. Place uprawne po Strefie Gazy (ok. 10%) zajmuja 184, 1 km2, czyli

czterdziestu osiem, 7% jej terytorium, przy czym udzial fundamentow sztucznie nawadnianych wynosi tu az 63, 3%. Uprawiane sa gl. warzywa: pomidory,

kapusta, ogorki, kabaczki, dynie, melony a takze owoce: oliwki, pomarancze, brzoskwinie. Ze zboza najwieksze istota maja: pszenica (28, trzech tys. t—

1 997) i jeczmien (14, dwoch tys. t. ). Najbardziej istotne zwierzeta hodowlane to owce (504, 9 tys. szt. -1997) i kozy (267, 1 tys. szt. ). Hodowla

rozwinieta jest nade wszystko na Zachodnim Brzegu (93, 5% ogolu poglowia owiec i 92% koz), pochodzace z czego najwiecej w dystryktach: Hebron

(odpowiednio: 34, 7% i 31, 6%) i Ram Allah (odpowiednio: jedenascie, 4% i 19, 5%).

Gospodarka palestynska jest w duzej mierze uzalezniona od Izraela, ktory nie tylko ustala rynek zbytu, ale tez daje wynajecie duzej grupy

Palestynczykow. Miare PKB zbliza sie do trzech, 9 mld USD (1996). Struktura produkowania PKB przedstawiala sie nastepujaco: rolnictwo 13%,

przemysl 23%, uslugi 64%. Sektor przemyslowy zatrudnia w porzadku. 25% ogolu pracujacych. Zauwazalna ilosc Palestynczykow w stulecia

produkcyjnym poszukuje zatrudnienia lecz rowniez w sasiednim Izraelu, ale rowniez w roznych panstwach arabskich Bliskiego Wschodu (Katarze,

Kuwejcie i Arabii Saudyjskiej). Najdotkliwsze znaczenie dzierzy przemysl wlokienniczy, odziezowy i spozywczy. Zazwyczaj dobrze rozwiniete jest

rzemioslo, a takze branza budowlana.

Transport drogowy jest wlasciwie rozwiniety. Siec gl. tras wynosi 634 km, zas razem pochodzace z drogami regionalnymi 1120 km. Ilosc

zarejestrowanych samochodow osobowych wynosi w porzadku. 114 tys. szt. (1997) na Zachodnim Brzegu i 43, 5 tys. szt. (1996) po Strefie Gazy. W

trakcie negocjacji pokojowych wszelkie porty aeronautyczne na terytoriach palestynskich dotychczasowy nieczynne. Poczatkowo Palestynskie Samoloty

wykorzystywaly lotnisko w Al-Arisz w Egipcie (ok. piecdziesiat km dzieki pd. -zach od Obszary Gazy), latajac na trasie Al-Arisz Amman w Jordanii. Od

listopada 1998 zajety jest uniwersalny port aeronautyczny w pd. czesci Obszary Gazy w niewielkiej odleglosci Rafah obslugujacy polaczenia pochodzace

z Ammanem. Gl. portem morskim pozostaje Gaza, jednakze z powodu zniszczen militarnych oraz ograniczen narzuconych przez Izrael miare

przeladunkow okazuje sie byc ograniczona.

Zabytki na rejonie Autonomii Palestynskiej zwiazane znajduja sie z judaizmem, chrzescijanstwem, islamem oraz pochodzace z wczesniejszymi kulturami

(natufska, kananejska). Najwiecej katalogow jest dzieki Zachodnim Koniuszek Jordanu.

Nad Morzem Srodziemnym do Autonomii Palestynskiej trzeba Gaza (centrum Strefy Gazy), miasto pochodzace z czasow cywilizacji kananejskiej. W

okresie filistynskim pelnilo funkcje gl. siedziby ciebie, a od VII po. pozostawalo ponizej wplywami swiata islamskiego. Wraz z licznych reliktow na

obserwacje zasluguja metrow. in.: swiatynia muzulmanska Haszima dziadka Mahometa, Sanktuarium Abu al-Azm wg starego testamentu miejsce

pochowku Samsona.

Tymczasowa samorzadowa wladza palestynska utworzona zostala po VI11994 dzieki terenach okupowanych przez Izrael, w okregach Jerycha i Gazy.

Powolano ja z powodu porozumienia izraelsko-palestynskiego zawartego po 1993 po Oslo, ktore stworzylo istoty do wycofania armii izraelskiej z lak

okupowanych (z Jerycha po V 1994) i przejecie kontroli powyzej tym obrebem przez policje palestynska. Wladza Autonomii uelastycznia sie dzieki caly

dotychczasowy obszar okupowany, z jej kompetencji wylaczone zostaly kwestii osadnikow zydowskich. W X 1994 wladze izraelskie zezwolily na

utworzenie administracji ds. zdrowia i zbierania podatkow, a w dalszej kolejnosci rozszerzyly jej kompetencje. W calej 1994 utworzono Rade Autonomii

(rzad palestynski). W typach powszechnych po styczniu 1996 Yasir Arafat uzyskal 88% glosow i stanal na czele wladz Autonomii jako jej prezydent.

Wieksza czesc miejsc po 80-osobowej Radzie Samorzadowej uzyskala partia Al-Fatah.

SPIS ESENCJI

Jordania

SYRIA lezy po pd. -zach. Azji. W odcinku 26 km kraj posiada wejscie do Morza Czerwonego przez zatoke Akaba.

W uksztaltowaniu pionowym przewazaja obszary wyzynne i gorskie. Najwyzszym wzniesieniem jest Ramm (1754 metrow n. p. m. ) polozony po gorach

Dza-bal asz-Szara dzieki zach. panstwa. Tu dodatkowo znajduje sie najnizszy punkt - depresja Morza Martwego (399 m p. p. metrow. ). Pozostala czesc

panstwa zajmuje obszerny, pustynny plaskowyz (na pn. kamienisto - zwirowa Pustynia Syryjska, dzieki pd. pustynia piaszczysta), nachylony lagodnie ku

wsch. Kraj, a gl. jego wsch. czesc, wielokrotnie nawiedzaja trzesienia ziemi. Prawie cale terytorium Jordanii jest w strefie klimatow zwrotnikowych

kontynentalnych zwiezlych. Wyjatkiem znajduja sie pn. -zach. krance, porzadnych klimat okazuje sie byc umiarkowany, kontynentalny. Wysokosc opadow

waha sie od 350 do piecdziesiat mm i mniej, zas srednie temp. wynosza: po styczniu w porzadku. 15C (w gorach spadaja nawet sluzace do 0C), po lipcu

30-35C (maks. sluzace do 50C dzieki zach. ). Charakterystyczne znajduja sie ich wielkie dobowe amplitudy.

Poza Jordanem (dl. w porzadku. 130 km) i tej gl. doplywami spotyka sie tylko i wylacznie rzeki powtarzajace sie, splywajace w kierunku wsch. Jedynym

wiekszym akwenem slodkowodnym okazuje sie byc sztuczny pojemnik King Talal na rzece Nahr az-Zarka (Jabbok), zas slonym - Morze Martwe. W

bezodplywowych obnizeniach dzieki plaskowyzu wspolwystepuja zabagnienia.

Flora tworza metrow. in. rosnace na pustynnych yermosolach suche kolczaste krzewy (saksaul pusty i czarny) oraz bylice, jasminy, platany, a takze

zmartwychwstanka, czuwaliczka jadalna i balsamowiec soczysty. Okazjonalnie, na pn. zach. widuje sie lasy pochodzace z sosna alepska i debem. Faune

wyznaja, wyrazaja gatunki pustynne i stepowe. Spotyka sie wiele gadow, lecz swiat ptakow i plazow jest ubogi. Sposrod wiekszych ssakow

wspolwystepuja: oryks jezyk arabski, szakal zlocisty, gazele i karakal. Zasobnosc gatunkowe charakteryzuje Morze Czerwone, w przeciwienstwie do

Morza Martwego, gdzie w zasadzie nie wystepuje flory czy fauny. Ochrona w wadze parku narodowego objeto trzech cenne przyrodniczo i kulturowo

obszary, metrow. in. Petre i Wadi Rum.

Ludzie Jordanii jawi sie niemal jednorodne etnicznie - 98% wspollokatorow stanowia Arabowie, a jedynie 2% pozostajace grupy narodowosciowe, m. in.

Czerkiesi, Kurdowie, Turcy i Ormianie. W rzeczywistosci jednak wiecej niz 50% ludnosci to uchodzcy palestynscy. Wraz z ludnoscia rodzima laczy

katalogow wspolnota zwiazanych z kultura, jezyka (arabskiego) oraz religii (islam wyznaje 92% ludnosci, przewazaja sunnici). Wyrazista odnosnie do

religijnym, chociaz nieliczna gromade (zaledwie 7%) stanowia chrzescijanie obrzadkow wsch. (m. in. syryjskiego, greckiego, ormianskiego).

Numer ludnosci Jordanii to 4, 4 mln osob. W proces ow zlozyl sie naplyw Palestynczykow z Izraela i okupowanego przezen Zachodniego Brzegu Jordanu

(Cisjordanii), jak i niezmiennie wysoki poziom przyrostu przyrodniczego (obecnie trzech, 1%, po 1975 - 3, 29%). Dluzszy sredni czas trwania zycia (73

lata), jakie mozliwosci wynika po pewnej mierze z ucisku, jaki polozono na progres sluzby zdrowia. Nizszy anizeli w wiekszosci krajow arabskich okazuje

sie byc takze wspolczynnik analfabetyzmu (13% doroslych). Ludzie jest bardzo mlode - 43, 3% populacji sygnalizuja osoby ponizej 15 wielu lat, a jedynie

2, 9% osob ukonczylo 65. dwanascie miesiecy zycia. Wieksza czesc ludnosci zamieszkuje waski, w porzadku. 100 km szerokosci, pas wzdluz granicy z

Izraelem, a zwl. jego pn. czesc, porzadnych tez polozone sa najogromniejsze miasta: stoleczny Amman (1, 05 min mieszk., 1, 3 min w zespole miejskim),

Az-Zarka, Irbid, As-Salt, Al-Mafrak. Konsystencja zaludnienia wykracza tu wielokrotnie 100 osob/km2, a po muhafazie Irbid siega w porzadku. 400

osob/km2. Na rozleglym, pustynnym wsch. spotyka sie tylko i wylacznie pojedyncze, rozsypane osiedla pasterskie. Dla calego okresu egzystowania

panstwa wyrazny byl przebieg odplywu ludnosci wiejskiej sluzace do miast (od pol. wielu lat 70. wspolczynnik urbanizacji wzrosl z 42% do 72%) oraz

wzmacniania sie kontrastu w pulapie zaludnienia pn. -zach. Jordanii i pozostalosci kraju.

Uklad gospodarczy Jordanii, zaliczanej sluzace do grona krolestw rozwijajacych sie, dzierzy charakter wolnorynkowy, choc udzial panstwa po wielu

dziedzinach dzialalnosci przemyslowej jest wielki. Podstawa rozwoju ekonomicznego sa stopniowo uslugi (gl. krajoznawcze i pieniezne - 65, 2% PKB w

1996) oraz sektor przetworczy, przejmujace te funkcje od dominujacych niegdys rolnictwa i gornictwa. Wciaz aczkolwiek stabilnosc gospodarcza kraju

zalezna jest doniosle od wsparcia z zewnatrz: bez owijania w bawelne, plynacej otwarcie z "naftowych" krajow arabskich i od organizacji zagranicznych,

jak tez posredniej opartej dzieki transferze dochodow pracujacej po krajach Zatoki Perskiej grupy emigrantow jordanskich. Tempo rozwoju zmienia sie

wiec w zaleznosci od sytuacji politycznej w regionie i biezacej kondycji gospodarczej krajow arabskich. Najwieksze pietno wywarla dzieki gospodarce

Jordanii utrata zyznych obszarow Zachodniego Brzegu Jordanu oraz kryzys iracki (1990-1991), ktory sprawil ograniczenie kontaktow handlowych

pochodzace z najwazniejszym partnerem gospodarczym - Irakiem.

Rolnictwo zatrudnia 5% czynnych zawodowo, wytwarzajac proporcjonalnie 5, 4% PKB (1996). Gl. tereny upraw (grunty orne, uzytki trwale) zajmuja

jedynie 5% pow. panstwa i kumuluja sie gl. w pn. czesci doliny Jordanu. Ok. 15% pochodzace z nich (630 km2 po 1993) ulega nawadnianiu. Przewazaja

gospodarstwa wielkoobszarowe prywatnych wlascicieli, duze istota ma dodatkowo system dzierzawy ziemi. Uprawia sie gl. warzywa (czesciowo metoda

szklarniowa): pomidory (641 tys. t w 1997), ogorki, baklazany, fasole; dodatkowo owoce cytrusowe, banany, oliwki (82 tys. t), winorosl, a co wiecej

ziemniaki (107 tys. t), pszenice (54 tys. t) i jeczmien (43 tys. t). Ok. 8% pow. wykorzystuje sie jako rzeczywiste pastwiska; dominuje koczownicza

hodowla: owiec (2, 1 min szt. po 1997), koz (555 tys. szt. ), bydla, oslow i wielbladow. Produkcja rolna wsparta skromnymi polowami nie zaspokaja

zapotrzebowania krajowego, chociaz osiaga sie nadwyzki po produkcji warzyw i cytrusow.

Rosnie istota przemyslu (23% zatrudnionych). W calej latach 1990-1997 wartosc produkowaniu przemyslowej wzrastala rocznie na temat ok. 10%, a po

1996 obejmowala 29, 5% PKB. Zasadniczym dzialem tego sektora okazuje sie byc gornictwo. Bazuje ono dzieki bogatych zasobach fosforytow,

wydobywanych na pn. (Al-Hasa i Ar-Rusajfa) i pd. (okolice Al-Akaba) po ilosci 5, 4 min t (1996). U wybrzezy Morza Martwego eksploatuje sie sole

potasowe i sol kamienna. Przytoczone surowce tworza baze rozwoju przemyslu chemicznego (gl. produkowaniu nawozow). W calej obnizeniu Morza

Martwego na poczatku rozpoznano wystepowanie szeregu roznych surowcow: barytow, rud miedzi i uranu; ich bardziej zlozonej eksploatacji dotad nie

podjeto. Funkcjonuja kamieniolomy: gipsow, marmurow i wapieni. Te wszystkie sluza sluzace do produkcji betonu. Wazna funkcje odgrywaja: produkcja

przemyslowa wlokienniczy i odziezowy, skorzany oraz spozywczy (olejarski, miesny i owocowo-warzywniczy). Potencjal przemyslowy koncentruje sie w 4

gl. osrodkach: Ammanie, Irbidzie oraz strefach wolnoclowych: Az-Zarka i Al-Akaba. W trzech ostatnich sa takze rafinerie importowanej ropy naftowej a

takze elektrownie (rowniez w Ammanie), dajace wiekszosc z 5, 52 mld kWh rocznej produkcji ciepla (1996).

W calej transporcie najogromniejsze znaczenie moga miec przewozy samochodowe. W 1998 bylo w tej okolicy 8 tys. km tras o utwardzonej nawierzchni.

Uzupelnieniem jest internet kolejowa (677 km), jakiej os ustala linia pochodzace z Damaszku przez Amman sluzace do Al-Akaby, porzadnych znajduje

sie jedyny port morski Jordanii. Uzytkowanych jest 17 lotnisk, w niniejszym 2 na temat znaczeniu internacjonalnym: Amman i Al-Akaba.

Na temat atrakcyjnosci turystycznej Jordanii rozstrzyga przede wszystkim odrebnosc kulturowa, zlaczona z przynaleznoscia do swiata islamskiego,

otwarcie zaznaczajaca sie w niewielkich miasteczkach i wsiach jordanskich, oraz rozne zabytki pochodzace zarowno pochodzace z czasow dawnych (m.

in.: amfiteatr pochodzace z II po. n. e. w Am - Petra, starozytna metropolia panstwa Nabatejczykow. Wykute po stromych zboczach skalnych imponujace

grobowce integruja motywy hellenistyczne i orientalne. Za warte kazdej ceny uznaje sie wykopaliska stolicy panstwa Nabatejczykow z II w. p. n. e. - Petry

(w wawozie Wadi Musa, na zach. od osrodka miejskiego Maan), porzadnych zachowal sie m. in. zespol swiatyn i grobowcow reprezentujacy oryginalna

skalna architekture, bedaca kompozycja wplywow greckich i orientalnych. O wadze obiektu swiadczy fakt zamieszczenia go po 1985 dzieki liscie

Ogolnoswiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO.

Syria jest monarchia konstytucyjna, na czele ktorej stoi krol (od 1 999 Abd Allah II Ibn al-Husajn). Wladza ustawodawcza nalezy do niego a takze

dwuizbowego Zgromadzenia Narodowego: Izby Reprezentantow, liczacej 80 przedstawicieli, wybieranych po glosowaniu powszechnym na 4-letnia

kadencje, a takze Senatu, liczacego 40 przedstawicieli, mianowanych przez krola dzieki 4 okres. Wladza wykonawcza spoczywa po rekach krola i rzadu

odpowiedzialnego poprzednio parlamentem. Na prowadzeniu jego stoi mianowany przez krola premier (od 1999 Abdul Rauf al-Rawabdeh).

KATALOG TRESCI

Kuwejt

KUWEJT usytuowany jest po pn. -wsch. czesci Polwyspu Arabskiego, miedzy Arabia Saudyjska, Irakiem zas wyrownanym wybrzezem Zatoki Perskiej

(Arabskiej). Horyzont kraju (ladowe 464 km i morskie 499 km) obejmuja tez wyspy: Bubijan, Fajlaka, Umm Al-Muradim, Qaruh oraz wiele mniejszych,

otoczonych rafami koralowymi.

Kraj okazuje sie byc nizinny - jego pn. -wsch. czesc lezy w granicach delty Eufratu i Tygrysu, a zach. krance wznosza sie troche, siegajac 306 m n. p.

metrow.

Klimat (zwrotnikowy kontynentalny suchy) cechuja sporadyczne, ale nawalne opady, ktore koncentruja sie w polroczu letnim (srednio 20-200 mm

rocznie). Kroluja tu suche i gorace lata (nawet powyzej 50C) oraz ozieble zimy (srednia temp. w porzadku. 10C) polaczone z wielkim pn. ogromnym

wiatrem, przynoszacym ozieble powietrze pochodzace z glebi Azji (burze piaskowe).

Na terenie Kuwejtu nie ma stabilnych rzek. Suche doliny wypelniaja sie wodami po wiekszych opadach, zas w bezodplywowych zaglebieniach powstaja

solniska. Wystepuje staly brak wody, jakie mozliwosci powoduje, ze roslinnosc, okazuje sie byc tu bardzo uboga. Do niej gl. przedstawicielami sa:

saksauly solirodowe, lawsonie bezbronne, balsamowce soczyste i parolisty, rosnace na kalcisolach. Na solonczakach i soloncach spotyka sie flore

halofitowa, zas na madach (fluwisolach) delty Eufratu i Tygrysu dodatkowo palmy.

Faune reprezentuja zwyczajne gatunki pustynne. Zyja w tej okolicy szakale zlociste, gazele, gady (gl. weze i jaszczurki) oraz chrzaszcze. Niewiele

okazuje sie byc ptakow (najczesciej tylko przelotne). Na stale kraj zamieszkuja kuraki, rarog i kulon. Ubostwo fauny ladowej rekompensowane okazuje sie

byc bogactwem zycia w wodach zatoki. W obszarze panstwa utworzono 1 park narodowy, ale wielkim problemem okazuje sie byc zanieczyszczenia

otoczenia, wywolane podpaleniem szybow naftowych podczas rywalizacji z Irakiem (m. in. wyciek w porzadku. 10 mln t ropy).

Spolecznosc Kuwejtu tworza po 80% Arabowie, jednak rdzenni mieszkancy (potomkowie Beduinow) sygnalizuja tylko 45% ogolu. Dalsze 35% ludnosci to

imigranci arabscy, jacy naplyneli poprzez rozpoczeciu korzystania z ropy naftowej (2 pol. XX po. ), zas 16% - przybysze pochodzace z Azji Poludniowej i

Poludniowo-Wschodniej. 95% spoleczenstwa stanowia muzulmanie (sunnici i szyici), zas pozostala czesc wyznawcy hinduizmu i skromna grupa

chrzescijan. Arabski okazuje sie byc jezykiem urzedowym, ale przez kazdego uzywa sie tez jezyka szekspira. Az 97% ludnosci przebywa w

miejscowosciach, polozonych gl. na wybrzezu. Gestosc zaludnienia przekracza w tej okolicy w duzej ilosci miejscach tysiac osob/km2, kiedy wnetrze

panstwa jest niemal bezludne (pojedyncze osrodki wydobywcze i hodowlane). Sposrod wysepek zamieszkana okazuje sie byc Fajlaka. Najwiekszym

miastem okazuje sie byc Al-Dzahra (140 tys. mieszk. ) -stolica jednej pochodzace z prowincji. Stoleczny Kuwejt mierzy zaledwie 29 tys. mieszk. (1995),

aczkolwiek stanowi srodek gospodarcze i kulturalne panstwa, a po sensie urbanistycznym jadro zespolu miejskiego na temat zaludnieniu wiecej niz 1,

trzech min mieszk. Wspoltworza jego m. in.: As-Salimija, Qalib asz-Szujuch, Hawalli i Al-Farauwija.

Za sprawa imigracji zarobkowej a takze wysokiego przyrostu naturalnego (w latach 60. i 70. siegal pan 4, 5%). W wyniku inwazji irackiej (1990-1991)

liczebnosc spoleczenstwa spadla w dalszej kolejnosci do 1, 4 min w 1992 (straty demograficzne i fala uchodzstwa. Wzrost naturalny - 1, 9% w 1998.

Spoleczenstwo okazuje sie byc mlode (32, 3% to osoby ponizej 15. roku kalendarzowego zycia) zas przecietny termin trwania zycia wynosi 77 lat.

Reprezentatywny dla panstwa jest wielki wspolczynnik maskulinizacji (1, 58, tj. 158 mezczyzn/ stu kobiet). Problemem jest wysoki poziom analfabetyzmu,

choc szkolnictwo okazuje sie byc dobrze rozwiniete, a po stolicy wykonuje uniwersytet.

Gospodarka opiera sie dzieki eksploatacji i przetworstwie ropy naftowej. Do niej ogromne zloza (oceniane dzieki 10% ogolnoswiatowych). Wysokim

zyskom ze sprzedazy tego surowca zawdziecza Kuwejt szybki przyrost gospodarczy, mozliwosc rozbudowy wspolczesnego przemyslu przetworczego

oraz postepowanie dzialalnosci inwestycyjnej. Krotkotrwaly kryzys wywolala inwazja Iraku (1990-1991), jednak po 1993 zostal on zazegnany, a kraj

ponownie ekspresowo sie przeksztalca. Dzis charakteryzuje sie jednym sposrod najwyzszych na swiecie wskaznikow profitu narodowego dzieki 1

mieszkanca (22, 5 tys. USD). W organizacji gospodarki znikome znaczenie dzierzy rolnictwo (2% zatrudnionych, jedynie 0, 4% PKB po 1997), ktore

wykorzystuje ponizej uprawy tylko i wylacznie 0, 2% pow. panstwa (koniecznosc nawadniania), a dalsze 8% sygnalizuja naturalne pastwiska. W

niewielkich ilosciach sadzi sie jarzyny (gl. pomidory, ogorki, cebule i melony) oraz cytrusy (granaty, pomarancze, daktyle). Poglowie zwierzat

hodowlanych obejmuje 320 tys. szt. owiec (1997) oraz nieduza liczbe bydla, koz i wielbladow. Obszerne znaczenie dzierzy rybolowstwo (5, 8 tys. t ryb i

dwoch, 4 tys. t krewetek w 1996), polawia sie tez perly.

Sektor przemyslowy zatrudnia 28% czynnych zawodowo, wytwarza aczkolwiek az 55% PKB. Opiera sie gl. dzieki eksploatacji ropy naftowej (na obszarze

pn. zloza: Ar-Raudatin i As-Sabirija, na rejonie pd. zloza: Al-Burkan, Al-Wafra, Manakisz a takze wspolnie pochodzace z Arabia Saudyjska w Strefie

Neutralnej), jakiej w 1996 Kuwejt wydobyl 100, 9 mln t. Ponad 75% wydobycia przetwarza sie po zakladach rafineryjno-petrochemicznych: Mina

al-Ahmadi, Mina Abd Allah i Asz-Szuajba a takze 2 roznych, lezacych po Strefie Neutralnej. W dyskretnym stopniu eksploatowane sa, towarzyszace

ropie, zloza gazu ziemnego (ok. trzech, 5 mld m3 po 1995, po trosze eksportowane poprzez skropleniu). Rozwija sie tez inne dzialy przemyslu

chemicznego (m. in. produkcje chemikaliow sztucznych), cementowego, wlokienniczego a takze przetworstwo ryb. Pozyskuje sie ponadto sol w mnogich

instalacjach destylacji wody morskiej (z tego zrodla pochodzi az 75% wody uzytkowej). Energie elektryczna wytwarzaja elektrownie naftowe (23 mld kWh

w 1996). Gl. potencjal przemyslowy koncentruje sie po najwiekszych miejscowosciach kraju a takze osrodkach wydobycia ropy, przy czym w ostatnich

latach wiekszosc nowych lokaty powstaje po Specjalnej Strefie Ekonomicznej Asz-Szuajba. Warto nadmienic, iz po 1998 obcokrajowcy stanowili 68%

zatrudnionych po gospodarce Kuwejtu.

Potrzeby transportowe kraju zaspokaja siec dobrej jakosci tras (4450 km dl. po 1996, pochodzace z czego 81% o utwardzonej nawierzchni) a takze

system rurociagow (1 082 km dl., w tym 165 km gazociagow). Flota morska (49 promow o lacznym tonazu 4 mln DWT w 1998) obsluguje porty:

Asz-Szuajba, Asz-Szuwajk, Kuwejt, Mina Abd Allah, Mina al-Ahmadi oraz Mina Su'ud. W calej stolicy panstwa znajduje sie tez miedzynarodowy przystan

lotniczy na temat duzym znaczeniu w programie regionalnych powiazan komunikacyjnych.

