ARTETERAPIA
AKADEMIA MUZYCZNA IM. KAROLA UPI

Ń

SKIEGO WE WROCŁAWIU KATEDRA ARTETERAPII

ARTETERAPIA Wrocław 1990



SPIS TRE

Ś

CI

Prof. Leon Hanek
Arteterapia w Polsce ............ 5
Art Therapy in Poland ............ 7
Artetherapie in Polen ............ 9
Artetherapie en Pologne ............ 11
Doc. dr Andrzej Janicki
Arteterapia ............... 14
Art Therapy ............... 16
Artetherapie ............... 19
Artheterapie ............... 22
Dr El

ż

bieta Galinska

Muzykoterapia ............... 25
Musie Therapy .............. 27
Musiktherapie .............. 28
Musicotherapie .............. 30
Prof. Zbigniew Skórny
Biblioterapia ............... 33
Bibliotherapy ............... 35
Bibliotherapie ............... 36
Biblioth

ś

rapie ............... 38

Dr Zofia Aleszko
Choreoterapia w psychiatrii ........... 41
Choreotherapy in Psychiatry .......... 42
Choreotherapie in der Psychiatrie ......... 43
Choreotherapie dans la psychiatrie ......... 44
Dr Zbigniew Hora
Choreoterapia. Taniec leczniczy .......... 46
Choreotherapy. Therapeutic dancing ........ 48
Choreotherapie als Heiltanz ........... 49
Choreoth

ś

rapie. La danse curative ......... 51

Mgr Bogdan Prus
Arteterapia i teatr ............. 54
Art Therapy and Theatre ........... 56
Artetherapie und Theater ........... 57
Artetherapie et theatre ............ 59

ARTETERAPIA W POLSCE
Historia społecze

ń

stw dostarcza nam wiele przykładów poszukiwania wspólnych dla

okre

ś

lonej generacji sposobów przeciwstawiania si

ę

istniej

ą

cym zagro

ż

eniom.

Takim narastaj

ą

cym zagro

ż

eniom podlega ludzkie zdrowie zwłaszcza w krajach

gospodarczo rozwini

ę

tych. W ostatnich dziesi

ą

tkach lat obserwujemy intensywny

rozwój cywilizacji, ale jednocze

ś

nie stajemy bezradni wobec pojawiaj

ą

cych si

ę

nowych schorze

ń

zwłaszcza na tle układu nerwowego. Tempo

ż

ycia ulegaj

ą

ce coraz

wi

ę

kszemu przy

ś

pieszeniu stwarza niekorzystne warunki do skutecznego opanowania

zjawisk sprzyjaj

ą

cych rozwojowi chorób szczególnie w

ś

ród młodego pokolenia.

Arteterapia której trudno okre

ś

li

ć

rodowód, wzbudza zainteresowanie coraz

szerszych kr

ę

gów psychologów, lekarzy i artystów ró

ż

nych kierunków sztuki.

Okre

ś

lenie to obejmuje mu-zykoterapi

ę

, choreoterapi

ę

, biblioterapi

ę

a tak

ż

e

działania terapeutyczne przy pomocy teatru, filmu oraz sztuk plastycznych, jak
malarstwo, rze

ź

ba, grafika i inne. Wł

ą

czenie ró

ż

norodnych sztuk do profilaktyki

czy lecznictwa wynika z szerokiego zakresu ludzkich zainteresowa

ń

. Zło

ż

ona

osobowo

ść

człowieka sprawia,

ż

e oddziaływanie poszczególnych kierunków sztuki

nie jest jednakowe. Składa si

ę

na to proces edukacji

ś

rodowiska i nie wyja

ś

nione

empirycznie wpływy. Współczesny człowiek w dbało

ś

ci o swoje zdrowie szuka

ró

ż

nych

ś

rodków równie

ż

pozafarmako-logicznych. Tutaj dostrzegamy

ź

ródło

renesansu arteterapii jako

ś

rodka wspomagaj

ą

cego leczenie. Obserwujemy jej

rozwój w wielu krajach na

ś

wiecie. Równie

ż

w Polsce został powołany O

ś

rodek

Bada

ń

Arteterapii w Akademii Muzycznej we Wrocławiu przy akceptacji Departamentu

Doskonalenia Artystycznego Ministerstwa Kultury i Sztuki.

Uczelnia opiera si

ę

na swoich wieloletnich do

ś

wiadczeniach z zakresu

muzykoterapii, w której to dyscyplinie prowadzi prace naukowo-badawcze oraz
kształci muzykoterapeutów w systemie stacjonarnym. Aktualnie rozwijamy badania w
zakresie wła

ś

ciwo

ś

ci terapeutycznych ró

ż

nych kierunków sztuki przy współpracy

zainteresowanych osób i o

ś

rodków badawczych w kraju.

Dotychczas zorganizowali

ś

my trzy sesje naukowe, w których oprócz zagadnie

ń

organizacyjnych poruszono problemy podstaw teoretycznych arteterapii oraz
procesów leczenia i post

ę

powania psychokorekcyjnego w arteterapii.

Z ogólnych informacji wynika,

ż

e w wielu placówkach leczniczych a tak

ż

e

instytucjach specjalnej opieki, w tym w szkołach dla dzieci upo

ś

ledzonych

prowadzi si

ę

rozmaite próby praktyk arteterapeutycznych. O

ś

rodek bada

ń

we

Wrocławiu chciałby poł

ą

czy

ć

wysiłki wszystkich osób pracuj

ą

cych nad tymi

zagadnieniami, celem wymiany do

ś

wiadcze

ń

i my

ś

li, aby wspólne wysiłki przyniosły

szybsze i lepsze rezultaty.
Ze swej strony b

ę

dziemy czyni

ć

starania nawi

ą

zania kontaktów z podobnymi

o

ś

rodkami badawczymi za granic

ą

celem wzbogacenia naszej literatury w tym

zakresie a tak

ż

e konfrontacji bada

ń

naukowych. Szczególnie zale

ż

y nam na

rozpoznaniu i u-powszechnieniu metod i skutecznych praktyk arteterapii w
odniesieniu do dzieci i młodzie

ż

y niepełnosprawnej. Obszar działania arteterapii

nie ogranicza si

ę

tylko do dzieci i osób niepełnosprawnych. Powi

ę

ksza si

ę

niestety we wszystkich prawie krajach liczba osób uzale

ż

nionych (narkomani,

alkoholicy, lekomani) i wymagaj

ą

cych resocjalizacji. Mo

ż

na by powi

ę

kszy

ć

liczb

ę

schorze

ń

, w których zastosowanie arteterapi przyniosłoby ulg

ę

cierpi

ą

cym, ale

najpierw musimy skoncentrowa

ć

swoje wysiłki na podstawowych badaniach podejmuj

ą

c

apel

Ś

wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) dotycz

ą

cy pomocy upo

ś

ledzonym dzieciom.

