Włodzimierz I. Lenin

Marksizm a

rewizjonizm

Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (Uniwersytet Warszawski)

WARSZAWA 2005

Włodzimierz I. Lenin – Marksizm a rewizjonizm (1908 rok)

© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)

- 2 -

www.skfm-uw.w.pl

“Marksizm a rewizjonizm”, jeden z najbardziej

znanych tekstów publicystycznych marksizmu-

leninizmu, napisał Lenin w drugiej połowie marca

1908 roku do zbioru “Karol Marks (1818-1883)”,

poświęconego dwudziestej piątej rocznicy śmierci

K. Marksa. Zbiór opublikowano między 25

września a 2 października (8 a 15 października)

1908 roku w Petersburgu, w wydawnictwie O. i M.

Kiedrowów.

Źródłem dla niniejszego wydania jest 17 tom

“Dzieł Wszystkich” Włodzimierza I. Lenina,

Książka i Wiedza, Warszawa 1986 r.

Włodzimierz I. Lenin – Marksizm a rewizjonizm (1908 rok)

Znane powiedzenie głosi, że gdyby pewniki geometryczne godziły w ludzkie interesy, na pewno

byłyby obalone. Teorie nauk przyrodniczych godzące w stare przesądy teologii wywołały i wywołują

dotychczas najzacieklejszą walkę. Nic dziwnego, że nauka Marksa, która bezpośrednio służy sprawie

uświadomienia i zorganizowania przodującej klasy nowoczesnego społeczeństwa, wskazuje zadania tej

klasy i dowodzi konieczności – na skutek rozwoju ekonomicznego – zastąpienia współczesnego ustroju

przez nowy ład, nic dziwnego, że nauka ta musiała każdy krok na swej drodze zdobywać w walce.

Nie ma co mówić o burżuazyjnej nauce i filozofii, wykładanej na sposób urzędowy przez

urzędowych profesorów w celu ogłupiania dorastającej młodzieży z klas posiadających i w celu

“tresowania” jej do walki z wrogami zewnętrznymi i wewnętrznymi. Ta nauka ani słyszeć nie chce o

marksizmie, głosi, że został on obalony i unicestwiony; zarówno młodzi uczeni robiący karierę na obalaniu

socjalizmu, jak i zgrzybiali starcy stojący na straży wszelkich spróchniałych “systemów” z jednaką

gorliwością atakują Marksa. Wzrost marksizmu, rozpowszechnienie i utrwalenie się idei marksistowskich w

klasie robotniczej, wywołuje nieuchronnie coraz częstsze powtarzanie się i zaostrzanie tych burżuazyjnych

wypadów przeciw marksizmowi, który po każdym “unicestwieniu” go przez naukę oficjalną staje się coraz

silniejszy, bardziej zahartowany i żywotny.

Ale nawet wśród teorii związanych z walką klasy robotniczej i rozpowszechnionych przeważnie

wśród proletariatu marksizm bynajmniej nie od razu utrwalił swoje stanowisko. W ciągu pierwszego

półwiecza swego istnienia (od lat czterdziestych XIX stulecia) marksizm walczył z teoriami, które były mu

z gruntu wrogie. W pierwszej połowie lat czterdziestych Marks i Engels rozprawili się z radykalnymi

młodoheglistami, którzy stali na stanowisku idealizmu filozoficznego. W końcu lat czterdziestych

rozpoczyna się walka w dziedzinie teorii ekonomicznych – z proudhonizmem. Walka ta kończy się w latach

pięćdziesiątych: krytyka partii i doktryn, które wystąpiły w burzliwym roku 1848. W latach

sześćdziesiątych walka przenosi się z dziedziny teorii ogólnej do dziedziny bliższej bezpośredniemu

ruchowi robotniczemu: wypędzenie bakuninizmu z Międzynarodówki. W początkach lat siedemdziesiątych

w Niemczech na krótki czas wysuwa się proudhonista Mühlberger; w końcu lat siedemdziesiątych –

pozytywista Dühring. Ale wpływ zarówno jednego, jak i drugiego na proletariat jest już zupełnie znikomy.

Marksizm zwycięża już bezwzględnie wszelkie inne ideologie ruchu robotniczego.

