1

Ciemny nurt mego życia...

O wy

O wy

O wy

O wy

O wyobr

obr

obr

obr

obraźni poe

aźni poe

aźni poe

aźni poe

aźni poetttttyyyyyckie

ckie

ckie

ckie

ckiej Włady

j Włady

j Włady

j Włady

j Władysła

sła

sła

sła

sław

w

w

w

wa Seb

a Seb

a Seb

a Seb

a Sebyły

yły

yły

yły

yły

NR 2611

Jan Piotrowiak

Ciemny nurt mego życia...

O wyobraźni poetyckiej Władysława Sebyły

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Katowice 2008

4

Redaktor serii: Historia Literatury Polskiej

Marek Piechota

Recenzent

Wojciech Ligęza

5

Spis treœci

Uwagi wstêpne . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

„Urodzeni na prze³omie wieków [...]”. W krêgu

Skamandra i Kwadrygi. Casus W³adys³awa Seby³y

Krajobraz po wielkiej wojnie – milczenie i krzyki . . . . . .

23

W³adys³aw Seby³a – wœród… „dotkniêtych niewidzialn¹ d³oni¹

dziejów” . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27

Cudne k³amstwo literatury? . . . . . . . . . . . . .

30

Debiut – œlady poetyckich przymierzy? . . . . . . . . .

33

Skamander a Kwadryga – w krêgu familijnych fascynacji i buntów

37

„Zaborczy” patronat

. . . . . . . . . . . . . . . .

37

Powinowactwa… nie tylko z wyboru . . . . . . . . . .

41

Lêk przed wp³ywem – gesty obronne . . . . . . . . . .

47

Mit „pokolenia przejœciowego” . . . . . . . . . . . .

55

Odczucie kryzysowoœci – wspólnota doœwiadczeñ . . . . . .

64

Ciemne pocz¹tki . . . . . . . . . . . . . . . . .

73

„Czarno na œwiat patrzê?” W³adys³awa Seby³y

poetyckie spotkania w ciemnoœci

Literacki fotogram z noc¹ w tle . . . . . . . . . . . . 101
Poetyckie artykulacje nocy . . . . . . . . . . . . . 102
Ods³ona pierwsza – ujêcie panoramiczne

. . . . . . . . 109

Ods³ona druga – ujecie syntetyczne . . . . . . . . . . 113
W mrocznym krêgu debiutanckiej Modlitwy . . . . . . . 124

Modlitewny genre poety a kwadryganckie kontrybucje

. . . . . 124

Modlitewne wo³ania z dna ludzkiej udrêki . . . . . . . . 131
W zaciemnionej galerii cz³owieczej nêdzy i beznadziei . . . . 140
Ciemne postscriptum . . . . . . . . . . . . . . . 149

6

W zaciemnionej galerii… jednego autoportretu

Pieœni szczuro³apa W³adys³awa Seby³y

Poza konwenansem . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Pieœni zakazane . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
W muzeum osobliwoœci . . . . . . . . . . . . . . . 178
Szczuro³apie role . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Maski i twarz poety . . . . . . . . . . . . . . . . 196
Lustra rze(ki/czy) . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Studium (auto?)portretu . . . . . . . . . . . . . . 209

Ko³a udrêczeñ, przepaœci przeznaczeñ

O M³ynach. Sonacie nieludzkiej W³adys³awa Seby³y

Sonatowe preludium. . . . . . . . . . . . . . . . 217
Ku nieludzkim œwiatom. . . . . . . . . . . . . . . 227

„…przedzieranie siê przez siebie, œwiat, rzeczywistoœæ” – impet

poznawczy

. . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

Senna eskapada

. . . . . . . . . . . . . . . . . 232

Nocne otch³anie

. . . . . . . . . . . . . . . . . 237

W cieniu m³ynów

. . . . . . . . . . . . . . . . 241

M³yny natury

. . . . . . . . . . . . . . . . . . 247

W stronê przepaœci

. . . . . . . . . . . . . . . . 256

W sieci antynomii . . . . . . . . . . . . . . . . 260

Kosmiczne m³yny

. . . . . . . . . . . . . . . . 262

M³yny czasu

. . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

Diabelskie m³yny

. . . . . . . . . . . . . . . . 269

Piekielne przepaœci . . . . . . . . . . . . . . . 276

Sonatowa koda. . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

Indeks osobowy . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Nota bibliograficzna . . . . . . . . . . . . . . . . 303

Summary

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305

Zusammesfassung

. . . . . . . . . . . . . . . . . 307

7

Uwagi wstêpne

S¹ ciemne wiersze, bywaj¹ ciemni poeci. Rozprawia siê

o „czarnych nurtach literatury”, „nocnych stronach” literac-

kich epok, „szarych” sferach kultury

1

. Te obiegowe kwalifika-

cje zjawisk literackich, porêczne i b³yskotliwe zarazem w dia-

gnozach i aplikacjach krytycznoliterackich, znajduj¹ ca³kiem

niepowszednie, nietuzinkowe umocowanie. Poeci, a za nimi

zastêpy krytyków, pilnie wypatruj¹ literackich terytoriów, które

t¹ efektown¹ etykiet¹ ciemnoœci da³yby siê ogarn¹æ. A ¿e jest

to kategoria, w gruncie rzeczy, metaforyczna, czyli podatna na

znaczeniow¹ niestabilnoœæ, nieokreœlonoœæ, st¹d jej zdumiewa-

j¹cy ekspansjonizm, zdolnoœæ do semantycznych aneksji. Jej za-

borcz¹ plennoœæ potwierdzaj¹ wyrywkowe chocia¿by eksplora-

cje s³ownikowe. I tak Samuel B. Linde przytacza a¿ trzy krêgi

znaczeniowe s³owa „ciemnoœæ”:

„1) niejasnoœæ, brak œwiat³a, adj. bezœwiat³y, bez blasku bê-

d¹cy, niewidoczny,

2) ciemnoœæ oczu, niedowidzenie, œlepota, adj. niewidomy, œlepy,

1

Przytoczmy tu sygnalnie prace „tytularnie” odsy³aj¹ce do interesuj¹cej

nas problematyki. Zob. H. K r u k o w s k a: Noc romantyczna. Mickiewicz, Mal-

czewski, Goszczyñski. Interpretacje. Bia³ystok 1985; H. K r u k o w s k a: „Nocna

strona” romantyzmu. W: Problemy polskiego romantyzmu. Seria II. Red.