Akademia Muzyczna we Wrocławiu wydaje ten folder celem zainteresowania
arteterapi

ą

- lekarzy, psychologów i artystów z ró

ż

nych dziedzin sztuki, którzy

maj

ą

ambicje i ch

ęć

spo

ż

ytkowania swojej wiedzy dla ratowania najlepszego dobra

człowieka
nisterstwa Kultury i Sztuki. Uczelnia opiera si

ę

na swoich wieloletnich

do

ś

wiadczeniach z zakresu muzykoterapii, w której to dyscyplinie prowadzi prace

naukowo-badawcze oraz kształci muzykoterapeutów w systemie stacjonarnym.
Aktualnie rozwijamy badania w zakresie wła

ś

ciwo

ś

ci terapeutycznych ró

ż

nych

kierunków sztuki przy współpracy zainteresowanych osób i o

ś

rodków badawczych w

kraju.
Dotychczas zorganizowali

ś

my trzy sesje naukowe, w których oprócz zagadnie

ń

organizacyjnych poruszono problemy podstaw teoretycznych arteterapii oraz
procesów leczenia i post

ę

powania psychokorekcyjnego w arteterapii.

Z ogólnych informacji wynika,

ż

e w wielu placówkach leczniczych a tak

ż

e

instytucjach specjalnej opieki, w tym w szkołach dla dzieci upo

ś

ledzonych

prowadzi si

ę

rozmaite próby praktyk arteterapeutycznych. O

ś

rodek bada

ń

we

Wrocławiu chciałby poł

ą

czy

ć

wysiłki wszystkich osób pracuj

ą

cych nad tymi

zagadnieniami, celem wymiany do

ś

wiadcze

ń

i my

ś

li, aby wspólne wysiłki przyniosły

szybsze i lepsze rezultaty.
Ze swej strony b

ę

dziemy czyni

ć

starania nawi

ą

zania kontaktów z podobnymi

o

ś

rodkami badawczymi za granic

ą

celem wzbogacenia naszej literatury w tym

zakresie a tak

ż

e konfrontacji bada

ń

naukowych. Szczególnie zale

ż

y nam na

rozpoznaniu i u-powszechnieniu metod i skutecznych praktyk arteterapii w
odniesieniu do dzieci i młodzie

ż

y niepełnosprawnej. Obszar działania arteterapii

nie ogranicza si

ę

tylko do dzieci i osób niepełnosprawnych. Powi

ę

ksza si

ę

niestety we wszystkich prawie krajach liczba osób uzale

ż

nionych (narkomani,

alkoholicy, lekomani) i wymagaj

ą

cych resocjalizacji. Mo

ż

na by powi

ę

kszy

ć

liczb

ę

schorze

ń

, w których zastosowanie arteterapi przyniosłoby ulg

ę

cierpi

ą

cym, ale

najpierw musimy skoncentrowa

ć

swoje wysiłki na podstawowych badaniach podejmuj

ą

c

apel

Ś

wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) dotycz

ą

cy pomocy upo

ś

ledzonym dzieciom.

Akademia Muzyczna we Wrocławiu wydaje ten folder celem zainteresowania
arteterapi

ą

- lekarzy, psychologów i artystów z ró

ż

nych dziedzin sztuki, którzy

maj

ą

ambicje i ch

ęć

spo

ż

ytkowania swojej wiedzy dla ratowania najlepszego dobra

człowieka

jakim jest zdrowie. S

ą

dzimy,

ż

e zamieszczone tutaj artykuły przybli

żą

czytelnikom wybrane zagadnienia arteterapii i zach

ę

c

ą

do nawi

ą

zania z nami

kontaktu celem współpracy.
Leon Hanek
jakim jest zdrowie. S

ą

dzimy,

ż

e zamieszczone tutaj artykuły przybli

żą

czytelnikom wybrane zagadnienia arteterapii i zach

ę

c

ą

do nawi

ą

zania z nami

kontaktu celem współpracy.
Leon Hanek


ARTETERAPIA
Jest metod

ą

leczenia wywodz

ą

c

ą

si

ę

z ró

ż

nych koncepcji teoretycznych, jak

psychoanalizy, teorii postaci, psychologii twórczo

ś

ci, fenomenologii, która

znalazła zastosowanie w post

ę

powaniu psychoterapeutycznym i socjoterapeutycznym.

Nazwa arte-terapia została wprowadzona do terminologii medyczno-psycholo-gicznej
w latach 40. bie

żą

cego stulecia. Wła

ś

ciwie odnosi si

ę

ona do wykorzystywania

technik plastycznych i ich wytworów w terapii i diagnozowaniu. Arteterapia jako
metoda oddziaływania ł

ą

czy si

ę

z badaniami klinicznymi oraz metodami takimi, jak

terapia zaj

ę

ciowa, socjoterapia, wychowanie przez sztuk

ę

, psy-chopedagogika.

Stosowana jest przez przeszkolonych lekarzy, psychologów, wychowawców i
dyplomowanych arteterapeutów u osób dorosłych, młodzie

ż

y i dzieci, wykazuj

ą

cych

zaburzenia nerwicowe, psychotyczne, charakteru i inne. Niekiedy stosowana jest u
zdrowych jako metoda odpr

ęż

aj

ą

ca, uwalniaj

ą

ca od nadmiaru napi

ęć

, szczególnie u

osób nieprzystosowanych i konfliktowych. Uprawiana jest według metody
indywidualnej i grupowej.
Jako obiekt oceny obejmuje sob

ą

osob

ę

lub osoby poddawane grupowo arteteraph,

proces twórczy w jego przebiegu oraz powstały wytwór plastyczny, inaczej dzieło.
Przez arteterapi

ę

okre

ś

la si

ę

spontaniczn

ą

twórczo

ść

chorych poddan

ą

opiece

terapeutów lub działanie kreacyjne plastyczne, podejmowane w sytuacji
terapeutycznej przez osoby uprzednio nietwórcze w zakresie plastyki. Działania
takie maj

ą

warto

ść

testu lub sytuacji zadaniowej poddawanej ocenie. Spo

ś

ród

technik najcz

ęś

ciej stosowane s

ą

: rysunek, malarstwo p

ę

dzlem lub palcami,

rzadziej le-

pianka w glinie lub plastelinie, rze

ź

ba, tkanina artystyczna,. collage i inne.

Wszystkie te techniki wykorzystywane w przebiegu terapii zaliczane s

ą

do technik

ekspresyjnych, projekcyjnych i konstrukcyjnych. W dziele o dowolnie wybranym
temacie przedmiotem oceny terapeuty lub członków grupy terapeutycznej staj

ą

si

ę

dowolnie wybrany i przedstawiony temat, który mo

ż

na traktowa

ć

jako odpowiednik

wolnych skojarze

ń

, a tak

ż

e sposób jego uj

ę

cia i przedstawienia, wyra

ż

one w nim

tre

ś

ci, my

ś

li, uczucia i postawy. Dyskusja nad dziełem sprzyja tworzeniu klimatu

dla szczerej i otwartej wymiany uczuciowej. Niekiedy tylko samo dzieło-jest
wył

ą

cznym

ś

rodkiem komunikacji mi

ę

dzy terapeut

ą

a chorym. W przebiegu czynno

ś

ci

kreacyjnych zostaj

ą

uwolnione nagromadzone napi

ę

cia i emocje, prowadz

ą

c w

nast

ę

pstwie tego do katharsis-oczyszczenia, a tak

ż

e ujawnione zostaj

ą

konflikty

i problemy emocjonalne, co prowadzi do korektywnego do

ś

wiadczenia emocjonalnego.

