Wielkie dni Triduum Paschalnego

ks. Marian Pisarzak MIC

Wielkie dni Triduum Paschalnego

Dni Triduum Paschalnego zafascynowały mnie juŜ w dzieciństwie. Czułem, Ŝe w tajemniczych

obrzędach (odprawianych po łacinie) dzieje się coś niezwykle waŜnego. Odnowa przed- i posoborowa
zdjęła z nich zasłonę. Od wielu lat intensywnie przeŜywam liturgię tych dni

Wprawdzie zmienił się język w liturgii, obrzędy stały się bardziej zrozumiałe. Ale to nie znaczy,

e dobrze pojmujemy i przeŜywamy Wielkanoc. Warto poświęcić jej naszą uwagę. Warto umysłem i ser-

cem wejść w głąb misterium Paschy Chrystusa i Kościoła.

WIELKA NIEDZIELA CZY TRIDUUM?

„Te trzy dni są dniami liturgicznymi poświęconymi Panu, więc nie moŜemy ich sobie przywłasz-

czać. Zrozumiejmy istotę tych dni. Święta Wielkanocne są największym i najwaŜniejszym świętem
chrześcijańskim. Nie ma waŜniejszych świąt. Ani święta BoŜego Narodzenia, ani uroczystość ślubu, ani
ś

więcenia kapłańskie nie mogą być waŜniejsze niŜ te dni Paschy. Niektórzy ludzie są przekonani, Ŝe te

trzy dni są przygotowaniem do świąt Wielkanocnych, które rozpoczynają się, według nich, w Wielką
Niedzielę rano. Dlatego teŜ Wielki Piątek i Wielką Sobotę poświęcają na przygotowania, sprzątanie, pie-
czenie, zakupy itd., by dopiero w niedzielę rano po procesji rezurekcyjnej przystąpić do świętowania.
Tymczasem w Niedzielę Święto Wielkanocne zbliŜa się ku końcowi”

ZawęŜanie dni paschalnych do Wielkiej Niedzieli i ewentualnie do Poniedziałku Wielkanocnego

posiada historyczne uwarunkowania, sięgające średniowiecza. Wtedy specyficznie obchodzono Paschę
chrześcijańską, wyróŜniając w całym obchodzie trzy dni męki i śmierci Jezusa – od Wielkiego Czwartku
do Wielkiej Soboty (triduum mortis) oraz trzy dni zmartwychwstania – od Wielkiej Niedzieli do Wtorku
Wielkanocnego (triduum paschale). Stopniowe odchodzenie od tego modelu wiąŜe się z odnową liturgii
Wielkiego Tygodnia, realizowaną etapami (1956, 1969)

. Wydaje się, Ŝe ten proces trwa nadal

Jak dziś naleŜy patrzeć na dni dorocznej uroczystości paschalnej w Kościele?

DNI TRIDUUM PASCHALNEGO LICZĘ OD WIECZERZY PAŃSKIEJ

Dni Triduum Paschalnego liczę w ten sposób, Ŝe zaczynam od Wieczerzy Pańskiej. Jest to specy-

ficzne liczenie. Wieczorną liturgię Wielkiego Czwartku, po której następuje czuwanie towarzyszące Jezu-
sowi modlącemu się w Ogrójcu i sądzonemu, łączę z naboŜeństwem Męki Pańskiej w Wielki Piątek.
Otrzymuję w ten sposób pierwszy człon Triduum. Następnie mam na uwadze całą Wielką Sobotę, świa-
domy tego, Ŝe w ten „Szabat” nie ma celebracji sakramentów, jest tylko modlitwa Liturgii Godzin i czas
tzw. adoracji przy Grobie Pańskim. Trzecim członem Triduum jest liturgia Wielkiejnocy (choćby była
rozpoczęta juŜ w godzinach wieczornych Wielkiej Soboty) kontynuowana przez całą Wielką Niedzielę.

Taki sposób liczenia i ujmowania treści poszczególnych dni ma swoje potwierdzenie w nazwie

„Paschalne Triduum Męki i Zmartwychwstania Pańskiego”

. Nawiązuje ona do wypowiedzi Jezusa o

Inspiracj

do tego opracowania dał mi artykuł ks. Tomasza Horuka „Trzy Wielkie Dni”, zamieszczony na stronie internetowej „Opoka”. Stamt

pochodz

niektóre zdania i formuły słowne oraz odwołanie si

do osobistych do

wiadcze

religijnych, zbie

nych z moimi. Co do tematu, to id

dalej i szerzej.