Wedle konstytucji pochodzace z 1962 Kuwejt jest dziedziczna monarchia konstytucyjna, na czele jakiej stoi emir z rodu As-Sabah (od 1978 Jabir Al

Ahmad Al Jabir Al Sabah). Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowe Zgromadzenie Narodowe, liczace piecdziesiat czlonkow, wybieranych na

4-letnia kadencje po wyborach powszechnych; zasiadaja tutaj z urzedu takze ministrowie. Wladza wykonawcza spoczywa po reku emira i powolywanego

przez jego rzadu pochodzace z premierem (od 1978 Sa'd Al' Abd Allah Al Salim Al Sabah). Prawo wyborcze przysluguje wylacznie mezczyznom po

ukonczeniu 21. roku kalendarzowego zycia. Inicjatywa partii politycznych jest zakazana.

SPIS ESENCJI

Liban

LIBAN polozony okazuje sie byc w Azji Poludniowo-Zachodniej we wsch. czesci basenu Morza Srodziemnego. Zaliczany jest sluzace do panstw Bliskiego

Wschodu. Pow. kraju siega jedynie dziesieciu 452 km2, a tej sasiadami znajduja sie Syria od pn. i wsch. a takze Izrael od pd. W calej uksztaltowaniu

pow. dominuja gory biegnace rownolegle do wybrzeza, poprzedzielane obnizeniami dolinnymi. Na dlugosci wybrzeza Morza Srodziemnego ciagnie sie

waska i plaska nizina nadbrzezna. W kierunku wsch. przechodzi pani gwaltownie po serie wapiennych grzbietow gor Libanu, pochodzace z najwyzszym

szczytem kraju Kurnat as-Sauda (3083 m n. p. metrow. ) lezacym na pd. wsch. od Trypolisu. W dalszym ciagu na wsch. gory maja gwaltownie po

obnizenie tektoniczne zwane dolina Bekaa. Spod doliny, polozone na wys. ok. tysiac m n. p. metrow., odwadniane okazuje sie byc przez 2-ie gl. rzeki

kraju: Litani oraz Asi (Orontes). W kierunku wsch. niecka Bekaa przechodzi w kolejne pasmo gorskie Antylibanu, jakiego pd. przedluzeniem jest grzbiet

Hermon dochodzacy do wys. 2814 metrow n. p. m.

Liban lezy po strefie klimatu srodziemnomorskiego, jednak uksztaltowanie pow. i prawie poludnikowy tok pasm dzikich wydatnie modyfikuja lokalne

wytyczne klimatyczne. Nizina nadbrzezna dzierzy klimat umiarkowanie goracy w lecie (srednie temp. 28C) i cieply zima (1 3C). Znajdujace sie po

bezposrednim sasiedztwie gory znamionuja sie obecnie znacznie chlodniejszymi temp. a takze wystepowaniem opadow sniegu, ktore w najwyzszych

partiach maja mozliwosc zalegac od grudnia sluzace do maja. Po to prawdopodobnie wywodzi sie kategoria kraju albowiem slowo laban w jezyku

aramejskim oznacza bialy. Ciagnaca sie dzieki wsch. od gor Libanu dolina Bekaa ma atmosfera o otwarcie zaznaczonych cechach kontynentalnych,

bardzo goracy latem i umiarkowanie zimny zima, z alternatywa wystepowania okresowych przymrozkow i opadow sniegu. Jest to wynikiem odciecia

dostepu sluzace do lagodnych i wilgotnych mas powietrza znad Morza Srodziemnego. Lezace potem na wsch. pasmo gor Antylibanu cechuje sie jeszcze

suchszym typem klimatu z ogromnymi wahaniami temp. w rytmie dobowym i rocznym. Obszerne jest takze zroznicowanie miary opadow, ktore w czesci

nadbrzeznej wahaja sie od siedemset do tysiac mm rocznie, w najwyzszych partiach gor dochodza sluzace do 1250 mm rocznie i spadaja sluzace do ok.

380 mm po dolinie Bekaa. Wiekszosc opadow przypada dzieki okres pazdziernik-kwiecien. Letnie miesiace na wsch. kraju znajduja sie calkowicie

bezdeszczowe.

Najwazniejszym statycznym ciekiem okazuje sie byc tutaj Jordan wyplywajacy dzieki pd. gor Antylibanu.

Najzyzniejsze gleby sa na aluwialnej nizinie nadbrzeznej, w dolinach srodgorskich a takze w dolinie Bekaa. To gleby cynamonowe, charakterystyczne w

celu klimatu srodziemnomorskiego. Na rejonach gorskich przewazaja gleby drewniane.

Na rejonie kraju dominuje roslinnosc srodziemnomorska typu makii i frygany. Wyzej po gorach sa zamieszczane stepy gorskie, ktore zastepuja pierwotne

lasy lisciaste zrzucajace liscie dzieki zime i iglaste pochodzace z charakterystycznym, chociaz rzadkim cedrem libanskim cedrus libani, dzis objetym

dbaloscia. Gl. reprezentanci fauny to: daniel, zbik, dzik, szakal zlocisty, szabrownik pregowana i goralek abisynski.

W koncu poprzedniego wieku. Liban zamieszkiwalo ponad trzech, 5 min mieszkancow. Gl. grupa etniczna to Arabowie stanowiacy w porzadku. 95%

ogolu ludnosci, najwazniejsza mniejszoscia znajduja sie Ormianie - 4% zas pozostale 1% to nade wszystko Kurdowie, Syryjczycy i Palestynczycy.

Podstawowym jezyczkiem jest jezyk arabski, bedacy jednoczesnie urzedowym, poza tym w uzyciu znajduja sie jeszcze jezyk francuski i ormianski.

Wiekszosc wspollokatorow skupiona okazuje sie byc w miejscowosciach, wskaznik urbanizacji wynosi 88%, a gestosc zaludnienia wykracza 335

osob/km2. Najwieksze osrodki miejskie utworzyly sie dzieki wybrzezu: Bejrut (1100 tys. mieszk., 1/3 ludnosci kraju), Trypolis (200 tys. ), Zahla (200 tys. ),

Sajda (dawny Sydon, stu tys. ).

Duze okazuje sie byc zroznicowanie swiete spoleczenstwa Libanu, co stalo jednym z bodzcow dlugotrwalej rywalizacji domowej a takze licznych

konfliktow na tle religijnym. Wg oficjalnych szacunkow w porzadku. 60% ludnosci to muzulmanie, wsrod ktorych dominuja szyici (32% ogolu ludnosci)

zamieszkujacy gl. pd. kraju. Mniejsza grupe sygnalizuja sunnici (21%), koncentrujacy sie gl. po regionie Trypolisu. Najmniej licznym odlamem na temat

muzulmanskich korzeniach sa druzowie. Zamieszkuja oni gorskie tereny na pd. od Bejrutu, a katalogow liczbe oblicza sie dzieki ok. 220 tys. (7% ogolu

ludnosci). Chrzescijanie sygnalizuja ok. 40% spoleczenstwa, oczywista ich czesc to maronici (25% ogolu ludnosci). Liban charakteryzuje sie wzglednie

dynamicznym przyrostem liczby ludnosci. Utrzymujacy sie wysoki wspolczynnik przyrostu przyrodniczego (1, 6% - 1998) powoduje, ze ok. 30% populacji

nie przekroczylo w dalszym ciagu 15. roku kalendarzowego zycia, zas jedynie szesc, 4% okazuje sie byc w stulecia powyzej 64 lat. Zwyczajna dl. zycia

wynosi przecietnie 71 wielu lat (73 okres dla kobiet, 68 wielu lat dla mezczyzn). Wskaznik analfabetyzmu: 8% obywateli powyzej kolejny lat, jawi sie jako

jeden z najnizszych wsrod krolestw arabskich.

Swiadectwem wychodzenia Libanu z zapasci gospodarczej wywolanej dlugotrwalymi konfliktami zbrojnymi okazuje sie byc dynamiczny przyrost wielkosci

PKB. Struktura produkowania PKB hhg sie nastepujaco: rolnictwo dwunastu, 4%, produkcja przemyslowa 26, 5%, uslugi 61, 1%. Budowa zatrudnienia

ksztaltuje sie tak samo: rolnictwo 12%, przemysl 28%, uslugi 60%. Odbudowa wraz ze zniszczen militarnych wymaga aczkolwiek olbrzymich nakladow

kapitalowych, jakie mozliwosci wiazalo sie ze zwiekszeniem zadluzenia zagranicznego.

Rolnictwo dzierzy ograniczone ewentualnosci rozwoju zwazywszy na uksztaltowanie pow. i wytyczne klimatyczne. Blisko 61% pow. kraju zajmuja gory,

tereny bagienne lub pustynne, dzieki tereny lesne przypada 8%. Jedynie 23% pow. panstwa jest poswiecone pod aktywnosc rolnicza zas kolejne 17%

traktuje sie jako wykonalne do zagospodarowania. Obszar uzytkow rolnych jest w stanie ulec zmniejszeniu w najblizszych latach, albowiem znaczne

tereny zdegradowanych ziem maja okazac sie poddane zalesieniu, aby zabronic proces pustynnienia. Gl. tereny rolnicze to nizina nadbrzezna

posiadajaca subtelny srodziemnomorski atmosfera i odpowiednie aluwialne podloza. Uprawia sie tu nade wszystko: oliwki (85 tys. t -1996), pomarancze

(190 tys. t), cytryny (100 tys. t) i banany (95 tys. t). Waskie doliny wiodace pochodzace z wybrzeza po glab gor sa takze bardzo intensywnie

zagospodarowane. W sterasowanych poletkach uprawia sie oliwki, ogromne ilosci warzyw (w tymze zwl.: pomidory, ogorki, kapuste i arbuzy). Jest to tez

wazny obszar sadowniczy. W calej pn., wyzynnym regionie Trypolisu uprawia sie gl. bawelne, cebule i ziemniaki. Rejon Zahla slynie z winnic (zbiory

winogron wyniosly 350 tys. t). Dolina Bekaa to obszar zbozowy pochodzace z uprawa pszenicy i jeczmienia oraz bawelny. Tereny hodowlane koncentruja

sie przede wszystkim dzieki wsch. panstwa i po wyzszych partiach gor.

W calej 1996 najliczniej obaczyc tu mozna m. in. rzymskie areny, termy, nekropole i hipodrom. Do dawnych miast Libanu nalezy Sajda (dawny Sydon) -

pod koniec II tysiaclecia p. n. e. uchodzaca za najpotezniejsze miasto fenickie.

Liban okazuje sie byc republika, na czele ktorej stoi prezydent (od 1998 Imil Jamil Lahhud), wybierany dzieki 6-letnia kadencje przez Zgromadzenie

Narodowe. Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowy parlament, liczacy 128 czlonkow (64 chrzescijan i 64 muzulmanow), wybierany dzieki 4 okres w

typach powszechnych. Wladza wykonawcza spoczywa w rekach rzadu na czele z premierem (od 1998 Salim Ahmad al-Huss), mianowanym przez

prezydenta. Pakt Narodowy z 1943 ustalil klucz wyznaniowy, podlug ktorego obsadzane sa miejsca panstwowe: prezydent - chrzescijanin maronita,

premier - muzulmanin sunnita, przewodniczacy Zgromadzenia Narodowego - muzulmanin szyita.

KATALOG TRESCI

Zjednoczone Emiraty Arabskie

Zjednoczone Emiraty Arabskie polozone sa we wsch. czesci Polwyspu Arabskiego. Sasiaduja pochodzace z Arabia Saudyjska (dl. granicy 457 km) oraz

Omanem (410 km). Na pn. granice sygnalizuja wody Zatoki Perskiej, dzieki wsch. Zatoki Omanskiej (dl. linii brzegowej 1318 km). Kraj dzierzy charakter

niziny (zrownany podstawa Gondwany pochodzace z zalegajacymi prawie poziomo skalami osadowymi) zajetej przez piaszczysta pustynie Ar-Rub

al-Chali, jakiej wydmy osiagaja wys. dwie stowki m. W calej obnizeniach rejonu znajduja sie slone bagniska. Jedynie w pn. -wsch. czesci wystepuje,

sfaldowane w trzeciorzedzie, pasmo gorskie Al-Hadzar (gl. wapienne) pochodzace z najwyzszym szczytem kraju Ibir (1527 metrow n. p. m. ).

Obszar ciebie lezy po strefie klimatu zwrotnikowego kontynentalnego, wybitnie i skrajnie suchego. Srednie temp. stycznia siegaja od 18C w gorach do

25C na nizinach, a lipca ok. 30-34C (maksymalnie 50C). Opady dosiegaja zaledwie w porzadku. 100 mm rocznie. Potezne wiatry, wiejace z glebi

polwyspu, sprawiaja czeste nawalnice pylowe i piaskowe.

Wilgoc pobiera sie z zapasow podziemnych, ktore wystarczaja dzieki zaspokojenie w porzadku. polowy zapotrzebowania. Pozostala czesc pochodzi

pochodzace z odsalania nawadniania morskiej po licznych sieciach lub okazuje sie byc importowana. W obszarze calego panstwa nie wystepuje ani

niejakiej stalej rzeki. Jedynie po gorach poprzez opadach suche doliny wypelniaja sie na chwile woda. Rozlegly podmokly teren znajduje sie dzieki

granicy pochodzace z Arabia Saudyjska.

Ze wzgledu na wspolwystepujace powszechnie pustynie i brak rzek roslinnosc kraju nalezy do bardzo ubogich. Spotyka sie tylko i wylacznie trawy i niskie

krzewy rosnace dzieki glebach zasobnych w weglan wapnia. Efemeryczna flora pojawia sie poprzez opadach. W calej obszarach dzikich spotkac wolno

kolczaste krzewy, pioluny i tamaryszki. W glebach zasolonych roslinnosc prawie nie wystepuje. Warunki klimatyczno - glebowe sa slabe, a plytkie i

nieduzo zasobne podloza zagrozone znajduja sie intensywna erozja eoliczna. Uboga jest dodatkowo fauna. Czesto spotykanymi zwierzetami sa weze i

jaszczurki. Wystepuje w tej okolicy oryks jezyk arabski uratowany od wyginiecia za sprawa zalozonej po Stanach Zjednoczonych hodowli, z jakiej

powrocil dzieki polwysep. Nie ustanowiono lak ochronnych.

Rdzenna ludnosc nie stanowi przewazajacej grupy spolecznej (zaledwie 33% ogolu mieszk. w 1999). Jest to wywolane trwajaca od pocz. wielu lat 70.

wielka imigracja zarobkowa, w ramach jakiej przybyli sluzace do kraju Arabowie z roznych panstw regionu (z ludnoscia rdzenna sygnalizuja dzis 73%)

oraz mieszkancy Azji Poludniowej i Wschodniej (20%), w bardzo niewielu sytuacjach Europejczycy. Numer ludnosci wzrosla w omawianym okresie wiecej

niz 9-krotnie (z ok. 220 tys. po 1970 sluzace do 2, trzech min po 1998). Ludzie jest jednorodne religijnie - 96% sygnalizuja muzulmanie (zwl. sunnici),

reszte gl. chrzescijanie. Jezykiem urzedowym jest jezyk arabski, ale wielu graczy uzywa tez perskiego, hindi, urdu a takze angielskiego. Ludnosc skupia

sie gl. po miastach (84% mieszk. ), polozonych w dominujacej ilosci nad morzem (zwlaszcza po pn. -wsch. czesci kraju), stad srodek terytorium, poza

nielicznymi oazami, jest niemal bezludne (jedynym wiekszym skupiskiem ludnosci okazuje sie byc grupa oaz z miejscowoscia Al-Ajn dzieki wsch. ).

Najwiekszym osrodkiem sieci osadniczej sa: Abu Zabi - polozona dzieki wyspie metropolia federacji, Dubajj - zasadnicze centrum finansowo-handlowe

kraju i regionu a takze stolice odmiennych emiratow: Szardza, Ras al-Chajma, Adzman, Al-Fudzajra i Umm al-Kajwajn. Nie bardzo wysoki, jakim

sposobem na panstwa arabskie, przyrost naturalny 1, 6% okazuje sie byc efektem wiecej niz poltora krotnej przewagi singli nad dziewczynami w

organizacji plci. Nastepstwem imigracji zarobkowej jest dodatkowo dominacja ludnosci w stulecia produkcyjnym (66, 4%). Umiarkowana dl. zycia wynosi

70 lat. Wciaz wysoki okazuje sie byc jednak rzad analfabetyzmu, nie zwazajac na powszechnej i obowiazkowej nauczania szkolnej (m. in. Uniwersytet

Al-Ain po Abu Zabi).

Rozwoj ekonomiczny od lat 70. opieral sie na przemysle naftowym, ktory wytwarzal w niniejszym okresie w porzadku. 75% ceny PKB. To wysokie

uzaleznienie od okreslonego zrodla dochodow wywolywalo natychmiastowe kryzysy gospodarcze wynikajace wraz ze spadku cen ropy dzieki rynkach

swiatowych (ostatni po 1998). Wspolczesnie dazy sie do zredukowania udzialu sektora naftowego po strukturze ekonomii (ok. 33% PKB) dla rozwoju

roznych dzialow przemyslu oraz handlu i uslug.

Niewielkie istota gospodarcze dzierzy rolnictwo (6% zatrudnionych, 3% PKB po 1997), sluzace do dyspozycji jakiego pozostaje jedynie ok. piecdziesiat

km2 nawadnianych gruntow uprawnych oraz skromny obszar uzytkow zielonych (2% pow. kraju). Uprawia sie przede wszystkim: daktyle, pomidory,

ogorki, melony i baklazany, zas hoduje: kozy (990 tys. sztuk po 1997), owce (385 tys. szt. ), wielblady, bydlo i drob (11 min szt. ). Importuje sie rocznie w

porzadku. 3/4 pokarmu, samowystarczalnosc osiagnieta zostala po produkcji niejakich warzyw, jajek, drobiu i w zakresie polowow (rocznie w porzadku.

107 tys. t).

Przemysl zatrudnia 1/3 ogolu dzialajacych zawodowo i wytwarza piecdziesiat, 6% PKB (1997). Podstawe jego czynnosci stanowi nadal wydobycie

bogatych zloz ropy naftowej (zasoby ocenia sie na wiecej niz 13 mld t, jakie mozliwosci stanowi 9, 4% zapasow ogolnoswiatowych), naprawde na

rejonach ladowych (pola: Murban, Ar-Rumajsa, Bu Hasa, Sahil i Al-Asab), jak i na szelfie Zatoki Perskiej (Mubarraz, Az-ak-kum, Umm asz-Szaif, Abu

al-Buchusz, Fath). Wieksza czesc produkcji ropy pochodzi pochodzace z emiratu Abu Zabi (ok. 80%), reszta z Dubajju i Szardzy. Lacznie pochodzace z

ropa naftowa eksploatuje sie gaz ziemny (ponad 1mld ms po pol. poprzedniego wieku. ), jakiego zasoby sygnalizuja 4, 1% rezerw swiatowych (1997). W

calej glebi panstwa prowadzi sie tez eksploatacje marmurow a takze piaskow na potrzeby przemyslu mineralnego. Glowny potencjal krajowego

przemyslu przetworczego koncentruje sie po wolnej strefie ekonomicznej Dubajju i strefie przemyslowej Abu Zabi. Reprezentuje go rafinacja ropy

naftowej i produkcja przemyslowa petrochemiczny (Abu Zabi i Dzabal az-Zanna), produkcja chemikaliow sztucznych i wlokien syntetycznych, hutnictwo

zdrewna i produkcja przemyslowa stoczniowy (Dubajj), przemysl cementowy, wlokienniczy, tekstylny, samochodowy i elektroniczny. Zasadnicze osrodki

przemyslu przetworczego sygnalizuja stolice odmiennych emiratow. Kazdy z emiratow ma wewnetrzna autonomie w zakresie czynnosci ekonomicznej i

zobowiazany okazuje sie byc do prowadzenia wlasnej produkowaniu energii. Sporzadza sie ja w elektrocieplowniach naftowych i gazowych, po lacznej

wys. 18 mld kWh (1996).

W przewozie wewnetrznym uzywa sie internet drog na temat dl. 4, 8 tys. km, w calosci utwardzonych (1996) oraz ropociagow i gazociagow o lacznej dl.

1, 7 tys. km. Wymiana handlowa zagraniczny ma flota morska zlozona pochodzace z 74 promow. Najwazniejszymi portami sa: Adzman, Al-Fudzajra, Abu

Zabi i Dubajj, ktory jest tez gl. portem lotniczym panstwa (poza nim 21 roznych wiekszych lotnisk).

Zjednoczone Emiraty Arabskie znajduja sie jednym z czesto odwiedzanych krolestw Zatoki Perskiej. Turystow przyciagaja tutaj cieple wody zatoki,

bogate otoczenie przyrodnicze raf koralowych, rozlegle piaszczyste panstwa (z najslynniejszymi plazami: Jumeira i Chicago w Dubajju), czynne calkowita

noc centra rozrywki a takze mozliwosc zrealizowania korzystnych cenowo zakupow po licznych sklepach i dzieki bazarach. Zasadniczym czynnikiem

rozwoju turystyki wypoczynkowej sa takze: calkowity brak zagrozenia przestepczoscia, duza tolerancja wobec roznych narodowosci a takze co okazuje

sie byc niespotykane w niniejszym rejonie swiata brak ograniczen w spozywaniu alkoholu (sposrod 6 emiratow prohibicja obowiazuje tylko po Szardzy).

Wielka atrakcje turystyczna stanowia odbywajace sie po sezonie zimowym wyscigi wielbladow oraz mozliwosc uczestnictwa po safari, pochodzace z

przejazdzka poprzez pustyni dzieki wielbladzie lub samochodem terenowym.

Zjednoczone Emiraty Arabskie znajduja sie federacja emiratow (ksiestw), pochodzace z ktorych ktorykolwiek badz ma wlasnego wladce (emira),

wchodzacego po sklad Porady Najwyzszej, bedacej glownym narzadem wladzy. Emirowie wybieraja z siebie prezydenta (od 1971 funkcje te sprawuje

Sheikh Zayid ibn Sultan Al Nuhay-yan, emir Abu Zabi), ktorego kadencja wynosi 5 lat. Prawa ustawodawcze i doradcze ma Federalna Wskazowka

Narodowa, liczaca 40 przedstawicieli, wybieranych dzieki 2 okres i zatwierdzanych przez Konferencje Najwyzsza. Wladza wykonawcza spoczywa w

rekach rzadu na czele z premierem, mianowanym przez prezydenta (od 1990 Sheikha Maktuma ibn Rashida Al Maktuma, emira Dubajju). Inicjatywa

partii politycznych jest zakazana.

SPIS ESENCJI

1. 3Porownanie panstw

KrajPolskaAfganistanArabia SaudyjskaBahrajnIrakIran

Obszar312 685 km2652 225 km22 400 000 km2707 km2438 317 km21 648 000 km2

L. ludnosci38 654 tys. 123, 6 osoby/km224 792 tys. 38 osob/km220 786 tys. 9 osob/km26 160 tys. 871 osob/km221 7220 tys. 50 osob/km268 960 tys.

42 osoby/km2

StolicaWarszawaKabulAr-RijadAl-ManamaBagdadTeheran

Data uzyskania niepodleglosci11 XI 191819 VII 191923 IX 193215 VII 19713 X 1932b. d.