Spontaniczno

ść

wypowiadania si

ę

w technice pozawerbalnej powoduje zmniejszenie

oporów przed ujawnianiem si

ę

. Mniejsza obronno

ść

mo

ż

e wyra

ź

niej ukazywa

ć

neurotyczn

ą

lub psychotyczn

ą

problematyk

ę

, zawiera

ć

diagnostyczne tre

ś

ci,

okre

ś

la

ć

stosunek do rzeczywisto

ś

ci, przyjmowane postawy społeczne i odniesienia

personalne. Rysunek projekcyjny tematyczny stosowany w technice grupowej dotyczy
wybranych tematów indywidualnych lub tematów ukierunkowanych na interakcje w
grupie. Ten rodzaj tworzenia umo

ż

liwia osi

ą

ganie wgl

ą

du, lepszego poznania

siebie oraz motywów własnego post

ę

powania.

Historia arteterapii si

ę

ga ponad 100 lat wstecz. Zacz

ę

ła si

ę

tworzy

ć

z chwil

ą

kiedy to w roku 1872 Ambroise Tardieu, a kilka lat pó

ź

niej Max Simon francuscy

psychiatrzy opublikowali swoje prace, w których wskazywali na diagnostyczne
znaczenie dzieł chorych psychicznie. W tym czasie powstała tak

ż

e utworzona przez

Cesare Lombroso, włoskiego psychiatr

ę

i neurologa psychopatologiczna teoria

twórczo

ś

ci, zakładaj

ą

ca graniczny zwi

ą

zek geniuszu z obł

ą

kaniem. Pó

ź

niejsze

obszerne monografie Marcel Reja "L'Art chez les Fous" (1907), Waltera Morgantha-
lera "Ein Geisteskranker als Kunstler" (1921), oraz fundamen-

talna praca Hansa Prinzhorna "Bildnerei der Geisteskranken" <1922), w której
autor przedstawił opracowane przez siebie podstawy dla dokładnej systematyzacji
dzieł chorych, synchronizu-j

ą

c analiz

ę

dzieła z aktualnym stanem psychicznym,

przyczyniły si

ę

do podtrzymania tego zainteresowania. Jego rozwój post

ę

pował

szybko. Po

ś

rednio

ś

wiadczy

ć

o tym mo

ż

e fakt, i

ż

do roku 1939 zostało

opublikowanych około 150 prac naukowych, natomiast do roku 1965 opublikowanych
zostało ju

ż

około 7000 prac dotycz

ą

cych warto

ś

ci diagnostycznej twórczo

ś

ci

chorych i wykorzystywania jej w przebiegu terapii. Zainteresowanie arte-terapi

ą

w dalszym ci

ą

gu narasta. W okresie wcze

ś

niejszym dotyczyło głównie warto

ś

ci

analizy dzieł chorych dla przeprowadzenia diagnozy psychopatologicznej, w
okresach pó

ź

niejszych w oparciu głównie o nowe teorie i kierunki psychologiczne

wypracowane zostały podstawy dla terapeutycznego stosowania sztuki. Szczególnie
przyczyniły si

ę

do tego do

ś

wiadczenia Marga-rete Naumburg, która przyj

ę

ła od S.

Freuda kierunek psychoanalityczny pracy, tak

ż

e Jolandy Jacobi i Susan Bach

znajduj

ą

cych si

ę

pod wpływem teorii C. G. Junga. Zainteresowanie ar-teterapi

ą

rozwijało si

ę

szczególnie dynamicznie w USA, gdzie od roku 1960 zacz

ę

to szkoli

ć

dyplomowanych arteterapeutów oraz wydawa

ć

fachowe czasopisma. W 1959 roku

zostało powołane Mi

ę

dzynarodowe Towarzystwo Psychopatologii Ekspresji z siedzib

ą

w Pary

ż

u (Societe Internationale de Psychopathologie de L'Expression), w którym

równie

ż

i Polska ma swoich przedstawicieli.

Andrzej Janicki



MUZYKOTERAPIA
Muzykoterapia - to systematyczne, metodyczne, oparte na podstawach naukowych
zastosowanie kliniczne muzyki.
W odnieniesiu do głównych jej zakresów tzn. do psychiatrii i pedagogiki
specjalnej, oznacza ona form

ę

psychoterapii i reedukacji, posługuj

ą

c

ą

si

ę

muzyk

ą

i jej elementami (przede wszystkim d

ź

wi

ę

kiem i rytmem), jako

ś

rodkami

stymulacji, struktura-lizacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji
niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia i rozwoju osobowo

ś

ci pacjenta. Muzyka

stanowi ogniwo po

ś

rednicz

ą

ce w relacji terapeutycznej, rozumianej jako

interakcja mi

ę

dzy pacjentem, a terapeut

ą

, a otoczeniem. Warto

ść

terapeutyczn

ą

posiada wi

ę

c nie tylko sama muzyka i sposób operowania ni

ą

(techniki

muzykoterapeutyczne), lecz równie

ż

kontakt werbalny oraz kontekst sytuacyjny, w

którym jest ona słuchana i wykonywana. W sytuacji tzw. muzykoterapii grupowej
znaczenie posiadaj

ą

relacje i zdarzenia zachodz

ą

ce w grupie terapeutycznej.

U

ż

ycie muzyki w wymiarze psychoterapeutycznym oznacza wykorzystanie jej

działania w płaszczy

ź

nie psychologicznej, nie tylko w celu usuni

ę

cia objawów

chorobowych, lecz i spowodowania zmian w sposobie funkcjonowania pacjenta,
prowadz

ą

cych do jego rozwoju i poprawy kontaktu z otoczeniem.

Muzykoterapia obejmuje dwie formy aktywno

ś

ci pacjenta:

l) w sferze odbiorczej (tzw. muzykoterapia odbiorcza, percepcyj-na, np. z
u

ż

yciem technik projekcyjnych opartych na mechanizmie percepcji muzyki),

2) w sferze wykonawczej (tzw. muzykoterapia wykonawcza). Chodzi tu o wszelkie
ekspresje d

ź

wi

ę

kowe pacjenta przede wszystkim z pomoc

ą

instrumentów muzycznych,

a ponadto z u

ż

yciem głosu ludzkiego (np. terapia

ś

pie-

wem) i ruchu ciała do muzyki (ró

ż

nego rodzaju

ć

wiczenia muzyczno-ruchowe,

rytmika, choreoterapia itp.). Optymaln

ą

strategi

ą

terapeutyczn

ą

jest ł

ą

czenie w

jednym posiedzeniu muzy-koterapii technik percepcyjnych (obejmuj

ą

cych np.