M. ¯ m i g r o d z k a. Wroc³aw 1974, s. 193–227; J. K w i a t k o w s k i: Ciemny dia-

log. Ciemne wiersze Grochowiaka. W: Te g o ¿: Klucze do wyobraŸni. Kraków

1973, s. 32–53, 234–261; J. K w i a t k o w s k i: Czarna poezja. W: Te g o ¿: Czar-

na poezja. Magia poezji (O poetach polskich XX wieku). Wybór: M. Po d r a z a -

- K w i a t k o w s k a i A. £ e b k o w s k a. Pos³owie M. S t a l a. Kraków 1993,

s. 119–131; A. N a w a r e c k i: Czarny karnawa³. „Uwagi œmierci niechybnej”

ksiêdza Baki – poetyka tekstu i paradoksy recepcji. Wroc³aw 1991; T. R a -

c h w a ³, T. S ³ a w e k: Sfera szaroœci. Studia nad literatur¹ i myœl¹ osiemna-

stego wieku. Katowice 1993; M.P. M a r k o w s k i: Czarny nurt. Gombrowicz,

œwiat, literatura. Kraków 2004.

8

3) ciemnoœæ mowy, niejasnoœæ, niezrozumia³oœæ, adj. niezro-

zumia³y”

2

.

Autor has³a „ciemnoœæ” w s³owniku wileñskim skupia uwa-

gê na jego literalnym znaczeniu – niejasnoœci, braku œwiat³a,

opatruj¹c je przyk³adem zgo³a ma³o dos³ownym: „Œwiat³oœæ jest

cia³o istotne a ciemnoœæ utrat¹ jego”

3

. Pró¿no by szukaæ s³owa

„ciemnoœæ” w wykazie hase³ S³ownika etymologicznego jêzyka

polskiego Aleksandra Brücknera

4

. ZnaleŸæ zaœ mo¿na je dopiero

poœród znaczeniowych odpowiedników s³owa has³owego „æma”

i to z wyraŸnym odes³aniem do jego biblijnego kontekstu, ale

i dalekich odbrzmieñ ³aciñskiej etymologii tego leksemu tene-

brae

5

. Wszystko, co nie jest po stronie jasnoœci, jest ciemnoœci¹.

Ciemnoœæ definiuje siê przez negacjê œwiat³a i u³omnoœæ recep-

torów widzenia. Co istotniejsze, ciemnoœæ by³a przed œwiat³em

i to daje jej prymat, a tak¿e i póŸniejsz¹ supremacjê. Choæ –

jak siê wydaje – autorzy s³ownikowych definicji wyraŸnie darz¹

przywilejem kategoriê „jasnoœci”, co oczywiste, zrozumia³e, nie

tylko w œwietle leksykograficznych powinnoœci, do których

przecie¿ nale¿y – jak poucza³ Grzegorz Knapiusz w swym The-

saurusie – „przydawanie œwiat³a i wyjaœniania co ciemniej-

szym”

6

, ale te¿ i z racji przywi¹zania w nauce i w kulturze eu-

ropejskiej do luministycznej leksyki, z wyraŸn¹ predylekcj¹ do

œwiat³oœci, jasnoœci.

Dychotomia jasnoœci i ciemnoœci leg³a przecie¿ u podstaw

filozoficznych, religijnych artykulacji sedymentuj¹cych uniwer-

sum cz³owieka i œwiata. Zrozumia³a jest ta cz³owiecza fascy-

nacja wyjœciem z ciemnoœci, zamieszkaniem w krêgu œwiat³a,

w œwiecie

7

. Pamiêæ jednak o tym, sk¹d siê wysz³o i z czego wy-

³oni³ siê œwiat, pozostaje dotkliwie ¿ywa, a fenomeny cienia,

2

S.B. L i n d e: S³ownik jêzyka polskiego. T. 1. Lwów 1854, s. 299.

3

S³ownik jêzyka polskiego. Wyd. M. Orgelbrand. Wilno 1881, s. 167.

4

A. B r ü c k n e r: S³ownik etymologiczny jêzyka polskiego. Warszawa 1970,

s. 65, has³o: „Ciemnoœæ”, „ciemnica” (wiêzienie) „pociemku”, „ciemnawo”.

5

Tam¿e: ³ac. tenebrae znaczy ‘æma’, temere – ‘na oœlep’.

6

Cyt. za: S.B. L i n d e: S³ownik..., s. 221.

7

Zob. A. B r ü c k n e r: S³ownik etymologiczny...; Autor has³a „œwiat” oznaj-

mia: „Œwiat pierwotnie znaczy³ tylko »œwiat³o«” (s. 535).

9

nocy a¿ nadto uporczywie o tym przypominaj¹ i napominaj¹

8

.

Uniwersum ludzkiej egzystencji wyznacza owa krucha równo-

waga miêdzy jasnoœci¹ i ciemnoœci¹ œwiata, miêdzy widzialn¹

i niewidzialn¹ jego postaci¹, miêdzy jasn¹ – dzienn¹ – i skryt¹

– nocn¹ – stron¹ ¿ycia. Zachwianie tej równowagi, zak³ócenie

dualnoœci przedstawieñ cz³owieka i œwiata kruszy „archaiczn¹

ramê”

9

ich obrazu, narusza ontologiczne fundamenty i burzy

paradygmaty epistemiczne, w jakie wt³oczyli je filozofowie. Bo

te¿ u podstaw argumentacji tzw. filozofii pierwszej leg³o wiele

binarnych uk³adów, a wœród nich fundamentalna antynomia:

œwiat³oœæ//ciemnoœæ

10

. Jak napisze historyk filozofii:

Argumentacje takie znajduj¹ siê miêdzy innymi w tek-

stach presokratyków, w platoñskiej przypowieœci o jaski-

ni, w tekstach Arystotelesa, w których rozwija teoriê do-

tarcia do tego, co pierwsze, i w wizji Plotyna oraz w wie-

lu póŸniejszych koncepcjach nawi¹zuj¹cych do tych

greckich Ÿróde³

11

.

W dwudziestowiecznych doktrynach filozoficznych równie¿

nie gardzono t¹ b³yskotliw¹, choæ archaiczn¹, opozycj¹ w celu

ugruntowania swych projektów ontologicznych czy modeli gno-

seologicznych. Wiele terminów fenomenologicznych, jak cho-

cia¿by: „oczywistoœæ”, „ogl¹d”, „jasnoœæ”, „przejawianie siê”,

wyraŸnie zapoœrednicza siê w krêgu tej luministycznej aporii

12

.

8

Zob. M. H e i d e g g e r: Budowaæ, mieszkaæ, myœleæ. W: Te g o ¿: Budowaæ,

mieszkaæ, myœleæ. Eseje wybrane. Oprac., wstêp, przek³. K. M i c h a l s k i. War-

szawa 1977, s. 321.

9

Termin za: M. E l i a d e: Okultyzm, czary, mody kulturalne. Przek³. I. K a-

n i a. Kraków 1992, s. 148.

10

Zob. M. R e m b i e r z: Opozycja œwiat³oœæ – ciemnoœæ w argumentacji tzw.

Filozofii pierwszej: wybrane zagadnienia metafizyczne i teoriopoznawcze. „Fo-

lia Philosophica”, T. 21. Red. J. B a ñ k a. Katowice 2003, s. 183–211.

11

Tam¿e, s. 183.

12

Zob. J.M. B o c h e ñ s k i: Wspó³czesne metody myœlenia. Poznañ 1992,

s. 27–40; A. S z c z e p a ñ s k a: Niejasnoœæ jako estetycznie donios³a jakoœæ.