J. J

dryszek, OFMConv,

te Triduum Paschalne we wspólnocie parafialnej, Toru

-Pelplin 1996, s. 22.

E-M. Faber, Triduum, w: Lexikon für Teologie und Kirche, t. 10, Freiburg 2001, 220 (tu: bibliografia).

Warto pod tym k

tem przestudiowa

dokument Kongregacji Kultu Bo

ego i Dyscypliny Sakramentów., pt. List okólny o przygotowaniu i obcho-

dzeniu

t Paschalnych, z dnia 16 stycznia 1988 roku. Tekst dokumentu Paschalis sollemnitatis podaje na przykład „Ruch Biblijny i Litur-

giczny” 41(1988) 369-391oraz biuletyn „Anamnesis” (2001) nr 26, s. 9-27.

Normy ogólne roku liturgicznego i kalendarza. Tabela pierwsze

stwa dni liturgicznych, nr 59, w: MRp1986, [73].

„trzech dniach” (J 2, 19). PowyŜsze określenie sięga czasów św. AmbroŜego z Mediolanu (zm. 397) i św.
Augustyna z Hippony (zm. 430). Ten ostatni powiedział, Ŝe obchód Paschy chrześcijańskiej stanowi „naj-
ś

więtszy czas [Jezusa] UkrzyŜowanego, Pogrzebanego i Zmartwychwstałego”

Kiedy misja Jezusa zmierzała do ostatecznego spełnienia „woli Ojca”, w Jerozolimie zaczynały

się radosne i uroczyste święta Paschy Ŝydowskiej. Jezus świętował Paschę w gronie Apostołów. Nie mo-
gli  oni  wiedzieć,  Ŝe  miała  to  być  uroczysta  „wieczerza”:  po  raz  ostatni jako „sederowa” (według obrzę-
dów ST) i zarazem pierwszy raz w nowym kształcie i treści. Radość świętowania była dowodem, Ŝe Bóg
jest  z  nimi,  a  Jego  Obecność  ogarnia  ich  jak  obłok  i  słup  ognia,  które  towarzyszyły  ich  ojcom w czasie
ucieczki  z  Egiptu.  Zbyt  długo  byli  z  Jezusem,  by  nie  przeczuwać,  Ŝe  Jego  obecność  jest  przedłuŜeniem
ś

więtej Obecności Boga. Otuleni tą Obecnością, spoŜywali świętą wieczerzę, śpiewali pieśni ojców, byli

dumni z Mistrza i przyjaźni z Nim. Z tej Wieczerzy starotestamentalnej wyrosła Wieczerza nowotesta-
mentalna, którą zwiemy Mszą Świętą, Wieczerzą Pańską, Eucharystią, Ofiarą Przenajświętszą, Pamiątką
Pana, Zgromadzeniem, SłuŜbą BoŜą, Wielką Tajemnicą wiary.

ŚWIĘTO KSIĘśY?

Wielkoczwartkowa Msza Wieczerzy Pańskiej jest dla mnie wielkim przeŜyciem. Jest dostojność

chwili i brak splendoru obrzędowego, gdy miejsce dzwonów i dzwonków zajmuje cisza i śpiew. Radość
miesza się wtedy z niepewnością i powagą. Radość – bo jest to dzień mego szczególnego święta. Otoczo-
ny przy ołtarzu gronem ministrantów i wiernych, czuję się cząstką wielkiej wspólnoty kapłańskiej. Nie
księŜowskiej, ale właśnie kapłańskiej Ludu BoŜego. Tak było wtedy w Wieczerniku: Jezus – Arcykapłan
– i Apostołowie, których wybrał i uświęcił, umywając im nogi w geście pokory i miłości. Od tej chwili
stali się Jego przyjaciółmi oraz sługami i pomocnikami Jego kapłańskiego posłannictwa. Im powierzył ta-
jemnicę swej sakramentalnej obecności. To oni i ich następcy będą brać chleb i wino, by Jego słowami i
mocą Ducha przeistaczać je w Jego Ciało i Krew. I dlatego ten dzień jest dla mnie i dla wszystkich moich
współbraci kapłanów tak uroczysty i zobowiązujący. A nie jesteśmy sami w przeŜywaniu tej radości. Ra-
zem z nami i wokoło nas w ten święty Wieczór są bracia i siostry, członkowie Ludu kapłańskiego; przez
chrzest i bierzmowanie zostali włączeni w misję prorocką, kapłańską i pasterską Chrystusa i Kościoła.