procesy wyobra

ż

eniowe), jak równie

ż

technik typu zada

ń

, czy improwizacji

wykonywanych na instrumentach muzycznych, które stanowi

ą

dla pacjenta trening

zachowania i działania.
W procesie diagnozy i leczenia uwzgl

ę

dnia si

ę

wpływ muzyki na: emocje

(dostarczanie ró

ż

norodnych prze

ż

y

ć

emocjonalnych i modulowanie sposobu

prze

ż

ywania), proces my

ś

lenia (muzyka jako no

ś

nik informacjil i znacze

ń

słu

żą

cych poznawaniu i przekształcaniu człowieka), psychomotoryk

ę

(muzyka jako

czynnik porz

ą

dkuj

ą

cy i energetyzuj

ą

cy ruch), jak równie

ż

na układ wegetatywny

(harmonizacja i regulacja autonomicznego układu nerwowego) oraz na procesy
neurofizjologiczne (próby wywoływania zjawiska wodzenia - "acoustic driving" np.
w celu aktywizacji bioelektrycznej czynno

ś

ci mózgu lub przeciwnie osi

ą

gania

stanów odpr

ęż

enia, a tak

ż

e zmienionych stanów

ś

wiadomo

ś

ci typu medytacji,

transu, ekstazy za pomoc

ą

silnej stymulacji muzycznej i rytmicznej lub zbyt

słabej i specjalnie strukturowanej).
Wprawdzie aktywno

ś

ci muzyczne obejmuj

ą

całego człowieka jako jedno

ść

psychofizyczn

ą

, ale w zale

ż

no

ś

ci od zakresu medycyny i od modelu teoretycznego

choroby kładzie si

ę

nacisk na ró

ż

ne ich aspekty.

Muzykoterapia stosowana jest obecnie w

ś

wiecie prawie we wszystkich zakresach

medycyny, zwykle jako jedna z metod tzw. terapii kompleksowej. W Polsce rozwija
si

ę

ona od 1970 r. jako forma psychoterapii w Instytucie Psychiatrii i

Neurologii w Warszawie, gdzie E. Gali

ń

ska tworzy jej zało

ż

enia teoretyczne i

metody oraz rozpowszechnia je prowadz

ą

c od 1972 r. szkolenie w ramach Centrum

Medycznego Kształcenia Podyplomowego;
wprowadza j

ą

tak

ż

e do Sekcji Naukowej Psychoterapii Poi. Towarzystwa

Psychiatrycznego.
El

ż

bieta Gali

ń

ska,

BIBLIOTERAPIA
Biblioterapia polega na zastosowaniu ksi

ąż

ki jako

ś

rodka oddziaływania

terapeutycznego. Funkcj

ę

t

ą

spełnia literatura pi

ę

kna, biografie, autobiografie,

pami

ę

tniki, fragmenty dzieł filozoficznych. Mog

ą

one oddziaływa

ć

na aktualny

stan psychiczny przeciwdziałaj

ą

c wyst

ę

powaniu emocji l

ę

ku, przygn

ę

bienia,

depresji, zdenerwowania oraz wzbudza

ć

takie emocje spełniaj

ą

c pozytywn

ą

funkcj

ę

regulacyjn

ą

jak rado

ść

, rozweselenie, nadzieja, wiara w swe siły. Lektura

odpowiednio dobranych ksi

ąż

ek mo

ż

e równie

ż

wpływa

ć

korzystnie na składniki

osobowo

ś

ci b

ę

d

ą

ce powodem niedostosowania: poczucie mniejszej warto

ś

ci, zawy

ż

one

aspiracje, postaw

ę

wrogo

ś

ci, nieprawidłowo ukształtowan

ą

hierarchi

ę

warto

ś

ci. Ze

wzgl

ę

du na istniej

ą

ce zale

ż

no

ś

ci psychosomatyczne, oddziaływanie na stan

psychiczny oraz struktur

ę

osobowo

ś

ci wpływa równie

ż

na zachodz

ą

ce w organizmie

procesy fizjologiczne oraz zwi

ą

zane z nimi zaburzenia chorobowe.

Biblioterapia jest przydatna szczególnie w odniesieniu do osób
niepełnosprawnych, przewlekle chorych, wi

ęź

niów przebywaj

ą

cych przez dłu

ż

szy

okres czasu w szpitalach, zakładach rehabilitacyjnych, wi

ę

zieniach. Prócz

korekcyjnego oddziaływania na psychik

ę

, spełnia ona pozytywn

ą

funkcj

ę

terapeutyczn

ą

u-mo

ż

liwiaj

ą

c wypełnienie wolnego czasu, przetrwanie okresu

rozł

ą

ki z rodzin

ą

i osobami bliskimi, ucieczk

ę

od przykrych emocji oraz

pesymistycznych my

ś

li i oczekiwa

ń

dotycz

ą

cych swego stanu zdrowia oraz

przyszłego

ż

ycia.

Przy stosowaniu biblioterapii s

ą

przydatne badania czytelnictwa. Pozwalaj

ą

one

okre

ś

li

ć

wyst

ę

puj

ą

cee w danej populacji zainteresowania czytelnicze oraz

dostosowa

ć

do nich stosowane

formy oddziaływania terapeutycznego. Sama znajomo

ść

zair resowa

ń

czytelniczych

oraz wykorzystanie ich w działalni bibliotekarza nie jest jeszcze biblioterapi

ą

,

która wymaga wzgl

ę

dnienia uwarunkowa

ń

psychofizjologicznych zwi

ą

zana z rodzajem

zaburze

ń

oraz mechanizmami ich powstawania.

Mo

ż

na przedstawi

ć

nast

ę

puj

ą

cy model stosowania biblie rapii. Nale

ż

y naprzód

ustali

ć

, jakie zaburzone stany psychicz cechy osobowo

ś

ci, procesy fizjologiczne

maj

ą

by

ć

przedmiot oddziaływania terapeutycznego. Nast

ę

pnie uwzgl

ę

dniaj

ą

c zain

resowania czytelnicze danej osoby wybieramy utwory literac maj

ą

ce spełnia

ć

funkcj

ę

korekcyjn

ą

.

Kontakt z ksi

ąż

k

ą

mo

ż

e przyjmowa

ć

form

ę

zach

ę

cania do przeczytania w cało

ś

ci lub

w wybranych fragmentach, przep:

wadzenia rozmowy na temat ukazanych w niej problemów ;
ciowych oraz proponowanych sposobów ich rozwi

ą

zywania. \\ brane fragmenty prozy

lub poezji, my

ś

li zawarte w dzieła filozoficznych s

ą

równie

ż

przydatne w terapii

grupowej sta;
si

ę

przedmiotem ich omówienia w grupie terapeutycznej. Utwo literackie mog

ą

by

ć

równie

ż

wykorzystane przy ich insceniza poł

ą

czonej za zastosowaniem techniki

psychodramy.
Rozwijanie biblioterapii oraz uczynienie z niej skutecznej ra tody oddziaływania
terapeutycznego opartej na naukowych po stawach wymaga zarówno wypracowania jej
podstaw teoretyc nych, jak równie

ż

techniki jej praktycznego stosowania. W ty

celu potrzebne jest stworzenie "receptury biblioterapeutyczne zawieraj

ą

cej wykaz

ksi

ąż

ek, które mog

ą

by

ć

przydatne w ró nych populacjach w odniesieniu do ró

ż

nych

rodzajów zaburz

ę

Rozwijanie naukowych podstaw biblioterapii wymaga ponad

przeprowadzenia bada

ń

umo

ż

liwiaj

ą

cych okre

ś

lenie jej skuteczno

ś

ci.