W: Filozofia Romana Ingardena. Wydanie specjalne „Studiów Filozoficznych”.

Warszawa 1972, s. 177–292.

10

Tak¿e dla Emmanuela Lévinasa azylem przed totalizuj¹cym

œwiat³em rozumu (metafizyka) mog³a byæ tylko szara rzeczy-

wistoœæ relacji i powinnoœci miêdzyludzkich, jak¹ oferuje ety-

ka

13

. Wielu myœlicieli wspó³czesnych, miêdzy innymi Martin

Heidegger czy Karl Jaspers, czerpa³o inspiracjê z tej maj¹cej

d³ug¹ tradycjê antynomicznej formu³y. Obydwaj filozofowie

podkreœlaj¹ niejasny status ludzkiej egzystencji; ju¿ to w przy-

wo³aniu dotkliwego doœwiadczenia „nieprzejrzystoœci” tzw.

Ogarniaj¹cego (K. Jaspers), ju¿ to w zakreœlaniu mrocznych

granic ludzkiego bytowania „tego-tu-oto-bycia” (M. Heideg-

ger)

14

. I chocia¿ filozofia doœæ powszechnie waloryzowa³a jeden

z krañców tego diadycznego uk³adu, daj¹c prymat biegunowi

œwiat³a (iluminacji, blaskowi), to nie zbrak³o myœlicieli sytu-

uj¹cych siê po stronie ciemnoœci, mroku, szaroœci. Myœlowymi

liczmanami sta³y siê obiegowe okreœlenia ciemnego filozofa

greckiego Heraklita, mrocznych, minorowych pism So/rena

Kierkegaarda czy niejasnego przes³ania Martina Heideggera

Nie na darmo w swych pracach autor Bycia i czasu szuka upra-

womocnienia swych hermetycznych tez w literackich przyk³a-

dach

15

.

13

E. L é v i n a s: Œwiat³o i mrok. W: T e g o ¿: Trudna wolnoœæ. Ese-

je o judaizmie. Przek³. A. K u r y œ. Gdynia 1991, s. 245 i n., oraz E. L é v i-

n a s: Rzeczywistoœæ i jej cieñ. Przek³. P. P i e n i ¹ ¿ e k. „Sztuka i Filozofia

1990, T. 2, s. 219–239.

14

K. J a s p e r s: Filozofia egzystencji. Przek³. D. L a c h o w s k a, A. Wo ³ k o -

w i c z. Warszawa 1990. Jaspers powie: Ogarniaj¹ce mo¿emy filozoficznie rozja-

œniæ ale nie przedmiotowo poznaæ (s. 67); M. H e i d e g g e r: Bycie i czas. Przek³.

B. B a r a n. Warszawa 1994. Heidegger pisze: „Wszelkie »sk¹d« i »dok¹d« kryje

siê wtedy w mroku” (s. 192). Zob. te¿: K. J a s p e r s: Antynomia dnia i nocy.

W: Panorama myœli wspó³czesnej. Red. G. P i c o n. Pary¿ 1967. O unicestwia-

j¹cej sile nocy tak pisze Jaspers: „Pasja Nocy przebija wszelkie nakazy. Rzuca

siê w ponadczasow¹ otch³añ Niebytu, która wci¹ga wszystko w swoje wiry.

[…] jest zatraceniem i pragnieniem unicestwienia siê w œwiecie, aby siebie

zrealizowaæ w g³êbi unicestwienia œwiata” (s. 94). Dualizm œwiat³a i ciem-

noœci wyzyskuj¹ te¿ ruchy gnostyckie oraz niektóre od³amy mistyki chrzeœci-

jañskiej. Zob. W. M y s z o r: Wprowadzenie. W: G. Q u i s p e l: Gnoza. Przek³.

B. K i t a. Warszawa 1988, s. 11–51; H. J o n a s: Religia gnozy. Przek³. M. K l i-

m o w i c z. Kraków 1994, s. 58 i n.

15

Œwiadczyæ mo¿e o tym tom przywo³anych esejów: Budowaæ...

11

Nieco inaczej rozk³adaj¹ siê akcenty w literackim wyzyska-

niu antynomii: œwiat³oœæ – ciemnoœæ. W poetyckim œwiatoobra-

zie ciemnoœæ, jako signum tego œwiata, stanowi³a nieod³¹czny

atrybut jego uposa¿enia i to w wielorakim tego s³owa znacze-

niu. To do natury sztuki nale¿y wyjawienie tego, co skryte, nie-

obecne, zapomniane. Ods³oniæ, uobecniæ, przypomnieæ – to za-

ledwie wyimkowy rejestr czynnoœci, jakim musi podo³aæ, powin-

noœci, z jakich musi zdaæ sobie sprawê autor – poeta. Jak

powiada Cyprian Kamil Norwid:

Autor – s³owo greckie, c i e m n e i m a g i c z n e;

16

S³owo zobowi¹zuj¹ce do „pójœcia w ciemnoœæ”, by wydrzeæ jej

œwiat³o, pokonaæ mroki chaosu. Norwidowska „lista obecnoœci”

tych, co zas³u¿yli na to miano, nie jest imponuj¹ca:

I tak to s¹ Psalmy Dawidowe – Dant, do dzisiaj ciemny

w wielu miejscach Shakespeare – Zygmunt Krasiñski –

niekiedy August Cieszkowski – czêsto Bohdan Zaleski –

prawie zawsze Mickiewicz. A dawniej: Sokrates, który nie

mog¹c siê jasno wyt³umaczyæ, umrzeæ musia³ – Plato –

Cyceron nawet (De natura deorum) – Epiktet – œwiêty

Pawe³ – œwiêty Jan Apokaliptyk itd...

17

Znalaz³y siê w tym Norwidowym rejestrze „ciemnych auto-

rów” ró¿ne persony – poeci, prorocy, mówcy, filozofowie. £¹czy

te postaci wszak jedno – rys niezrozumia³oœci, niejasnoœci, jaki

znaczy ich dzie³a. W rzêdzie tych dzie³ widzia³ autor Prome-

thidiona i swoje dokonania twórcze. Apologia ciemnoœci, doraŸ-

nie dyktowana obron¹ przed atakami krytyków i recenzentów,

uzyska w dziele Norwida wymiar uniwersalny. Swoje rozumie-

nie „ciemnoœci” wyprowadza poeta z krêgu wyobra¿eñ biblij-

nych, siêgaj¹c zarówno do starotestamentowej jej wyk³adni,

16

C.K. N o r w i d: Rzecz o wolnoœci s³owa. W: T e g o ¿: Pisma wybrane.

Poematy. T. 2. Wybór i oprac. J.W. G o m u l i c k i. Warszawa 1968, s. 260.

17

C.K. N o r w i d: Jasnoœæ a ciemnoœæ. W: Te g o ¿: Pisma wybrane. Proza.