Ustroj politycznyrepublikarepublikamonarchia absolutnamonarchia konstytucyjnarepublikarepublika

Rozdzial administracyjny16 wojewodztw31 prowincji13 prowincjijednosc administracyjna18 prowincji24 prowincje

Jezyki urzedowepolskipaszto, dariarabskiarabskiarabskinowoperski (farsi)

Religiekatolicy 94%, prawoslawni 1, 5%, pozostali 7, 5%muzulmanie99% - w tym sunnici 84%, szyici 15%, pozostali 1 %muzulmanie 98% - w tym

sunnici 95 procent, szyici 3% pozostali 2%muzulmanie85% - w niniejszym sunnici 25%, szyici 60%, pozostali kolejny %muzulmanie95% - w tym sunnici

33%, szyici 62%, pozostali 5 %muzulmanie99% - w niniejszym sunnici 9%, szyici 90%, pozostali 1 %

Analfabetyzmb. d69% ludnosci powyzej kolejny lat37% ludnosci powyzej kolejny lat15% ludnosci powyzej kolejny lat42% ludnosci powyzej kolejny

lat28% ludnosci powyzej kolejny lat

Wzrost naturalny0, 9%2, 5%3, 3%1, 9%3, 2%2, 5 procent

Przecietna dlugosc zycia73 lat47 lat70 lat75 lat66 lat68 lat

Podstawowe Miasta (w tys. )Warszawa (1615), Warszawa (803), Krakow (740)Kabul (1400), Kandahar (238), Herat (187)Ar-Rijad (1800), Dzudda

(1500), Mekka (630)Al-Manama (148), Al-Muharrak (79), Ar-Rifa (50)Bagdad (4336), Mosul (669), Al-Basra (618)Teheran (6836), Meszched (1 887),

Isfahan (1 266)

Ludnosc miejska61, 8%20%84%91%75%60%

PNB na 1 mieszkanca3 900 USD400 USD7 150 USD13 100 USD2 400 USD1 780 USD

Jednostka monetarna1 zloty = 100 groszy1 afgani = 100 puli1 rial saudyjski = stu halala1 dinar Bahrajnu = 100 filsow1 dinar iracki = 20 dirham1 rial =

stu dinarow

KrajIzraelAutonomia PalestynskaJordaniaKuwejtLibanZjednoczone Emiraty Arabskie

Obszar21 946 km26 257 km289 342 km217 818 km210 452 km277 700 km2

L. ludnosci5 644 tys. 255 osob/km22 786 tys. 445 osob/km24 435 tys. 50 osob/km21 913 tys. 107 osob/km23 506 tys. 335 osob/km22 303 tys. 30

osob/km2

StolicaTel Awiw-JaffaCzasowo Ram AllahAmmanKuwejtBejrutAbu Zabi

Data uzyskania niepodleglosci15 V 1948b. d. 25 V 194619 VI 196122 XI 19432 XII 1971

Ustroj politycznyrepublikab. d. monarchia konstytucyjnamonarchia konstytucyjnarepublikafederacja emiratow

Rozdzial administracyjny6 okregowb. d. dwunastu gubernatorstw4 prowincje5 muhafaz7 emiratow

Jezyki urzedowehebrajski, arabskiarabskiarabskiarabskiarabskiarabski

Religiejudaizm 81%, muzulmanie 14%, chrzescijanie 3%muzulmanie 92%, pozostali 8%muzulmanie (sunnici) 92%, pozostali 8%muzulmanie95% - w

niniejszym sunnici 66%, szyici 29%, pozostali 5 %muzulmanie60% - (w tymze sunnici 21%, szyici 32%, druzowie 7%), chrzescijanie

40%muzulmanie96% - w niniejszym sunnici 80%, szyici 16%, pozostali 4 %

Analfabetyzm5% ludnosci ponizej 15 latb. d. 13% ludnosci ponizej 15 lat21% ludnosci ponizej 15 lat8% ludnosci ponizej 15 lat21% ludnosci ponizej 15

wielu lat

Przyrost naturalny1, 4%b. d3, 1%1, 9%1, 6%1, 6%

Przecietna dlugosc zycia78 lat68 lat73 lata77 lat71 lat75 lat

Podstawowe Miasta (w tys. )Jerozolima (602), Tel Awiw- Jaffa (353), Hajfa (256)Gaza (273), Nabulus (130), Hebron (121)Amman (1050), Az-Zarka

(344), Irbid (210)Al-Dzahra (140), As-Salimija (131), Kuwejt (29! ) Metropolia! Bejrut (1100), Trypolis (200), Zahla (200)Abu Zabi (799), Dubajj (674),

Szardza (401)

Ludnosc miejska91%54%72%97%88%84%

PNB dzieki 1 mieszkanca16 180 USDb. d1 520 USD22 piecset USD3 350 USD23 800 USD

Korab monetarna1 szekel = agorot1 dinar jordanski = tysiac filsow1 dinar jordanski = 1000 filsow1 dinar kuwejcki = tysiac filow1 funt libanski = 100

piastrow1 dirham = 100 filsow

---- - wartosc najwieksza---- - wartosc najmniejsza

ODWZOROWANIE GEOPOLITYCZNA BLISKIEGO WSCHODU

KATALOG TRESCI

dwoch. Islam – prawda na temat ludziach i bogu

dwoch. 1 Islam – Wiara Bliskiego Wschodu

Islam, mahometanizm, religia monoteistyczna, jedno pochodzace z glownych wyznan wspolczesnego swiata - pochodzace z liczba wyznawcow

szacowana dzieki ponad 1 mld (1998) zajmuje nastepne miejsce poprzez chrzescijanstwie we wszystkich tej odmianach. Nazwa wywodzaca sie od

arabskiego rdzenia „s-l-m" - okazac sie zdrowym, nienaruszonym, poprzez verbum „asla-ma" - oddawac sie Bogu, okresla bezwzgledne

podporzadkowanie sie jedynemu Bogu, Allahowi; jego wyznawcy okreslaja samych siebie pochodzacym od tego danego rdzenia wobec tego „muslim"

- absolutnie posluszny Bogu, po wersji zeuropeizowanej: „muzulmanin". A, takze. uksztaltowal sie w VIII w. dzieki Plw. Arabskim, w oparciu na temat

znana juz wczesniej na Bezposrednim Wschodzie idee monoteistyczna. Jego tworca byl Muhammad Ibn Abd Allah, nazywany w Europie Mahometem.

Zaczynajac od w porzadku. 610 puder on dostawac od Allaha za posrednictwem archaniola Gibrila (Gabriela) objawienie powstale w Koranie, ktore jak

Bozy wyslannik (rasul) i prorok (nabi) glosil w pierwszej kolejnosci w rodzinnej Mekce, pozniej - od 622, tj. hidzry, poczatkujacej takzwana ere

muzulmanska - w Medynie, nastepnie posrod koczowniczych plemion arabskich. Istota owego objawienia bylo oczyszczenie wiary po jedynego Boga ze

wykrzywien, jakie znalazly sie w tej dziewczyny za sprawa judaizmu i religii chrzescijanskiej - spisany po zgonu Mahometa Koran mial zatem korygowac i

zamykac monoteistyczne objawienie zainicjowane w Biblii (przyjmowanej przez wyznawcow islamu, choc pochodzace z licznymi zastrzezeniami);

uzupelnialy jego tradycja zwana -> sunna i hadisy. Stad wiara po jedynego Boga oraz ufnosc do Koranu i sluzace do tradycji tworza podstawowe

skladniki doktryny islamu. Jej zasadnicza skladowa okazuje sie byc tez wiara w prorokow - poza Mahometem znajduja sie nimi metrow. in. swietni

rowniez pochodzace z Biblii: Adam, Nuh (Noe), Ibrahim (Abraham), Jusuf (Jozef), Musa (Mojzesz), Dawud (Dawid) i Isa (Jezus). A, takze. glosi, ze

czlowiek, zmajstrowany przez Allaha, pragnacego wylacznie ludzkiego dobra, winien pozostac Jego wiernym sluga. Obdarzony wolna preferuja moze

aczkolwiek decydowac na temat swym istnieniu, a swym postepowaniem zapracowac na zbawienie i pobyt w raju lub dzieki wieczne potepienie.

Wyznawca islamu moze zostac kazdy przez wygloszenie wraz ze szczera intencja formuly: „Nie ma Boga procz Allaha, a Mahomet jest Jego

prorokiem" a takze przyjecie dzieki siebie obowiazkow wynikajacych pochodzace z Koranu i tradycji. W zespol podstawowych praktyk wyznaniowych,

okreslanych jak 5 filarow islamu, tworza sie:

1)sza-hada - publiczne wyznanie wiary,

2)salat -modlitwa (zob. nizej),

3)zaka - obowiazkowy jalmuzna na rzecz gminy,

4)saum - post po miesiacu ramadan, polegajacy dzieki powstrzymywaniu sie od konsumowania i picia od switu do zachodu Slonca,

5)hadzdz - peregrynacja do Al-Kaby w Mekce, ktora co najmniej raz nigdy powinien ukonczyc kazdy oddany.

Modlitwe odmawia sie 5 razy w ciagu dnia: na temat swicie, po porze obiadowej po kulminacji Slonca, poprzez poludniu, na temat zachodzie Slonca i jak

zapadnie noc. Przed modlitwa muzulmanin winien dokonac rytualnego obmycia, zas podczas tej dziewczyny - stac w obszarze czystym (najczesciej na

szczegolnym dywaniku) i byc zwrocony w kierunku Mekki. Trzonem modlitwy jest glowna sura Koranu:, AI-Fatiha". Zwlaszcza wazna okazuje sie byc

modlitwa piatkowa, ktora ma istote publiczny, wykonywana jest w poludnie, w meczecie i okazuje sie byc obowiazkowa w celu wszystkich doroslych

mezczyzn (kobiety modla sie tez, lecz w oddzielnym pomieszczeniu); w czasie nabozenstwa ktory prowadzi modly imam wyglasza strofowanie (hutba).

Az do wymienionych obowiazkow dodac wolno dzihad - obrone i szerzenie wiary, zwanej tez swieta wojna smierc na niej daje muzulmaninowi

natychmiastowy wstep do raju. Glowne swieta to metrow. in.: Ramadan, czyli Nocna pora Przejrzenia, zapoczatkowujaca post, Id al-fitr Wolny dzien

Zakonczenia Postu, Id al-adha - Wolny dzien Ofiar, Lajat al-kadr - Noc Moce (pamiatka objawienia Koranu), Maulid an-nabi - Urodziny Proroka; nadejscie

1 stycznia czci sie poprzez szczodre rozdawanie jalmuzny. Postepowanie wyznawcy islamu precyzuje prawo muzulmanskie, czyli szari'at, rozwijane po 4

glownych szkolach sunnickich i odrebnej szkole szyickiej; liczne, niekiedy bardzo szczegolowe przepisy formulowane sa przez uczonych, zwanych

ulemami, na podstawie Koranu i tradycji. Czyny dzieli sie ogolnie dzieki: 1) fundamentalne obowiazki, ktorych wypelnianie okazuje sie byc wynagradzane,

zas zaniedbanie karane (fard, wadzib); 2) obowiazki zalecane, jednakze nieistotne, ktorych wypelnianie okazuje sie byc nagradzane, lecz zaniedbanie nie

wydaje sie byc karane (mandub); 3) aktywnosci prawnie i moralnie obojetne (dza'iz, mubah); 4) czyny ganione, jednakze nie niedozwolone (makruh); 5)

czyny zabronione i karalne (haram). Najogromniejsza zbrodnia okazuje sie byc odstepstwo od wiary (kufr), kolejne to: morderstwo, prostytucja, sodomia,

picie wina, kradziez, dawanie falszywego swiadectwa, potwarz, odmowa potrawy jalmuzny. Prawo okresla tez dokladnie struktura i metody sprawowania

potegi oraz rozne aspekty zycia spolecznego i ekonomicznego. Osobna uwage religia islamska poswieca kobiecie, jej obszarze w rodzinie i

spoleczenstwie oraz jej prawom (regulacjom podlegaja metrow. in. sprawy dotyczace dysponowania i dziedziczenia przez pania a majatku).

Po smierci Mahometa wladze powyzej spolecznoscia muzulmanska sprawowalo 4 kalifow zw. sprawiedliwymi: Abu Bakr, Umar I, Usman i Ali Ibn Abi

Talib. Pokazny o sukcesje zwiazane pochodzace z osoba minionego z tych propozycji i tej nastepcow doprowadzily juz po drugiej polowie VII po. do

wyodrebnienia sie trzech glownych nurtow islamu: sunnitow (blisko 90% muzulmanow) i szyitow (ok. 10%), a takze niewielkiego ugrupowania

charydzytow, ktore zdolalo aczkolwiek zislamizowac czesc Czarnej Afryki i skonstruowac kilka panstewek.

SZYICI – ugrupowanie religijno-polityczne w islamie, czesto wetkniete w opozycji do wiekszosciowych sunnitow, ktore opowiada sie za prawem

potomkow czwartego kalifa Alego do sprawowania zwierzchnosci powyzej wszystkimi prawdziwymi muzulmanskimi. Albowiem prawa tego nigdy nie

zdolali wyegzekwowac, zmuszeni byli stac po opozycji sluzace do kolejno panujacych kalifow sunnickich. Czesto uciekali sie sluzace do tajnych praktyk

konspiracyjnych, zwanych zasada takijji, czyli ukrywania swego szyickiego wyznania i pogladow.

Szyici oczekuja nadal na nadejscie, a faktycznie powrot mahdiego, zbawcy kompletnej ludzkosci. Posiada nim okazac sie ostatni pochodzace z imamow,

potomkow Alego, jakiemu dane ugrupowanie szyickie przeznacza czesc. Imamici, najwieksza sekta wsrod szyitow, oczekuje powrotu (radza) dwunastego

imama, isma'ilici – dzieki siodmego (odrzucajac pieciu zeszlych imamow imamickich), zajdyci – na czwartego. Wedlug tych propozycji ostatni

pochodzace z imamow nie umarl, jednakze pozostajac w tajemnicy czeka dogodnego momentu, by objawic sie jako mahdi.

Imamowie szyiccy:

Ali ibn Abi Talib;

Al-Hasan;

Al-Husajn;

Ali Zajn al-Abidin;

Muhammad Al-Bakir – zajdyci uznaja za oczekiwanego imama- mahdiego jego brata Zajda;

Dzafar As-Sadik;

Musa Al-Kazim – isma'ilici nie uznali tej imamatu, oczekuja powrotu wnuka Dzafara – Isma'ila;

Ali Ar-Rida;

Muhammad At-Taki Al-Dzawad;

Ali An-Naki;

Al-Hasan Al-Askari;

Muhammad Al-Mahdi al-Muntazar – na jego oczekuja imamici.

SUNNICI – ahl as-sunna wa-al-dzama'a ("ludzie tradycji i wspolnoty"), najbardziej wazne ugrupowanie swiete w islamie przeciwstawne nade wszystko

szyitom. Sunnitami jest mniej wiecej 90% wszystkich muzulmanow. Aczkolwiek nazwa pokazuje, ze znajduja sie oni zwolennikami tradycji, innymi slowy

sunny, nie znaczy to, ze szyici jej nie uznaja. Roznice pomiedzy nimi sygnalizuja glownie sprawy natury politycznej, ktore znalazly sie juz po pierwszych

wiekach islamu, na przyklad sprawa sprawowania wladzy dzieki muzulmanami. Przeciez sunnici nie uznaja imamow szyickich aspirujacych do

zwierzchnosci nad prawdziwymi. Stad zatargi miedzy dwoma ugrupowaniami ciagna sie sluzace do dnia dzisiejszego. Przykladem moze byc wojna

iracko-iranska (1980-88).

KATALOG TRESCI

Pan

I

stota Boga po islamie polega na bardzo mocno zaakcentowanej koncepcji "jedynosci". Podkreslana jest ona za wszelkim wypowiedzeniem formuly

szahady, innymi slowy muzulmanskiego wyznania wiary: "Nie ma bostwa oprocz Boga, a Muhammad jest wyslannikiem Boga". Islam jest dojrzalym i

swiadomym monoteizmem zdecydowanie odrzucajacym jakiekolwiek przejawy wielobostwa, rozpowszechnionego po Arabii poprzednio pojawieniem sie

Proroka. Politeizm, po rozumieniu muzulmanskim, charakteryzuje sie nie wiara po liczne po rozny rodzaj wyspecjalizowane bostwa, lecz koncepcja

szirku, innymi slowy przypisania Bogu wspoltowarzyszy. Ten zatem, kto przyjmuje, ze oprocz Boga-Allaha istnieja inne bostwa, pozwala sie najciezszego

z grzechow.

Bog muzulmanski nie jest antropomorfizowany, istnieje poza swiatem czlowieczych doznan, percepcji, mozliwosci pojecia, jest calkiem transcendentny.

Nie sposob przypisac jemu zadnych fizycznych cech. Wydaje sie w pewnym sensie abstrakcyjny i teoretyczny. W islamie nosi 99 najpiekniejszych imion

(al-asma al-husna), oznaczajacych tej transcendentne i psychologiczne jakosci:

Wymienianie imion Boga dzierzy w islamie charakter rytualny. Sluzy do tego specjalny rozaniec zwany misbaha, ktorego kolejne paciorki odpowiadaja 99

Boskim imionom. Recytacje tego typu litanii sa zwlaszcza rozpowszechnione posrod sufich, porzadnych nosza kategorie zikru, innymi slowy wspominania

imienia Boga. Wymawiajac je jednostajnie wprowadzaja sie w trans, ktoremu wielokrotnie towarzysza tance. Stad chodliwy i u nas obraz "wirujacego

derwisza" nie wydaje sie byc niczym innym jak ekstatycznym tancem jednoczacego sie pochodzace z Bogiem muzulmanskiego mistyka.

KATALOG TRESCI

Aniolowie

A

niolowie zostali stworzeni ze promieni (nur), w przeciwienstwie do ludzi, jacy powstali pochodzace z zaschnietej grudki krwi (alak) lub gliny. Nie moga

miec ciala, jednakze sa jednostkami rozumnymi. Koran mowi, ze sa plci zenskiej (43: 19). Niemniej jednak historia na temat Harucie i Marucie (2: 102),

aniolach, ktorzy wyslani przez Boga na glebe, by nauczac ludzi, uwiedli kobiete, swiadczy o tym, ze aniolowie sa takze plci meskiej. W calej hierarchii

istot obdarzonych rozumem stoja w dol od osoby, gdyz kazdy musieli przekazac poklon Adamowi (3: 34).

Angelologia muzulmanska wprowadza rozbior aniolow w zaleznosci od pelnionych przez nich mozliwosci:

- znajduja sie poslancami Boga do osoby. Archaniol Dzibril przyniosl prorokowi Muhammadowi Boskie Objawienie w postaci Koranu. Ten sam swietlisty

nawiedzil Marie Dziewice i przekazal jej radosna nowine o tym, ze urodzi Jezusa.

- na calym swiecie sprawuja opieke nad ludzmi, wspomagaja ich i strzega. Muzulmanie wierza, ze czuwa powyzej nimi trzech aniolow-strozow, jacy

spisuja katalogow dobre i zle uczynki.

- po niebie strzega rajskich murow przed zakusami dzinnow i szatanow. Podczas Sadu Koncowego zadaniem osmiu z tych propozycji bedzie dzwiganie

tronu Bozego. Inni pozostana otwierac ksiegi z zapisanymi ludzkimi uczynkami i tworzyc wyroki Boga.

SPIS ESENCJI

Dzinny

D

ogmatyka muzulmanska zaklada takze wiare po zle upiory, dzinny, demony i Szatana (Iblisa), uznawanych za przeciwienstwo i adwersarzy aniolow.

Dzinny zostaly skonstruowane z "ognia palacego" (samum). W odroznieniu od aniolow maja forme cielesna zbudowana pochodzace z powietrza lub

ognia. Roznia sie dzieki ghule, ifrity i silaty. W zle duchy noszace takie nazwy wierzono obecnie w czasach poprzednio muzulmanskich. Przebywaja we

wszystkich miejscach uznawanych w islamie za nieczyste, jak smietniki, cmentarze, laznie.

Dzinny zamieszkiwaly niegdys glebe, ale zaczely miedzy soba walczyc. Bog, by polozyc final rozlewowi krwi, wyslal anioly pod wodza Iblisa. Proch on

przyprowadzic dzinny pochodzace z powrotem sluzace do nieba. Gdy Bog stworzyl czlowieka i zazadal od aniolow, by oddali jemu poklon, Iblis zbuntowal

sie przeciwko Stworcy. Wtedy Pan przeklal jego i wygnal z raju. Odtad msci sie dzieki ludziach i wodzi katalogow na pokuszenie. Jedynie w czasie

ramadanu diabelska moc Iblisa i roznych dzinnow zanika.

Czesto Iblisa okresla sie mianem Szajtana. Niemniej ponizej tym terminem kryja sie tez pomniejsze dzinny potrafiace pelnic opcje pozytywnych duchow

ochronnych, szatanow poetow decydujacych o katalogow talencie i zsylajacych natchnienie.

SPIS ESENCJI

Swiete ksiegi

B

og przekazal ludzkosci swoje Wyraz droga objawienia, ktore pozniej przybralo odmiane swietych ksiag. Zalicza sie sluzace do nich, niezaleznie od

Koranu, Tore, Psalmy Adriana i Ewangelie. Koran uznawany jest aczkolwiek za najdoskonalsze i zasadnicze Boze Objawienie, poprawiajace braki i

znieksztalcenia poprzednich ksiag.

Zydow, chrzescijan oraz sabejczykow islam uznaje za ahl al-kitab, innymi slowy ludzi ksiegi. Nie moga miec wiec statusu niewiernych, albowiem otrzymali

od Boga to samo Wyraz, ktore w przyszlosci uleglo znieksztalceniu. Dawniej cieszyli sie po islamie specjalnymi wzgledami jak ahl az-zimma, czyli

jednostki chronieni.

KATALOG TRESCI

Prorocy

B

og przekazal swe Objawienie internautom o szczytnej moralnosci czyniac z tych propozycji specjalnych rzecznikow swego przeslania i piewcow

monoteizmu. Koran wspomina na temat 28 tego rodzaju prorokach, pochodzace z ktorych 21 wystepuje dodatkowo w Biblii. Dzieli sie ich dzieki dwie

grupy: prorokow (anbija) i wyslannikow (rusul). Glowny termin odnosi sie zwykle sluzace do biblijnych boskich poslancow. Natomiast ci, ktorych misja

stalo gloszenie Wyrazenia Bozego wylacznie wsrod Arabow, sa prorokami, a zarazem wyslannikami. Nie czynili oni cudow, lecz mieli ustawa do

okazywania znakow potwierdzajacych ich boska misje. Pierwszym prorokiem byl Adam. Dodatkowymi, znanymi wraz ze Starego Testamentu, a

powazanymi tez po islamie znajduja sie: Nuh (Noe), Ibrahim (Abraham), Dawud (Dawid), Jakub, Jusuf (Jozef), Ajjub (Hiob), Musa (Mojzesz).

Nowotestamentowym z kolei prorokiem jest Isa, czyli Jezus z nazaretu, ktorego boskosci Koran zaprzecza, lecz zapewnia wiare tej cudom.

Spomiedzy wyslannikow arabskich nalezy wyszczegolnic Huda, Saliha, Szuajba i, oczywiscie, Muhammada, ktory powszechnie znany za "pieczec

prorokow" okazuje sie byc ostatnim pochodzace z wyslannikow. Po nim obecnie nie przywedruje zaden wieszcz. Najwazniejszym pochodzace z cudow

Muhammada, potwierdzajacym tej prorocza misje jest Koran. Zaden bowiem czlowiek, dzinn ani chociazby sam Prorok, ktory jak mowia byl niepismienny,

nie byl w stanie stworzyc dziela choc w czesci przypominajacego te Ksiege, dorownujacego jej odnosnie do jezyka, poetyki, stylistyki albo zawartych tutaj

wizji eschatologicznych.

SPIS ESENCJI

Dzien Trybunalu Ostatecznego

Gram

dy swietlisty Israfil zadmie w trabe, na Glebe spadna wszelkiego rodzaju katastrofy. Zgasnie satelita i polaczy sie wraz ze sloncem. Powstana straszne

ludy Goga i Magoga, ktore beda spychac ludzkosc po otwarte bramy piekiel. Wszelcy zmarli zmartwychwstana, by obrac kierunek przed tron Boga dzieki

Sad Ostateczny. Kazdy czlek bedzie sadzony oddzielnie i tylko pan bedzie odpowiedzialny za swe czyny, pochodzace z ktorych zostanie musial

dostarczyc relacje prze Bogiem. Zdecydowanie swiadkowie wystapia aniolowie i prorocy, jacy za zgoda Pana pozostana mogli przekazac swego

wstawiennictwa muzulmanom. Panstwu, ktorzy uwierzyli w przeslanie Proroka i prowadzili zycie zgodne pochodzace z zasadami islamu wejda sluzace do

raju poprzez legendarnym moscie sirat rozpostartym nad pieklem. Sirat zostanie cienszy od wlosa i ostrzejszy od miecza. Grzesznicy nie przejda tej

proby, wpadna po ogien piekielny.

Wiara w trakcie dnia Sadu (yaum al-kijama) mniema rowniez przyjmowanie niezwykle sugestywnych wizji nieba i piekla jako detali dogmatyki

muzulmanskiej.

SPIS ESENCJI

Raj

M

uzulmanski eden znajduje sie powyzej niebem niewyobrazalnym. Zlozony okazuje sie byc z siedmiu lub osmiu rajskich domen. Nad nimi w krolestwie

Bozym Allah zasiada dzieki swoim tronie. Koraniczne opisy raju znamionuja sie duza plastyka i wyrazistoscia. "To jest zwiazek Ogrodu, ktory zostal

obiecany bogobojnym: pozostana w nim strumyki wody nie ulegajacej zepsuciu i strumyki mleka, jakiego smak sie nie przeksztalca, i strumyki wina –

rozkosz w celu popijajacych, strumyki oczyszczonego miodu. I pozostana dla tych propozycji wszelkiego rodzaju owoce" (47: 16). Prawdziwym odzianym

po drogocenne szaty uslugiwac pozostana wiecznie dziewicze hurysy. Prawdopodobnie dostapia chociazby laski ogladania samego Boga.

SPIS ESENCJI

Pieklo

P

ieklo po islamie, podlug jednej pochodzace z teorii, dzierzy byc konstruowane z siedmiu kregow. W calej kazdym pochodzace z nich jest brama

przeznaczona dla odrebnego rodzaju grzesznikow: rozpustnikow, szachrajow, cudzoloznikow, mordercow, apostatow, sodomitow. Wszyscy oni smazyc

sie beda po ogniu piekielnym: "Zaprawde, Pan przeklal niewiernych i przygotowal dla tych propozycji ogien plonacy! Beda w tamtym miejscu przebywac

dzieki wieki. A, takze nie znajda ani opiekuna, ani pomocnika" (33: 64-65). Jesc pozostana gorzkie i palace jakim sposobem wrzatek cytrusy z drzewa

Zakkum, wyrastajacego z dna piekla i majacego zamiast kwiatow glowy szatanow. Beda poddawani i innym okrutnym mekom. Procz fizycznych tortur

zadawanych wymyslnymi narzedziami, cierpien, jak argumentuje Awicenna, przysparzac im pozostana ich wlasne grzeszne namietnosci, ktorych nie

moga sie ani pozbyc, ani spelnic.

SPIS ESENCJI

2. dwoch Koran - jako wykladnia zycia i postepowania osoby.

K

ORAN – swieta ksiega muzulmanow, ktora Pan mial objawic w ciagu 22:00 lat prorokowi Muhammadowi z wykorzystaniem archaniola Dzibrila. Calosc

Koranu spisano obecnie po zgonu Proroka zbytnio panowania kalifa Usmana (644-56) – jest to jedyna i obowiazujaca sluzace do dzis wydanie Ksiegi.