Z początkiem lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku zwycięstwo to było w zasadniczych zarysach

doprowadzone do końca. Nawet w krajach romańskich, gdzie najdłużej utrzymywały się tradycje

proudhonizmu, partie robotnicze faktycznie zbudowały swoje programy i taktykę na podstawie

marksistowskiej. Wznowiona międzynarodowa organizacja ruchu robotniczego – w postaci periodycznych

zjazdów międzynarodowych – od razu i prawie bez walki stanęła we wszystkich istotnych kwestiach na

gruncie marksizmu. Ale kiedy marksizm wyparł wszystkie mniej lub bardziej spójne wrogie mu teorie –

tendencje, które w tych teoriach znajdowały wyraz, zaczęły szukać sobie innych dróg. Zmieniły się formy i

powody walki, ale walka trwała nadal. Toteż drugie półwiecze istnienia marksizmu rozpoczęło się (lata

dziewięćdziesiąte zeszłego stulecia) od walki wrogiego marksizmowi nurtu wewnątrz marksizmu.

Były ortodoksyjny marksista Bernstein dał nazwę temu nurtowi

1

, występując z największym

hałasem i z najbardziej konsekwentnym sformułowaniem poprawek do Marksa, z rewizją Marksa,

1

Chodzi o bernsteinizm – wrogi wobec marksizmu oportunistyczny kierunek w niemieckim i międzynarodowym ruchu

robotniczym. Szczególnie wyraźnie te prawicowe tendencje oportunistyczne wystąpiły w niemieckiej socjaldemokracji po

śmierci Engelsa (1895).

W latach 1896-1898 Bernstein opublikował w “Neue Zeit”, teoretycznym organie socjaldemokracji niemieckiej, serię

artykułów pod wspólnym tytułem Problemy socjalizmu, a w 1899 roku wydał książkę pt. Die Voraussetzungen des Sozialismus

und die Aufgabe der Sozialdemokratie (Zasady socyalizmu i zadania socyalnej demokracji, Lwów 1901). W wymienionej serii

artykułów i książce Bernstein odrzucał ideę walki klasowej i dyktatury proletariatu formułując tezę o możliwości powolnego

przerastania kapitalizmu w socjalizm bez konieczności dokonywania rewolucji proletariackiej. Następstwem tej tezy było

lekceważenie celów dalekosiężnych ruchu robotniczego i absolutyzacja doraźnych interesów proletariatu, co ilustruje słynne

zdanie Bernsteina: “To, co nazywamy pospolicie ostatecznym celem, jest dla mnie niczym, ruch jest wszystkim”. Bernstein

chciał przekształcić socjaldemokrację z partii rewolucji społecznej w partię reform społecznych.

Jedną z metod walki Bernsteina przeciwko marksizmowi było fałszowanie literackiej spuścizny Marksa i Engelsa. Tak więc w

wydanej przez Bernsteina w 1913 roku korespondencji Marksa i Engelsa pominięto fragmenty, w których była mowa o walce z

© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)

- 3 -

www.skfm-uw.w.pl

Włodzimierz I. Lenin – Marksizm a rewizjonizm (1908 rok)

rewizjonizmem. Nawet w Rosji, gdzie na skutek ekonomicznego zacofania kraju i przewagi ludności

chłopskiej przytłoczonej pozostałościami pańszczyzny, socjalizm niemarksistowski z natury rzeczy

utrzymywał się najdłużej, nawet w Rosji wyraźnie przerasta on na naszych oczach w rewizjonizm. Zarówno

w kwestii agrarnej (program municypalizacji całej ziemi), jaki i w ogólnych zagadnieniach programu i

taktyki nasi socjalnarodnicy coraz bardziej zastępują “poprawkami” do Marksa obumierające, kruszące się

resztki starego, na swój sposób spójnego i z gruntu wrogiego marksizmowi systemu.

Socjalizm przedmarksowski jest rozbity. Walczy on dalej już nie na swoim własnym gruncie, lecz

na ogólnym gruncie marksizmu, jako rewizjonizm. Zobaczmy więc, jaka jest treść ideowa rewizjonizmu.

W dziedzinie filozofii rewizjonizm wlókł się w ogonie burżuazyjnej “nauki” profesorskiej.