T. 4. Wybór i oprac. J.W. G o m u l i c k i. Warszawa 1968, s. 183.

12

jako sfery chaosu i nocy, z których moc¹ boskich s³ów: „Fiat

lux” wszystko wy³ania siê do istnienia, jak i jej nowotestamen-

towej wersji jako czegoœ do koñca nieujawnionego, skrytego, ta-

jemniczego, co dopiero ma siê spe³niæ, wy³oniæ – a co w pe³ni

ujawni siê na koñcu dni

18

. W tej biblijnej perspektywie „ciem-

noœæ” jest integraln¹ czêœci¹ Ca³oœci jak¹ tworzy wraz z „ja-

snoœci¹”. Jak pisze Gra¿yna Halkiewicz-Sojak:

Z takiej semantyki wyprowadza pisarz powinnoœci sztu-

ki; jej zadaniem by³oby nieustanne zanurzanie siê w cha-

osie, w tajemnicy, nawet z nara¿eniem na zatracenie siê

w nich, by rozœwietliæ chocia¿ cz¹stkê mroku

19

.

Nie darmo pisarskie zajêcie porównywano do gestu boskiego

Demiurga zdolnego wykreowaæ coœ z nicoœci, wyprowadziæ

z ciemni na œwiat(³o). Wstêpn¹ deklaracj¹, wy³o¿on¹ w szkicu

Jasnoœæ a ciemnoœæ i potwierdzon¹ wielokrotnie w innych pi-

smach, w tym i poetyckich, wpisa³ siê Norwid w nurt poezji

18

Zob. D. Fo r s t n e r: Œwiat symboliki chrzeœcijañskiej. Przek³. i oprac.

W. Z a k r z e w s k a, P. Pa c h c i a r e k, R. T u r z y ñ s k i. Warszawa 1990, s. 28, 29,

117; X. L e o n - D u f o u r: S³ownik Nowego Testamentu. Przek³. i oprac. K. R o -

m a n i u k. Poznañ 1993; Antynomia „œwiat³a i ciemnoœci” ma swe g³êbokie

umocowanie w religijnych interpretacjach rzeczywistoœci. Jej symbolika wy-

wiedziona z œwiêtych ksi¹g ludzkoœci leg³a u podstaw wielu projektów teogo-

nicznych i antropogenicznych. Doœæ wspomnieæ, ¿e w tradycji judeochrzeœci-

jañskiej to kluczowa klamra spinaj¹ca Bibliê (Ksiêga Genesis i Apokalip-

sa). W wielu dyscyplinach teologicznych (soteriologii, eschatologii, moralisty-

ce) znaæ ich obecnoœæ, a i wspó³czesne koncepcje teologiczne czerpi¹ inspira-

cje z tej dialektycznej symboliki. Zob. M. E l i a d e: Historia wierzeñ i idei re-

ligijnych. T. 1. Przek³. S. T o k a r s k i. Warszawa 1988; M. R y b i c k i

OCD: W Piœmie Œwiêtym. „W drodze” 2003, nr 1, s. 35–40; J.A. K ³ o c z o w-

s k i: Teologia negatywna – miêdzy dialektyk¹ a mistyk¹. „Znak” 2006 z. 6,

s. 71–95; J. To m k o w s k i: Mistyka i herezja. Wroc³aw 1993; A. J o c z: Misty-

ka a gnoza w myœli chrzeœcijañskiej od I do XVII w.: rozwa¿ania wokó³ ka-
tegorii Boga, œwiata, cz³owieka. Poznañ 1995.

19

G. H a l k i e w i c z - S o j a k: Norwidowa „jasnoœæ” i „ciemnoœæ w dyskur-

sie nie tylko poetyckim. „Poznañskie Studia Polonistyczne”. Seria Literacka

IV. Poznañ 1997, s. 39.

13

ciemnej, której szlak oznaczy³ nazwiskami dalekich, ale

i wspó³czesnych sobie autorów. Norwidowe ustalenia mog¹

stanowiæ cenny trop w próbie uchwycenia formu³y poezji

ciemnej. I tak, trop ten wiedzie wpierw ku charakterystyce

œwiata przedstawionego jako rzeczywistoœci nieoczywistej, z³o-

¿onej, wielowymiarowej, czêœciowo jedynie wystawionej na wi-

dok i po³owicznie oœwietlonej, z ca³¹ jej reszt¹ pogr¹¿on¹

w mroku, ukryt¹ w ciemnoœci, oddalon¹ w czasie i przestrze-

ni, ale pozostaj¹c¹ z ni¹ w nierozerwalnej, koniecznej wiêzi

20

.

To najpe³niej rozumiana formu³a „uniwersum œwiata”, owa

z³o¿ona Ca³oœæ, której jedynie czêœæ, fragment, j¹ reprezen-

tuje. Ciemne zas³ony, schowki, kryjówki mog¹ mieæ ró¿norod-

ne parametry (momenty) ontyczne, miary czasoprzestrzenne,

formy substancjalne. W obrêbie takiej kreacji œwiata szcze-

gólna rola przypada wpisanemu weñ cz³owiekowi, podmioto-

wi dzia³añ. Zazwyczaj to jednostka próbuj¹ca rozproszyæ mro-

ki œwiata, przekroczyæ granice znanego, z³amaæ bariery cza-

soprzestrzenne. Aktywnoœæ to wiêc dalece wykraczaj¹ca poza

fizykalne, materialne obszary i granice œwiata widzialnego.

Przede wszystkim to aktywnoϾ poznawcza, mierzona namy-

s³em intelektualnym, ale te¿ impetem imaginacyjnym. To

wyzwanie ludzkiej myœli i wyobraŸni, zdolnych choæby na

moment i w jakimœ wycinku poszerzyæ obszar rozpoznawal-

nego, wyobra¿alnego. I tak, to, co niepoznawalne, niewyobra-

¿alne, pozostanie poza zasiêgiem tej inicjatywy umys³u i ima-

ginacji jako negatyw œwiata – ciemna jego strona. Pozostanie

jako nieprzet³umaczalny porz¹dek rzeczy, uchylaj¹cy siê

wszelkiej translacji epistemologicznej, jako idiom nieznane-

go, ciemnego, niemo¿liwy do przek³adu na coœ znanego, jasne-

go. Ju¿ sama tego sugestia poszerza horyzonty poznawcze, za-

kreœla kontury niemo¿liwego.

Niewyra¿alnoœæ, chocia¿ ró¿ne s¹ jej Ÿród³a i przyczyny, ró¿-

ne kszta³ty i miary, jeden przynosi skutek – niejasnoœæ, niezro-

20

Jak powiada M. L u r k e r: „Ciemnoœæ otacza wszystko, w niej przezwy-

ciê¿one zostaj¹ przeciwieñstwa, sama jest symbolem coicidentia oppositorum”.

Te g o ¿: Przes³anie symboli w mitach, kulturach i religiach. Przek³. R. Wo j-

n a k o w s k i. Kraków 1994, s. 119.