Koran sklada sie ze 114 sur, podzielonych na wersety (ajaty). Sury uporzadkowane znajduja sie w kolejnosci od najdluzszych do najkrotszych, oprocz

krytycznej krotkiej „Al-Fatihy" (sury otwierajacej), a nie wedlug chronologii objawiania. Koran dzieli sie na trzydziestu rownych czesci, z ktorych kazda

dzieli sie w dalszym ciagu na 2-ie. Ten usystematyzowany podzial dzierzy ulatwic odczytywanie badz recytowanie Koranu np. w czasie ramadanu. Sury

koraniczne z kolei roznia sie dzieki mekkanskie (90) i medynskie (24). W pierwszej kolejnosci, objawione wczesniej, dotycza praw wiary muzulmanskiej,

drugie ale juz zawieraja przede wszystkim przepisy uprawnienia islamu. Koran rowniez niesie opowiesci pochodzace z zycia Muhammada, legend

arabskich i biblijnych przekazow. Obyczaj judaistyczna i chrzescijanska okazuje sie byc w nim ciezko zaakcentowana, albowiem Ksiega uznawana jest

przez samych muzulmanow za ulepszone i poprawione objawienie, ktore dane pozostalo wczesniej Zydom i chrzescijanom, lecz pozostalo przez tych

propozycji znieksztalcone. Wiele miejsca zajmuja tez natchnione wizje eschatologiczne.

Jezyk, gdzie spisany zostal Koran, zas jest nim proza rymowana – sadz, uznaje sie za fason stylistycznego zachwycajaca i gramatycznej perfekcji.

Stad wywodzi sie teoria idzaz al-Kur'an mowiaca o nie nasladowalnosci, cudownosci Koranu. Przesadza zarazem jedno ze zrodel prawa islamu.

Wyznacza i kodyfikuje zycie wiernych. Obejmuje najrozmaitsze sfery ludzkiej egzystencji. Porusza choc sprawe lokalizacji kobiety po spolecznosci

muzulmanskiej, zagadnienie "dzihadu" czy trudnosc rozwodu.

KATALOG TRESCI

Niewiasta

„A damy starsze, ktore sie obecnie nie spodziewaja malzenstwa, nie beda mialy grzechu, wowczas gdy zdejma swe szaty, jednak w taki sposob, aby

nie ukazywac swoich ozdob. Lecz dobrze dla tych propozycji, zeby sie od tego powsciagaly" (24: 60)

„Powiedz wierzacym kobietom, aby spuszczaly skromnie swoje mniemania i strzegly swojej czystosci; i aby pokazywaly zaledwie te dodatki, ktore

znajduja sie widoczne poza; i aby narzucaly firany na balony, i pokazywaly swoje dodatki jedynie swoim mezom i ojcom, badz ojcom swoich mezow, badz

swoim synom lub synom swoich mezow, albo swoim braciom, badz synom braci, lub synom swoich siostr; albo katalogow zonom, lub tym, jakimi

zawladnely katalogow prawice; badz swoim poslugujacym sposrod singli, ktorzy nie sa owladnieci pozadaniem cielesnym; albo tez chlopcom, jacy nie

poznali nagosci kobiet". (24: 31)

„O zony Proroka! Wy nie jestescie takie jak inne kobiety. Wowczas gdy jestescie bogobojne, nie badzcie pokorne po slowach, aby nie pozadal was ow,

w jakiego sercu przebywa choroba; mowcie slowa najlepsze! " (33: 32)

„A ci pochodzace z was, jacy umieraja i zostawiaja swe zony, powinni pozostawic dywanowi zapis: wikt na dwanascie miesiecy bez zmuszania ich

sluzace do odejscia. " (2: 240)

„Rozwiedzionym kobietom nalezy sie zaopatrzenie wedle przyjetym zwyczajem; to jest obowiazek dla bogobojnych. " (2: 241)

„I nie zencie sie pochodzace z kobietami, ktore czcza bozkow, dopoki ow kredyty nie uwierza. Z pewnoscia wierzaca niewolnica okazuje sie byc lepsza

od kobiety czczacej bozkow, chocbyscie ja podziwiali". (2: 221)

„Tego, kto spelni odpowiednie dzielo – czy to mezczyzna, albo kobieta – i okazuje sie byc wierzacym, My ozywimy zyciem wspanialym, i takim

wyplacimy ich wynagrodzenie". (16: 97)

„A tymze, ktorzy oskarzaja kobiety warte, a nie moga przyprowadzic czterech swiadkow, wymierzcie osiemdziesiat batow". (24: 4)

„Ci sposrod panstwa, ktorzy rozwodza sie wraz ze swoimi zonami, mowiac:? Czy tez dla mnie jakim sposobem plecy naszej matki! " - ow kredyty

przeciez nie sa katalogow matkami, mamusi to owe, ktore katalogow urodzily – oni z pewnoscia mowia slowa godne nagany i pelne falszu" (58: 2)

„Zaprawde – muzulmanie i muzulmanki, wierzacy i wierzace, prawdomowni i prawdomowne, cierpliwi i cierpliwe, pokorni i pokorne, dajacy jalmuzne i

dajace jalmuzne, poszczacy i poszczace, zachowujacy nieskazitelnosc i zachowujace, wspominajacy Boga czesto i wspominajace – przygotowal w celu

was Pan przebaczenie i nagrode ogromna" (33: 35)

„Dajcie dywanowi mieszkanie, w tamtym miejscu gdzie wy mieszkacie, odpowiednie do waszych srodkow! Nie wyrzadzajcie dywanowi przykrosci i nie

stawiajcie ich w trudnej sytuacji! A wowczas gdy sa brzemienne, to lozcie na katalogow utrzymanie, az zloza swe brzemie! Natomiast jesli ow kredyty

karmia twoje dziecko, dawajcie im za to wynagrodzenie i porozumiewajcie sie ze soba godnie" (sura „Rozwod", werset 6)

SPIS ESENCJI

Zakazy Alimentacyjne

"Beda ciebie pytac na temat wino i gre majsir. Powiedz: "W nich okazuje sie byc wielki grzech i okreslone korzysci dla osob; lecz grzech jest potezniejszy

anizeli zaleta z tych propozycji. " (2: 219)

"O wy, jacy wierzycie! Nie zblizajcie sie do modlitwy, kiedy jestescie pijani, dopoki nie beda panstwo wiedziec, jakie mozliwosci mowicie. " (4: 43)

"O wy, ktorzy wierzycie! Wino, majsir, balwany i strzaly wrozbiarskie – to obrzydliwosc wynikajaca z ksiazka szatana. " (5: 90)

"A pochodzace z owocow palm i winnej latorosli czerpiecie dla siebie napitek oszalamiajacy i wysmienite jadlo. Zaprawde, w niniejszym jest sygnal dla

ludzi, jacy sa rozumni. " (16: 67)

"On zakazal wam tylko: padliny, krwi i miesa wieprzowego, i tego, co pozostalo zlozone dzieki ofiare czemus innemu anizeli Bogu. " (2: 173)

"Zakazane wam jest: padlina, krew i mieso swini; to, jakie mozliwosci zostalo przeznaczone na ofiare w reputacja czegos odrebnego niz Boga; zwierze

zaduszone, zabite od uderzenia, zabite na skutek upadku, zabite z powodu pobodzenia i to, jakie mozliwosci pozeral nie dajacy sie kontrolowac zwierz

– chyba ze zdolaliscie je zabic wedlug rytualu – i to, jakie mozliwosci zostalo ofiarowane na kamieniach. " (5: 3)

"Powiedz: "Ja nie znajduje w niniejszym, co mi zostalo objawione, niczego zakazanego dla dziecka w tej pozywieniu pochodzace z wyjatkiem tego, co

okazuje sie byc martwe, badz rozlanej krwi, albo miesiwa swini – bo innymi slowy obrzydliwe – albo tego, co pozostalo zlozone dzieki ofiare czemus

innemu anizeli Bogu. " (6: 145)

SPIS ESENCJI

Teoria Aerodynamiki

"Czy oni nie widzieli ponad soba ptakow, jakim sposobem skladaja i rozkladaja skrzydla? Nikt katalogow nie podtrzymuje, tylko Milosierny. On widzi

dobrze wszelka rzecz. " (67: 19)

SPIS ESENCJI

Rozwod

"Ci, ktorzy przysiegaja odejsc od swoich kobiet, powinni oczekiwac cztery miesiace. Jesli oni powroca... zaprawde, Bog okazuje sie byc przebaczajacy,

litosciwy! " (2: 227)

"A jesli zdecyduja sie dzieki rozwod - zaprawde, Pan jest slyszacy, wszechwiedzacy! - to damy rozwiedzione moga miec oczekiwac 3 okresy. A, takze nie

jest dywanowi dozwolone, aby ukrywaly to, co stworzyl Bog po ich lonach, jesli sadza w Boga i w trakcie dnia Ostatni. Natomiast ich mezowie, jesli

zapragna pogodzenia, moga miec pelne ustawa powrocic sluzace do nich teraz. " (2: 228)

"Rozwod jest realny dwa razy. Pozniej wiec badz ja zatrzymacie, zgodnie wraz ze zwyczajem, badz dacie jej calkowita wolnosc, uprzejmie ja traktujac.

Nie jawi sie byc wam dozwolone zabierac cokolwiek z tego, coscie dali swoim zonom. Chyba ze oboje sie obawiaja, ze nie sa w stanie zachowac granic

ustanowionych przez Boga. Wowczas gdy sie obawiacie, ze nie sa w stanie zachowac granic Boga, to oni oboje nie beda mieli grzechu, wowczas gdy

ona sie wykupi. " (2: 229)

"Jesli pan rozwiodl sie z pania a ostatecznie, to ona nie wydaje sie byc mu dozwolona, dopoki nie wyjdzie zbytnio innego mezczyzne. A wowczas gdy ten

da jej rozwod, to nie popelnia grzechu, powracajac sluzace do siebie. " (2: 230)

"Kiedy dajecie rozwod kobietom, to poprzez uplywie oznaczonego dla tych propozycji czasu badz je zatrzymajcie w rodzaj uznany zwyczajem, albo tez

zwolnijcie. Jednak nie zatrzymujcie ich mimo woli, zebyscie nie popelnili przestepstwa. (2: 231)

"A kiedy daliscie rozwod kobietom, to poprzez uplywie oznaczonego dla tych propozycji czasu nie przeszkadzajcie dywanowi, aby wziely sobie roznych

mezow, wowczas gdy spodobaja sie sobie pomiedzy soba, zgodnie z przyjetym zwyczajem" (2: 232)

"A jesli dacie im rozwod, zanim katalogow dotkniecie, zas juz zobowiazaliscie sie wobec nich sluzace do jakiegos podarunku, to dacie im polowke z tego,

do czegoscie sie zobowiazali, chyba ze ow kredyty zrezygnuja lub zrezygnuje ow, w jakiego reku okazuje sie byc kontrakt malzenski. " (2: 237)

"A kiedy nadejdzie ich termin, to badz zatrzymajcie je w rodzaj godny, badz rozstancie sie z nimi w rodzaj godny. A, takze wezwijcie trzech swiadkow,

trzech sprawiedliwych z was, i ustanowcie poswiadczenie wobec Boga. " (65: 2)

"A te z waszych zon, ktore obecnie zwatpily po okres miesieczny - wowczas gdy macie niepewnosci - niech czekaja 3 miesiace; tak samo te, ktore

jeszcze sie nie rozwinely. Kobiety brzemienne zas niech czekaja, az zloza swe brzemie. " (65: 4)

"Dajcie dywanowi mieszkanie, w tamtym miejscu gdzie wy mieszkacie, odpowiednio do waszych srodkow! Nie wyrzadzajcie dywanowi przykrosci i nie

stawiajcie ich w trudnej sytuacji! A wowczas gdy sa brzemienne, to lozcie na katalogow utrzymanie, az zloza swe brzemie! Natomiast jesli ow kredyty

karmia twoje dziecko, dawajcie im za to wynagrodzenie i porozumiewajcie sie ze soba godnie! " (65: 6)

K

oran towarzyszy wiernemu przez cale zycie. Juz jak dziecko, jak tylko rozpocznie mowic, przystepuje do nauczania swietej ksiegi. Bedzie sluchal recytacji

Koranu podczas zyciowych modlitw, dzieki swoim weselu oraz pochodzace z okazji zgonu bliskich osob. Zwroci sie ku niemu w klopocie lub poszukujac

pocieszenia. Prawdopodobnie pozna kompletny tekst Koranu na pamiec i codziennie bedzie jego recytowal, poszukujac duchowego pokrzepienia w

Boskiej obecnosci po Koranie. Pewna z najwiekszych przyjemnosci muzulmanina jest przysluchiwanie sie obdarzonemu pieknym glosem kariemu,

recytujacemu swiete slowa w wolnych, melodyjnych frazach, w ktorych odkrywa piekno i nowe poklady znaczen.

Koran jest w celu muzulmanow jednakowo wazny jakim sposobem Jezus w celu chrzescijan. Wydaje sie swiadectwem troski Boga na temat ludzi.

Wyrazenia swietej ksiegi musza okazac sie zapamietane pochodzace z najwieksza dokladnoscia. Powinny jego przepisywac najszlachetniejsze rece.

Ksiege nalezy dokonac piekna. Do niej strony, okladka i oprawa staja sie w celu rzemieslnikow okazje gloszenia chwaly Boga za posrednictwem sztuke.

Ksiega jest pielegnowana i oprawiana w szlachetny gatunek plotna. Wyklada sie ja zawsze na honorowym miejscu.,, Interesuje najwazniejsza sytuacje w

islamie" - oswiadczyl profesor egzegezy koranicznej, wykladowca liczacego tysiac lat muzulmanskiego uniwersytetu Al-Azhar.,, Dla muzulmanow Koran

ustala nie tylko zalazek tekstow modlitwy, dokument proroctwa, strawe w celu ducha i ulubiona piesn duszy. Wydaje sie on jednoczesnie podstawa

uprawnienia, skarbnica nauk, zwierciadlem minionych wiekow. Wydaje sie pocieszeniem po terazniejszosci i nadzieja na pozniej.

Islamskie ustawa nosi kategorie szari`at,, ogromna droga", blisko ktorej Pan nakazuje muzulmanom sie ruszac. Zakres szari'atu jest szerszy niz zasieg

swieckiego uprawnienia zachodniego i obejmuje wszelkie aspekty zycia. Obowiazki swiete wymienione znajduja sie w drobiazgowych przepisach

odnoszacych sie modlitwy, pielgrzymowania itd. Ustanowione sa sankcje za okreslone przewinienia, dla przykladu obciecie reki za kradziez, 80 batow za

picie alkoholu. Organizacja rodziny okreslona jest prawem dotyczacym zwiazku malzenskiego, rozwod, pieczy nad dziecmi i dziedziczenia.

SPIS ESENCJI

2. trzech Dzihad

D

zihad okresla w jezyku arabskim dokladanie staran i wysilkow po dazeniu sluzace do jakiegos zamiarze. Termin ow w starego testamentu europejskiej

bezzasadnie kojarzony byl i okazuje sie byc nadal zaledwie z pojeciem "swietej wojny" z niewiernymi. Nie do samego konca poprawnie bywal

interpretowany takze przez samych muzulmanow. Definitywnie prawnicy muzulmanscy wyodrebnili 4 sposoby prowadzenia dzihadu: sercem, jezykiem,

rekami i mieczem. Celem dzihadu jest kazde dzialanie albo przedsiewziecie majace na zamiarze krzewienie religii islamu i budowanie chwaly i miary

muzulmanskiej ummy. Muzulmanin, ktory prowadzi dzihad sercem, to czlek walczacy wraz ze zlem gniezdzacym sie po jego duszy i podszeptami

szatana a takze starajacy sie trwac swej wierze. Muzulmanin, ktory wykonuje jezykiem i rekami, to osoba zapobiegajaca badz naprawiajaca szkody

wyrzadzane gminie muzulmanskiej. W okresie dzihadu miesci sie takze pojecie kitalu i tylko i wylacznie ono, jak prowadzone mieczem, odpowiada

zachodniej definicji uznajacej je zbytnio wojne religijna. Koran wzywa do kitalu, ale zaledwie w wypadku odpierania ataku: "Zwalczajcie na ulicy Boga

tych, ktorzy panstwa zwalczaja, jednakze nie badzcie najezdzcami. Zaprawde Bog nie miluje najezdzcow! (... ) I nie zwalczajcie katalogow przy swietym

Meczecie, dopoki oni nie beda panstwa tam zwalczac" (2: 190-191). Islam pochodzace z zalozenia nie popiera dzialan zaczepnych, ofensywnych

wymierzonych po slabszego przeciwnika: "Wzywajcie sluzace do pokoju, jak jestescie gora" (47: 35).

Idea dzihadu pojawila sie w czasach wczesnego islamu i prowadzonych w takim przypadku podbojow arabskich. "Na ulicy Boga" walczono z plemionami i

ludami, ktore uparcie trwaly po niewierze. Nie zaliczano sluzace do nich tak zwanym. ahl al-kitab, czyli przedstawicieli religii objawionych, a jednoczesnie

monoteistycznych: chrzescijan, zydow i sabejczykow. Uzyskiwali oni stan ahl az-zimma – osoby chronionych zobowiazanych w zamian zbytnio

zapewnienie dywanowi bezpieczenstwa sluzace do placenia dzizji, podatku poglownego. Innym ludom, przed przystapieniem do wojny z nimi,

proponowano przyjmowanie islamu. Przed chwila odmowa uznawana byla zbytnio atak dzieki integralnosc religii Muhammadowej, zas tym samym

stanowila znak sluzace do podjecia dzialan wojennych.

Termin dzihadu ewoluowal przez lata stajac sie chocby w celu ugrupowania charydzytow szostym filarem islamu, wedlug ktorego dzieki smierc zasluguje

kazdy, kto nie jest charydzyta. Zajdyci, jedna z sekt szyickich, obowiazkiem prowadzenia dzihadu obarczala wlasnego imama. Na wlasna reke szyici,

wyznawcy zasadzie takijji, czyli ukrywania swego wyznania z obawy przed przesladowaniami, nie przywiazywali do jego wiekszego sensu.

Dopiero dzisiaj idea dzihadu nabrala nieznanego wymiaru wraz z dojsciem sluzace do glosu muzulmanskiej mysli fundamentalistycznej na poczatku 20

wieku. Towarzystwo Braci Muzulmanow zgodnie z ideologia Sajjida Kutba za dzihad uznaje zbrojne przeciwstawienie sie wszelkim przejawom cywilizacji

zachodniej widzac po niej zalazek ateizmu, zepsucia, niewiedzy, innymi slowy stanu tozsamego z pojeciem dzahilijji i nawoluje sluzace do powrotu

sluzace do pierwotnych postaci islamu. Warto tu aczkolwiek zauwazyc, ze to skrajne stanowisko nie oddaje przeswiadczen wiekszosci muzulmanow, a

kreowanie islamu jak zagrozenia w celu Zachodu okazuje sie byc wynikiem generalizacji i utwierdzania szkodliwych stereotypow przez tenze wlasnie

Zmierzch.

SPIS ESENCJI

2. 4 Terrorysci islamscy

O

bserwowany w ostatnich latach kryzys tozsamosci po spoleczenstwach muzulmanskich, zwiazany metrow. in. pochodzace z pewnym zagubieniem

powstalym z powodu nie nadazenia za nazbyt szybkim unowoczesnieniem niektorych krolestw arabskich albo zalamaniem sie tzw. doktryny socjalizmu

arabskiego, doprowadzil sluzace do powrotu sluzace do "kultury i wiary przodkow". Sytuacja ta istotnie wplynela na progres fundamentalizmu

islamskiego, przyczyniajac sie jednoczesnie sluzace do wzrostu liczby i sensu ekstremistycznych ugrupowan islamskich (niekoniecznie stosujacych

przemoc).

Fundamentalizm okazuje sie byc m. in. wyrazem buntu czesci spoleczenstw islamskich przeciw wszechobecnym zachodnim wartosciom i wzorcom.

Niektore radykalne odlamy fundamentalizmu islamskiego nie znajduja sie przy tym wolne od mysli totalitarnych, zas do realizacji swych planow

wykorzystuja oczywiscie terroryzm. Wedle skrajnych ideologow tego aliansu, Zachod uznawany jest zbytnio bezbozny i zagrazajacy islamowi, dlatego tez

trzeba zwalczac jego rowniez z wykorzystaniem sily. Przedmiotem szczegolnej wrogosci ze strony radykalnych fundamentalistow sa Stany Zjednoczone

utozsamiane jako srodek "poganstwa i bezboznosci" swiata zachodniego.

Terroryzm islamski motywowany wzgledami religijnymi oparty okazuje sie byc na kompletnie innym programie wartosci anizeli ten przewazajacy jeszcze

stosunkowo niedawno. W przeciwienstwie do "swieckich" terrorystow, fundamentalisci islamscy po znacznie nizszym stopniu nadzoruja sie aspektami

politycznymi. Zmierzaja oni nade wszystko do zburzenia zachodnich systemow politycznych i wzorcow kulturowych, a nie jak terrorysci "polityczni"

sluzace do zmiany stosunkow politycznych (z wyjatkiem grup o zabarwieniu anarchistycznym). Sam akt terroru jest podlug fundamentalistow islamskich

wypelnieniem przymusu religijnego i obrona poprzednio sekularyzacja wraz ze strony swiata zachodniego.

Fundamentalizm islamski jest na niejakich obszarach swoista alternatywa panstwowotworcza i elementem integrujacym spoleczenstwa muzulmanskie,

odrzucajace przejmowanie wzorcow kulturalnych i politycznych swiata zachodniego. Niemaly wplyw dzieki ekspansje fundamentalizmu islamskiego i jego

radykalnych odlamow mialy ogromne pieniadze rzadowe wraz ze strony bogatych panstw arabskich i wlasne przeznaczane dzieki rozwoj tejze religii i

pozyskiwanie oryginalnych wyznawcow - szczegolnie dzieki terenach "misyjnych". Islamskie grupy fundamentalistow zdolaja wykorzystywac te sytuacje

funkcjonujac pod plaszczem osrodkow islamskich i oddzialujac na wspolwyznawcow przez stosownie dobranych nauczycieli islamu. Modelem

ilustrujacym ow sposob dzialalnosci jest dzieje organizacji Mudzahedini Kumpulan (KMM) z Malezji, gdzie trzech przyjezdnych radykalnych imamow,

szerzac ortodoksyjna wersje islamu, doprowadzilo do utworzenia na bazie czesci czlonkow KMM nowej - sprzymierzonej pochodzace z Al-Kaida -

islamskiej organizacji o kategorii Dzimah Islamija.

Na progres fundamentalizmu islamskiego rzutuje dodatkowo postrzeganie przez swiat muzulmanski konfliktu izraelsko-palestynskiego. Jest pan coraz

nagminniej oceniany po kategoriach ideologiczno-religijnych i przedstawiany jako regulamin walki pochodzace z judeochrzescijanstwem i

zsekularyzowanym swiatem Zachodu.

W calej perspektywie pozycja ta jest w stanie doprowadzic takze do konfliktow etniczno-religijnych na terenie niektorych krolestw europejskich.

Az do nadrzednych planow islamskich fundamentalistow mozna zdobyc:

— obalenie swieckich, pro zachodnich rzadow w krajach muzulmanskich (w tym metrow. in. Egipcie, Algierii, Indonezji)

i upowszechnienie islamu a takze modelu ciebie religijnego;

— zniszczenie glownych wrogow islamu, za ktorych uwaza sie Stany Zjednoczone i Izrael;

— zjednoczenie muzulmanow a takze wspieranie katalogow w przypadku konfliktu z "niewiernymi" w kazdym miejscu swiata.

W tym aspekcie warte okazuje sie byc podkreslenia to, iz hasla formulowane przez aktywistow tego ruchu budza rowniez zamieszanie wsrod czesci

samej wspolnoty muzulmanskiej, jak i wielu krolestw arabskich (np. Algierii, Arabii Saudyjskiej, Maroka). Sytuacja ta swiadczy na temat zlozonosci swiata

islamu.

KATALOG TRESCI

Palestynski Islamski Dzihad

F

undamentalistyczna organizacja palestynska, powstala po latach 70-tych wsrod palestynskich bojownikow po strefie Gazy. Dazy sluzace do utworzenia

Islamskiej Palestyny a takze zniszczenia Izraela, co dzierzy zamiar dostac dzieki Swietej Wojnie. Zbyt jednego wraz ze swych glownych wrogow uznaje

tez Stany Zjednoczone, albowiem kraj ow wspiera Izrael. Organizacja sprzeciwia sie takze umiarkowanym rzadom panstw arabskich twierdzac, ze sa ow

kredyty manipulowane przez swiecki Zmierzch. Organizacja wykonuje zamachy terrorystyczne skierowane po cywilne i wojskowe plany izraelskie. W

calej 2001 numer atakow o wiele wzrosla. Team wziela dzieki siebie odpowiedzialnosc za rozne ataki skierowane w izraelskie cele. Numer czlonkow i

sympatykow organizacji jest nieznana. Grupa wykonuje na terenie Izraela oraz po panstwach Bliskiego Wschodu, przede wszystkim Libanie i Syrii. Tam

tez ma swoje podstawy. Organizacja dostaje pomoc finansowa ze strony Iranu a takze ograniczona pomocna dlon logistyczna od Syrii. Palestynski

Islamski Dzihad uznany zostal przez Unie Europejska i Stany Zjednoczone za organizacje terrorystyczna.

KATALOG TRESCI

Organizacja Mudzahedinow Narodu Iranskiego

Wraz z

nana tez jako Organizacja Mudzahedinow Khaiq, Narodowa Armia Wyzwolenia Iranu, Narodowy Ruch Oporu, Spolecznosc Muzulmanskich Studentow

Iranskich

Utworzona w czasach 60-tych byla poczatkowo logistyka studencka. Przeciwstawiala sie zachodnim wplywom po regionie. Wyznajac filozofie, bedaca

polaczeniem marksizmu i islamu stala sie najbardziej aktywna grupa dysydentow po Iranie. W calej swych dzialaniach jest zdecydowanie antyzachodnia.