Zbigniew Skórny

ARTETERAPIA
Jest metod

ą

leczenia wywodz

ą

c

ą

si

ę

z ró

ż

nych koncepcji teoretycznych, jak

psychoanalizy, teorii postaci, psychologii twórczo

ś

ci, fenomenologii, która

znalazła zastosowanie w post

ę

powaniu psychoterapeutycznym i socjoterapeutycznym.

Nazwa arte-terapia została wprowadzona do terminologii medyczno-psycholo-gicznej
w latach 40. bie

żą

cego stulecia. Wła

ś

ciwie odnosi si

ę

ona do wykorzystywania

technik plastycznych i ich wytworów w terapii i diagnozowaniu. Arteterapia jako
metoda oddziaływania ł

ą

czy si

ę

z badaniami klinicznymi oraz metodami takimi, jak

terapia zaj

ę

ciowa, socjoterapia, wychowanie przez sztuk

ę

, psy-chopedagogika.

Stosowana jest przez przeszkolonych lekarzy, psychologów, wychowawców i
dyplomowanych arteterapeutów u osób dorosłych, młodzie

ż

y i dzieci, wykazuj

ą

cych

zaburzenia nerwicowe, psychotyczne, charakteru i inne. Niekiedy stosowana jest u
zdrowych jako metoda odpr

ęż

aj

ą

ca, uwalniaj

ą

ca od nadmiaru napi

ęć

, szczególnie u

osób nieprzystosowanych i konfliktowych. Uprawiana jest według metody
indywidualnej i grupowej.
Jako obiekt oceny obejmuje sob

ą

osob

ę

lub osoby poddawane grupowo arteteraph,

proces twórczy w jego przebiegu oraz powstały wytwór plastyczny, inaczej dzieło.
Przez arteterapi

ę

okre

ś

la si

ę

spontaniczn

ą

twórczo

ść

chorych poddan

ą

opiece

terapeutów lub działanie kreacyjne plastyczne, podejmowane w sytuacji
terapeutycznej przez osoby uprzednio nietwórcze w zakresie plastyki. Działania
takie maj

ą

warto

ść

testu lub sytuacji zadaniowej poddawanej ocenie. Spo

ś

ród

technik najcz

ęś

ciej stosowane s

ą

: rysunek, malarstwo p

ę

dzlem lub palcami,

rzadziej le-
15
pianka w glinie lub plastelinie, rze

ź

ba, tkanina artystyczna,. collage i inne.

Wszystkie te techniki wykorzystywane w przebiegu terapii zaliczane s

ą

do technik

ekspresyjnych, projekcyjnych i konstrukcyjnych. W dziele o dowolnie wybranym
temacie przedmiotem oceny terapeuty lub członków grupy terapeutycznej staj

ą

si

ę

dowolnie wybrany i przedstawiony temat, który mo

ż

na traktowa

ć

jako odpowiednik

wolnych skojarze

ń

, a tak

ż

e sposób jego uj

ę

cia i przedstawienia, wyra

ż

one w nim

tre

ś

ci, my

ś

li, uczucia i postawy. Dyskusja nad dziełem sprzyja tworzeniu klimatu

dla szczerej i otwartej wymiany uczuciowej. Niekiedy tylko samo dzieło-jest
wył

ą

cznym

ś

rodkiem komunikacji mi

ę

dzy terapeut

ą

a chorym. W przebiegu czynno

ś

ci

kreacyjnych zostaj

ą

uwolnione nagromadzone napi

ę

cia i emocje, prowadz

ą

c w

nast

ę

pstwie tego do katharsis-oczyszczenia, a tak

ż

e ujawnione zostaj

ą

konflikty

i problemy emocjonalne, co prowadzi do korektywnego do

ś

wiadczenia emocjonalnego.

Spontaniczno

ść

wypowiadania si

ę

w technice pozawerbalnej powoduje zmniejszenie

oporów przed ujawnianiem si

ę

. Mniejsza obronno

ść

mo

ż

e wyra

ź

niej ukazywa

ć

neurotyczn

ą

lub psychotyczn

ą

problematyk

ę

, zawiera

ć

diagnostyczne tre

ś

ci,

okre

ś

la

ć

stosunek do rzeczywisto

ś

ci, przyjmowane postawy społeczne i odniesienia

personalne. Rysunek projekcyjny tematyczny stosowany w technice grupowej dotyczy
wybranych tematów indywidualnych lub tematów ukierunkowanych na interakcje w
grupie. Ten rodzaj tworzenia umo

ż

liwia osi

ą

ganie wgl

ą

du, lepszego poznania

siebie oraz motywów własnego post

ę

powania.

Historia arteterapii si

ę

ga ponad 100 lat wstecz. Zacz

ę

ła si

ę

tworzy

ć

z chwil

ą

kiedy to w roku 1872 Ambroise Tardieu, a kilka lat pó

ź

niej Max Simon francuscy

psychiatrzy opublikowali swoje prace, w których wskazywali na diagnostyczne
znaczenie dzieł chorych psychicznie. W tym czasie powstała tak

ż

e utworzona przez

Cesare Lombroso, włoskiego psychiatr

ę

i neurologa psychopatologiczna teoria

twórczo

ś

ci, zakładaj

ą

ca graniczny zwi

ą

zek geniuszu z obł

ą

kaniem. Pó

ź

niejsze

obszerne monografie Marcel Reja "L'Art chez les Fous" (1907), Waltera Morgantha-
lera "Ein Geisteskranker als Kunstler" (1921), oraz fundamen-
16
talna praca Hansa Prinzhorna "Bildnerei der Geisteskranken" <1922), w której
autor przedstawił opracowane przez siebie podstawy dla dokładnej systematyzacji
dzieł chorych, synchronizu-j

ą

c analiz

ę

dzieła z aktualnym stanem psychicznym,

przyczyniły si

ę

do podtrzymania tego zainteresowania. Jego rozwój post

ę

pował

szybko. Po

ś

rednio

ś

wiadczy

ć

o tym mo

ż

e fakt, i

ż

do roku 1939 zostało

opublikowanych około 150 prac naukowych, natomiast do roku 1965 opublikowanych
zostało ju

ż

około 7000 prac dotycz

ą

cych warto

ś

ci diagnostycznej twórczo

ś

ci

chorych i wykorzystywania jej w przebiegu terapii. Zainteresowanie arte-terapi

ą

w dalszym ci

ą

gu narasta. W okresie wcze

ś

niejszym dotyczyło głównie warto

ś

ci

analizy dzieł chorych dla przeprowadzenia diagnozy psychopatologicznej, w
okresach pó

ź

niejszych w oparciu głównie o nowe teorie i kierunki psychologiczne

wypracowane zostały podstawy dla terapeutycznego stosowania sztuki. Szczególnie
przyczyniły si

ę

do tego do

ś

wiadczenia Marga-rete Naumburg, która przyj

ę

ła od S.