Profesorowie szli “z powrotem do Kanta” – i rewizjonizm wlókł się za neokantystami, profesorowie

powtarzali od dawna wyświechtane klesze komunały przeciw materializmowi filozoficznemu, a

rewizjoniści, uśmiechając się pobłażliwie, mamrotali (słowo w słowo według ostatniego handbuchu

2

), że

materializm dawno już jest “obalony”; profesorowie pomiatali Heglem jak “zdechłym psem”

3

i sami

głosząc idealizm, tylko że tysiąckroć nędzniejszy i wulgarniejszy od heglowskiego, pogardliwie wzruszali

ramionami mówiąc o dialektyce, a rewizjoniści leźli za nimi w bagno filozoficznej wulgaryzacji nauki,

zastępując “zawiłą” (i rewolucyjną) dialektykę “prostą” (i spokojną) “ewolucją”; profesorowie odrabiali

swoje urzędowe pobory przystosowując swe zarówno idealistyczne, jak “krytyczne” systemy do panującej

“filozofii” średniowiecznej (tj. do teologii), a rewizjoniści zbliżali się do nich, starając się uczynić z religii

“sprawę prywatną” nie wobec współczesnego państwa, lecz wobec partii przodującej klasy.

Nie ma potrzeby mówić o tym, jaki był rzeczywisty sens klasowy podobnych “poprawek” do

Marksa – sprawa jest jasna sama przez się. Zaznaczymy tylko, że jedynym marksistą w międzynarodowej

socjaldemokracji, który wychodząc z założeń konsekwentnego materializmu dialektycznego wystąpił z

krytyką tych beznadziejnych banałów, jakie tu napletli rewizjoniści, był Plechanow. Trzeba to tym bardziej

zdecydowanie podkreślić, że czynione są obecnie głęboko błędne próby przemycania starych i reakcyjnych

rupieci filozoficznych pod flagą krytyki oportunizmu Plechanowa w dziedzinie taktyki

4

.

Przechodząc do ekonomii politycznej zaznaczyć trzeba przede wszystkim, że w tej dziedzinie

“poprawki” rewizjonistów były znacznie bardziej wielostronne i gruntowne; starano się oddziaływać na

czytelników “nowymi danymi z dziedziny rozwoju gospodarczego”. Mówiono, że w dziedzinie rolnictwa

nie zachodzi w ogóle proces koncentracji i wypierania drobnej produkcji przez wielką, w dziedzinie zaś

handlu i przemysłu odbywa się on nadzwyczaj wolno. Mówiono, że kryzysy stały się obecnie rzadsze,

słabsze i że kartele i trusty dadzą prawdopodobnie kapitałowi możność zupełnego usunięcia kryzysów.

Mówiono, że “teoria krachu”, do którego zdąża kapitalizm, nie wytrzymuje krytyki wobec tendencji do

ideowymi przeciwnikami proletariatu. W wielu swoich publikacjach Bernstein pomniejszał rolę Marksa i Engelsa w rozwoju

ruchu robotniczego i ich udział w opracowaniu rewolucyjnej teorii.

Na zjazdach Socjaldemokratycznej Partii Niemiec w latach 1898-1901, również na zjeździe w Hanowerze (9-19 października

1899), bernsteinizm był potępiany, jednakże ze względu na ugodowe stanowisko większości przywódców partii Bernsteina nie

usunięto z partii i mógł on bronić i propagować swoje oportunistyczne i rewizjonistyczne poglądy.

Bernsteinizm popierał również oportunistyczne żywioły innych partii II Międzynarodówki. W Rosji doktrynę Bernsteina

akceptowali tzw. “legalni marksiści” i “ekonomiści”. Rewolucyjny odłam marksizmu rosyjskiego, bolszewicy pod przewodem

Lenina, zdecydowanie i konsekwentnie zwalczał bernsteinizm zarówno w rosyjskim, jak i w międzynarodowym ruchu

robotniczym.

Bernsteinizm jest ideowym źródłem współczesnego rewizjonizmu, który za Bernsteinem głosi, że podstawowe teoretyczne i

taktyczne twierdzenia marksizmu są przestarzałe, zaprzecza istnieniu ostrych przeciwieństw klasowych we współczesnym

społeczeństwie kapitalistycznym, neguje konieczność rewolucji socjalistycznej. – Red.

2

– podręcznika. – Red.

3

Patrz: K. Marks, “Kapitał”, t. 1, Warszawa 1951, s. 16. – Red.