W calej latach 70-tych i 80-tych grupa stosowala metody terrorystyczne, atakujac amerykanskich obywateli i amerykanskie przedmioty w Iranie oraz

iranskie obiekty rzadowe. W 1992 przeprowadzila napady na iranskie ambasady po 13 krajach Europy Zachodniej. Pokazaly ow kredyty zdolnosc

organizacji do dzialalnosci na naprawde szeroka miare. Ich numer nie zmniejszyla sie takze w czasach 90-tych. Wydaje sie odpowiedzialna metrow. in.

zbytnio:

11 kwiecien 1999 - Iran. Zastrzelenia iranskiego generala.

5 luty 2000 - Teheran, Iran. Atak mozdzierzowy na Dwor Prezydencki. Zginela jedna osoba a 5 zostalo kontuzjowanych.

Organizacja rozporzadza tysiacami bojownikow w Iranie. Posiada dodatkowo rozbudowane budowle poparcia poza krajem.

W czasach 80-tych iranskie sily ochrony zmusily wiekszosc liderow sluzace do ucieczki pochodzace z kraju. Poczatkowo schronili sie oni we Francji,

mniej wiecej 1987 wiekszosc osiadla po Iraku, popierajac tamtejszy rzad. W polowie 80-tych ekipa nie przeprowadzala juz dzialaniu w Iranie, na poziomie

identycznym jak po latach 70-tych, lecz po latach 90-tych jej aktywnosc ponownie wzrosla.

Organizacja jest w stanie liczyc na pieniezne poparcie wraz ze strony wspolnoty iranskich emigrantow.

Organizacja Mudzahdeinow Narodu Iranskiego uznana pozostala przez Unie Europejska i Stany Zjednoczone za organizacje terrorystyczna.

KATALOG TRESCI

Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny

Wraz z

nany dodatkowo jako Czerwone Orly, Team Czerwonych Orlow, Grupa Halhul. Marksistowsko-leninowska ekipa zalozona przez George'a Habasha w

1967. Poczatkowo powiazana z Organizacja Wyzwolenia Palestyny. W 1993 razem pochodzace z Polaczonymi Silami Palestynskimi (APF)

przeciwstawila sie, sformulowanej przez OWP Deklaracji Zasad i zawiesila swe czlonkostwo po tej organizacji. W 1996 wobec niezgodnosci

ideologicznych, rozstala sie takze z Polaczonymi Silami Palestynskimi oraz pochodzace z Demokratycznym Frontem Wyzwolenia Palestyny. W 1999

wziela udzial w rozmowach z OWP na temat jednosci narodu palestynskiego. Nie zgodzila sie aczkolwiek na jakiekolwiek negocjacje pochodzace z

Izraelem i do porozumienia nie dotarlo. W czasach 70-tych LFWP przeprowadzil rozne ataki terrorystyczne. Od 1978 skupil sie na atakach na plany

izraelskie a takze na roztropne srodowiska arabskie (w 1996 dokonal zabojstwa palestynskiego osadnika i tej syna). W calej 2001 zaprzestal

prowadzenia aktywnosci operacyjnej. Zlaczone to stalo z represjami Izraela poprzez zabojstwie przez LFWP izraelskiego ministra ofert wakacyjnych

Rehawama Zeewiego. LFWP koncentruje okolo 800 bojownikow. Wykonuje na terenie Jordani, Libanu, Izraela na terytoriach okupowanych.

Najogromniejsza czesc wsparcia militarnej i finansowej dostaje ze strony Syrii. Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny powszechnie znany zostal przez

Unie Europejska i Stany Zjednoczone zbytnio organizacje terrorystyczna.

SPIS ESENCJI

Hezbollah

H

ezbollah, struktura polityczno-militarna, zwana tez Partia Boga zwazywszy na scisly relacja z szyityzmem. Zalozona po 1982 przez Husajna

al-Musawiego i gromade bojownikow przybylych z Iranu po inwazji Izraela dzieki Liban. Wykonuje na terenie Libanu, prowadzac "swieta wojne"

pochodzace z okupantem izraelskim oraz wystepujac przeciwko obecnosci panstw zachodnich. Znana pochodzace z samobojczych zamachow

terrorystycznych (arabskie al-amalijja al-istiszhadijja) i porwan samolotow. W calej pazdzierniku 1983 zamachowiec-samobojca pochodzace z tej

organizacji wysadza po powietrze amerykanskie baraki dzieki lotnisku po Bejrucie, ginie ponad dwie stowki amerykanskich zolnierzy piechoty morskiej.

W czasach 90. 20 w struktura rozrasta sie, posiada rozne oddzialy zolnierzy, zostaje zaopatrzona (przez Iran) w nowoczesne uzbrojenie i przeksztalcona

po prawdziwa armie. W 1999 wznowila serie zamachow terrorystycznych a wycofanie sie armii izraelskiej pochodzace z Libanu (2000) wzmocnilo w

dalszym ciagu pozycje Hezbollahu, wzrasta jej popularnosc posrod palestynskich brygad al Aksa, Palestynczycy odnosza korzysci z jej wojskowej i

propagandowej wsparcia.

Hezbollah okazuje sie byc wlascicielem satelitarnej stacji telewizyjnej al Manar, prowadzi internet szkol i szpitali w celu Libanczykow po poludniowym

Libanie, a takze zorganizowal system pieczy spolecznej dla ludzi starszych i rodzin osob, ktore polegly w bataliach. Hezbollah wolno przeksztalca sie w

partie polityczna - ma swoich przedstawicieli po parlamencie libanskim oraz we wladzach rodzimych. Liderem Hezbollahu jest szejk Hassan Nasrallah.

SPIS ESENCJI

Hamas

Hamas (Islamic Resistance Movement)

Hamas to radykalna islamska struktura, ktora stala sie aktywna we wczesnych etapach Intifady, prosperowala w pierwszym rzedzie po Pasie Gazy ale tez

na Zachodnim Brzegu. Hamas gral najbardziej liczna role po gwaltownej fundamentalistycznej dzialalnosci wywrotowej i radykalnych operacjach

terrorystycznych przeciw rowniez Izraelczykom i Arabom. W calej jego poczatkowym okresie, aliansu zostal zdominowany w pierwszym rzedzie przez

ludzi identyfikowanych z Braterstwem Muzulmanskim (MB) w Terytoriach.

W czasie trwania Intifady, Hamas nabieral rytmu, rozciagajac swa dzialalnosc tez na Zachodnim Brzegu, stal sie dominujaca islamska fundamentalista

organizacja po Terytoriach. Zdefiniowal swoj najwyzszy priorytet dzialalnosci jako Jihad (Swieta Wojne) dla uwolnienia Palestyny i ustanowienia

Islamskiej Palestyny "od Morza Srodziemnego do rzeki Jordan". Przez jego udzial w przemocy ulicznej i morderstwie, to zwiekszalo katalogow urok po

oczach Palestynczykow, dalsza reforma spowodowala przyrost potencjalu i umozliwila odegranie centralnej pozycji w Intifadzie. Jak wynik jego

wywrotowej i terrorystycznej dzialalnosci Hamas zostal wyjety spod uprawnienia we wrzesniu 1989. Po wojnie po Zatoce Wojnie, Hamas stal sie

kierowniczym sprawca czynnosci terrorystycznej po terenie calych Terytoriow a takze wewnatrz Izraela. Dzisiaj innymi slowy druga najbardziej potezna

grupa, po Fatah, i okazuje sie byc czasami ujmowana jako grozenie dla hegemonii nacjonalistow swieckich. To jest teraz najsilniejsza ekipa opozycyjna

wobec procesu pokojowego i eskalacja ich czynnosci terrorystycznej otwarcie poprzez mordercze samobojcze napady bombowe przeciw celom cywilnym

w Izrael w lutym - marzec 1996 zwolnila polityczny przebieg i grozila zupelnym tej zatrzymaniem.

KATALOG TRESCI

Fatah – sugestia rewolucyjna

F

atah, al-Fatah, Palestynski Ruch Wyzwolenia Narodowego, Harakat al-Tahrir al-Watani al-Filastinijj, polityczno-militarna struktura arabskich

palestynczykow, zalozona po 1958 przez Jasira Arafata, Khalila al-Wazira i Salaha Khalafa dla wyzwolenia Palestyny spod izraelskiego panowania. Od

momentu 1963 stala sie organizacja komandoska, w grudniu 1964 przeprowadzila pierwsza czynnosc militarna - wysadzajac izraelska stacje pomp

wodnych. Do samego konca lat 60. XX. po. stala sie najsilniejsza palestynska logistyka i przejela kontrole po OWP, zas jej wodz - J. Arafat - w 1969

stanal na czele OWP. Listy Fatahu znajdowaly sie na terenie obozow uchodzcow palestynskich metrow. in. po Jordanie, Libanie, Syrii. Po wojnie

rodzinnej w Jordanie we wrzesniu 1969 oddzialy Fatah sa zmuszone sluzace do opuszczenia Jordanu. W lipcu 1971 poprzez zabiciu okreslonego z

przywodcow organizacji - Abu 'Ali Iyyada - powstaja ekstremistyczne oddzialy bojowe nazwane Sniady Wrzesien. W calej 1972 bojownicy Czarnego

Wrzesnia podczas olimpiady w Monachium (Monachium 1972) wzieli zbytnio zakladnikow izraelskich sportowcow. W rezultacie interwencji policji zgineli

atleci i paru z terrorystow. Odtad takze i oddzialy Fatah biora udzial w duzej ilosci terrorystycznych akcjach wymierzonych przeciw Izraelowi. W calej 1982

poprzez inwazji Izraela na Liban oddzialy OWP i Fatah zostaja usuniete z Libanu, organizacja przenosi sie sluzace do Tunezji. W calej 1983 nastepuje

rozlam po organizacji i dochodzi sluzace do walk miedzy zwolennikami i przeciwnikami Arafata.

SPIS ESENCJI

Fatah Tanzim

T

anzim jest zbrojnym skrzydlem Fatah, najwazniejszej czesci Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Tanzim w istocie spelnia role nieformalnej palestynskiej

armii. Czlonkowie Tanzim spelniaja wiodaca role podczas demonstracji anty izraelskich. Czlonkowie Tanzim odegrali zasadnicza funkcje w

poprzedzajacych trwajaca od pazdziernika 2000 roku Intifade wydarzeniach pochodzace z maja i wrzesnia 2000 roku "The Nakba Riots" i "The Tunnel

Riots" Tanzim pozostala uformowana po 1995 roku kalendarzowego przez Yasera Arafata i kierownictwo Fatah, jako paramilitarna organizacja, majaca

przeciwstawic sie rosnacym po sile grupom palestynskich muzulmanow, pozostajacych po opozycji sluzace do Fatah. Jednym sposrod bezposrednich

bodzcow powolania Tanzim byly starcia w Gazie miedzy dbaloscia Arafata i silami Hamas w listopadzie 1994 roku kalendarzowego, zakonczone smiercia

13 cywilow. W odroznieniu od sil ochrony Fatah, ktore rekrutowaly sie z osoby wracajacych sluzace do Palestyny pochodzace z wygnania, czlonkowie

Tanzim nieustannie zyli po Palestynie, brali udzial po kolejnych Intifadach, siedzieli po izraelskich wiezieniach. Typowym wzorem jest w tej okolicy

Marwan Barghouti, przywodca Tanzim na Zachodnim Brzegu. Tanzim dzieli sie na sektory geograficzne i komorki, ktore istnieja po kazdej dzielnicy,

wiosce, obozie dla uchodzcow i uczelni. W Ramallah, na przyklad, istnieje 10 komorek Tanzim, po kazdej pochodzace z dzielnic osrodka miejskiego.

Szczegolnie mocne komorki dzierzy Tanzim dzieki uniwersytetach Bir Zeit po Betelejem i An-Najar po Nablusie. Oblicza sie, wraz ze w chwili obecnej

Tanzim liczy mniej wiecej 10 milionow czlonkow, przede wszystkim zamieszkalych w obrebie Palestyny.

Najdotkliwsze akcje:

1. udzial po wielu akcjach protestacyjnych przeciw Izraelowi, istotna rola po trwajacej Intifadzie.

2. napady na obywateli Izraela po strefie Gazy i dzieki Zachodnim Brzegu (niekiedy wraz z Hamasem i Jihadem),

3. duzej ilosci czlonkow Tanzim jest podwladnymi roznych palestynskich sil ochrony.

SPIS ESENCJI

Al – Qaeda

Natomiast

l-Kaida, (arab. zasada), struktura terrorystyczna na temat miedzynarodowym zasiegu (terroryzm miedzynarodowy) zalozona po 1988 przez Osame ben

Ladena. Jednym sposrod jej przywodcow byl Mohammed Atef (1944-2001), szef operacji militarnych. Najprawdopodobniej dziala jak siec ugrupowan

terrorystycznych na calym swiecie.

Wedlug deklaracji wojny ogloszonej przez Osame ben Ladena celem Al-Kaidy jest radykalizacja istniejacych ugrupowan islamskich i utworzenie

katalogow w rejonach gdzie nie wystepuja; uszkodzenie Stanow Zjednoczonych, ktorych obecnosc i polityka zagraniczna postrzegana okazuje sie byc

jako glowne przeszkody po reformowaniu muzulmanskich spoleczenstw; popieranie muzulmanskich wojownikow w Afganistanie, Algierii, Bosnii, Kosowie,

Pakistanie, Somalii, Tadzykistanie i Jemenie. Dazy sluzace do usuniecia wojsk amerykanskich pochodzace z terytorium Arabii Saudyjskiej, na ktorym

znajduja religijne miejsca islamu.

Al-Kaidzie przypisuje sie ciag atakow terrorystycznych, m. in. wybuch bombowy w World Trade Center w 1993, zabicie 18 zolnierzy amerykanskich w

Somalii w 1993, ataki dzieki ambasady AMERYCE w Afryce w 1998, atak dzieki okret wojenny USS Cole w Jemenie w 2000. Agencje wywiadowcze

utrzymuja, ze jest organizatorem i sprawca najkrwawszego po dziejach ludzkosci zamachu terrorystycznego dokonanego dzieki World Trade Center

jedenascie wrzesnia 2001. Doszlo w takim przypadku do najwiekszego w przeszlosci zamachu terrorystycznego na swiecie. Dwie pasazerskie samoloty

Boeingi 767, nalezace sluzace do linii United Airlines, uderzyly w odstepie 18 minut w blizniacze, 110-pietrowe gmachy World Trade Center dzieki

Manhattanie po Nowym Jorku w AMERYCE. Mniej wiecej w tym samym czasie trzeci samolot, Boeing 767, uderzyl po skrzydlo Pentagonu w

Waszyngtonie, mieszczace komenda sil zbrojnych USA. Dzien dobry budynku zawalila sie. Czwarty samolot, Boeing 757, spadl w poblizu Pittsburga, w

polnocnej czesci AMERYCE, najprawdopodobniej zmierzal w kierunku posiadlosci prezydenta AMERYCE w Camp Davis lub Bialego Budynku. Kolejny,

piaty samolot, linii United Airlines, ktory wystartowal z Bostonu i lecial do Zycie Angeles rozbil sie. Samochod-pulapka eksplodowal poprzednio

budynkiem Departamentu Stanu po Waszyngtonie. Wszelakie samoloty sa porwane rankiem tego danego dnia pochodzace z lotnisk dzieki wschodnim

wybrzezu USA, dzieki ich pomoscie byli pasazerowie. Poczatkowe spekulacje wskazywaly, ze sprawca ataku byli islamscy separatysci. Atak spowodowal

wielotysieczne ofiary. Rezultatem tego ataku terrorystycznego stalo zamkniecie lotnisk w AMERYCE, zamkniecie lokalizacji powietrznej powyzej Nowym

Jorkiem i Waszyngtonem, ewakuacja gmachow publicznych, metrow. in. siedzib ONZ i CIA, gieldy, wielkich spolki, ambasad na swiecie. W Waszyngtonie

ogloszono stan wyjatkowy, zas stan maks. pogotowia po siedzibach NATO w Brukseli oraz po europejskich stolicach. Zamach wywolal wzrost stresu

miedzynarodowego.

Wiele raportow i doniesien pokazuje na to, ze bin Laden probowal wstapic w swoje materialow rozszczepialnych lub gotowych ladunkow jadrowych,

glownie pochodzace z terenu bylego Zwiazku Radzieckiego. Potwierdza to m. in. jeden pochodzace z oskarzonych na temat przygotowanie zamachow

na ambasady USA po Tanzanii i Kenii po 1998 r., Sudanczyk Jamal Ahmad al-Fadl. W czasach 1993- 1994 prowadzil pan rozmowy po Chartumie w

sprawie zakupu wzbogaconego uranu. Potwierdzona probe zakupu, tym razem bojowych ladunkow jadrowych, przedstawiciele bin Ladena podjeli w 2000

r. po Czeczenii, podajac zaplate po dolarach a takze 30 dzwiek opium. Na temat bron sztuczna (gaz VX) starano sie w Sudanie i Iraku, a na temat

biologiczna (jad kielbasiany, waglik) zabiegano po Czechach, Kazachstanie, Iraku i Indonezji. Wedle niepotwierdzonych wiedzy, z bronia chemiczna

eksperymentowano w paru obozach szkoleniowych w Afganistanie. Wladze po Moskwie potwierdzily natomiast, ze niedlugo poprzez upadku ZSRR do

Federalnego Centrum Testowan Jadrowych nadszedl faks od organizacji Islamic Jihad pochodzace z propozycja zakupu glowicy jadrowej.

Krotkie charakterystyki liderow Al-Qaedy

Osama bin Laden – Saudyjczyk, „Wielki Emir―, prowadzacy Al-Qaedy; ur. 28 czerwca 1957 r. w Dzedda w roznorodnej rodzinie emigranta z

Jemenu; w czasach 1979-1989 walczyl po stronie www mudzaheddinow po Afganistanie; po 1988 r. utworzyl Al-Qaede; w 1991 r. opuscil Arabie

Saudyjska i zamieszkal w Sudanie, od 1996 r. przebywal w Afganistanie; zonaty, czwarta zone – Jemenke, poslubil w lipcu 2000 r.

Ayman al-Zawahiri – Egipcjanin, zastepca bin Ladena, postrzegany za tej ewentualnego nastepce; ur. 19 czerwca 1951 r. po Kairze we wplywowej

rodzinie inteligenckiej; pochodzace z wyksztalcenia lekarz-chirurg; z bin Ladenem zwiazany od 1995 r.; po organizacji odpowiada za kwestii finansowe a

takze zakupy broni i ekwipunku.

Mohammed Atef – Egipcjanin, szef operacji militarnych Al-Qaedy; ur. po 1958 r. w Quenna (srodkowy Egipt); na poczatku wielu lat 80. zdezerterowal z

policji egipskiej i wyjechal sluzace do Afganistanu; byl prawdopodobnie czlonkiem MaK, pozniej przeszedl sluzace do Al-Qaedy, porzadnych szybko

awansowal; Atef pasowal m. in. za sporzadzanie siatki organizacji w Afryce Wschodniej od 1991 r.; byl otwarcie odpowiedzialny zbytnio zamachy po

Mogadiszu (1993 r. ) oraz po Der es-Salam i Nairobi (1998 r. ); zginal w trakcie amerykanskich nalotow bombowych na Afganistan po zamachach z

jedenascie wrzesnia 2001 r.

Abdullah Ahmed Abdullah – Egipcjanin, szef ds. szkolenia Al-Qaedy; ur. po 1963 r., inzynier-saper, woj walk pochodzace z ZSRR.

KATALOG TRESCI

Saddam Husajn

H

usajn Saddam At-Takriti (ur. 1937), iracki dyktator. Urodzil sie po ubogiej rodzinie chlopskiej. Studiowal w Egipcie. W 1956 podjal nieudana probe

przewrotu wojskowego. W calej nastepnym roku kalendarzowego wstapil sluzace do partii BAAS (Socjalistyczna Seria Odrodzenia Arabskiego). W 1959

mial miejsce zamach dzieki prezydenta K. Kassema i Husajn jak jeden pochodzace z jego uczestnikow musial zaniechac kraj. W calej 1963 powrocil do

Iraku na wiesc o udanym zamachu formy dokonanym przez partie BAAS. Lata kolejne to uzyskanie do najwyzszych stanowisk po partii, zakonczone

ostatecznym zwyciestwem partii BAAS (1968) w nastepstwie kolejnego ataku terrorystycznego stanu. Objal kluczowe miejsca partyjne i panstwowe, by w

1979 usunac pochodzace z partii swego glownego konkurenta A. al-Bakra. Zostal prezydentem, premierem i przewodniczacym Porady Rewolucyjnej,

sekretarzem generalnym BAAS, a takze mianowal siebie dzieki marszalka. Jego panowanie to pasmo krwawych represji wobec przeciwnikow

politycznych. Stlumil wystapienia Kurdow, wprowadzil de facto struktura totalitarny. W calej latach 1980-1988, popierany przez panstwa zachodnie,

prowadzil wojne z Iranem. Wojna ta nie dostarczyla oczekiwanych przychodow. Rekompensate przyniesc mialo zajecie Kuwejtu. W rezultacie wybuchla

walka w Zatoce Perskiej (1990-1991), zakonczona kleska Iraku. Za pomoca wstrzymaniu ofensywy USA, utrzymal sie przy wladzy. Odpowiedzialny za

smierc z rak sluzb ochrony kilkudziesieciu tys. ludzi. czternascie grudnia 2003 zostal schwytany przez amerykanow i wyczekuje na osadzenie.

SPIS ESENCJI

3. Ludnosc Bliskiego Wschodu

3. 1 Kultura dzieki przelomie dziejow i dzis

W

duzej ilosci dziedzinach zwiazanych z kultura duchowej i materialnej swiata islamu przewyzszal Europe chrzescijanska. Choc ustalony ramami Koranu,

hadis i szariatu, religia islamska okazal sie bardzo podatny na wplywy kulturowe. Starsze cywilizacje Egiptu, Grecji, Persji i Indii wtopily skladniki swojej

zwiazanych z kultura w tradycje islamska, jakie mozliwosci bylo zauwazalne zwlaszcza po sztuce. W zakresie nauk skrupulatnych -- matematyki, chemii i

medycyny, a takze w dziedzinie filozofii intelektualisci muzulmanscy poczynili duze postepy. Najwybitniejszym uczonym tego okresu byl Abd Allah ibn

Abbas, slynny wraz ze swych objasnien do Koranu. Za panowania pierwszych Omajjadow az-Zuhri rozwina sztuke prawoznawstwa i napisal biografie

Muhammada, co wsparlo stworzyc wrazenie tozsamosci islamu. We przedwczesnym okresie panowania Abbasydow, al-Kindi stal sie czolowym filozofem

islamu. Posiadal rzetelna wiedze na temat robot i mysli starozytnych Grekow, ktore wywarly gleboki wplyw na islamskie myslenie. U schylku IX w. dzieje

al-Yakubiego ujela w ramy chronologiczne i przedstawila studium nauki greckiej. Al-Yakubi postrzegany jest dodatkowo za tworce geografii po swiecie

islamu. Od matematykow hinduskich jezyk arabski matematyk al-Chwarizmi przejal cyfry,, arabski", razem z znakiem oznaczajacym zero. Wprowadzil

dodatkowo zwyczaj zapisywania obliczen, zamiast poslugiwania sie liczydlem a takze rozbudowe algebre. To oczywiscie dzieki Arabom algebra dotarla

do Swiata.

Dociekanie lecznicze staly po centrum zainteresowan nauki islamskiej; co najmniej 70 uczonych napisalo prace pochodzace z tej sfery. Wielki kalif Harun

ar-Raszid ufundowal po 800 szpital w Bagdadzie, w calkowitym zas planecie sredniowiecznym zostalo zbudowanych zapotrzebowanie dzieki

indywidualnych doktorow. Na Zachodzie glosne zostaly imiona najlepszych uczonych: Razesa (ar-Razi), encyklopedysty w dziedzinie medycyny, Haly

Abbasa (al-Madzri) i Awiceny (Ibn Sina), XI-wiecznego lekarza i filozofa. Jednostki ci przyczynili sie niezwykle do ponownego odkrycia madrosci

klasycznej przez Europe chrzescijanska. To Awicenna, pozostajacy ponizej wplywem wlasnego mistrza, al-Farabiego, zwrocil obserwacje uczonych

chrzescijanskich na Metafizyke Arystotelesa. To pojedyncze ksiega przesadzic mialo o rozwoju filozofii Europejskiej. Co atrakcyjne, komentarze sluzace

do ARYSTOTELESA, ktore dal Ibn-Ruszd znany jak Awerroes, wywarly wiekszy wplyw na chrzescijan niz dzieki muzulmanow. Przed 1200, obok progu

odrodzenia intelektualnego w Europie, wprowadzone sa do islamu reguly sadowe, ustalone przez XI-wiecznego mysliciela al-Ghazaliego: studiowanie,,

cudzoziemskich nauk" musialo pozostawac w aprobacie z doktryna islamu. Tenze nadzor teologiczny, jaki utrwalil sie po swiecie islamu, legl oczywiscie u

podstaw rosnacej dominacji naukowej i technologicznej Swiata - dominacji, ktora posiadala stac sie jasna u schylku sredniowiecza.

KATALOG TRESCI

Tworczosc literacka Arabska

Na temat

bejmuje tworczosc literatury po klasycznym jezyku arabskim, powstala na terenie Plw. Arabskiego i obszarach podbitych przez Arabow w sredniowieczu.

W VI w. pojawila sie poezja, spisana po VIII i IX po. Poeci pelniacy wazne opcje spoleczne nigdy wojowniczych plemion arabskich tworzyli poematy zw.

kasydami; fantastyczne zebrano po zbiorze mu'allaki. Slynni poeci tego czasu to: Imrual-Kajs, Antara, An-Nabigha, Asz-Szanfara. W calej drugiej polowie

VII po. spisano proza rymowana Koran, swieta ksiege islamu, niedoscigniony wzor stylu i na wstepie dzielo prozy arabskiej. Tradycje poezji staro

arabskiej dotychczasowy kontynuowane bez wiekszych przemian w poczatkowym okresie islamu (od 622) i zbytnio dynastii Umajjadow (661–750).