14

zumia³oœæ

21

. To w³aœnie kwestie niezrozumia³oœci, jakimi obar-

czano dzie³o Norwida, sta³y siê przyczynkiem do rozwa¿añ au-

tora Vade-mecum o ciemnoœci w poezji. Niezrozumia³oœæ to

wynik pewnej – jak powiedzia³ Edward Balcerzan – „pora¿ki

komunikacyjnej”, wynik³ej z jêzykowej „awarii”

22

, limitowanej

jednak okolicznoœciami i warunkami, na jakie nie ma siê wp³y-

wu. Ograniczaj¹ce uwarunkowania tej pora¿ki niejako wmon-

towane s¹ w ten uk³ad komunikacyjny, w jego bilans strat

i zysków. To rachunek wystawiony z równ¹ moc¹ egzekucji

zarówno nadawcy (podmiotowi, autorowi), jak i odbiorcy (czy-

telnikowi). Trudno by³oby mówiæ o bezawaryjnym dostêpie do

rzeczywistoœci z pomoc¹ jêzykowej aparatury – medium szcze-

gólnie nara¿onego na zak³ócenia komunikacyjne, ale i niedy-

spozycyjnoœæ, nieporadnoœæ jego u¿ytkowników. Rzeczywistoœæ

przerasta – jak siê zdaje – mo¿liwoœci i moce jêzyka zdolnego

unieœæ jej ciê¿ar. Tak wiêc sama rzeczywistoœæ przedmiotowa

stawia opór, nie wspominaj¹c ju¿ o podmiotowych uci¹¿liwo-

œciach w jej przedstawianiu, prezentacji. Mówi¹c zwiêŸle,

prost¹ konsekwencj¹ ciemnego doœwiadczenia cz³owieka

z ciemn¹ natur¹ rzeczywistoœci mo¿e byæ tylko ciemna mowa

poety.

Autor idzie w ciemnoœæ, by wydar³ jej œwiat³o

23

– oznajmi Norwid. Zaciemnia siê mowa poety i burz¹ nawyki

percepcyjne czytelników gotowych widzieæ wszystko w jasnoœci,

w pe³ni blasku s³owa. Œwiat³a zapalone w ciemnoœci „wiersza”

21

Ciemnoœæ w obrêbie myœlenia dekonstruktywistycznego to kategoria de-

skryptywna znamionuj¹ca literaturê, ale te¿ i projekt lekturologiczny literac-

kiego dyskursu. Tadeusz R a c h w a ³ i Tadeusz S ³ a w e k pisz¹: „[...] ciem-

noœæ [...] jest wzmocnion¹ i zwielokrotnion¹, retorycznie zbudowan¹ kon-

strukcj¹, której zadaniem jest »wyjaœniæ«, lecz która mo¿e to uczyniæ jedynie

poprzez »powtarzanie«, »fa³dowanie«, a wiêc dalsze »zaciemnianie«”. T y c h ¿ e:

Maszyna do pisania. O dekonstruktywistycznej teorii literatury. Warszawa 1992,

s. 67. Szerzej na ten temat s. 64.

22

E. B a l c e r z a n: Niewyra¿alne czy nie wyra¿one? W: Literatura wobec nie-

wyra¿alnego. Red. W. B o l e c k i i E. K u Ÿ m a. Warszawa 1998, s. 19 i n.

23

C.K. N o r w i d: Rzecz..., s. 261.

15

to zaledwie w¹t³e b³yski iskier, migotania œwiec, md³y poblask

lamp, „wydzieraj¹cych” zaledwie skrawki, strzêpy, fragmenty

œwiata skrytego w mroku, na moment tylko i po³owicznie od-

zyskiwanego

24

. Pe³noprawnym „uczestnikiem” tej iluminacyj-

nej windykacji œwiata czyni poeta zawsze czytelnika

25

. To ro-

dzaj hermeneutycznego wspó³uczestnictwa w rozumiej¹cym

ob(jaœnianiu) œwiata, które – jak powiada Hans-Georg Gada-

mer – pozwala, by naszemu wewnêtrznemu wzrokowi ukaza-

³o siê milcz¹ce rozchodzenie siê œwiat³a, które nazywamy

œ w i e c e n i e m

26

.

Wœród wielu „idiomów” dwudziestowiecznej poezji Hugo

Friedrich – autor Struktury nowoczesnej liryki – wylicza ciem-

noϾ

27

. Pisze:

Liryka nowoczesna zmusza jêzyk do podjêcia paradoksal-

nego zadania jednoczesnego wys³owienia i ukrycia sensu.

24

W kilku wierszach Norwida pojawiaj¹ siê motywy: lampy, œwiecy, kagan-

ka, iskier. „Lampa” to znany motyw romantycznej „metafory umys³u” roz-

œwietlaj¹cego nieznane obszary rzeczywistoœci. Zob. M.H. A b r a m s: Zwiercia-

d³o i lampa. Romantyczna teoria poezji a tradycja krytycznoliteracka. Przek³.

M.B. Fe d e w i c z. Gdañsk 2003, a tak¿e G. B a c h e l a r d: P³omieñ œwiecy.

Przek³. J. R o g o z i ñ s k i. Gdañsk 1996.

25

O iluminacyjnych mocach ratio interesuj¹co pisze S. J u d y c k i: Ro-

zum i iluminacja. „Znak” 2006, z. 6, s. 53–70.

26

H.-G. G a d a m e r: Tekst i interpretacja. W: Teorie literatury XX wieku.

Antologia. Przek³. P. D e h n e l, B. S i e r o c k a. Red. A. B u r z y ñ s k a, M.P. M a r-

k o w s k i. Kraków 2006, s. 241.

27

Ciemnoœæ w literaturze nie jest wiêc tylko prost¹ werbalizacj¹ zjawisk

fizykalnych z zakresu optyki i astronomii, chocia¿ wyzyskuje siê ich mate-

rialn¹ noœnoœæ w celu zobrazowania t³a zdarzeñ, projekcji czasoprzestrzennych

itp. Ciemnoœæ zatem to kwalifikacja ontologiczna tycz¹ca niejasnej, niepo-

chwytnej natury rzeczywistoœci, a tak¿e obligacja gnoseologiczna ukazuj¹ca

mo¿liwoœci i niemoce poznawcze cz³owieka w przymiarce do œwiata i same-

go siebie. Nade wszystko to jednak kategoria poetologiczna, wobec której inne

jej przejawy i postaci w ostatecznoœci odnajduj¹ swe ujœcie i rozstrzygniê-

cia w jêzyku poetyckim, jego szczególnej organizacji i nacechowa-

niu. W konsekwencji to ciemny jêzyk tej liryki konstytuuje czarny œwiat

wyobra¿eñ i wizji, ale te¿ i mrocznoœæ fantazmatu odciska swój œlad w nie-

przejrzystej, hermetycznej fakturze jêzyka.