4

Patrz książkę Szkice z dziedziny filozofii marksizmu Bogdanowa, Bazarowa i in. Nie tu miejsce, by analizować tę książkę, i

muszę na razie ograniczyć się do oświadczenia, że w najbliższej przyszłości w szeregu artykułów lub w specjalnej broszurze

wykażę, że w s z y s t k o powiedziane w tekście o rewizjonistach neokantowskich stosuje się w istocie rzeczy i do tych

“nowych” rewizjonistów neohume’owskich i neoberkeley’owskich. [Wkrótce po tym Lenin napisał książkę “Materializm a

empiriokrytycyzm”, w której poddał druzgocącej krytyce Bogdanowa i innych rewizjonistów oraz ich filozoficznych

nauczycieli – Avenariusa i Macha. – Red.]

© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)

- 4 -

www.skfm-uw.w.pl

Włodzimierz I. Lenin – Marksizm a rewizjonizm (1908 rok)

stępiania i łagodzenia przeciwieństw klasowych. Mówiono wreszcie, że i teorię wartości Marksa nie

zawadziłoby poprawić wedle Böhm-Bawerka.

Walka z rewizjonistami w tych kwestiach dała równie płodne ożywienie myśli teoretycznej

międzynarodowego socjalizmu, jak dwadzieścia lat przedtem polemika Engelsa z Dühringiem. Argumenty

rewizjonistów analizowano z faktami i cyframi w ręku. Wykazano, że rewizjoniści systematycznie

upiększają współczesną drobną produkcję. Niezbite dane dowodzą technicznej i komercyjnej przewagi

wielkiej produkcji nad drobną, nie tylko w przemyśle, lecz i w rolnictwie. Ale w rolnictwie znacznie słabiej

rozwinięta jest produkcja towarowa i dzisiejsi statystycy i ekonomiści nie umieją zazwyczaj należycie

wyodrębnić tych specyficznych gałęzi (niekiedy nawet czynności) w rolnictwie, które są wyrazem

postępującego wciągania rolnictwa w proces wymiany gospodarki światowej. Na gruzach gospodarki

naturalnej drobna produkcja utrzymuje się dzięki ustawicznemu pogarszaniu odżywiania, chronicznemu

głodowi, przedłużaniu dnia roboczego, pogarszaniu jakości zwierząt gospodarskich i ich chowu, słowem, za

pomocą tych samych środków, dzięki którym utrzymywała się również produkcja chałupnicza w walce z

kapitalistyczną manufakturą. Każdy krok postępu nauki i techniki nieuchronnie i nieubłaganie podcina

podstawy drobnej produkcji w społeczeństwie kapitalistycznym i zadaniem ekonomii socjalistycznej jest

zbadać ten proces we wszystkich jego formach, nieraz skomplikowanych i zagmatwanych, wykazywać

drobnemu wytwórcy niemożliwość utrzymania się w warunkach kapitalizmu, beznadziejność sytuacji

gospodarstwa chłopskiego w warunkach kapitalizmu, konieczność przyjęcia przez chłopa punktu widzenia

proletariusza. Pod względem naukowym rewizjoniści grzeszyli w tej kwestii powierzchownym

uogólnianiem jednostronnie wyrwanych faktów, poza ich związkiem z całością ustroju kapitalistycznego –

pod względem zaś politycznym grzeszyli tym, że nieuchronnie, świadomie czy nieświadomie, nawoływali

chłopa lub też skłaniali chłopa do tego, by przyjął punkt widzenia posiadacza (tj. punkt widzenia burżuazji),

zamiast skłaniać go do tego, aby przyjął punktu widzeniu rewolucyjnego proletariusza.