Freuda kierunek psychoanalityczny pracy, tak

ż

e Jolandy Jacobi i Susan Bach

znajduj

ą

cych si

ę

pod wpływem teorii C. G. Junga. Zainteresowanie ar-teterapi

ą

rozwijało si

ę

szczególnie dynamicznie w USA, gdzie od roku 1960 zacz

ę

to szkoli

ć

dyplomowanych arteterapeutów oraz wydawa

ć

fachowe czasopisma. W 1959 roku

zostało powołane Mi

ę

dzynarodowe Towarzystwo Psychopatologii Ekspresji z siedzib

ą

w Pary

ż

u (Societe Internationale de Psychopathologie de L'Expression), w którym

równie

ż

i Polska ma swoich przedstawicieli.

Andrzej Janicki

MUZYKOTERAPIA
Muzykoterapia - to systematyczne, metodyczne, oparte na podstawach naukowych
zastosowanie kliniczne muzyki.
W odnieniesiu do głównych jej zakresów tzn. do psychiatrii i pedagogiki
specjalnej, oznacza ona form

ę

psychoterapii i reedukacji, posługuj

ą

c

ą

si

ę

muzyk

ą

i jej elementami (przede wszystkim d

ź

wi

ę

kiem i rytmem), jako

ś

rodkami

stymulacji, struktura-lizacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji
niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia i rozwoju osobowo

ś

ci pacjenta. Muzyka

stanowi ogniwo po

ś

rednicz

ą

ce w relacji terapeutycznej, rozumianej jako

interakcja mi

ę

dzy pacjentem, a terapeut

ą

, a otoczeniem. Warto

ść

terapeutyczn

ą

posiada wi

ę

c nie tylko sama muzyka i sposób operowania ni

ą

(techniki

muzykoterapeutyczne), lecz równie

ż

kontakt werbalny oraz kontekst sytuacyjny, w

którym jest ona słuchana i wykonywana. W sytuacji tzw. muzyko-terapii grupowej
znaczenie posiadaj

ą

relacje i zdarzenia zachodz

ą

ce w grupie terapeutycznej.

U

ż

ycie muzyki w wymiarze psychoterapeutycznym oznacza wykorzystanie jej

działania w płaszczy

ź

nie psychologicznej, nie tylko w celu usuni

ę

cia objawów

chorobowych, lecz i spowodowania zmian w sposobie funkcjonowania pacjenta,
prowadz

ą

cych do jego rozwoju i poprawy kontaktu z otoczeniem.

Muzykoterapia obejmuje dwie formy aktywno

ś

ci pacjenta:

l) w sferze odbiorczej (tzw. muzykoterapia odbiorcza, percepcyj-na, np. z
u

ż

yciem technik projekcyjnych opartych na mechanizmie percepcji muzyki), 2) w

sferze wykonawczej (tzw. muzykoterapia wykonawcza). Chodzi tu o wszelkie
ekspresje d

ź

wi

ę

kowe pacjenta przede wszystkim z pomoc

ą

instrumentów muzycznych,

a ponadto z u

ż

yciem głosu ludzkiego (np. terapia

ś

pie-

wem) i ruchu ciała do muzyki (ró

ż

nego rodzaju

ć

wiczenia mu-zyczno-ruchowe,

rytmika, choreoterapia itp.). Optymaln

ą

strategi

ą

terapeutyczn

ą

jest ł

ą

czenie w

jednym posiedzeniu muzy-koterapii technik percepcyjnych (obejmuj

ą

cych np.

procesy wyobra

ż

eniowe), jak równie

ż

technik typu zada

ń

, czy improwizacji

wykonywanych na instrumentach muzycznych, które stanowi

ą

dla pacjenta trening

zachowania i działania.

W procesie diagnozy i leczenia uwzgl

ę

dnia si

ę

wpływ muzyki na: emocje

(dostarczanie ró

ż

norodnych prze

ż

y

ć

emocjonalnych i modulowanie sposobu

prze

ż

ywania), proces my

ś

lenia (muzyka jako no

ś

nik informacjil i znacze

ń

słu

żą

cych poznawaniu i przekształcaniu człowieka), psychomotoryk

ę

(muzyka jako

czynnik porz

ą

dkuj

ą

cy i energetyzuj

ą

cy ruch), jak równie

ż

na układ wegetatywny

(harmonizacja i regulacja autonomicznego układu nerwowego) oraz na procesy
neurofizjologiczne (próby wywoływania zjawiska wodzenia - "acoustic driving" np.
w celu aktywizacji bioelektrycznej czynno

ś

ci mózgu lub przeciwnie osi

ą

gania

stanów odpr

ęż

enia, a tak

ż

e zmienionych stanów

ś

wiadomo

ś

ci typu medytacji,

transu, ekstazy za pomoc

ą

silnej stymulacji muzycznej i rytmicznej lub zbyt

słabej i specjalnie strukturowanej).
Wprawdzie aktywno

ś

ci muzyczne obejmuj

ą

całego człowieka jako jedno

ść

psychofizyczn

ą

, ale w zale

ż

no

ś

ci od zakresu medycyny i od modelu teoretycznego

choroby kładzie si

ę

nacisk na ró

ż

ne ich aspekty.

Muzykoterapia stosowana jest obecnie w

ś

wiecie prawie we wszystkich zakresach

medycyny, zwykle jako jedna z metod tzw. terapii kompleksowej. W Polsce rozwija
si

ę

ona od 1970 r. jako forma psychoterapii w Instytucie Psychiatrii i

Neurologii w Warszawie, gdzie E. Gali

ń

ska tworzy jej zało

ż

enia teoretyczne i

metody oraz rozpowszechnia je prowadz

ą

c od 1972 r. szkolenie w ramach Centrum

Medycznego Kształcenia Podyplomowego;
wprowadza j

ą

tak

ż

e do Sekcji Naukowej Psychoterapii Poi. Towarzystwa

Psychiatrycznego.
El

ż

bieta Gali

ń

ska,

BIBLIOTERAPIA
Biblioterapia polega na zastosowaniu ksi

ąż

ki jako

ś

rodka oddziaływania

terapeutycznego. Funkcj

ę

t

ą

spełnia literatura pi

ę

kna, biografie, autobiografie,

pami

ę

tniki, fragmenty dzieł filozoficznych. Mog

ą

one oddziaływa

ć

na aktualny

stan psychiczny przeciwdziałaj

ą

c wyst

ę

powaniu emocji l

ę

ku, przygn

ę

bienia,

depresji, zdenerwowania oraz wzbudza

ć

takie emocje spełniaj

ą

c pozytywn

ą

funkcj

ę

regulacyjn

ą

jak rado

ść

, rozweselenie, nadzieja, wiara w swe siły. Lektura

odpowiednio dobranych ksi

ąż

ek mo

ż

e równie

ż

wpływa

ć

korzystnie na składniki

osobowo

ś

ci b

ę

d

ą

ce powodem niedostosowania: poczucie mniejszej warto

ś

ci, zawy

ż

one

aspiracje, postaw

ę

wrogo

ś

ci, nieprawidłowo ukształtowan

ą

hierarchi

ę

warto

ś

ci. Ze

wzgl

ę

du na istniej

ą

ce zale

ż

no

ś

ci psychosomatyczne, oddziaływanie na stan

psychiczny oraz struktur

ę

osobowo

ś

ci wpływa równie

ż

na zachodz

ą

ce w organizmie

procesy fizjologiczne oraz zwi

ą

zane z nimi zaburzenia chorobowe.