16

Ciemnoœæ sta³a siê panuj¹c¹ zasad¹ poetyki. To ona na-

kazuje wierszowi oddaliæ siê nadmiernie od zwyk³ej funk-

cji informacyjnej jêzyka – po to, a¿eby wiersz móg³ trwaæ

w zawieszeniu, wymykaæ siê raczej ni¿ przybli¿aæ

28

.

W tym bilansie cech poezji nowoczesnej ciemnoϾ wydaje

siê jej rysem tyle¿ szczególnym, ile wpisuj¹cym siê w ogólny

rejestr negatywnoœci jako kategorii definiuj¹cej podstawowe

parametry liryki za poœrednictwem sieci opozycji, siatki

sprzecznoœci, w jakich tkwi. Dwudziestowieczna waloryzacja

jednego z biegunów tych antynomicznych uk³adów, przemiesz-

czenie siê w stronê tego, co ciemne, puste, nijakie w lirycznym

œwiatobrazie, ma swe g³êbokie uzasadnienie, a nawet umoco-

wanie w œwiatopogl¹dzie co dopiero odesz³ej epoki lêku i osa-

motnienia

29

. Epoki, o której M. Heidegger powiedzia³ w 1926

roku:

30

Noc Œwiata mo¿e teraz dobiega po³owy. Teraz mo¿e czas

œwiata staje siê bez reszty marnym czasem. Lecz mo¿e

i to nie, jeszcze nie, mimo bezmiernej biedy, mimo wszel-

kiego cierpienia, bólu nie do nazwania, wci¹¿ pleni¹cego

siê bezspokoju, mimo rosn¹cego zamêtu.

Czas „Nocy Œwiata” potrzebuje poetów. Oni w taki czas nad-

chodz¹. Pytanie filozofa: „I có¿ po poecie?” wydaje siê pytaniem

retorycznym.

Zebrane w tomie studia o poezji W³adys³awa Seby³y spina,

sygnowana w tytule poetyckim wyimkiem, metaforyczna klam-

ra „ciemnoœci” – Ciemny nurt mego ¿ycia... W tej leksykalnie

spatynowanej formule metaforycznej, o znamionach klasycznej

katachrezy, zbiegaj¹ siê wszystkie aporie ¿ycia i twórczoœci au-

tora Obrazów myœli. Czy jednak poetycko zakreœlona rama au-

toportretu niezamierzenie nie czyni tego konterfektu „mar-

28

H. F r i e d r i c h: Struktura nowoczesnej liryki. Od po³owy XIX do po³owy

XX wieku. Przek³. i wstêp E. Fe l i k s i a k. Warszawa 1978, s. 245.

29

Tam¿e, s. 239–245.

30

M. H e i d e g g e r: Có¿ po poecie? W: Te g o ¿: Budowaæ..., s. 170.

17

twym obrazem”

31

? A mo¿e zawiera siê w tym geœcie celowa pró-

ba poetyckiej dyslokacji na granicy dos³ownego i przenoœnego,

literalnego i figuratywnego. Poetyck¹ wyobraŸni¹ Seby³y tar-

gaj¹ sprzecznoœci. Ten antynomiczny uk³ad rzeczy znajduje od-

zwierciedlenie zarówno w planie wyra¿ania – nieprzejrzysto-

œci sytuacji komunikacyjnej poetyckiego przekazu, niespójno-

œci samego komunikatu, jak i w uposa¿eniu treœciowym –

wielopiêtrowej organizacji œwiata przedstawionego, gdzie jaw-

ne i œnione, realne i marzone przenikaj¹ siê, tworz¹c niejasny

œwiatoobraz. Twórczoœæ poety, w której jako ¿ywo mieszaj¹ siê,

zapêtlaj¹ tak ró¿norodne porz¹dki rzeczy, z natury musi byæ

ciemna. Uwypuklona w tytule pracy, moc¹ poetyckiego inci-

pitu, przymiotnikowa kwantyfikacja („ciemny”) znaczy wiele.

Mo¿e wiêc byæ sugestywn¹, choæ ma³o stabilizuj¹c¹ prób¹ okre-

œlenia miejsca twórcy i jego dzie³a w ustronnych, poza g³ów-

nymi traktami, nieoœwietlonych badawczo rejonach historycz-

noliterackiej mapy. Kryæ siê te¿ mo¿e za tym okreœleniem for-

muliczna zgo³a kwalifikacja stopnia nasycenia poetyckiego

œwiatoobrazu czarn¹ barw¹, a melodii wiersza – tonacj¹ mo-

low¹. Epitet ten okreœla szczególny rodzaj intensyfikacji mi-

norowego œwiatoodczucia znajduj¹cego wyraz w pesymistycz-

nych nastrojeniach, stanach melancholijnych monologisty.

Ciemnoœæ zaw³aszcza wiêc œwiat wyobraŸni poetyckiej Seby³y.

Mroczne czasoprzestrzenie, fantazmatyczne postaci, spektaku-

larne wizje nocnych zjaw i koszmarów snu – to sta³e kompo-

nenty liryki autora Koncertu egotycznego. NokturnowoϾ w po-

ezji Seby³y jest wieloznacznym tropem pozwalaj¹cym jednak

zrozumieæ zarówno odmiany „ciemnego pisarstwa”, jak i feno-

men melancholijnego œwiatoodczucia, jaki poeta reprezentuje

w swej twórczoœci

32

. Status „nocnej egzystencji”, jaki przys³u-

31

Katachreza niejako stabilizuje przedstawienie metaforyczne. Zob. A. O k o-

p i e ñ - S ³ a w i ñ s k a: Metafora bez granic. W: Studia o metaforze. II. Red.

M. G ³ o w i ñ s k i i A. O k o p i e ñ - S ³ a w i ñ s k a. Wroc³aw 1983, s. 23–45. U¿y-

ty termin za: J. Pa s z e k: Katachreza (has³o). W: Szkolny s³ownik wiedzy o li-

teraturze. Pojêcia – Problemy – Koncepcje. Red. R. C u d a k i M. P y t a s z. Ka-

towice 2000, s. 160, 161.

32

Wielce inspiruj¹ca staje siê uwaga H.-G. Gadamera na temat tzw. poezji

hermetycznej: „Wiersz, który wzbrania do siebie dostêpu i nie gwarantuje ja-

2 Ciemny nurt…

18

guje cz³owiekowi w tej poezji kreowanemu, limituje wszelki

rodzaj jego aktywnoœci: somatycznej, mentalnej, emocjonal-

nej, oraz wyposa¿a go w szczególne œrodki i narzêdzia per-

cepcji œwiata zewnêtrznego – noktowizje, i wewnêtrznego –

onirologia.