Jeszcze gorzej powiodło się rewizjonistom z teorią kryzysów i teorią krachu. Jedynie przez bardzo

krótki czas i tylko ludzie najbardziej krótkowzroczni mogli myśleć o przebudowie podstaw nauki Marksa

pod wpływem kilku lat ożywienia i rozkwitu przemysłowego. Rzeczywistość bardzo szybko dowiodła

rewizjonistom, że czas kryzysów nie przeminął: po rozkwicie nastąpił kryzys. Zmieniły się formy,

kolejność, obraz poszczególnych kryzysów, ale kryzysy pozostały nieuniknioną częścią składową ustroju

kapitalistycznego. Kartele i trusty, skupiając produkcję, jednocześnie, na oczach wszystkich, wzmagały

anarchię produkcji, niepewność bytu proletariatu i ucisk kapitału, zaostrzając w ten sposób w

niespotykanym dotąd stopniu przeciwieństwa klasowe. Że kapitalizm zdąża do krachu – zarówno w sensie

poszczególnych kryzysów politycznych i ekonomicznych, jak i w sensie zupełnego załamania się całego

ustroju kapitalistycznego – tego ze szczególną oczywistością i w szczególnie szerokim zakresie dowiodły

właśnie nowoczesne olbrzymie trusty. Niedawny kryzys finansowy w Ameryce, straszliwe zaostrzenie się

bezrobocia w całej Europie, nie mówiąc już o zbliżającym się kryzysie przemysłowym, na który wskazuje

wiele objawów – wszystko to sprawiło, że niedawne “teorie” rewizjonistów zostały zapomniane przez

wszystkich, między innymi, zdaje się, przez wielu spośród nich samych. Nie należy tylko zapominać o

naukach, jakie ta chwiejność inteligencka przyniosła klasie robotniczej.

Jeśli chodzi o teorię wartości, należy jedynie stwierdzić, że rewizjoniści nic zgoła tutaj nie wnieśli

oprócz nader mglistych napomknień i westchnień w duchu Böhm-Bawerka i dlatego nie pozostawili

żadnych śladów w rozwoju myśli naukowej.

W dziedzinie polityki rewizjonizm istotnie usiłował zrewidować podstawę marksizmu, a mianowicie

teorię walki klas. Mówiono nam, że wolność polityczna, demokracja, powszechne prawo wyborcze –

wszystko to podcina podstawę walki klasowej i czyni niesłuszną starą tezę Manifestu komunistycznego:

robotnicy nie mają ojczyzny. Skoro w warunkach demokracji panuje “wola większości”, nie można już

ponoć ani traktować państwa jako organu panowania klasowego, ani wyrzekać się sojuszów z postępową,

socjalreformatorską burżuazją przeciwko reakcjonistom.

Jest rzeczą niewątpliwą, że te argumenty rewizjonistów sprowadzały się do dość harmonijnego

systemu poglądów, mianowicie: do dawno znanych poglądów liberalno-burżuazyjnych. Liberałowie zawsze

© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)

- 5 -

www.skfm-uw.w.pl

Włodzimierz I. Lenin – Marksizm a rewizjonizm (1908 rok)

twierdzili, że parlamentaryzm burżuazyjny znosi klasy i podziały klasowe, skoro prawo głosu, prawo

udziału w sprawach państwowych mają wszyscy bez różnicy obywatele. Cała historia Europy w drugiej

połowie XIX wieku, cała historia rewolucji rosyjskiej na początku XX wieku wskazują naocznie, jak

niedorzeczne są podobne poglądy. W warunkach wolności kapitalizmu “demokratycznego” różnice

ekonomiczne nie maleją, lecz wzmagają się i zaostrzają. Parlamentaryzm nie usuwa, lecz obnaża istotę

najbardziej demokratycznych republik burżuazyjnych, jako organu ucisku klasowego. Dopomagając w

uświadomieniu i zorganizowaniu bez porównania szerszych mas ludności niż te, które brały poprzednio

czynny udział w wydarzeniach politycznych, parlamentaryzm przygotowuje w ten sposób nie likwidację

kryzysów i rewolucji politycznych, lecz największe zaostrzenie wojny domowej podczas tych rewolucji.

Wydarzenia paryskie wiosną roku 1871 i rosyjskie zimą roku 1905 wykazały najdobitniej, jak nieuchronnie

następuje takie zaostrzenie. Burżuazja francuska, aby zgnieść ruch proletariacki, nie wahając się ani chwili

zawarła pakt z wrogiem ogólnonarodowym, z wojskiem obcego kraju, które zrujnowało jej ojczyznę. Kto

nie rozumie nieodpartej dialektyki wewnętrznej parlamentaryzmu i demokratyzmu burżuazyjnego,

doprowadzającej do jeszcze ostrzejszego niż dawniej rozstrzygania sporów w drodze masowej przemocy –

ten nigdy nie potrafi na gruncie tego parlamentaryzmu prowadzić pryncypialnie konsekwentnej propagandy

i agitacji, istotnie przygotowującej masy robotnicze do zwycięskiego udziału w takich “sporach”.