Nasz udział w liturgii wieczornej dzieje się w przeddzień krzyŜowej śmierci Jezusa. Dotykamy tej

tajemnicy w sakramentalnym znaku. W rzeczywistości Chleba i Wina jest On cały, Jego Ŝycie, z najbar-
dziej tajemniczą, dramatyczną i nieuniknioną chwilą: ze śmiercią.

Po wieczerzy Jezus poszedł z przyjaciółmi do Ogrodu Oliwnego na spotkanie z cierpieniem, krzy-

em, śmiercią. Nie zdawali sobie z tego sprawy. Czekali na radość zaczętych świąt. My w wielkoczwart-

kowy wieczór czekamy na to samo, wczuwając się w doznania i przeŜycia Jezusa, jakby towarzysząc wy-
darzeniom, które nastąpiły po Wieczerzy, choć juŜ znamy prawdę krzyŜa, jego zwycięski finał.

W procesji, która kończy liturgię tego wieczoru, rozpoczynającego czas W. Piątku, zanosimy Naj-

więtszy Sakrament do kaplicy bądź do bocznego ołtarza, do miejsca zwanego Ciemnicą, na pamiątkę

pojmania, przesłuchania i aresztowania Jezusa. Przyjaciele uciekli, apostoł Piotr wyparł się Go. Zaczyna
się noc czuwania z pojmanym, oskarŜonym, wykpionym, sponiewieranym w Człowieku Bogiem. Do tych
doznań Jezusa nawiązuje obrzęd „ogołocenia” ołtarza, usunięcia z niego „stroju” i ozdób. Warto ten ob-
rzęd wyjaśnić i spełnić pod koniec liturgii „na oczach” wszystkich.

Wieczornej liturgii Wielkiego Czwartku nie moŜna ograniczać do wątku eucharystycznego i ka-

płańskiego, zostawiając w cieniu wątek pasyjny (Ogrójca). Powiem mocniej, nie wolno celebracji Mszy
Ostatniej Wieczerzy skupiać wyłącznie czy to na tajemnicy obecności Jezusa w Najświętszym Sakramen-
cie (temu słuŜy uroczystość „BoŜego Ciała”), czy na sakramencie kapłaństwa hierarchicznego (księŜow-
skiego), bo eksponowaniu posługi pasterskiej słuŜy IV Niedziela Wielkanocna (Dobrego Pasterza). Wie-
czór wielkoczwartkowy nie jest świętem tylko księŜy, lecz świętem całego ludu kapłańskiego, któremu
księŜa (biskupi i prezbiterzy) posługują In Persona Christi Capitis, to znaczy mocą i w miejsce samego
Chrystusa-Głowy, jedynego Arcykapłana Nowego Przymierza (zob. 1 Tym 2, 5).

Zob. Ep. 55, 14, 24. Podobne okre

lenie znajduje si

w Listach

w. Ambro

ego (Ep. extra collectionem 13 [23] 12 n.). Zob. E-M. FABER, art.

cyt., 220.

TAJEMNICA KRZYśA

Dzień, który zwiemy Wielkim Piątkiem, w Jerozolimie był dniem przedświątecznego gwaru,

dniem przygotowania do szabatu (Parasceve). Dla nas jest dniem skupienia i milczenia. Zamiast dzwo-
nów – słyszymy stukot kołatek. Ołtarz jest ogołocony. Organy milczą. Mszy Świętej nie ma. Jakby za-
trzymał się czas. Jakby trwał tamten dzień historyczny, jerozolimski. Jakby trwał dzień dramatu.

Po południu lub wieczorem zbieramy się, by słuchać KrzyŜa. Tak, słuchać KrzyŜa, a raczej

UkrzyŜowanego! Bo choć to ewangelista zapisał słowa opowiadające Męką Pańską, ale naukę daje nam
sam UkrzyŜowany. Czytamy relację świadka, którym jest apostoł Jan. Ogarnia nas zdumienie, które było
udziałem wszystkich pokoleń chrześcijan, zdumienie tym, co wtedy się wydarzyło. Zdumienie Męka Pań-
ską trwa.

KrzyŜ pozostaje zasłoniętą tajemnicą miłości. KaŜdego roku w piątkowe popołudnie odsłaniamy

go. Uroczyście, z lękiem i czcią, fragment po fragmencie. Podchodzimy, by ucałować drzewo, na którym
zawisło Zbawienie świata. By pokłonem uczcić tajemnicę, której znaczenie pojmiemy dopiero w wiecz-
ności. To szczególna lekcja: trzymając krzyŜ, patrzeć na podchodzących. Na dorosłych i młodych, na
starców i dzieci. Twarze mają skupione, powaŜne, czasem przestraszony malec zatrzyma się, ktoś łzę
otrze, ministranci uciszeni. Od dziecka patrzę na zbliŜających się do krzyŜa, od lat od nich uczę się wiary
i czci dla znaków świętych.