Poeci dworscy, Al-Achtal, Dzarir i Al-Farazdak, zamiast dawnych wodzow opiewali kalifow umajjadzkich. W calej Mekce i Medynie (Al-Hidzaz) rozwijala

sie poezja erotyczna (Umar Ibn Abi Rabi'a), w Jordani uprawial ja kalif umajjadzki Walid II. Wsrod plemion beduinskich rozwijala sie fantastyczna poezja

slawiaca nieszczesliwa, platoniczna milosc, niosaca smierc kochankom (Lajla i Madznun). Przewaga Abbasydow (750–1258) to zlocisty wiek literatury i

zwiazanych z kultura; uprawiano astronomie, filozofie i medycyne (Al-Farabi, Awicenna, Al-Ghazali); dziela o tematyce historycznej pisali Al-Kalbi, Abu

Mihnaf, At-Tabari; doswiadczenia Koranu inspirowaly powstanie szkol filozoficznych po Al-Basrze, Al-Kufie i Bagdadzie, gdzie zaslyneli gramatycy i

kolekcjonerzy staro arabskiej poezji: Sibawajhi, Chalil Ibn Ahmad i Al-Asmai (VIII–IX po. ); Al-Dzahiz i Ibn Kutajba (IX w. ) stworzyli na wstepie dziela

teoretycznoliterackie; w X w. Abu al-Faradz al-Isfahani napisal Kitab al-aghani [‘ksiega piesni’], cenne zalazek historycznoliterackie. W dworach

Abbasydow rozwijala sie poezja, zwana modernistyczna. Poeci Abu Nuwas, Al-Ahnaf, Baszszar Ibn Burd i in. zburzyli ksztalt dawnej kasydy oraz

wprowadzili nowa tematyke. Reakcja dzieki poezje modernistow byla poezja neoklasycystyczna, nawiazujaca do starego testamentu staroarab. (Abu

Tammam, Al-Buhturi, Al-Mutanabbi). Troche pozniej rozpoczela rozwijac sie poezja filozoficzna i mistyczna (Abu al-Ala al-Ma'arri XI po., Umar Ibn

al-Farid XIII w. ). W okresie upadku politycznej Arabow (1258–1800) zanikla tworczosc nowoczesna, zaczely powstawac kompilacje, encyklopedie i

slowniki. W XV w. spisano basnie Tysiac i jedna noc.

Sezon nowozytny literatury arabskiej rozpoczal sie po pol. XIX w. odrodzeniem kultury i literatury ponizej wplywem literatur europejskich; pod koniec XIX

po. grupa pisarzy-emigrantow syryjskich i libanskich przygotowala w AMERYCE syryjsko-amerykanska szkole w literaturze arabskiej; skupieni w tej

dziewczyny pisarze (Ar-Rajhani, M. Nu'ajma, Dzubran Chalil Dzubran) byli autorami glownych utworow prozatorskich; w Egipcie Dz. Zajdan stworzyl cykl

powiesci historycznej, zrodzil sie tu takze kierunek okreslany mianem modernizmem. Po II wojnie swiatowej, w zwiazku z powstaniem niezaleznych

krolestw arabskich, wyodrebnily sie literatury narodowe, zachowujace wspolnote slownika i arabskiej tradycji kulturalnej; duza funkcje odegrali autorzy z

Egiptu. Poetycka ekipa romantykow Apollo (Chalil Mutran) wywarla wplyw na poetow Iraku (Az-Zahawi, Ar-Rusafi), Jordani i Libanu (Az-Zirikli, Nizar

al-Kabbani, Adonis); mlodsze generacja poetow-modernistow wyznaja, wyrazaja w Iraku Nazik al-Malaika, Al-Bajati, As-Sajjab; na okupowanych terenach

Palestyny powstala poezja, ktorej tematem-symbolem jest rodzina oraz ziemia ojczysta (M. Darwisz). Wzrost tworczosci prozatorskiej w Egipcie,

zwlaszcza ksiazek i noweli realistycznej i spoleczno -obyczajowej (Taha Husajn, Taufik al-Hakim, Tajmurowie, Jahja Hakki), odnalazl odbicie po Iraku (Zu

an-Nun Ajjub), Syrii i Libanie (Suhajl Idris, Lajla Baalbaki, Al-Udzajli), Palestynie i Jordanii (Zijade, Ghalib Halassa), Sudanie (At-Tajjib Salih). Panstwa

Maghrebu (Tunezja, Algieria, Maroko) do II wojny glob. znajdowaly sie pod wielkim wplywem zwiazanych z kultura francuskiej. Wspolczesnie powstaja w

tamtym miejscu utwory rowniez w jezyku fr.

KATALOG TRESCI

NAUKA I OSWIATA W GLOBIE ARABSKIM

A, takze

slam pojawil sie dzieki Polwyspie Arabskim w krytycznej polowie VII w. polskiej ery jak Boskie odkrycie przekazane Mahometowi za posrednictwem aniola

Gabriela. Obszerne znaczenie w celu uksztaltowania sie zarowno religii, jak i cywilizacji islamu mialy takze wypowiedzi Mahometa zapamietane, a

niedlugo rowniez zaprogramowane w postaci hadisow (ar. 'opowiadanie, opowiesc') skladajacych sie na sunne czyli 'tradycje Proroka'. Posrod hadisow 1

mial specjalne znaczenie w celu rozwoju nauczania arabsko-muzulmanskiej. Prorok rzekl w szczegolnosci „wiedzy szukaj chocby po Chinach― a

takze: „atrament uczonych mezow okazuje sie byc cenniejszy od krwi meczennikow―. Postepujac wedle tymi maksymami Arabowie i inne ludy

muzulmanskie od poczatkow egzystowania cywilizacji islamu rozwijali swa wiedze, lecz rowniez te, ktora dotyczyla katalogow religii lecz takze

roznorodnych innych nauk humanistycznych i przyrodniczych.

Poczatki. Pierwszy etap rozwoju nauczania arabsko-muzulmanskiej, sluzace do ok. 750 r., innymi slowy przejecia potegi w kalifacie

arabsko-muzulmanskim przez dynastie Abbasydow to oswajanie sie pochodzace z dorobkiem wczesniejszych cywilizacji, ktorych tereny w nastepstwie

podbojow zajeli muzulmanie. Sezon ten niesie panowanie tak zwanym. kalifow solidnych (632–661) i Umajjadow wraz ze stolica po Damaszku

(661–750). Arabowie, prosci beduini pochodzace z pustyn Polwyspu Arabskiego zapoznawali sie pochodzace z dorobkiem naukowym Persji i

Bizancjum, zas za katalogow posrednictwem dodatkowo nauki indyjskiej. Arabowie przejeli istniejace dzieki Bliskim Wschodzie perskie i bizantynskie

instytucje naukowe. Posrod najwazniejszych byla slynna perska akademia po Dundiszapurze, przy ktorej istnial slynny szpital i porzadnych juz po IX po.

prowadzone dotychczasowy regularne obserwacja astronomiczne. Istotnym centrum naukowym tamtych okresow, zwiazanym wraz ze wschodnim

chrzescijanstwem bylo dodatkowo syryjskie miasto Harran, osrodek wschodnich chrzescijan, gdzie pielegnowane byly tradycje nauki greckiej. Pamietac

nawiasem mowiac nalezy, ze nauka arabsko-muzulmanska, choc powstawala przede wszystkim po jezyku arabskim, tworzona byla przez przedstawicieli

rozmaitych ludow zamieszkujacych wielo etniczny kalifat arabsko-muzulmanski: Arabow, Persow, Zydow, Turkow i in., wielokrotnie uczeni tobie byli

wyznawcami innej anizeli islam religii — judaizmu i religii chrzescijanskiej.

Meczety jak centra naukowe i oswiatowe. Muzulmanie rozwijali jednak dodatkowo wlasne osrodki naukowe. Pierwszymi byly meczety, muzulmanskie

swiatynie, ktore spelnialy nie tylko opcje kultowe, lecz byly dodatkowo miejscami zebran oraz ksztalcenia religijnego, zas wkrotce i filologicznego

dotyczacego jezyka arabskiego. Koniecznosc komentowania i przemyslenia Koranu i innych wyznaniowych ksiag islamu sprawila, ze rozwijala sie

gramatyka i inne nauczania filologiczne, jednoczesnie kwitly dodatkowo nauki prawne. Najwczesniejsze meczety, ktore dotychczasowy jednoczesnie

istotnymi centrami naukowymi i oswiatowymi powstaly po Mekce, Medynie na Polwyspie Arabskim, po Al-Basrze i Al-Kufie po Mezopotamii, po

Jerozolimie, Damaszku, Al-Fustacie (Egipt) oraz po Tunisie i Kairuanie. Niedaleko tych meczetow powstawaly dodatkowo bogate biblioteki majace istote

bibliotek publicznych.

Akademie muzulmanskie. Drugi sezon rozwoju nauczania arabskiej, od ok. 750 do w porzadku. 900 r. (pierwszy sezon panowania Abbasydow,

750–1258), charakteryzowal sie niezmiernie intensywna dzialaniem tlumaczeniowa przede wszystkim z jezykow syryjskiego, greckiego i przecietnie

perskiego (pahlawi). Dzialalnosc ta prowadzona byla przede wszystkim po instytucjach nazywanych akademiami muzulmanskimi. Mniej wiecej teraz

teoretycy i historycy nauczania wprowadzili zasadniczy podzial nauk na nauczania nazywane arabskimi lub muzulmanskimi, do ktorych zaliczano

teologie, ustawa i filologie oraz nauczania swieckie — astronomie, chemie, medycyne i in. Okolo od X w. uczeni arabsko-muzulmanscy rozpoczeli

tworczo rozkrecac dorobek wczesniejszych cywilizacji, pochodzace z ktorym zapoznali sie za posrednictwem tlumaczenia.

Matematyka. W matematyce (ar. rijadijjat), Arabowie rozwijali idee greckie i indyjskie. Wybitnym matematykiem byl nadmieniony juz Al-Chuwarizmi a

takze Al-Battani, znany w Europie jako Albategnius. To oczywiscie uczeni arabscy stworzyli istoty algebry (sama nazwa tejze dyscypliny wywodzi sie od

arabskiego slowa al-dzabr, 'skladanie'), geometrii analitycznej i trygonometrii.

Astronomia i astrologia. Ogromny dorobek moga miec uczeni arabscy w dziedzinie astronomii i precyzyjnie z pania a wtedy powiazanej astrologii. W calej

IX po. Sabit Ibn Kurra i Hunajn Ibn Ishak przelozyli na jezyk arabski Almagest Ptolemeusza. Juz Al-Chuwarizmi (od tej nazwiska wywodzi sie termin

algorytm! ) opracowal tabliczki astronomiczne, tak zwanym. zidz, wykorzystywane do konca sredniowiecza w Europie. Obserwatoria astronomiczne

istnialy w tym czasie metrow. in. po Bagdadzie i Damaszku. Posrod najwybitniejszych astronomow tego czasu mozna wyszczegolnic Al-Farghaniego,

Al-Battaniego, Al-Madzritiego i Ibn Tufajla. Wiekszosc dziel astronomow arabskich zostala przetlumaczona na lacine, w ten sposob sluzace do nauki

zachodniej weszlo wiele terminow arabskich, np. azymut, nadir i zenit. Wraz z dorobku arabskiej astronomii korzystal m. in. Kopernik po konstruowaniu

wlasnej teorii budowy wszechswiata.

Medycyna. Tradycje medycyny (ilm at-tibb) Arabowie przejeli z osrodka naukowego po Dzundiszapurze, aczkolwiek w X i XI w. rozpoczela sie rozkrecac

oryginalna medycyna muzulmanska. Doktorzy przeprowadzali doswiadczenia na malpach, rozwijajac wiedze o anatomii oraz chirurgie — dokonywano

skomplikowanych operacji, ktorych opisy zachowaly sie w traktatach i podrecznikach lekarskich. Rozwijala sie dodatkowo farmakologia i oftalmologia.

Operacje takich uczonych jak Ar-Razi (Rhazes), Ibn Sina (Awicenna) czy Ali Ibn Isa (Jesu Haly) tlumaczone dotychczasowy na lacine i przez wieki

dotychczasowy podstawa edukowania lekarzy (np. Continens Rhazesa i Regula medycyny Awicenny, ktory po lacinskim tlumaczeniu Gerarda

pochodzace z Kremony w dalszym ciagu w stosunkowo niedawnych czasach byl podstawowym podrecznikiem na uczelniach europejskich). W calej IX

po. powstaly na wstepie szpitale (ar. pers. bimaristan) w Bagdadzie i Kairze, tworzyly sie rowniez istoty etyki lekarskiej. Przy szpitalach istnialy

specjalistyczne osrodki szkoleniowe dla doktorow — petenci musieli ukonczyc specjalny zajecia i zdac egzamin poprzednio naczelnym medykiem

szpitala i dopiero w takim przypadku mogl przewodzic wlasna doswiadczenie.

Alchemia i chemia. Duze osiagniecia zanotowano w dziedzinie alchemii (al-kimja), jaka Arabowie przeksztalcili w istoty chemii cxiekawej odkrywajac i

badajac wiele pierwiastkow i zwiazkow sztucznych (np. arsen, fosfor, kwas siarkowy i solny). Jednym sposrod najwybitniejszych przedstawicieli arabskiej

chemii i alchemii byl Dzabir Ibn Hajjan. Na wysokim poziomie ciagla arabska optyka (ilm al-basarijjat) — jej wybitnym posrednikiem byl Ibn al-Hajsam

(Alhazen), z jakiego prac korzystal m. in. polski badacz Erazm Witelo, a takze J. Kepler. Relewantna dziedzina naukowa byla mineralogia (ilm

al-ma'adin), ktora zajmowal sie metrow. in. Al-Biruni.

Botanika i zoologia. Botanika i zoologia nie konsekwentny na naprawde wysokim pulapie, jak inne dziedziny, podobnie jak nauki rolnicze. Nie budzily one

wiekszego zainteresowania uczonych muzulmanskich, jacy przede wszystkim probowali zapoznac pochodzace z nazwami zwierzat i flory znanych

pochodzace z najstarszej poezji beduinskiej. W calej tych dziedzinach rozwoj wolno dostrzec nie wczesniej w XIII w. (Ibn al-Bajtar), chociaz juz po IX po.

znany literat Al-Dzahiz napisal prace "Ksiega zwierzat" (Kitab al-hajawan), lecz kwestie zoologiczne nie dotychczasowy tam najbardziej wazne, podobnie

jak leksykograficznej natury uslugi o nazwach koni albo wielbladow filologa Al-Asma'iego. Procz nauk przyrodniczych rozwijala sie takze milosc madrosci,

literaturoznawstwo, historiografia i geografia powiazana precyzyjnie z literatura podroznicza, ustawa islamu, teologia i muzykologia.

Madrasy. W calej XI i XII po. w planecie islamu zaczely powstawac swoje i schludno muzulmanskie osrodki naukowe, ktore okreslic wolno takze imieniem

"muzulmanskich uniwersytetow", tzw. madrasy. Pierwsza pochodzace z nich byla zalozona po 1065 r. w Bagdadzie przez seldzuckiego wezyra Nizama

al-Mulka An-Nizamijja. Studia po An-Nizamijji obejmowaly przede wszystkim ustawa muzulmanskie szkoly szafi'ickiej a takze teologii po duchu

aszaryzmu. Program obejmowal takze nauczania swieckie, nade wszystko filologiczne. W calej An-Nizamijji wykladali najwybitniejsi reprezentanci nauki

arabsko-muzulmanskiej, np. mysliciel Al-Ghazali, filologowie At-Tibrizi i Al-Dzawaliki. Upadek uczelni przyszedl ok. 1395 po najezdzie Hulagu dzieki

Bagdad (1393). Nizam al-Mulk zalozyl w dalszym ciagu inne akademie o identycznej nazwie, metrow. in po perskim Niszapurze. Madrasy owe staly sie

przykladem dla na masowa skale powstajacych od tego czasu madras muzulmanskich m. in. w Egipcie i Jordani. W danym Bagdadzie po 1234 r., na

krotko poprzednio upadkiem dynastii abbasydzkiej stanela Al-Mustansirijja, ustanowiona przez kalifa Al-Mustansira (1226–42). Byla pani pomyslana jak

seminarium w celu studiowania czterech szkol uprawnienia muzulmanskiego, lecz nauczanie miescilo takze nauczania filologiczne, astronomie,

matematyke i medycyne. Niedaleko madrasy dzialal takze szpital, laznie, kuchnia oraz zasobna biblioteka liczaca ok. 80 000 tomow. Upadek tejze

uczelni, podobnie jak An-Nizamijji, przyszedl ok. 1395 po najezdzie Hulagu dzieki Bagdad.

Wspolczesna nauka po swiecie arabskim. Odrodzenie nauczania w planecie arabskim nastapilo w XIX w. Pozostala ona wyprawiona na wzor europejski.

Powstalo wiele uniwersytetow, akademii nauk i osrodkow badawczych, ktore aczkolwiek opieraja sie przede wszystkim na dokonaniach nauki zachodniej.

Najwazniejsze naukowe osrodki wspolczesnego swiata arabskiego to nade wszystko Kair, Bagdad, Bejrut i Damaszek, dodatkowo Tunis i Algier. W calej

poczatkach 20 w. zaczely powstawac po swiecie arabskim akademie nauk. Pierwsza byla Akademia Jezyka Arabskiego (Madzma al-Lugha al-Arabijja) w

Damaszku. W 1932 r. stanela Akademia Jezyka Arabskiego po Kairze, zas w 1947 Iracka Akademia Nauk (Al-Madzma al-Ilmi al-Iraki). Podobnego

rodzaju organizacje funkcjonuja obecnie dodatkowo m. in. w Arabii Saudyjskiej i Maroku. W dziedzinie nauk muzulmanskich najwiekszym autorytetem

cieszy sie kairski uniwersytet Al-Azhar.

SPIS ESENCJI

Sztuka

M

alo wprawny stan doswiadczen nad metoda arabska czasu przed muzulmanskiego pozwala zaledwie na sformulowanie ciaglosci jej przejawow od

czasow prehistorycznych; polozenie Arabii na szlaku ladowym laczacym Afryke pochodzace z Eurazja powodowalo oddzialywanie dzieki sztuke arab.

kultur Egiptu, Mezopotamii, Krety, Grecji i Rzymu. Zabytki sztuki poprzednio muzulmanskiej znajduja sie zgrupowane po trzech rejonach Plw. Arabskiego:

polnocno - zachodni (wzdluz szlaku Mekka–Medyna–Morze Srodziemne), pd. -zach. (Jemen, Aden, Hadramaut) i wsch. (Al-Hasa, Bahrajn). Pierwszy

pochodzace z nich niesie zabytki rzymsko -nabatejskie, nawiazujace do sztuki hellenistycznej, Egiptu i mezopotamskiej: Petra (zespol grobowcow i

swiatyn), ruiny swiatyn (Dzabal Ramm, pol. II po., Ar-Rawwafa, odrebnej polowie II w. ) i grobowce skalne (nekropole w Midjan i Hatra, I po. ); rzezbe

reprezentuja pelnoplastyczne posagi monarchow i reliefy figuralne. Najbogatszy w zabytkowe budowle obszar pd. -zach. Arabii skupia gl. liczne relikty

arch. (najwczesniejsze z czasu sabejskiego, VIII–VII w. p. n. e. ). Byly to budowle kamienne odznaczajace sie idealna konstrukcja i technika (m. in.

struktury drewno-kamienne, swietne w etiopskiej sztuce) pochodzace z filarami wykonywanymi czesto pochodzace z blokow monolitycznych, z kapitelami

kostkowymi lub o postaci odwroconej piramidy schodkowej pochodzace z motywami zabkow. Sciany pokrywano stiukiem, polichromia i brazowymi

blachami. Palace, z fasadami rozczlonkowanymi ryzalitami, byly wielopietrowe. Swiatynie zakladano na planie prostokata pochodzace z apsyda (Sirwah,

pocz. VIII w. p. n. e. ), prostokata (Main, VI w. p. n. e. ), kwadratu (Ghajbun) i elipsy (Marib). Rzezba wykazywala duza zaleznosc od sladow obcych (gl.

importowane rzezby egejskie i gr., od III po. p. n. e. dominacja wplywow hellenistycznych). W rzezb. tworczosci rodzinnej, oprocz dziel wybitnych

(alabastrowa glowa kobieca z nekropoli Timna, A, takze w. p. n. e. ), znajduja sie znane gl. rzezby na temat ciezkich, prymitywnych formach (maski

grobowe, statuetki przodkow). Rzemioslo artystyczne okazuje sie byc znane gl. z towarow zlotniczych i metalowych. Sztuke wsch. Arabii, bedacej w

zasiegu wplywow mezopotamsko-perskich., reprezentuja niewiele przyklady rzezby kamiennej i terakoty. Arabska kultura poprzednio muzulmanskiej

wywarla decydujacy wplyw na sztuke etiopska, zas wiele jej elementow utrwalilo sie po sztuce islamu.

SPIS ESENCJI

Muzyka

Na temat

muzyce arabskiej przed muzulmanskiej niewiele wiadomo; od VII w. stopniowo ksztaltowala sie wspolna obszar kulturowy muz. narodow wyznajacych

religia islamska, o detalach kultur: syrji, persji, cypru, bizantyjskiej, polnocno -afrykanskiej, hiszp.; muzyka odgrywala istotna funkcje w obrzedach

religijnych, posiadala tez istota spol. -wychowawcze (traktaty Al-Kindiego, Al-Farabiego, Awicenny); dominowala melodia wokalna jednoglosowa,

melizmatyczna, niekiedy z zastosowaniem cwierctonow; na temat zasadzie ksztaltowania formy rozstrzyga makam; specyficzne jest zasobnosc barw

tlumionych, nosowych, brak kontrastow dynamicznych, heterofonia. Instrumentarium: tanbur, al-ud, rebab, kemange, instrumenty dete drewniane, bebny

— tamburiny. Zahamowanie rozwoju muzyki arab. w koncu XV w. wiazalo sie pochodzace z upadkiem politycznym potegi islamu. W 20 w. progres

tworczosci muz. nawiazujacej sluzace do folkloru i zdobyczy glob. kultury muzycznej.

SPIS ESENCJI

Kaligrafia

K

aligrafia okazuje sie byc najwyzsza postacia sztuki islamu, najbardziej standardowym wyrazem demona tej religii.,, Glos! Twoj Pan okazuje sie byc

najszlachetniejszy! Ten, ktory nauczyl czlowieka przez pioro; nauczyl czlowieka tego, czego pan nie mial swiadomosc " -mowi pierwsze odkrycie. Jako ze

Pan przemowil poprzez arabsku, zas Jego slowa zostaly poprzez raz glowny zapisane po jezyku arabskim, arabski jezyk i pismo staly sie pieknym

skarbem wszystkich muzulmanow. Jedynie znajac je, czlowiek mial mozliwosc miec nadzieje pojecia Boskiego przeslania. Nie stalo wazniejszego

zadania niz magazynowanie i przenoszenie tego wartosciowego daru. Muzulmanie okazuja swa wdziecznosc wyrazajac ja we wszystkich odmianach

uprawianej przez nich sztuki.,, Pismo Boga sprawia, ze prawda wyplywa na jaw" -glosi zwyczaj Proroka. Pismo arabskie, jakim sposobem przyjelo sie

powszechnie baczyc, nawiazuje otwarcie do alfabetu nabatejskiego, ktory z kolei wywodzi sie pochodzace z liter aramejskich. W czasach piedziesiatych

VII w. na wstepie pelne wersje Koranu sa zapisane po formie nazywanej dzazm, noszacej znamiona sladow nabatejskich. To zainspirowalo progres

pisma kufickiego, o twardym kwadratowym zarysie, ktore stalo sie najbardziej rozpowszechnionym stylem zapisu tekstow koranicznych. W tym samym

czasie rozwinela sie kursywa sluzaca sluzace do pisania dokumentow administracyjnych i korespondencji prywatnej. W polowie X po. wyksztalcilo sie

szesc kapitalnych wzorow islamskiej kaligrafii: suls, naschi, muhakkak, rajhani, tauki i ruka. Wkrotce wprowadzono je sluzace do zapisu Koranu,

stwarzajac tym samym wiele oryginalnych mozliwosci w celu uzyskania efektow dekoracyjnych. Istnialy rowniez 4 inne zasadnicze rodzaje dokumenty:

sumar, ghubar, uzywane wielokrotnie w miniaturowych egzemplarzach Koranu, talik, zwlaszcza popierane przez Safawidow a takze nastalik, ktore, choc

nie cieszylo sie popularnoscia posrod Arabow, pozostawalo przez nieopodal cztery stulecia ulubionym pismem Iranczykow, Turkow i muzulmanow

indyjskich.

Kaligrafia byla i jest w dalszym ciagu bardzo wielce ceniona. Tamerlan i tej potomkowie roztaczali nad ta dziedzina sztuki szczegolny patronat, podobnie

jak Safawidzi, Mongolowie a takze Osmanie. Formy dekoracji kaligraficznej mozna spotkac naokolo: na plytach nagrobnych, tkaninach, na dzbanach,

broni i plytkach ceramicznych. Kaligrafia przybiera czesto niezwyczajne ksztalty po dekoracji budowli. Slowa zaczerpniete z Koranu sa jednakowo

waznym elementem ozdabiania meczetow, jak osoby Chrystusa po kosciolach chrzescijanskich. Symbolizuja ow kredyty dar Boga przekazany

internautom.