Doświadczenie sojuszów, porozumień, bloków z liberalizmem socjalreformatorskim na Zachodzie, z

reformizmem liberalnym (kadeci

5

) w rewolucji rosyjskiej dowiodło w sposób przekonywający, że

porozumienia te tylko przytępiają świadomość mas, nie wzmacniając lecz osłabiając istotne znaczenie ich

walki, wiążąc walczących z elementami najmniej zdolnymi do walki, najbardziej chwiejnymi i

zdradzieckimi. Millerandyzm

6

francuski – największa próba zastosowania rewizjonistycznej taktyki

politycznej w szerokiej, rzeczywiści narodowej skali – dostarczył takiej praktycznej oceny rewizjonizmu,

której proletariat całego świata nigdy nie zapomni.

Naturalnym uzupełnieniem ekonomicznych i politycznych tendencji rewizjonizmu był jego stosunek

do ostatecznego celu ruchu socjalistycznego. “Cel ostateczny jest niczym, ruch – wszystkim” – to sławetne

słówko Bernsteina lepiej od wielu długich rozpraw wyraża istotę rewizjonizmu. Określać swoje

postępowanie od wypadku do wypadku, przystosowywać się do wydarzeń dnia, do drobnych zmian

politycznych, zapominać o podstawowych interesach proletariatu i o zasadniczych cechach całego ustroju

kapitalistycznego, całej ewolucji kapitalistycznej, poświęcać te podstawowe interesy dla rzeczywistych lub

mniemanych chwilowych korzyści – oto polityka rewizjonistyczna. I z samej istoty tej polityki wynika

jasno, że może ona przybierać formy nieskończenie różnorodne i że każde, w jakimkolwiek stopniu “nowe”

zagadnienie, każdy w jakimkolwiek stopniu nieoczekiwany i nieprzewidziany zwrot wydarzeń, chociażby

zwrot ten tylko w znikomym stopniu i na najbardziej nieznaczny przeciąg czasu zmieniał zasadniczą linię

rozwoju – nieuchronnie wywoływać będzie zawsze takie czy inne odmiany rewizjonizmu.

Nieuniknioność rewizjonizmu uwarunkowana jest jego korzeniami klasowymi w społeczeństwie

współczesnym. Rewizjonizm – to zjawisko międzynarodowe. Dla każdego choć trochę orientującego się i

myślącego socjalisty nie może ulegać najmniejszej wątpliwości, że podział na ortodoksów i bernsteinistów

w Niemczech, gedystów a żoresistów (obecnie zwłaszcza broussistów) we Francji

7

, Federację

5

Kadeci – członkowie rosyjskiej partii politycznej – Partii Konstytucyjno-Demokratycznej utworzonej przez liberalno-

monarchistyczną burżuazję w październiku 1905 roku. W okresie I wojny światowej zwolennicy prowadzenia wojny aż do

zwycięstwa, w 1917 roku przeciwnicy Rewolucji Październikowej i aktywni organizatorzy i uczestnicy kontrrewolucji. – Red.

6

Millerandyzm – oportunistyczna taktyka udziału socjalistów w rządach burżuazyjnych; nazwę swą wzięła od nazwiska

socjalisty francuskiego Alexandre Milleranda, który w 1899 roku był pierwszym ministrem socjalistycznym w gabinecie

burżuazyjnym. Charakterystyczną właściwością tej taktyki było odżegnywanie się od walki rewolucyjnej i aprobowanie

współpracy z burżuazją. – Red.

7

Gedyści – zwolennicy Julesa Guesde'a i Paula Lafargue'a, na przełomie XIX i XX wieku jeden z odłamów we francuskim

ruchu robotniczym, który pozostał wierny teorii Marksa i Engelsa. W 1905 roku gedyści (Socjalistyczna Partia Francji)

zjednoczyli się z reformistyczną Francuską Partią Socjalistyczną, której przywódcy w okresie I wojny światowej przeszli na

pozycje socjalszowinistyczne.