Poszczególne studia s¹ prób¹ sonda¿u mrocznej wyobraŸni

autora Pieœni szczuro³apa. I tak, w pierwszej ods³onie przed-

miotem rozwa¿añ staje siê ewolucja pogl¹dów i postaw poetyc-

kich w obrêbie Skamandra i Kwadrygi, maj¹cych bezpoœredni

wp³yw na formacjê artystyczn¹ i œwiatopogl¹dow¹ W³adys³a-

wa Seby³y. Po radosnych, chocia¿ w du¿ej mierze zmistyfiko-

wanych grach i zabawach m³odoskamandryckich przychodzi

czas smutnej refleksji. Daj¹ o sobie znaæ symptomy: moralne-

go niepokoju, kryzysu egzystencjalnego, mrocznych wizji spo-

³ecznych, niepokoj¹cych prognoz politycznych i ekonomicznych.

Dla wstêpuj¹cego w literackie szranki pokolenia „urodzonych

na prze³omie” bêd¹ to jakby naturalne, choæ intryguj¹ce ob-

szary poetyckich penetracji inspirowane z³o¿ami tematyczny-

mi

33

poezji skamandryckiej. Ich coraz to ciemniejsza faktura

i minorowa modulacja (mit dzieciñstwa, podró¿y) dla m³odych

poetów pokolenia przejœciowego bêd¹ ekscytuj¹cym projektem.

Seby³a od pocz¹tku próbowa³ odpowiedzieæ na to wyzwanie

„Nocy Œwiata”

34

. Œwiadcz¹ o tym pierwsze literackie wpraw-

ki, skazane zreszt¹ przez samego twórcê na rêkopiœmienny

¿ywot. W tych, kreœlonych niewprawn¹ jeszcze rêk¹ studenta

polonistyki, pomys³ach literackich znaæ ju¿ zawi¹zki tematycz-

ne, motywiczne, rozwi¹zania kompozycyjne, genologiczne przy-

snoœci wydaje mi siê zawsze bardziej znacz¹cy […]”. Te g o ¿: Myœleæ w wier-

szu. W: Te g o ¿: Czy poeci umilkn¹? Przek³. M. £ u k a s z e w i c z. Bydgoszcz

1998, s. 33.

33

Badania obszarów „tematycznych” poezji inspiruj¹ prace francuskich te-

matologów: Jean-Paula Webera, Jean-Pierra Richarda, Jeana Starobinskiego,

Georgesa Pouleta. Zob. Antologia wspó³czesnej krytyki literackiej we Francji.

Oprac. W. K a r p i ñ s k i. Warszawa 1974, a tak¿e: G. B a c h e l a r d: WyobraŸ-

nia poetycka. Przek³. H. C h u d a k i A. Ta t a r k i e w i c z. Warszawa 1975;

G. B a c h e l a r d: Poetyka marzenia. Przek³. oprac. i pos³owie L. B r o g o w s k i.

Gdañsk 1998.

34

Termin za: M. H e i d e g g e r: Czy poeci umilkn¹?…, s. 168–171 i n.

19

sz³ych, poddanych ju¿ próbie druku, utworów. To podwójnie

ciemne pocz¹tki; schowane przed œwiat³em druku, ale i pogr¹-

¿one w mrocznych rejestrach œwiata.

Kolejne ods³ony – to analityczno-interpretacyjne przymiar-

ki, sonda¿e, penetracje ciemnych z³ó¿ wyobraŸni poetyckiej

Seby³y. Otwiera ten projekt studium bêd¹ce zarysem obszarów

poetyckich spotkañ w ciemnoœci. Syntetyczna miara, jakiej u¿y-

to w tej noktowizyjnej eksploracji ciemnych „pejza¿y” œwiata

i cz³owieka, pozwoli³a doœæ precyzyjnie wytyczyæ zasiêg i okre-

œliæ regu³y ogl¹du oraz projekcji rzeczywistoœci. Szczególn¹

uwagê poœwiêcono ró¿nym odmianom „ciemnoœci”, jakie ota-

czaj¹ dzie³o poetyckie Seby³y, jakie zalegaj¹ w jego poemato-

wych konstrukcjach zdarzeñ, postaci, zachowañ i postaw. Ich

noœnoœæ, pojemnoœæ sondowaliœmy na materiale cyklu poetyc-

kiego z juwenilijnego tomu Modlitwa oraz na œwiadectwach po-

zaartystycznej dzia³alnoœci poety. Refleksja nad ciemnym dzie-

³em poety nie mo¿e siê wszak obyæ bez rozjaœniaj¹cego je cho-

cia¿by t³a epistolarnego zapisu biograficznego, które okazuje

siê równie ciemnym pismem. Studia o Pieœniach szczuro³apa

i M³ynach. Sonacie nieludzkiej maj¹ charakter rozpraw anali-

tyczno-interpretacyjnych. Znów osobliwym spoiwem tak prze-

cie¿ tematycznie zró¿nicowanych poematów staje siê katego-

ria „ciemnoœci”. W szczuro³apiej kolekcji „ciemnych” ról na

plan pierwszy wybija siê kreacja Szczuro³apa – poety, b³¹dz¹-

cego po nocnych zakamarkach swego udzielnego terytorium

i graj¹cego na flecie swe „pieœni zakazane”. Jego poetycka mi-

sja usuniêcia z³a przez demonta¿ cywilizacyjnych z³udzeñ, re-

ligijnych mistyfikacji, spo³eczno-kulturowych uroszczeñ zdaje

siê zajêciem z góry skazanym na przegran¹. Poeta demistyfi-

kator sam jednak wpada w zasadzkê w³asnych, rujnuj¹cych go

wyobra¿eñ, sennych zwidów, zbawczych urojeñ. Chcia³oby siê

powtórzyæ: „I có¿ po poecie w czasie marnym?”

35

Tom zamyka

studium o M³ynach. Sonacie nieludzkiej. Mroczna atmosfera

sennej projekcji œwiata uzmys³awia cz³owiekowi, jak dalece sta-

je siê zak³adnikiem œwiata zewnêtrznego, jego nieludzkich

35

Tam¿e, s. 168.

2*

20

mechanizmów, potwornych determinizmów, oraz jak dalece te¿

od tego œwiata odstaje, nadludzko wyrasta

36

. Jedna i druga

perspektywa budz¹ w nim koszmary. Zmuszony zagl¹daæ w ot-

ch³anie istnienia, wys³uchiwaæ ³oskotu równo miel¹cych

wszystko m³ynów, doznaje udrêczeñ – lêka siê i troszczy.

A wszystko to pokazane w migotliwym œwietle poetyckiego...

zapisu, wydobyte z cienia... poetyckiego sensu. Jaros³aw Ma-

rek Rymkiewicz, poeta i badacz literatury, powie:

Ciemnoœæ poezji nie jest pomys³em poetów, to jest coœ, co

jest jej rdzeniem. Gdyby poezjê przenicowaæ, wywróciæ na

jej drug¹ stronê, na nice, to ukaza³aby siê – ciemnoœæ. To

coœ – ta ciemnoœæ – znajduje siê w najg³êbszych warstwach

jej istnienia. Jacyœ bogowie j¹ tam umieœcili. I wchodz¹c

w tê ciemnoœæ – wchodzimy w najg³êbsze warstwy nasze-

go tutejszego istnienia

37

.