SPIS ESENCJI

Alfabet

Alisci kilka zwrotow i wyrazow w jezyku arabskim:

marhaban - witam

kayfa haluka / ki - Jakim sposobem sie odczuwasz? Co rozlegac sie? koncowka (ki) oznacza rodzaj zenski

ana - ja

anti - ty / anta - ty

nahnu - my

hal - czy

ayna - porzadnych

mata - kiedy

kayfa - jakim sposobem

bi-kam - za ile

min ayna - skad

Ila ayna - dokad

man - kto

dzierzy - jakie mozliwosci

mada - czego

na`am - naprawde

la - nie

huwa - pan

hiya - ona

huna - w tej okolicy, tutaj

hunaka - w tamtym miejscu

hada - ten, to

hadihi - ta

szukran - dziekuje

aflan - przepraszam

ila - sluzace do

fi - w

masmuka / ki - jakim sposobem masz dzieki imie?

ismij - moje imie okazuje sie byc.......

min ayna anta/i - skad jestes?

ana min Bulanda - ja jestem z Naszego kraju

ayna taskunu, taskunina - gdzie mieszkasz?

askunu fi Buznan - mieszkam po Poznaniu.

kalbun - pies

babun - drzwi

kitabun - publikacja

bintun - dziewczyna

laladun - mlodzik

dzamilun - piekny

dzamilatun - zachwycajaca

nadzmun - gwiazda

ridzlun - noga

darsun - lekcja

dzadidun - oryginalny

dzaddun - dziadek

dzarun - sasiad

zauldzun - maz

zauldzatun - zona

sarirun - lozko

szajun - herbata

kahlatan - kawa

safarun - podroz

kabirun - duzy

kataba - pisal

sikkinun - noz

salimun - zdrow

filmun - film

insanun - czlek

mauzun - banany

yaumun - dzien

madinatun - miasto

hubzun - chleb

laqabun - nazwisko

funduqun - dom

baytun - dom

lissun - zlodziej

dayfun - gosc

maridun - slabowity

maradun - choroba

tabibun - doktor

tabibatun - lekarka

qitarun - sympatia

SPIS ESENCJI

3. dwoch Zycie powszednie i zwyczaje

Obyczaje

Na temat

procz pieciu filarow wiary oraz nakazow i zakazow szari'atu, cykl zycia muzulmanina reguluja okreslone, wynikajace pochodzace z religii i tradycji,

specyficzne czynnosci, ceremonie i ceremonii.

Z dwiema takimi czynnosciami wiaza sie urodzenie dziecka. Skoro tylko dziecko sie urodzi, rodzice powinni wykonac jego calkowitej rytualnej ablucji.

Potem sluzace do jego prawego ucha szepce sie azan, a sluzace do lewego iqame (zapowiedz zarania religijnego nabozenstwa). Siedem dni poprzez

urodzinach trzeba dziecku ogolic glowe i nadac jemu imie (noworodek przewaznie dostaje imie badz po proroku, albo poprzez ktoryms pochodzace z

czlonkow tej rodu albo po jednym sposrod bohaterow islamu). Urzednik religijny lub szanowana osoba unosi wowczas do gory dziecko, trzyma jego

glowke w kierunku Mekki i szepce mu sluzace do ucha nazwane fragmenty Koranu oraz poprzez trzykroc tej imie. Z tej okazji wydaje sie przyjmowanie

rodzinne. Matka i pociecha pozostaja w domu przez czterdziesci dni, jakie mozliwosci ma zachowywac noworodka poprzednio zlym okiem. Z tego tez

powodu dziecko nosi czesto nadzwyczajny amulet.

Dwie kolejne ceremonii znacza sezon dziecinstwa: pierwsza jest naprawde zwana basmala. Gdy pociecha konczy 4 lata, wykonywana jest rodzinna

celebracja, na ktorej udziela sie jemu pierwszej kursow. Recytuje sie slowa, jakimi pierwszy raz aniol Gabriel zwrocil sie do Mahometa (Koran 97: 2):

„Glos! w reputacja twego Pana, ktory stworzyl! Stworzyl dziecka z grudki krwi zakrzeplej! Glos! Twoj Pan okazuje sie byc najszlachetniejszy! Ten, ktory

nauczyl czlowieka za posrednictwem pioro; nauczyl czlowieka tego, czego pan nie mial swiadomosc. ― W dalszej kolejnosci dziecko powinien

powtorzyc formulke. Tak zaczyna sie tej edukacja.

2 wazna celebracja dziecinstwa to obrzezanie. Islam przejal obrzezanie, tak jak wiele innych obyczajow, z wczesniejszych religii i kultur (stosowali je

dawni Afrykanie, Etiopczycy, Egipcjanie, Hebrajczycy). Sam Koran nie zawiera jakichkolwiek dotyczacych tego wskazowek, lecz prawo muzulmanskie

wyraznie nazywa je jak obowiazujace meskich potomkow; robi sie jego w stulecia od paru do kilkunastu lat. Obrzezanie przeprowadza doktor lub osoba

do tego przyuczona. Z obrzezaniem, wielkim rodzinnym swietem, znajduja sie zwiazane uroczyste, wystawne ceremonie, a chlopcy dostaja z tej okazji

prezenty. Zabieg ow wlacza ich po swiat singli.

W niejakich regionach swiata muzulmanskiego praktykuje sie obrzezanie dziewczynek. Uzasadnia sie to dazeniem sluzace do ograniczenia pociagu

plciowego kobiet. Pochodzenie tej praktyki nie wystepuje nic wspolnego pochodzace z islamem — jest to obyczaj przejety od Afrykanow. W calej tradycji

muzulmanskiej jest tylko i wylacznie mowa na temat obrzezaniu chlopca. Wladza religijna pozostaje wobec owego zwyczaju bezsilna. Obrzezanie

dziewczynki to, zgodnie z naszymi dzisiejszymi pojeciami, okaleczenie jej seksualnie i skrzywdzenie po odczuciach. W przeciwienstwie do obrzezania

chlopcow, przeprowadza sie je dyskretnie i bez pompy. Tenze zwyczaj w porownaniu do dziewczat najsilniej jest zakorzeniony w ludowej tradycji po

Sudanie i w Egipcie, gdzie, wbrew prawnego zakazu, do obecnie sie jego stosuje.

Stan malzenski uchodzi zbytnio zalecane przez Koran i cieszy sie po islamie duzym powazaniem. Az do obowiazkow faceta w malzenstwie nalezy

zapewnienie zonie lub zonom dachu nad glowa, pozywienia i ubrania. Dziewczyny, przynajmniej podlug prawa, niepodobna zmusic do tego, zeby

aktywnoscia lub majatkiem przyczyniala sie do utrzymania domu. W calej malzenstwie muzulmanskim nie istnieje wspolnota dobr mezczyzny i kobiety

(moze ona chetnie rozporzadzac swa wlasnoscia).

Sunna mowi, ze kobiety nie powinno sie wydawac zbytnio maz bez jej potwierdzenia. Jednak zbytnio oznake przyzwolenia moze wystarczyc jej milczenie.

Zgodnie z opinia wiekszosci autorytetow, opiekun damy (ojciec lub, gdy jego nie ma, najblizszy jej krewny) zawiera zwiazek malzenski w jej imieniu i

moze ja zmusic sluzace do poslubienia wybranego przez siebie mezczyzny. Nawet wsrod sredniego pokolenia osoby z lepszym wyksztalceniem duzej

ilosci ojcow mniema za wyrazne, ze sami wybiora dorastajacym corkom wlasciwych mezow. Koedukacyjny system szkolnictwa poczynil aczkolwiek w

praktykowaniu owego zwyczaju pewne wylomy. Wymog, aby narzeczona byla dziewica, okazuje sie byc jednak nadal aktualny. Ceremonial zaslubin jest

w stanie, zaleznie od miejscowego zwyczaju, odbyc sie w meczecie, w urzedzie, w domu pana mlodego lub panny mlodej. W uroczystosci musi

uczestniczyc dwoch doroslych swiadkow.

Islam dopuszcza instytucje poligamii. Historycznie wielozenstwo mialo byc rodzajem na ochrone kobiet, ktorych w spoleczenstwie beduinskim stalo

wiecej anizeli mezczyzn. Prorok Mahomet nalegal — i sam dawal przyklad — by wyznawcy zenili sie z wdowami po poleglych za wiare muzulmanach.

Za pomoca tej przedsiebiorstw kobiety samotne zyskiwaly meska opieke, dajaca im ochrone przetrwania; organizacja poligamii byla wiec w celu wielu z

tych propozycji jedynym rodzajem zabezpieczenia, materialnego i moralnego. Werset Koranu (4: 3), z jakiego wywodzi sie prawo faceta do zwiazku

malzenskiego poligamicznego brzmi: „Zencie sie zatem pochodzace z kobietami, ktore sa w celu was przyjemne — pochodzace z dwiema, trzema,

lub czterema. Lecz wowczas gdy sie obawiacie, ze nie bedziecie sprawiedliwi, zencie sie tylko pochodzace z jedna badz z tymi, ktorymi zyskaly wasze

prawice. "

Koran obwarowuje dlatego wielozenstwo okreslonymi warunkami. Pozwala sie w tej okolicy mozliwosc zawarcia przez mezczyzne zwiazku chociazby z

czterema kobietami, powinien on aczkolwiek traktowac je jednakowo i sprawiedliwie. Niektorzy wspolczesni mecenasi uwazaja tamten werset zbytnio

podstawe sluzace do odrzucenia wielozenstwa i dowodza, ze duch tego nakazu postuluje faktycznie monogamie, gdyz nie mozna sprawiedliwie

traktowac wieksza ilosc wiadomosci niz niejakiej zony. Powszechnie preferuje sie, by mezczyzna przez kompletne zycie pozostal wierny niejakiej

kobiecie. Aktualnie w niejakich krajach (Tunezja, Turcja) wielozenstwo zostalo calkiem zniesione, zas w roznych krajach glowna zona powinien wyrazic

zgode dzieki drugie zwiazek malzenski meza.

Wzory slubu nazywa zawarta poprzednio nim umowa przedmalzenska. Glowne punkty klasycznej intercyzy to wielkosc posagu a takze warunki

potencjalnego rozwodu. We wspolczesnych intercyzach wyklucza sie czesto ozenek z glowna kobieta. Istotna czescia umowy malzenskiej okazuje sie

byc mahr — wykup zbytnio narzeczona. Sluzy on czesto do zakupienia niezbednych urzadzen gospodarskich i strojow w celu kobiety. Tenze rodzaj

wiana od malzonka zabezpiecza transakcja kobiety — suma ta zostaje obok niej, jak mezczyzna decyduje sie na rozwod.

Do rozwodu teoretycznie nalezy, by mezczyzna powiedzial trzykrotnie „rozwodze sie z toba. ― W rzeczywistosci nie jest to takie zwyczajne, w gre

wchodzi bowiem wspomniana kara pieniezna w postaci sumy, jaka mezczyzna wniosl do zwiazku malzenskiego. Kobiety maja mozliwosc sie udzielac

rozwodu z rozmaitych powodow, zas mianowicie: grozna choroba malzonka, nie wywiazywanie sie przez meza pochodzace z obowiazku utrzymania

rodziny, okrutne traktowanie zony. W Pakistanie do powodow rozwodu przynalezy niezgodnosc charakterow. W razie rozwodu prawo sluzace do opieki

powyzej dziecmi po poczatkowym czasie ich zycia zostaje na ogol przyznane matce. Wedlug niejakich szkol, oryginal zachowuje ustawa opieki powyzej

synami sluzace do siodmego roku kalendarzowego zycia badz do momentu osiagniecia przez nich dojrzalosci, nad corkami az do katalogow

pelnoletnosci lub zamazpojscia. Ustawowa reprezentacja dzieci nalezy do ojca.

Istnieje kilka okolicznosci, ktore wedlug uprawnienia islamu wykluczaja malzenstwo. To znaczy mezczyzna nie moze: byc spokrewniony z zona zbyt

nieopodal, miec zbytnio zony jednoczesnie dwoch siostr, byc nizszego stanu anizeli kobieta. Kobiecie nie mozna wyjsc zbytnio nie muzulmanina,

natomiast muzulmanin moze poslubic nie muzulmanke. Wychodzi sie bowiem pochodzace z zalozenia, ze to ojciec decyduje na temat religijnym

wychowaniu dzieci, wobec tego gmina muzulmanska nie posiada zadnej oplaty. Muzulmanka nie moze jednak poslubic nie muzulmanina, poniewaz przy

takim rozwiazaniu jej dzieci wyrastalyby po innej wierze.

Wolna niewiasta po zgonu meza przez cztery miesiace i 10 dni powinien zachowac zalobe, po rozwodzie zas odczekac trzy miesiace przed powtornym

zamazpojsciem. Mezczyzna natomiast jest w stanie natychmiast wejsc w oryginalny zwiazek malzenski. Mahomet wprowadzil dla kobiet okres

przewidywania po to, by stalo wiadomo, albo kobieta nie spodziewa sie dziecka, i by mozna bylo jednoznacznie okreslic ojcostwo.

Zbyt cudzolostwo religia islamska kaze rowniez mezczyzne, jak i kobiete: „Cudzoloznicy i cudzoloznikowi wymierzcie poprzez sto batow, kazdemu

pochodzace z nich obojga"!... (Koran 24: 2). Kare te trzeba wymierzyc po obecnosci jakiejs liczby lojalnych. Stosowano ja jednak z rzadka, gdyz w innym

miejscu Koran (4: 15) wymaga czterech swiadkow czynu, zas ich wyszukanie nie potrafilo byc proste. Mezczyzna, ktory zarzucal swej zonie zdrada, a nie

potrafil przyprowadzic czterech swiadkow tego czynu, otrzymywal osiemdziesiat batow zbytnio znieslawienie. By uniknac sankcje, musial potwierdzic swe

slowa czterokrotna przysiega na Boga. Zona z kolei mogla sie bronic przysiegajac, ze malzonek sklamal. Po takiej czterokrotnej przysiedze kazde

musialo czterokrotnie zazadac, aby dosieglo jego przeklenstwo Boga, jesli nie powiedzialo prawdziwosci.

Smierc. Podczas gdy ktos odczuwa, ze okazuje sie byc bliski zgonu, powinien anulowac wyznanie wiary. Slowo Pan powinno okazac sie jego

prekursorskim slowem. Gdy czlowiek umrze, cialo okazuje sie byc natychmiast myte; spowija sie je calunem i przenosi do meczetu, gdzie wykonywana

jest pogrzebowe nabozenstwo. Cialo okazuje sie byc potem przenoszone do grobu. Zmarlego chowa sie dzieki prawym boku, twarza w kierunku Mekki.

Niektorzy muzulmanie rzucaja na grob grudki gleby, recytujac adekwatny werset Koranu: „Z gleby was stworzylismy i uczynimy, ze sluzace do niej

powrocicie i pochodzace z niej panstwa wyprowadzimy poprzez raz drugi― (20: 55). Mahomet zabronil oplakiwania zmarlych, ale w tej okolicy islam

okazal sie bezsilny wobec panujacych zwyczajow — lamentowanie i rozpaczanie poprzez zmarlym okazuje sie byc powszechne po calym swiecie

muzulmanskim.

SPIS ESENCJI

Miasto

A, takze

stnialy dwie miejsca, wkolo ktorych zazwyczaj ogniskowalo sie zycie muzulmanow w miasteczku. Jednym z tych propozycji byl szeroki meczet,

porzadnych w ktorykolwiek badz piatek zbierali sie mieszkancy na poludniowe modly. Az do swiatyni przylegal zwykle targowisko, druga wazna instytucja

miejska. W bazarowych kramach starano przestrzegac sie wyraznej hierarchii w stosunku do lokalizacji miasta meczetu. Zatem sprzedawcy ksiag i

roznych wydawnictw lokowali sie niedaleko miejsc modlow, zas blawatnicy mozliwie najdalej siegajac sluzace do granic osrodka miejskiego. Tam

handlowano tez kilkoma towarami pochodzace z roznych zakatkow swiata. Wraz z bazarem graniczyly zajazdy lub miejskie karawanseraje, gdzie

podrozni mogli sie zatrzymac. Byly tez publiczne laznie, tak zwanym: hammamy, ktore zwracaly dzieki siebie obserwacje dymiacymi kominami oraz

nedznymi oszklonymi kopulami. Sluzyly ow kredyty potrzeba wierzacych muzulmanow w dziedzinie utrzymania rytualnej czystosci cialka. Byl t oswiat

rodzaju meskiego, otwarty i dostepny, porzadnych latwo zawieralo sie powiazania i razem biesiadowalo po kawiarniach.

Wraz z bazaru rozchodzily sie glowne aleje prowadzace do rozmaitych dzielnic. Od momentu nich biegly mniejsze uliczki gubiac sie w slepych zaulkach.

Wowczas gdy obcy przybysz opuszczal zgielk bazaru, sluzace do jego swiadomosci docierala niedlugo wszechogarniajaca milczenie, przerwana nieraz

glosami kobiet, dobiegajacymi zza wysokich murow bez okien. Mial wowczas wrazenie, ze przygladaja jemu sie niewidzialne twarze, zas on juz sam

narusza prywatna sfere ludzkiego zycia. Takiego typu odczucie nie byly jak osobliwym, gdyz poszczegolne dzielnice zamieszkiwaly zazwyczaj

jednorodne wspolnoty powiazane wspolnota religijna, analogiczna przynaleznosc etniczna i dla zarobku. W rzeczywistosci dzielnice miasta

dotychczasowy pod tymze wzgledem zwyczajne i tak odrebne, by mozna je uwazac za placowki administracyjne. Wejscie,, stanowila wielka brama jaka

zamykano dzieki noc" - pisze zyjaca w 20 wieku mieszkanka Kairu.,, Posrodku bramy znajdowaly sie miniaturowe drzwi, ktorych pilnowal stroz. Brama

byla reliktem historii, kiedy chronila dzielnice poprzednio zlodziejami, zbuntowanym pospolstwem i rozwscieczonymi zolnierzami". Przez wszystkie

stulecie sedziwe wzorce nie sprostaly wyzwaniom zachodzie cywilizacji wobec srodowisk spolecznosci muzulmanskiej. Nowe osrodka miejskiego wyrosly

niedaleko starych, zakladane czesto przez mocarstwa kolonialne, a nieraz przez przywodcow muzulmanskich, chcacych ukazac swoim ziomkom po

nowych budowlach sile analogiczna zachodowi. Sporadycznie planowano je wokol kluczowego meczetu. Preferowano raczej administracyjne,

symboliczne srodek wspolczesnego ciebie, gdzie miescily sie banki i biura zarzadow firm gospodarczych pozostajac zwykle po rekach nie muzulmanow.

Nalezy porownac New Delhi po Szahdzahanabadem i polnocny Teheran z poludniowym. W budowanych na wzor zachodni dzielnicach znajdowaly sie

rozlegle bulwary, kina, wiezowce mieszkalne, w ktorych zachodnia niechec sluzace do kontaktow matrymonialnych moze podmienic cieple stosunki

miedzy osobami starych dzielnic.

SPIS ESENCJI

Wies

W calej

iekszosc muzulmanow nie byla czy koczownikami, czy mieszkancami miejscowosci. Najwieksza gromade w populacji stanowili wiesniacy. Wiemy

aczkolwiek o tych propozycji najmniej. Zostalo niewiele dokumentow i godnych uwagi zabudowan. Wiesniacy z reguly trzymali sie na uboczu

obowiazujacych wydarzen, pragnac przede wszystkim przetrwac. Najlepsze przymioty wiesniaka uslugiwaly zachowaniu obecnych zwyczajow i

ukazywaniu zywotnosci tradycji. Wprowadzenie innowacji, przejawianie inicjatywy, oczarowanie modnymi nowosciami nie dotychczasowy w tym

otoczeniu pozadane. Takiego typu zachowania zdolaly powodowac troski. Islam dzieki wsi dodatkowo nalezalo przysposabiac do rodzimych potrzeb. Na

ogol byl to islam mistykow i sanktuariow. Rozwijal sie i rosl w sile razem pochodzace z wiejska spolecznoscia przez dziesiatki lat, przejmujac niektore

eksperymenty kultow poprzednio muzulmanskich, podobnie jak grob swietego mogl pozostac wzniesiony dzieki wczesniejszym obszarze kultu.

20 wiek niosl ze soba oryginalne wyzwania w celu wsi. Reforma komunikacji i procesy integracyjne w gospodarce narodowej i miedzynarodowej ulatwily

kontakt pochodzace z bardziej swiadomym pojmowaniem islamu w miejscowosciach. Mieszkancy wioski zaczeli rozumiec, ze katalogow uswiecone

tradycja praktyki swiete nie odpowiadaja nowemu obrazowi muzulmanina. W tym samym czasie poddawani byli coraz potezniejszej kontroli wraz ze

strony przedstawicieli nowoczesnego ciebie, miedzy innymi w dziedzinie podatkow. Narzucana im oryginalne wzory majace niewiele wspolnego z

islamem. Obok tradycyjnego przywiazania sluzace do swietych rozwijal sie oryginalny islam reformistyczny i oryginalny sekularyzm.

KATALOG TRESCI

Budynek

M

uzulmanskie domy roznia sie na calkowitym obszarze swiata islamu w zaleznosci od wplywow formy ich budowy siegajacych czasu przed islamem, a

takze regionalnej gospodarki, kryteriow klimatycznych, obecnych materialow i technik budowlanych. Oczywiscie wskazania islamu po kwestii

odosobnienia kobiet a takze wysoka ranga rodziny wywarly wplyw dzieki wypracowanie ogolnego podejscia sluzace do funkcji mieszkania. Miala to byc

glowna przestrzen prywatna, gdzie rodzina moglaby manipulowac i wypoczywac. Charakter mieszkania byl swietny jego domownikom, lecz

uwzgledniajac nan z zew. niewiele dawalo sie odczytac, zwlaszcza ze prezentowal swiatu surowe i niedostepne mury. Czesto tez wznoszono slepe

sciany. Wowczas gdy jest to sciana z oknami na poziomie parteru, przez ktore moze przenikac ludzki spojrzenie, bywaja ow kredyty zawsze miniaturowe,

zakratowane i dostatecznie wielce umieszczone, by nikt nie mogl przez nie zagladac. Okna znajdujace sie wyzej znajduja sie szersze, zasloniete

okiennicami i wychodza dzieki ulice. Wszelakie elementy mieszkania projektuje sie w ten sposob, aby nikt nie mogl zorientowac sie w zajeciach

domownikow, zas jednoczesnie tej mieszkancy nie naruszali prywatnosci innych osoby.

Glowne wstapienie jest rozlegle, niekiedy monumentalne. Do tej dekoracji korzysta sie barw i symboli przynoszacych pomyslnosc. Wszystko to zaznacza

waznosc korytarza prowadzacego pochodzace z miejsca publicznego do prywatnego. Jesli mezczyzna znajdzie sie juz wewnatrz, w charakterze goscia,

zostaje wylansowany do meskiego pokoju przyjec, usytuowanego na ogol w poblizu wejscia, aby zredukowac niebezpieczenstwo zgromadzenia kobiet

pochodzace z domostwa. Miejsce to ustala reprezentacyjna czesc domu posiadajac swiadczyc na temat ekonomicznym statusie rodziny. W calej bogato

udekorowanym pokoju przyjec eksponuje sie cenne rzeczy nalezace sluzace do gospodarza. W tej okolicy gromadza sie mezczyzni pochodzace z

sasiedztwa. Marnuja wolny czas sluchajac strof poezji, ktore umilowanie wsrod muzulmanow jest przez kazdego znane. Traktuja rowniez dlugotrwale

dysputy swiete. Ta problematyka nigdy katalogow nie nuzy.

Wieksza czesc domu, podobnie jak ma to miejsce w namiocie koczownika, ustala domene damy. Okresla sie ja poprzez arabsku jak harem. Wyraz to

spokrewnione jest pochodzace z haram i oznacza,, swiety obszar", porzadnych wzbroniony okazuje sie byc wstep mezczyznom, z wyjatkiem

wspolmalzonkow a takze tych pochodzace z meskiej linii, ktorzy - ze wzgledu na bliskie pokrewienstwo - nie maja mozliwosc wstapic po zwiazki

malzenskie z domowniczkami. Kobiece sale rozmieszczone znajduja sie wokol dziedzinca. Kobiety spedzaja tam spora czesc zycia. W ostatnich latach

utrwalony podzial pomiedzy dostepnym w celu innych i prywatnym obrebem domu zostal naruszony. Chlopi i damy nalezace sluzace do rodziny, a takze

ze soba nie spokrewnieni, biora udzial w randkach towarzyskich, choc nie zawsze nadchodzi im to z latwoscia. Oprocz tego nowoczesne branza

budowlana dostosowalo sie do ulegajacego zmianie wzorca i rzadko czyni architektoniczne ustepstwa dla islamu.

KATALOG TRESCI

Sztuka kulinarna

K

uchnia jest urozmaicona i najczesciej chwalona przez cudzoziemcow. W calej szerokim komplecie potraw wspolwystepuja rowniez potrawy o wyjatkowo

starej starego testamentu. Potrawy standardowe oparte znajduja sie czesto dzieki kuchni nomadow. Jedynie po luksusowych kawiarniach duzych hosteli

mozna zdobyc dania europejskie. W odmiennych podaje sie jedzenie arabskie. Podstawowymi wytworami kuchni irackiej sa: mieso (przewaznie baranie),

drob, warzywa, ryz, pszenica, owoce.

Az do najbardziej znanych potraw naleza:

Kubba. Glownymi skladnikami przy sporzadzaniu kubby jest krupy pszenna i mieso baranie. Kasza ta, tzw. borghul, jest planowo preparowana

pochodzace z ziaren najlepszych gatunkow pszenic. Borghul miesza sie pochodzace z mielonym miesem baranim i dokladnie wyrabia na jednolita mase.

Wraz z tej mieszaniny formuje sie placki napelniane farszem pochodzace z mielonego miesiwa, orzechow, rodzynkow, pietruszki i cebuli a takze

przypraw korzennych. Nastepnie sprawia sie pochodzace z nich splaszczone kotleciki lub kuliste knedle i wrzuca na wrzaca wode.

Potrawa ta moze byc przyrzadzana dzieki rozne metody, w zaleznosci od skladu uzytego nadzienia. Kubba ma nieslychanie zepsuta tradycje, jak mowia

podawano ja na stole krola asyryjskiego Assurnasirapli II. Wspolczesnie okazuje sie byc specjalnoscia kuchni mosulskiej. Krok po kroku potrawa ta

przyjmuje sie w roznych miastach, zas szczegolnie po Bagdadzie.