KrzyŜ – czcigodny symbol. Ale w kaplicy, na uboczu, czeka sam Zbawiciel w rzeczywistości sa-

kramentalnego znaku Chleba. Stamtąd będzie przyniesiony Najświętszy Sakrament, na czas Komunii
Ś

więtej. JakŜe nie spełnić Jego polecenia: „Bierzcie i jedzcie, to jest Ciało moje, które za was i za wielu

będzie wydane na odpuszczenie grzechów”. Bierzemy, jemy, rozumiejąc niewiele. Ale uwierzyliśmy, i to
wystarcza, i kaŜe dalej trwać w adoracji przy BoŜym Grobie. Nie jest waŜny plastyczny kształt, jaki na-
dajemy temu miejscu. Uwagę przykuwa osłonięta welonem monstrancja, kryjąca Ciało Pana za nas wy-
dane

CISZA OCZEKIWANIA PRZEZ CAŁĄ WIELKĄ SOBOTĘ

Według tradycji w Wielką Sobotę wspomina się zstąpienie Jezusa do Otchłani. Wiele staroŜyt-

nych tekstów opisuje Chrystusa, który ‘budzi’ ze śmierci do nowego Ŝycia Adama i Ewę. Ale podstawo-
we uzasadnienie takiego faktu podaje Księga Apokalipsy: Byłem umarły, a oto jestem Ŝyjący na wieki
wieków i mam klucze śmierci i Otchłani (Ap 1, 17-18).

Dzień szabatu po śmierci Jezusa był dla Apostołów czasem największej próby – próby ich wiary i

jedności z Nim. „Myśmy się spodziewali, tymczasem On umarł, nie ma Go między nami”.

Przyjaciele Jezusa, bo tak zostali nazwani w Wieczerniku, czekali w ciszy na niewiadomą. Nie-

którzy  mieli  zamiar  wrócić  do  łowienia  ryb.  CzyŜby  zapomnieli  o  zapowiedzi  Zmartwychwstania?  Nie.
Ale  słowo  „zmartwychwstać”  nie  miało  wtedy  dzisiejszej  głębi  znaczenia.  Dlatego,  wobec  twardej  rze-
czywistości wydarzeń Wielkiego Piątku, tamta zapowiedź straciła moc. Ale czekali!

My takŜe czekamy. Dobrze, Ŝe wiemy, na co czekamy! To kaŜe nam pójść do kościoła na modli-

twę przy BoŜym Grobie. Ponadto naszej ciszy towarzyszą jakby ostatnie przygotowania. To kaŜe przy-
nieść koszyczek z cząstką świątecznego posiłku do poświęcenia w kościele słowami specjalnej modlitwy.
Pokarmy poświęcone jednak „poczekają” na agapę rodzinną, którą podejmiemy po liturgii Wielkiej Nocy
lub po Rezurekcji, przenosząc w ten sposób świętowanie Paschy ze świątyni do domu

WIELKANOC

Oczekiwanie nabiera szczególnej wymowy w nocnej (a przynajmniej późno-wieczornej) liturgii

Wigilii Wielkanocnej.

Urz

dzanie Grobu Pa

skiego nie jest zwyczajem powszechnym w Ko

ciele. Warto ju

tu wspomnie

e na przykład w Irlandii nie Grób stano-

wi element wystroju w czasie Triduum, lecz Ogród (Hortus) pełen kwiatów, przypominaj

cy miejsce nie tylko pochowania, lecz i zmartwych-

wstania Pa

skiego (zob. J 19, 41; 20, 15). Grób w ogrodzie spotka

na w starych ksi

gach liturgicznych jako iluminacj

kopisu.

Zob. M. PISARZAK, Błogosławienie pokarmów wielkanocnych. Kontekst paschalny i postny, „Anamnesis” 7(2001) nr 25, 79-88.

Czuwanie świąteczne trwało kiedyś od sobotniego wieczoru do świtu niedzieli. Dlatego i dziś za-

czyna się poświęceniem ognia. Wyjątkowa noc potrzebowała wyjątkowego światła i wyjątkowe światło
rozbłysło. Jest nim sam Zmartwychwstały. Jego liturgicznym symbolem jest paschał – duŜa świeca ozdo-
biona krzyŜem, greckimi literami alfa i omega – oznaczającymi początek i koniec. Na ramionach krzyŜa
pięć woskowych gałek, przypominających o pięciu ranach Jezusa, a pomiędzy ramionami cyfry roku,
znak bieŜącego czasu, naszej epoki.