Biblioterapia jest przydatna szczególnie w odniesieniu do osób
niepełnosprawnych, przewlekle chorych, wi

ęź

niów przebywaj

ą

cych przez dłu

ż

szy

okres czasu w szpitalach, zakładach rehabilitacyjnych, wi

ę

zieniach. Prócz

korekcyjnego oddziaływania na psychik

ę

, spełnia ona pozytywn

ą

funkcj

ę

terapeutyczn

ą

u-mo

ż

liwiaj

ą

c wypełnienie wolnego czasu, przetrwanie okresu

rozł

ą

ki z rodzin

ą

i osobami bliskimi, ucieczk

ę

od przykrych emocji oraz

pesymistycznych my

ś

li i oczekiwa

ń

dotycz

ą

cych swego stanu zdrowia oraz

przyszłego

ż

ycia.

Przy stosowaniu biblioterapii s

ą

przydatne badania czytelnictwa. Pozwalaj

ą

one

okre

ś

li

ć

wyst

ę

puj

ą

cee w danej populacji zainteresowania czytelnicze oraz

dostosowa

ć

do nich stosowane

CHOREOTERAPIA W PSYCHIATRII
Choreoterapia jest to metoda lecznicza oparta o taniec wzbogacony o

ć

wiczenia

muzyczno-ruchowe i improwizacje ruchowe do wybranej muzyki. W Polsce stosuje si

ę

t

ę

metod

ę

od 17 lat na terenie Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Zarówno badania naukowe, jak i praktyka kliniczna potwierdzaj

ą

przydatno

ść

i

skuteczno

ść

tej metody w odniesieniu do pacjentów psychiatrycznych (chorych

psychicznie, cierpi

ą

cych z powodu nerwicy, uzale

ż

nionych od alkoholu czy

narkotyków).
Choreoterapia jest stosowana zarówno w psychoterapii, jak i równolegle z
farmakoterapi

ą

. Potencjał terapeutyczny tej metody to przede wszystkim: l)

społeczny charakter ta

ń

ca, 2) warto

ś

ci motoryczne ta

ń

ca i

ć

wicze

ń

muzyczno-

ruchowych, 3) mo

ż

liwo

ść

oddziaływania na psychik

ę

przez muzyk

ę

.

W wyniku procesu leczniczego, jaki dokonuje si

ę

w efekcie systematycznego

udziału pacjentów w choreoterapii, dochodzi do korekty zaburze

ń

psychomotorycznych, do regulacji i korzystnego pnestrojenia sfery fizjologicznej
oraz do poprawy w funkcjonowaniu społecznym. Nast

ę

puj

ą

tak

ż

e pozytywne zmiany w

percepcji zmysłowej, lepsze wyczucie rytmu, czasu i przestrzeni, co prowadzi w
konsekwencji do poprawy koordynacji ruchowej.
Choreoterapia działa bardzo wszechstronnie, stwarzaj

ą

c szerok

ą

płaszczyzn

ę

kontaktu terapeuty z pacjentami i pacjentów ze sob

ą

. Metoda ta umo

ż

liwia obj

ę

cie

uwag

ą

wszystkich członków grupy, ułatwia równomierny rozkład ich aktywno

ś

ci i

pozwala na wgl

ą

d w zachodz

ą

ce interakcje oraz poziom emocji.

Terapia przez taniec, działaj

ą

c jednocze

ś

nie na wiele zmy-i ró

ż

ne sfery

aktywno

ś

ci pacjenta, np. na sfer

ę

kontaktów

42
społecznych, sfer

ę

motoryczn

ą

, poznawcz

ą

, emocjonaln

ą

, fizjologiczn

ą

, estetyczn

ą

i erotyczn

ą

mo

ż

e pełni

ć

w leczeniu psychiatrycznym wiele wa

ż

nych funkcji.

Najwa

ż

niejsze z nich to: funkcja profilaktyczna, diagnostyczna i terapeutyczna.

Tak wi

ę

c choreoterapia z uwagi na liczne walory terapeutyczne i rekreacyjne

winna by

ć

metod

ą

jak najszerzej stosowan

ą

w szpitalach i o

ś

rodkach

psychiatrycznych.
Zofia Aleszko

46
CHOREOTERAPIA. TANIEC LECZNICZY
W technikach muzykoterapeutycznych maj

ą

cych zastosowanie w usprawnianiu osób

niepełnosprawnych szczególn

ą

uwag

ę

nale

ż

ałoby zwróci

ć

na choreoterapi

ę

.

Taniec jako sztuka bardzo zło

ż

ona ma wiele rodzajów i form. Dlatego nie mo

ż

na

okre

ś

li

ć

dokładnie i jednoznacznie jego definicji. Mo

ż

na go traktowa

ć

jako

przejaw kultury, zwi

ą

zany z okre

ś

lonym

ś

rodowiskiem i okre

ś

lon

ą

funkcj

ą

.

Ć

wiczenia taneczne mo

ż

na traktowa

ć

jako:

a)

ć

wiczenia ogólnokondycyjne;

b)

ć

wiczenia sprawno

ś

ciowe;

c)

ć

wiczenia specjalne.

Ogólnokondycyjny charakter ta

ń

ca leczniczego opiera si

ę

na odpowiednio dobranej

dynamice i rodzaju

ć

wiczenia, co zale

ż

y od anga

ż

owania wielu mi

ęś

ni lub

niektórych du

ż

ych grup mi

ęś

niowych w danym odcinku czasowym.

W ta

ń

cu leczniczym o charakterze sprawno

ś

ciowym przewa

ż

aj

ą

takie układy

taneczne, których wykonanie wymaga koncentracji i uwagi ze strony

ć

wicz

ą

cych.

Nale

żą

tu

ć

wiczenia oddziałuj

ą

ce na układ nerwowy poprzez wyrabianie koordynacji

wzro-kowo-ruchowej i słuchowo-wzrokowo-ruchowej w odpowiednim tempie i rytmie,
elementy

ć

wicze

ń

równowa

ż

nych i zr

ę

czno

ś

ciowych, które wyrabiaj

ą

zmysł równowagi

przy współudziale wzroku i czucia mi

ęś

niowo-stawowego oraz figury taneczne przy

zmniejszonej stabilizacji i powierzchni podstawy wykonywane na jednej nodze, na
pi

ę

cie lub przedstopniu.

Ć

wiczenia taneczne specjalne obejmuj

ą

tych chorych, którzy z powodu rozległych

dysfunkcji w narz

ą

dzie ruchu nie mog^ wł

ą

cza

ć

harmonijnie do pracy

poszczególnych mi

ęś

ni lub całych grup mi

ęś

niowych, wymagaj

ą

szczególnej

ostro

ż

no

ś

ci w dawkowaniu wysiłku fizycznego (osoby z niedomog

ą

kr

ąż

enia i oddy

chania). Dla ka

ż

dego chorego z tej grupy osnowa taneczna opracowana jest

oddzielnie, a

ć

wiczenia prowadzone s

ą

indywidualnie.