Żoresiści – reformistyczny odłam we francuskim ruchu robotniczym, któremu na początku XX wieku przewodził Jean Jaurès;

zwolennicy Jaurèsa byli przeciwnikami rewolucyjnych form walki i aprobowali udział socjalistów w rządach burżuazyjnych

© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)

- 6 -

www.skfm-uw.w.pl

Włodzimierz I. Lenin – Marksizm a rewizjonizm (1908 rok)

Socjaldemokratyczną i Niezależną Partię Pracy w Anglii

8

, de Brouckère'a i Vanderveldego w Belgii

9

,

integralistów

10

i reformistów we Włoszech, bolszewików i mienszewików w Rosji – wszędzie w istocie

swej jest jednorodny, pomimo olbrzymiej różnorodności warunków narodowych i momentów historycznych

we współczesnym stanie wszystkich tych krajów. “Podział” wewnątrz współczesnego socjalizmu

międzynarodowego prowadzi już obecnie w istocie wzdłuż jednej linii w różnych krajach świata, co jest

świadectwem olbrzymiego postępu w porównaniu ze stanem rzeczy sprzed 30-40 lat, kiedy w różnych

krajach walczyły niejednorodne tendencje wewnątrz jednego socjalizmu międzynarodowego. I ten

“rewizjonizm z lewa”, który zarysował się obecnie w krajach romańskich jako “syndykalizm

rewolucyjny”

11

, również przystosowuje się do marksizmu “korygując” go: Labriola we Włoszech, La

Gardelle we Francji apelują na każdym kroku od Marksa źle pojętego do Marksa dobrze pojmowanego.

Nie możemy tutaj zatrzymywać się na analizie treści ideologicznej tego rewizjonizmu, który daleki

jest jeszcze od takiego rozwoju, jaki wykazuje rewizjonizm oportunistyczny, nie umiędzynarodowił się, nie

przeszedł w praktyce przez żadne wielkie starcie z partią socjalistyczną chociażby jednego kraju. Dlatego

ograniczamy się do tego “rewizjonizmu z prawa”, który przedstawiliśmy powyżej.

Na czym polega jego nieuchronność w społeczeństwie kapitalistycznym? Dlaczego tkwi on głębiej

niż różnice w specyfice narodowej i w stopniu rozwoju kapitalizmu? Dlatego, że w każdym kraju

kapitalistycznym obok proletariatu znajdują się zawsze szerokie warstwy drobnomieszczaństwa, drobnych

posiadaczy. Kapitalizm zrodził się i stale się rodzi z drobnej produkcji. Kapitalizm nieuchronnie wciąż na

nowo wytwarza szereg “warstw pośrednich” (uzupełnienie fabryki, praca w domu, drobne, rozrzucone po

całym kraju warsztaty zaspokajające potrzeby wielkiego przemysłu, na przykład rowerowego i

samochodowego itd.). Ci nowi drobni wytwórcy są równie nieuchronnie spychani z kolei do szeregów

proletariatu. Jest rzeczą zupełnie naturalną, że światopogląd drobnomieszczański wciąż na nowo toruje

sobie drogę w szeregach masowych partii robotniczych. Jest rzeczą zupełnie naturalną, że tak musi być i tak

będzie zawsze aż do perypetii rewolucji proletariackiej włącznie, albowiem poważnym błędem byłoby

mniemać, że do tego, aby urzeczywistnienie takiej rewolucji stało się możliwe, konieczna jest “całkowita”

(millerandyzm). W 1902 roku zoresiści utworzyli reformistyczną Francuską Partię Socjalistyczną.

Broussiści lub posybiliści (fr. – possible – możliwy) – drobnoburżuazyjna reformistyczna grupa we francuskim ruchu

socjalistycznym utworzona w latach siedemdziesiątych XIX wieku przez Paula Brousse'a. Brousse głosił konieczność

ograniczenia działalności klasy robotniczej do zadań realnych, możliwych (stąd nazwa posybiliści), przeciwstawiał się

metodom walki rewolucyjnej; w 1902 roku posybiliści przystąpili do Francuskiej Partii Socjalistycznej Jaurèsa. – Red.