„Światło Chrystusa!” – oznajmia celebrans, prowadząc wiernych do świątyni. Wszyscy trzymają

w dłoniach zapalone od paschału świece: Ŝycie Zmartwychwstałego jest juŜ naszym udziałem. Zaczyna
się uroczysty śpiew orędzia wielkanocnego. Lubię praeconium paschale Exultet głoszące tajemnicę Miło-
sierdzia BoŜego, lubię tę niezwykłą pieśń, pełną głębokiej treści i przepełnioną radością: „O, jak prze-
dziwna jest łaskawość Twej dobroci dla nas! O, jak niepojęta jest Twoja miłość! Aby wykupić niewolni-
ka, wydałeś swojego Syna. O, zaiste konieczny był grzech Adama, który został zgładzony śmiercią Chry-
stusa! O, szczęśliwa wino, skoro ją zgładził tak wielki Odkupiciel!”.

Po ogłoszeniu istotnego znaczenia (sensu) tajemnicy Wielkanocy, zaczyna się czuwanie wigilijne,

wypełnione  czytaniem  i  słuchaniem  fragmentów  Pisma  Świętego,  przeplatane  psalmami  i  modlitwami.
Niegdyś  trwało  ono  przez  całą  noc.  Dziś  jest  krótsze.  Ale  zawsze  kończy  się  Mszą  Świętą.  Podczas  tej
Nocy moŜe być sprawowana Liturgia Chrztu Świętego lub samo odnowienie Przymierza Chrztu Święte-
go.  Nie  zawsze  są  kandydaci  do  chrztu,  ale  zawsze  wspólnota  chrześcijan  odnawia  Przymierze  Chrztu
Ś

więtego i ponawia obietnice. Do tego momentu zmierzała wielkopostna pokuta i post paschalny Wiel-

kiego Piątku i Wielkiej Soboty.

Po Eucharystii jest Rezurekcja czyli procesja urządzana w nocy, bądź nad ranem, ewentualnie o

wschodzie słońca. Chrześcijanie, ciesząc się świętem Ŝycia „odkupionego” i świętem zwycięstwa dobra,
wychodzą ze świątyń, aby tę radość ogłosić całemu światu (Urbi et Orbi). Czy nie całe Ŝycie chrześcija-
nina powinno być Wielkanocą, Paschą? Tak mało uświadamiamy sobie paschalny charakter Ŝycia docze-
snego, naszego pielgrzymowania (podąŜania z nadzieją) na Paschę wieczystą w domu Ojca!

Reszta czasu Wielkiej Niedzieli powinna być wypełniona agapą w gronie rodzinnym i wśród

przyjaciół (zaczynając posiłek od pokarmów poświęconych), ewentualnie pójściem na drugą Eucharystię,
sprawowaną za dnia (po Nocy Paschalnej). Świętowanie paschalne kończą uroczyste Nieszpory, odpra-
wione w miarę moŜności przy chrzcielnicy (lub w baptysterium, jeśli takie istnieje przy świątyni). Trzeba
pamiętać, Ŝe elementem świętowania jest nie tylko Msza Święta, lecz takŜe modlitwa wspólna, Liturgia
Godzin.

DŁUGI OKRES ŚWIĘTOWANIA PASCHY CHRYSTUSA I KOŚCIOŁA

Niedziela Wielkanocna rozpoczyna Okres Wielkanocny zwany takŜe Pięćdziesiątnicą Radości

Paschalnej. Godne uwagi są nie tylko tematy poszczególnych niedziel tego okresu, lecz takŜe liturgia
słowa dni zwykłych w tygodniu. Trzeba teŜ odwaŜyć się na wprowadzenie w parafii naboŜeństwa Drogi
Ś

wiatła (Via Lucis), kontynuującego tajemnice stacji Drogi KrzyŜowej, a więc wydarzenia powielkanoc-

ne, postpaschalne, związane z Osobą Chrystusa (tzw. chrystofanie), Jego uczniów wraz z Maryją i człon-
ków pierwszych wspólnot chrześcijańskich (dzieje np. św. Szczepana, św. Pawła). Wątek eklezjalny wy-
rasta wprost z misterium paschalnego. Cały Okres Wielkanocny mówi o Kościele, zrodzonym z przebite-
go Serca Jezusa i z daru Ducha Świętego.

Licheń 26 marzec 2004