Dolma. Jest to strawa rozpowszechniona w dominujacej ilosci miast irackich. Sporzadza sie ja pochodzace z farszu zawijanego w liscie winogron,

kapusty lub salaty. Moze zalegac tez pod postacia faszerowanej cebuli, dyni, baklazana (oberzyny), kabaczkow lub ogorkow. Nadzienie sporzadza sie

pochodzace z ryzu wymieszanego z mielonym miesem i przyprawami.

Kebab. Odpowiednio przyprawione i uformowane w ukladzie kielbasek mielone mieso baranie naklada sie na stalowe szpikulce i piecze dzieki ruszcie po

zarze wegla drzewnego. Potrawe podaje sie z marynatami, salata i cienkimi plackami (chubzami). Kebab jest daniem tanim i szybkim sluzace do

sporzadzenia.

Chubz. Jest to nieznaczny placek, srednicy talerza stolowego, sporzadzany manualnie z razowej maki pszennej na zakwasie lub dzieki drozdzach i

wypiekany po specjalnych piecach. Sama technika sporzadzania i wypieku okazuje sie byc bardzo pociagajaca i warta zobaczenia. Chubz jest

wylacznym pieczywem wypiekanym w niewielkich miejscowosciach: W calej wiekszych miejscowosciach sprzedawane znajduja sie rowniez samumy -

bulki z snieznej pszennej maki o ukladzie splaszczonego czolenka. Pieczywo innymi slowy bardzo rozkoszne i wyprzedawane zawsze mogl goracym.

Tikka. Sa to nadziane na stalowy szpikulec skrawki miesa baraniego i w dalszej kolejnosci pieczone dzieki ruszcie.

Gas lub Szawerma. Cienkie platy miesa baraniego nabija sie na szpikulec i przeklada dosc gesto plasterkami loju baraniego. Tak przygotowany ogrom,

wysokosci w porzadku. 50 cm i srednicy od paru do kilkunastu centymetrow, umieszcza sie po roznie, gwarantujacym obrot szpikulca w lokalizacji

pionowej. Palniki gazowe, znajdujace sie z niejakiej strony rozna, powoduja pieczenie sie miesiwa i tluszczu. Po upieczeniu, zewnetrzna czesc stosu

scina sie ostrym nozem w postaci drobnych skrawkow i mowi z marynatami lub pozostalymi przyprawami.

Kuzi. Potrawa ta nalezy do najslawniejszych dan. To zapiekane dzieki wielkiej tacy w piecu mlode jagnie, nadziane farszem z ryzu z suplementem

rodzynkow, orzechow, migdalow i calych jajek na twardo. Ryz zaprawia sie szafranem. Na zewnatrz mieso obklada sie rowniez ryzem z oliwkami i polewa

oliwa. Kuzi podaje sie na tacy, na ktorej jagnie bylo pieczone. Do miesiwa serwuje sie ostre sosy. Kuzi jada sie bez uzycia sztuccow kuchennych, sos

nagarnia sie trzymanym w palcach chubzem, uformowanym w ukladzie rynienki.

Kawusia. Zaparzana okazuje sie byc na sposob turecki i podawana w niewielkich filizaneczkach. Kawuche popija sie woda pochodzace z lodem.

Arak. Jest to chodliwy napoj alkoholowy, produkuje sie go pochodzace z daktyli. Ten slodki trunek zaprawiony okazuje sie byc olejkiem eukaliptusowym

lub anyzkowym. Pije sie go rozcienczony woda, wyrabia wowczas mleczna zawiesine.

KATALOG TRESCI

trzech. 3 Wojna w Iraku i Afganistanie

Wojna po Iraku

Na temat

d wielu lat bo az od roku kalendarzowego 1991 Irak zwodzil inspektorow rozbrojeniowych ONZ. Po zamachach 11 wrzesnia 2001 dzieki USA, George

Bush po Cincinati okreslil Irak jak jedno pochodzace z panstw osi zla. Bush postawil w celu Saddama Husejna ultimatum, badz opusci Irak, albo wkroczy

do Iraku wojsko AMERYCE. Sadam aczkolwiek byl nieugiety i postanowil zostac w polsce. George Bush powolujac sie na rezolucje Narodow

Zjednoczonych w ktorej dotychczasowy dowody, ze Irak dzierzy bron masowej zaglady i wbrew sprzeciwom Francji i Niemiec rozpoczal akcje militarna

przeciw Irakowi.

Wojna zapoczatkowala sie 20 Czerwca 2002 od bombardowania Irackich aplikacji wojskowych i od siedzib Saddama Husejna. Najpierw zdobyto miasto

Um-Kasr na poludniu Iraku jest to miasto portowe. W tym czasie Irak zaatakowal rakietami Kuwejt. Potem bombardowano wladze irackie po Bagdadzie

min. ministerstwa i palace Saddama. W kolejnym dniu po okolicy Basry plonely pola naftowe, a takze caly czas bombardowano Bagdad. Predkie

zdobycie lokalizacji wroga wojskom koalicji utrudnialy burze piaskowe. W drugim tygodniu rywalizacji Irakijczycy rozpoczeli masowo uciekac z osrodka

miejskiego Basra, jak to pozostali ostrzelani przez wlasne wojska z karabinow i mozdzierzy. Caly czas bombardowano Bagdad latajacymi fortecami B-52,

F-117 i B-2 niewykrywalnymi przez radary, a nawet rakietami Tomahawk wystrzeliwanych z pokladow niszczycieli zacumowanych u wybrzezy Iraku.

Nastepne miasta poddawaly sie wojskom koalicji, wybrane nawet bez wiekszych starc min. ekspresowo zdobyto An – Nassiriye. Kluczem sluzace do

sukcesu byla stolica Iraku Bagdad. Armia koalicji nielatwo walczyla na temat Bagdad i zajela miasto dopiero dziesieciu. 04. 2003 roku. W toku walk na

temat Bagdad wielokrotnie popelniano braki najbardziej patetycznym bylo wysadzenie pociskiem apartamencie dziennikarzy po hotelu „Palestyna―,

ostrzalu nie przezyl operator hiszpanskiej stacji Tele5, 37-letni Jose Couso i 35-letni Taras Protsyuk, dziennikarz firm Reutera. Elementem kulminacyjnym

po bitwie na temat Bagdad byl meczet po centrum miasta, ktory szybko zostal zdobyty. Powalono i zniszczono pomnik Saddama, oraz rozpoczyto

niszczyc wszelkie jego wizerunki w miasteczku jak i w calkowitym kraju. Od momentu tamtej pory mozna bylo mowic na temat ze metropolia Iraku

pozostala zdobyta. Biedni Irakijczycy pladrowali wszystko jakie mozliwosci mialo niejaka wartosc. Nawet probowano obrobic placowki dyplomatyczne.

Jednak amerykanie ustawili patrole i starali sie nie dopuscic sluzace do grabiezy. Wszelcy ludzie Saddama z rzadu juz ongis uciekli, zas Saddam w

jakims miejscu sie ukryl, alb tez uciekl, nikt nie mial swiadomosc. Pozniej zdobycie calego panstwa bylo obecnie praktycznie tylko i wylacznie

formalnoscia. Dawna armia Saddama poddala sie wojskom koalicji. W bitwach o Irak braly udzial polskie oddzialy min. Grom- nasza idealna jednostka

wyjatkowa. 1 maja 2003 prezydent USA George W. Bush oglosil zakonczenie wojny po Iraku. Faktycznie dzialania wojenne byly tylko i wylacznie

wstepem sluzace do utrzymania apartamencie i stworzeniu demokracji po Iraku. By utrzymac stabilizacje potrzeba zostanie wiele dni. Do tego zamiarze

Irak podzielono na obszary w tym strefe polska. A, takze wiele roznych kontyngentow prawie z na calym swiecie. We wrzesniu wielonarodowa dywizja

skladajaca sie z zolnierzy z 21 krajow ponizej dowodztwem naszego generala Andrzeja Tyszkiewicza bezposrednio przejela inspekcje nad czescia

terytorium Iraku. W listopadzie zginal 44-letni podpulkownik Hieronim Kupczyk pochodzace z 12. Dywizji Zmechanizowanej po Szczecinie byl pierwszym

naszym zolnierzem, ktory zginal po Iraku. W calej Grudniu Amerykanie odnalezli bylego dyktatora Iraku Saddama Husajna. Ukrywal sie w

zamaskowanym ceglami i ziemia schronie. Sytuacja po Iraku okazuje sie byc jeszcze nieopanowana, a 1 Czerwca 2004 wojska koalicji maja przekazac

wladze Irakijczykom. Jak do tego czasu nie znaleziono broni masowego razenia na terenie iraku.

KATALOG TRESCI

Polska Strefa Stabilizacyjna w Iraku

W

zawartosc miedzynarodowej dywizji wchodzi mniej wiecej 2350 zolnierzy polskich, 1650 ukrainskich, 1300 hiszpanskich, a takze zolnierze pochodzace z

kilkunastu roznych panstw, w szczegolnosci Bulgarii, Wegier, Litwy, Lotwy, Slowacji, Rumunii, Tajlandii, Filipin, Mongolii, Kazachstanu oraz pochodzace z

krajow Ameryki Srodkowej. Dowodca dywizja general Andrzej Tyszkiewicz ma sluzace do dyspozycji dodatkowo 2500 zolnierzy amerykanskich. Wsparcie

w zakresie organizacji strefy stabilizacyjnej zapowiedzialo takze NATO, jakiego wojska nie pojawia sie jednak po Iraku. General Tyszkiewicz dzierzy

trzech zastepcow: Hiszpana, Ukrainca i Polaka. Hiszpanie znajduja sie odpowiedzialni zbytnio prowincje Kadisija i Nadzaf, Ukraincy zbytnio Wasit, zas

Polacy zbytnio Karbale i Babilon. W calej tej krancowej prowincji, po miejscowosci al-Hilla, usytuowany okazuje sie byc sztab dywizji, tzw. Camp Babilon.

Az do zadan naszego kontyngentu trzeba m. in. nadzorowanie przywracania porzadku i bezpieczenstwa, pomocna dlon w stworzeniu organow potegi,

ochrona miejsc kultu religijnego i dobr kultury, nadzor nad repatriacja i wspieranie organizacji humanitarnych. Polska pas stabilizacyjna po Iraku okazuje

sie byc jedna pochodzace z czterech. Ulokowany jest w srodkowo-poludniowej czesci kraju. Naszymi sasiadami znajduja sie Amerykanie i Anglicy.

Podstawowe miasta w tamtym miejscu polozone to: Karbala, Nadzaf, Ad Diwanija, Al Kut i Al Hilla, porzadnych znajduje sie rezydencja polskiego sztabu.

Miasta owe stanowia jednoczesnie wazne osrodki kultu szyickiego, przyciagajace dziesiatki tysiecy pielgrzymow. Strefa okazuje sie byc gesto zaludniona,

zamieszkuje po niej prawie 3 mln. arabskich szyitow. Teren ow jest uksztaltowany nizinnie, sa tam pastwiska, obszary nawodnione i nieuzytki.

Poludniowa czesc polskiej obszary to pustynie i polpustynie z nielicznymi oazami. W calej okolicach wspanialych miast uprawia sie metrow. in. daktyle,

bawelne, a takze ryz, proso, jeczmien i pszenice. Miedzyrzecze Tygrysu i Eufratu to starozytna Mezopotamia, kolebka cywilizacji Sumeru i Babilonii.

Miesci sie tam kilka miejsc wpisanych do rejestru swiatowego dziedzictwa kultury. Teraz ich obrona rowniez nalezy do zadan Polakow, jako dysponentow

tych ziem. Miejscowa zbiorowosc ludzka moze przysparzac Polakom duzej ilosci klopotow. W calej Iraku w dalszym ciagu trwa walka partyzancka, zas

agencje informacyjne wciaz zawiadamiaja o atakach na zolnierzy przebywajacych po Iraku. Bardzo uciazliwe w celu Polakow znajduja sie panujace po

Iraku wytyczne klimatyczne. Wspolczesnie temperatura dochodzi do 45 C. W calej takich ustaleniach nie tylko jednostki sa narazeni na szybsze

zmeczenie, lecz rowniez przyrzad techniczny jest w stanie ulegac awariom.

SPIS ESENCJI

Wojna po Afganistanie

Natomiast

taki pochodzace z 11 wrzesnia dopisaly tez nastepna karte do przeszlosci Afganistanu. Oczy calego swiata jeszcze raz zwrocily sie na ow kraj dzieki

Bliskim Wschodzie. Przywodcy prawie wszystkich krolestw uwazanych zbytnio wspierajace terroryzm potepily atak i zlozyly kondolencje dzieki rece

prezydenta USA. Obserwatorzy mniemali, ze po tak zaawansowanej zywiolowej odpowiedzi swiata chociazby Talibowie potepia sprawcow Ataku. Jednak

stalo sie inaczej. Mulla Omar lecz rowniez nie potepil atakow i odmowil pozostawienia ukrywanego terrorysty, ale po afganskim radiach „Glos

Szariatu― wezwal wszystkich muzulmanow sluzace do dzihadu w przypadku ataku AMERYCE na tej panstwo. Rownolegle zagrozili atakiem na

sasiadow, ktorzy pozostana pomagac nowopowstalej Koalicji Antyterrorystycznej. Jednak sasiedzi nie zlekli sie grozb aktywnie przylaczyli sie sluzace do

dzialan przeciwko Talibom i ich gosciowi. Najwazniejszym sojusznikiem USA po tej kwestii stal sie Pakistan. Wywolalo to ogromne zdziwienie, poniewaz

ten kraj zawsze wspomagal ekstremistow afganskich, to oczywiscie na tej ziemiach wyksztalcili sie Talibowie, ktorzy pozniej organizowali akcje bojowe.

Dodatkowo prezydent tego kraju Musharraf mial przeciwko sobie ogromna rzesze oponentow wywodzacych sie z organizacji islamskich. Pakistan podjal

proby mediacji na temat wydania przez Afganistan Bin Ladena. Niestety nie przynioslo to jakichkolwiek rezultatow, spotkali sie pochodzace z odmowa

kooperacji. Talibowie rozpoczeli gre dzieki zwloke informujac, iz kwestie rozpatrzy sugestia ulemow. Ta jednak wydala oswiadczenie, ze saudyjski

zamachowiec korzysta wraz ze swietego uprawnienia goscinnosci i nie moze okazac sie sila wydalony. Wezwala aczkolwiek Bin Ladena do opuszczenia

kraju. Talibowie bowiem potrzebowali czasu, aby przed ewentualnymi atakami rozprawic sie pochodzace z opozycyjnymi wojskami, ktore kontrolowaly

polnocne krainy Panczisziru. Nie jawi sie byc tez zbiegiem okolicznosci, ze na kilkanascie dni poprzednio atakami dzieki WTC Talibowie podejmowali

proby zamachu dzieki charyzmatycznego wodza owej opozycji Ahmeda Szaha Massuda. We wrzesniu samobojcy pod pozorem wywiadu telewizyjnego

zabijaja Massuda. Opozycja twierdzila, iz ucierpial on po ataku, jednakze zyje. Lecz niestety stalo inaczej, duze tlumy zalobnikow pozegnaly wlasnego

wodza w czasie pogrzebu. W calej miedzyczasie opozycja szykowala sie do rywalizacji. Przywodztwo opanowal szef wywiadu general Fahim. W polowie

wrzesnia Talibowie rozpoczeli atak naziemny i lotniczy dzieki pozycje Sojuszu Polnocnego.

Ameryka zapowiedziala smiale dzialania przeciwko Talibom, tak samo poczynila Rosja. Oba panstwa postawily po stan gotowosci swoje placowki

bojowe. W calej rejon Zatoki Perskiej wplynely lotniskowce, po Pakistanie wyladowali komandosi. Oba kraje a takze Iran przerzucily ogromne ilosci

sprzetu wojskowego dla Sojuszu Polnocnego. Oryginalnie planowano, ze wojska Massuda z polnocy i Sojusz Poludniowy pochodzace z Iranu wojska

gen. Dostuma uderza dzieki Talibow oslabiajac ich sytuacje i wywolaja powstanie i wojne domowa przeciw rezimowi. Jednak Talibowie stanowili mocna

sile. Amerykanie nie wysuwali juz wieksza ilosc wiadomosci zadan, zaczely sie pieczolowite przygotowania sluzace do ataku dzieki Afganistan.

Rozpoczely sie loty samolotow zwiadowczych, ktorych obowiazkiem bylo okreslenie celow atakow Sojuszu Polnocnego a co wiecej przygotowywaly atak

lotniczy AMERYCE. 13 grudnia opozycja rozpoczela swe napady na plany lotnicze i bazy Talibow, wprowadzajac ogromne zniszczenia po lotnictwie,

paliwach i rozgardiasz organizacyjny oponentow.

Rzadzacy krajem islamisci mieli nadzieje, ze w sytuacji wypadku spolecznosc Afganska zmobilizuje sie i wraz z nimi stanie do defensywy. Jednak po slad

zbytnio uciekajacymi stamtad obcokrajowcami poszly setki wspollokatorow Afganistanu. Jednostki sa zmeczeni wojnami, panuje tam nieszczescie, glod.

Nie ma tez poparcia dla Talibow do nikogo juz nie przemawialy ideologie walki pochodzace z „wielkim szatanem―. Radykalizowaly sie tez postawy w

duzej ilosci obozach dzieki granicach panstwa. Sa to ugrupowania uchodzcow uciekajacych przed dodatkowymi wojnami. Jednostki ci nie zostali

wpuszczeni do krajow sasiadujacych po obawie poprzednio katastrofa humanitarna. W ten sposob stali sie uchodzcami we osobistym kraju. Przy granicy

zalozyli swe ugrupowania i osiedlili sie dzieki wiele wielu lat. Mozna sobie wyobrazic, ktore to tu panuja warunki. Namioty, pustkowie, brak infrastruktury,

konsumowania, pracy. Jednostki sa nekani przez choroby, Talibow i przemytnikow dragow, ktorych aktywnosc od wrzesnia przybrala dzieki sile

(Talibowie potrzebuja forsy do prowadzenia wojny). Spolecznosc obozow w dalszym ciagu za swego prezydenta mniema dawno obalonego Rabbaniego,

zas Talibow oznaczaja mianem „zdrajcow islamu―. Wszelcy czekaja dzieki wojska opozycyjne i Amerykanow.

7 pazdziernika 2001 roku kalendarzowego nastapily na wstepie ataki aeronautyczne Ameryki dzieki Afganistan. Zbombardowano cele naziemne pod

Heratem, Mazar-i-Szarif, Kabul i Kandahar. Opozycja byla uprzedzona i cala fabula byla skoordynowana. Przekazano chociazby te wiadomosci cywilom,

aby zmniejszyc stan ofiar po ludziach. AMERYCE podjelo analogiczna taktyke nalotow w czasach „Pustynnej Burzy―. Odpowiednio wybrano rodzaj

uderzenia albowiem Talibowie nie rozbudowali lotnictwa, obrony antyrakietowej a odmienny sprzet uciazliwy nalezy do rzadkosci w zwiazku pochodzace

z czym fundamentalisci sa bezbronni w obliczu silnych atakow pochodzace z powietrza. Do tego w obszarze dzialaja sprzymierzone z Ameryka wojska

opozycyjne, ktorych obowiazkiem jest stosowne opanowanie panstwa, wyparcie Talibow i formowanie pola ponizej dzialanie komandosow USA.

Niedaleko dzialan militarnych zawiazuje sie koalicje polityczne, powolany okazuje sie byc nowy rzad i caloksztalt zmierza ku temu, ze zostanie

ustanowiony nowy rozklad w Afganistanie.

SPIS ESENCJI

3. 4 Konflikt Bliskowschodni – Izrael i Palestyna

P

na temat I wojnie swiatowej rozpoczeli do Palestyny masowo naplywac osadnicy zydowscy, co wywolywalo sprzeciw wraz ze strony Arabow

palestynskich. W calej 1947 dzieki forum ONZ zatwierdzono schemat podzialu Palestyny na czesc zydowska i arabska, nie precyzujac aczkolwiek

szczegolow przebiegu granicy. Proklamowanie w 1948 utworzenia niepodleglego panstwa Izrael doprowadzilo sluzace do wybuchu rywalizacji

izraelsko-arabskiej 1948-1949, w ktorej poprzez stronie arabskiej wziely udzial wojska okolicznych panstw. Izrael zdolal odeprzec atak, powiekszajac w

rezultacie o wiele powierzchnie swego terytorium. Toczone wowczas wojny zawieszono bez podpisywania jakichkolwiek badz umow pokojowych, a

powiekszone granice nie zostaly uznane przez jakiekolwiek z okolicznych panstw arabskich, co stalo sie przyczyna nastepnych konfliktow. Wskutek walk

Izrael opuscilo i przenioslo sie do krajow z nim sasiadujacych w porzadku. 800 tys. Palestynczykow, ktorych los stal sie odtad jednym z najwiekszych

problemow spolecznych tego regionu (tylko nieduzej czesci udalo sie zasymilowac po nowych krajach, pozostala ekipa zasiedlila ugrupowania dla

uchodzcow). Tymczasem Izrael rozwijal sie w zawrotnym tempie, postepowaly w nim przebiegi urbanizacyjne i industrializacyjne, za sprawa imigrantom

zydowskim z calego niemal swiata wzrastala takze liczba ludnosci. Zrodlem finansowania dokonujacych sie przemian byla miedzynarodowa pomocna

dlon finansowa, a takze prywatne srodki pieniezne pochodzace od przedstawicieli zydowskiej diaspory. Konsekwencja wrogich stosunkow Izraela

pochodzace z sasiadami dotychczasowy kolejne spory zbrojne: tak zwanym. kryzys sueski 1956-1957, walka szesciodniowa VI 1967 a takze wojna Jom

Kipur X 1973. W rezultacie wojny szesciodniowej Izrael zajal Wzgorza Golan, Zachodni Koniuszek Jordanu, Strefe Gazy a takze polwysep Mojzesza

(zwrocony Egiptowi po podpisaniu w 1979 ukladu pokojowego z Camp David). Mimo nawiazania stosunkow dyplomatycznych pochodzace z panstwami

arabskimi, Izrael, wykorzystujac libanska wojne domowa 1975-1990 pomiedzy chrzescijanami i muzulmanami, wyslal po 1982 sluzace do Libanu armie w

celu zlikwidowania oddzialow Organizacji Wyzwolenia Palestyny (OWP), majacych gl. rezydencje w Bejrucie, oraz zlikwidowania baz palestynskich w tym

panstwa. Protesty krolestw arabskich wywolywala rowniez strategia osiedlania Zydow na terytoriach okupowanych. Az do przelomu po stosunkach

izraelsko-arabskich doszlo po polowie 1992, kiedy wladze w Izraelu objal rzad kierowany przez Icchaka Rabina. We IX 1993 rzad Izraela zawarl z OWP

porozumienie po Waszyngtonie, na mocy ktorego stwierdzono zasady autonomii Palestynczykow po strefie Gazy oraz obszarze Jerycha dzieki

Zachodnim Brzegu Jordanu, przewidujace stopniowe przenoszenie Palestynczykom potegi na okupowanych terenach. Uklad to nasililo sprzeciw

radykalnych ugrupowan palestynskich oraz izraelskich, doprowadzajac sluzace do wzajemnych dzialaniu terrorystycznych, ktore postawily ponizej

znakiem zapytania losy procesu pokojowego. W calej X 1998 w Wye Plantation po Stanach Zjednoczonych dotarlo miedzy Izraelem a Autonomia

Palestynska sluzace do podpisania porozumienia "pokoj zbytnio ziemie", ktore przewidywalo przekazanie kolejnych regionow na Zachodnim Brzegu

Jordanu pod inspekcje Palestynczykom, w zamian za wykreslenie z Karty Palestynskiej zapisu wzywajacego sluzace do zniszczenia Izraela. Jednak

obecnie w XII tegoz roku kalendarzowego rzad Izraela zawiesil realizacje porozumienia, uzalezniajac kontynuacje dialogu pokojowego pochodzace z

Palestynczykami od spelnienia pobocznych warunkow, metrow. in. rezygnacji z wykazow ogloszenia przez nich suwerennego panstwa. Jego realizacje

wznowiono we IX 1999. Negocjatorzy obu witryn www pracuja powyzej zawarciem koncowego traktatu pokojowego, ktory skonczy dlugotrwaly konflikt,

okreslajac metrow. in. stan panstwa palestynskiego, jego horyzont oraz przyszlosc osiedli zydowskich na Terytoriach Okupowanych.

KATALOG TRESCI

4. Bibliografia

Witryny internetowej

http://www.pwn.pl - Internetowa Encyklopedia PWN,

http://www.arabia.pl - nowosci polityczne, krajoznawcze, gospodarcze i kulturalne z dziedziny arabskiego,

http://terroryzm.com - lokalny serwis zadedykowany terroryzmowi miedzynarodowemu,

http://hubi29.webpark.pl - Rola Saddama Husajna po polityce Bliskiego Wschodu,

http://www.irak.kom.pl - serwis o Iraku,

http://www.tvp.pl - aktualne wiesci z Bliskiego Wschodu,

http://www.interia.pl - informacje z Iraku,

http://www.google.pl - wyszukiwarka internetowa,

www.afghan-web.com - strona na temat Afganistanie,

http://www.al-islam.org - strona internetowa o islamie,

Ksiazki

Chodliwa Encyklopedia Ogolna (tom A, takze, tom II „Azja―) Betelsman, Fogra i Oficyna Wydawnicza 2000/2001,

Chodliwa Encyklopedia Ogolna („A-Z―) Betelsman, Fogra i Oficyna Wydawnicza 2000/2001,

Kochanie Encyklopedia Ogolna PWN – Warszawa 1997,

Szkolna Encyklopedia – Collins Wydawnictwo RTW Warszawa 1993,

Irak Przewodnik Turystyczny – Warszawa 1987,

Ilustrowany Atlas Swiata – BGW 1991,

Programy

Amiglobe 2002 PL

SPIS ESENCJI