8

Federacja Socjaldemokratyczna – w 1881 roku Henry Hyndman utworzył z angielskich radykalnych organizacji robotniczych

Federację Demokratyczną; w 1884 roku do Federacji przystąpiło kilka socjalistycznych organizacji robotniczych – nowa

organizacja przyjęła nazwę Federacji Socjaldemokratycznej. Do Federacji Socjaldemokratycznej wchodziła obok reformistów

Hyndmana i anarchistów również grupa rewolucyjnych socjaldemokratów, zwolenników marksizmu (Harry Quelch, Tom Man,

Edward Aveling, Eleonora Marks-Aveling i inni), która tworzyła lewicowe skrzydło angielskiego ruchu socjalistycznego.

Niezależna Partia Pracy – w 1893 roku J. K. Hardie stworzył Niezależną Partie Pracy, aby uniezależnić organizacje robotnicze

od liberałów i fabian i doprowadzić do wyboru niezależnych deputowanych robotniczych do Izby Gmin; Niezależna Partia

Pracy odrzucała marksizm, a zwłaszcza teorię walki klas, zajmowała stanowisko ugody z burżuazją. – Red.

9

Brouckère Louis – jeden z przywódców i teoretyków Belgijskiej Partii Robotniczej, występował przeciwko reformizmowi i

udziałowi socjalistów w rządzie burżuazyjnym.

Vandervelde Emil – socjalista belgijski, przywódca Belgijskiej Partii Robotniczej, jeden z czołowych działaczy II

Międzynarodówki, reprezentował skrajnie oportunistyczne stanowisko w belgijskim i międzynarodowym ruchu

socjalistycznym. – Red.

10

Integraliści – zwolennicy “integralnego” socjalizmu, odmiany socjalizmu drobnomieszczańskiego; lewicowy odłam we

Włoskiej Partii Socjalistycznej (1893), powstał po raz pierwszy w 1895 roku na kongresie w Parmie w opozycji do reformistów

zajmujących skrajnie oportunistyczne pozycje i opowiadających się za współpracą z burżuazją. – Red.

11

Syndykalizm (od fr. syndicat – związek zawodowy) – kierunek w ruchu robotniczym powstały przy końcu XIX wieku we

Francji. Łączył on koncepcje anarchistyczne z socjalistycznymi, odrzucał wszelką działalność i walkę polityczną (zwłaszcza

parlamentarną), występował przeciwko organizowaniu partii politycznych proletariatu. Jedyną formą organizacji robotniczej

miały być związki zawodowe, które poprzez tzw. akcję bezpośrednią (głównym jej środkiem jest strajk powszechny) miały

opanować środki produkcji i kierować podziałem dóbr, obalając tym samym ustrój kapitalistyczny. Syndykaliści, uważając swą

doktrynę za bardziej radykalną od marksizmu, krytykowali zwłaszcza jego teorię rewolucji społecznej i dyktatury proletariatu.

Głównymi rzecznikami syndykalizmu byli Ferdynand Pelloutier, Hubert Lagardelle, Jerzy Sorel, Arturo Labriola. – Red.

© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)

- 7 -

www.skfm-uw.w.pl

Włodzimierz I. Lenin – Marksizm a rewizjonizm (1908 rok)

proletaryzacja większości ludności. To, co obecnie przeżywamy często tylko w dziedzinie ideologii:

polemika z poprawkami teoretycznymi do Marksa – to, co obecnie ujawnia się w praktyce jedynie w

poszczególnych cząstkowych zagadnieniach ruchu robotniczego w postaci sporów taktycznych z

rewizjonistami i rozłamów na tym gruncie – wszystko to niezawodnie klasa robotnicza przeżyje w

rozmiarach bez porównania większych, kiedy rewolucja proletariacka zaostrzy wszystkie kwestie sporne,

skoncentruje wszystkie rozbieżności na punktach mających najbardziej bezpośrednie znaczenie dla

określenia postępowania mas, zmusi w ogniu walki do oddzielania wrogów od przyjaciół, do odrzucania

kiepskich sojuszników dla zadania decydujących ciosów wrogowi.

Walka ideologiczna rewolucyjnego marksizmu z rewizjonizmem u schyłku XIX stulecia jest jedynie

prologiem do wielkich bitew rewolucyjnych proletariatu, idącego naprzód ku całkowitemu zwycięstwu swej

sprawy, wbrew wszelkim wahaniom i słabościom drobnomieszczaństwa.

© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)

- 8 -

www.skfm-uw.w.pl