Zjawisko czynon

ś

ci ruchowej pod postaci

ą

ruchu dowolnego

47
zale

ż

y od harmonijnego współdziałania szeregu mechanizmów nerwowych. Podczas

choreoterapii uczymy mi

ęś

nie kolejno po sobie nast

ę

puj

ą

cego rozlu

ź

nienia i

napr

ęż

enia, co ma miejsce w odpowiednim czasie i przestrzeni. To kolejne

napr

ęż

enie i rozlu

ź

nienie musi wzmacnia

ć

poczucie metryczne i wra

ż

liwo

ść

na

rytm. Rytm i harmonia wpływaj

ą

na popraw

ę

nastroju, koncentracj

ę

i tym samym

ułatwiaj

ą

koordynacj

ę

nerwowo-mi

ęś

-niow

ą

.

. '• Nale

ż

y spodziewa

ć

si

ę

,

ż

e uzyskana poprawa jest wynikiem | stymuluj

ą

cego

wpływu bod

ź

ców akustycznych i emocjonalnych na układ siatkowaty. Układ

siatkowaty pełni podstawow

ą

rol

ę

w integracji funkcji o

ś

rodkowego układu

nerwowego. Muzyka i jej elementy składowe wpływaj

ą

c przenikaj

ą

ce na ten układ

ułatwiaj

ą

koncentracj

ę

i koordynacj

ę

ruchow

ą

. Mo

ż

na tu wykorzysta

ć

dynamiczne i

wzbudzaj

ą

ce emocje wła

ś

ciwo

ś

ci muzyki tanecznej, co w powi

ą

zaniu z odpowiednimi

ruchami ciała, wykonywanymi w odpowiednim tempie i zakresie funkcjonalnym da
choremu dodatkowe prze

ż

ycia estetyczne, odwróci jego uwag

ę

fld nabytej lub

wrodzonej niesprawno

ś

ci, a nawet dolegliwo

ś

ci tolowych zwi

ą

zanych z procesem

chorobowym.
<' Zmiana postawy ciała, poprawa funkcji lokomocyjnych i ma-|aalnych,
wykonywanych w charakterystycznym dla rodzaju izyki tanecznej rytmie i tempie,
wprowadza potrzeb

ę

prawidło-go oddychania, co jest dodatkowym efektem

terapeutycznym formy

ć

wicze

ń

leczniczych.

Zbigniew Hora

ARTETERAPIA I TEATR
Wykorzystanie sztuki do celów terapeutycznych si

ę

ga najdawniejszych czasów. W

przypadku teatru, najbardziej znan

ą

form

ą

terapii, maj

ą

c

ą

swe

ź

ródła w teatrze

jest psychodrama. Twórca tej metody J. Moreno wyszedł od klasycznego teatru,
pó

ź

niej odkrywaj

ą

c jego walory terapeutyczne. W Polsce metoda ta wykorzystywana

jest przy leczeniu ró

ż

nych zaburze

ń

psychicznych. W stanach psychotycznych jest

technik

ą

wspomagaj

ą

c

ą

. Po ust

ą

pieniu objawów wytwórczych rozpoczyna si

ę

post

ę

powanie rehabilitacyjne w ramach społeczno

ś

ci leczniczej, razem z ró

ż

nymi

formami psychoterapii grupowej, z wykorzystaniem psychodramy, pantomimy, terapii
ruchem, itd. Celem tych działa

ń

jest poprawa komunikacji pacjenta z otoczeniem,

wzbudzenie zaufania do ludzi, przywracanie wiary we własne siły i mo

ż

liwo

ś

ci

oraz pogł

ę

bienie i utrwalenie krytycyzmu w stosunku do przebytych objawów

psychotycznych.
W przypadku stanów neurotycznych wykorzystanie psychodramy jest cz

ęś

ci

ą

procesu

psychoterapeutycznego, który ma na celu przepracowanie problemów aktualnych, jak
i z przeszło

ś

ci. Słu

ż

y to wypracowaniu bardziej satysfakcjonuj

ą

cych sposobów

post

ę

powania i emocjonalnego reagowania. Elementy psychodramy wykorzystywane s

ą

równie

ż

przy interpretacji marze

ń

sennych.

Inn

ą

form

ą

wykorzystania teatru do celów terapeutycznych jest tworzenie

spektakli teatralnych przez terapeutów i pacjentów w szpitalach
psychiatrycznych. Najcz

ęś

ciej s

ą

to przedsi

ę

wzi

ę

cia jednorazowe, dotycz

ą

okre

ś

lonej grupy pacjentów, ko

ń

cz

ą

ce si

ę

premier

ą

lub kilkoma pokazami dla

krewnych, znajo-
55
mych czy innych pacjentów. Celem tych przedstawie

ń

jest nastawienie na problemy

komunikacji, uczenie si

ę

porozumiewania z innymi, oraz rozumienia siebie i

innych.
W swojej tre

ś

ci spektakle te nawi

ą

zuj

ą

do tradycji ludowych widowisk (np.

Jasełka, kol

ę

dnicy itd.) albo oparte s

ą

na klasycznym dramacie lub s

ą

kreacj

ą

zbiorow

ą

pacjentów pod kierunkiem terapeuty. W działaniach tych główn

ą

rol

ę

odgrywa efekt terapeutyczny, strona artystyczna spektaklu jest drugoplanowa.
Obok szpitali psychiatrycznych spektakle teatralne realizowane s

ą

w ró

ż

nych

o

ś

rodkach zajmuj

ą

cych si

ę

dzie

ć

mi i młodzie

żą

. Powstaj

ą

spektakle w o

ś

rodkach

dla Dzieci Upo

ś

ledzonych Umysłowo czy Dzieci Głuchych, jak równie

ż

w O

ś

rodkach

dla Narkomanów. W zale

ż

no

ś

ci od typu zaburzenia, ró

ż

ne s

ą

cele terapeutyczne

realizowane poprzez tworzenie danego spektaklu.
W inny sposób wykorzystuj

ą

teatr do celów terapeutycznych twórcy wspólnot

teatralnych. W skład takiej grupy wchodz

ą

osoby niepełnosprawne psychiczne

wspólne z zespołem profesjonalistów: aktorów, muzyków itd. W Polsce od 1957 r.
działa w Olsztynie Pantomima Głuchych. Dzi

ę

ki działalno

ś

ci tej pantomimy głusi

aktorzy wyszli z kr

ę

gu izolacji i zaprezentowali si

ę

szerszej publiczno

ś

ci.

Wysoki poziom artystyczny kolejnych premier spowodował,

ż

e publiczno

ść

zacz

ę

ła

ich ogl

ą

da

ć

, poniewa

ż

maj

ą

oni co

ś

do powiedzenia. Efektem tego było odzyskanie

wiary we własne siły i poczucie si

ę

pełnosprawnymi członkami społecze

ń

stwa.

Zaprezentowane sposoby wykorzystania teatru w arteteraph maj

ą

charakter

orientacyjny i nie wyczerpuj

ą

wszystkich mo

ż

liwo

ś

ci jakie niesie sob

ą

teatr w

procesie terapii.
Bogdan Prus