36

Albert B é g u i n tak t³umaczy fenomen poetyckiego doœwiadczenia z rze-

czywistoœci¹ zewnêtrzn¹: „Œwiat zewnêtrzny staje siê jego rozmówc¹; sekret-

ne rytmy jego ¿ycia podœwiadomego, tego ciemnego lecz przenikanego b³yska-

wicami œwiata materii jego marzeñ i snów, wydaj¹ siê echem czegoœ istniej¹-

cego poza nim, a czemu daj¹ wyraz tak¿e rytmy jêzyka poetyckiego”. Te g o ¿:

Doœwiadczenie poetyckie. W: Szko³a genewska w krytyce. Antologia. Przek³.

J. ¯ u r o w s k a. Warszawa 1998, s. 116.

37

J.M. R y m k i e w i c z : O Sarmatach, mot³ochu i ciemnoœciach poezji.

W: P. S z e w c: Wolnoœæ i wspó³czucie. Rozmowy z pisarzami. Kraków 2002,

s. 179.

295

A

A

A

A

A

bramowska Janina 92, 93

Abrams Meyer Howard 15, 249

Achremowiczowa Wanda 36, 60, 104

Alberti Leone Battista 277

Andres Zbigniew 236

Andrzejewski Antoni 42

Apollinaire Guillaume 169, 214

Arendt Hannah 145

Aries Philippe 221

Arnim Achim von (Joachim Erdman

von Arnim) 169

Arystoteles 9, 111

B

BB

BB

abbit Irving 156

Bachelard Gaston 15, 18, 106, 112, 232

Bachtin Michai³ 130

Baczyñski Stanis³aw 71, 73

Balcerzan Edward 14, 161, 208

Baliñski Stanis³aw 69

Ba³us Wojciech 152, 153, 203

Banasiak Bogdan 81, 84, 212

Bañczerowski Janusz 147, 238

Bañka Józef 9, 137

Baran Bogdan 10

Baranowski Adolf 28

Barañczak Stanis³aw 119, 156

Bartos-Höppner Barbara 195

Bartoszyñski Kazimierz 259

Baudelaire Charles Pierre 258

B¹k Adam 119

B¹k Wojciech 194

B¹kowska Eligia 221

Beaujour Michel 197, 213

Bednarek Henryk 247

Béguin Albert 20

Benjamine Walter 151

Benn Gottfried 258

Indeks osobowy

Bentham Jeremy 181

Bereœ Stanis³aw 79

Bibrowski Mieczys³aw 39, 40, 43–45,

47–50, 52, 127, 128, 163, 208, 230

Bieñczyk Marek 153, 154, 157, 233

Bieñkowska Ewa 212

Bieñkowski W³adys³aw 48, 52

Blake William 169

B³aut S³awomir 177

B³oñski Jan 114, 242

B³oñska Wanda 59

Boccaccio Giovanni 92

Bocheñski Józef Maria 9

Bogdanowska Monika 295

Bojda Wioletta 119

Bolecki W³odzimierz 14, 116, 230, 259

Boniecki Edward 265

Bonilla Alfonso de 272

Borkowski Jan 244, 245

Borowski Andrzej 92

Brandstaetter Roman 178

Braun Mieczys³aw 178

Breiter Emil 71, 121

Brentano Clemens 169

Briand Aristide 166

Brodski Josif 115, 156, 207

Brodzka Alina 24, 37

Brogowski Leszek 18, 233

Brückner Aleksander 8, 263

Browning Robert 169

Bryll Ernest 290

Brzostkiewicz Stanis³aw Robert 275

Brzozowski Stanis³aw 49, 226

Bujnicki Tadeusz 92

Bujnicki Teodor 41

Bukko Aleksander 28, 34

Burke Edmund 111, 219

Burska Ewa 137

296

Burt Jonathan 169

Burzyñska Anna 15

Bylina Stanis³aw 276

C

C

C

C

C

alasso Roberto 207

Carapezza Paolo 208

Chateaubriand François Rene de 68

Chmielewski Jerzy 156

Chudak Henryk 18, 232

Cichla-Czarniawska El¿bieta 28, 75,

80, 193

Cichowicz Stanis³aw 59, 152

Ciesielczuk Stanis³aw 42, 45, 47, 52, 144

Cieszkowski August 11

Cirlot Juan Eduardo 135, 170

Courtois Martine 221

Crowter Paul 219

Cudak Romuald 17

Culler Jonathan 163

Curtius Ernst Robert 92

Cwietajewa Maryna 169, 214

Cyceron (Marcus Tullius Cicero) 11, 277

Czaplejewicz Eugeniusz 130

Czapliñski Przemys³aw 25, 161

Czechowicz Józef 202, 221, 284, 285

Czereœniewski Wawrzyniec 46

Czerwik Stanis³aw 182

D

D

D

D

D

anek Danuta 233

Dante Alighieri 11, 279, 282

Dawid 11

D¹browski Bartosz 148, 254, 282

D¹browski Mieczys³aw 144, 251

Dehnel Piotr 15

Deleuze Gilles 84, 212

Derrida Jacques 81, 152, 153, 262

D³uski Stanis³aw 236

Dobbertin Hans 168

Dobrowolski Stanis³aw Ryszard 38, 39,

42, 44, 51, 52

Drogoszewski Aureli 117

Dubiski Stanis³aw 169

Dupré Louis 35, 120, 179

Dziaczko Maciej 212

Dziadek Adam 280

EEEEE

hrlich Emilia 135

Eliade Mircea 9, 12

Eminowicz Roman 27, 29

Eska Donata 240

FFFFF

alicka Krystyna

F¹farowie Gra¿yna i Zygmunt 261

Fedewicz Maria Bo¿enna 15, 249

Felisiak El¿bieta 16, 115, 208

Fessel Irena 277, 278

Fiedler Leslie Aron 150, 151, 214

Filipczuk Krystyna 58

Flukowski Stefan 42, 146, 185

Forstner Dorothea 12, 226, 243, 271

Fra Angelico 270, 280

Freud Zygmunt 66

Friedrich Hugo 15, 16, 208

Frybesowa Aleksandra 240

Fryde Ludwik 37, 38, 42, 60, 75, 227,

253

Furmaniak Jerzy 228

G

G

G

G

G

adacz Tadeusz 134

Gadamer Hans Georg 15, 17

Ga³a Gabriel 265

Ga³czyñski Konstanty Ildefons 42,

52 144

Genette Gérard 116

Giotto di Bondone 270

G³owiñski Micha³ 17, 33, 37, 53, 54,

88, 114, 211, 242, 265

Goethe Johann Wolfgang von 169

Go³aszewska Maria 111

Go³uñski Miros³aw 269

Gombrowicz Witold 7, 273, 274

Gomulicki Juliusz Wiktor 11

Goszczyñski Seweryn 7

Graff Piotr 111

Grass Günter 169, 244

Graves Robert 181

Grimm Wilhelm, Jacob 169

Grin Aleksander 169, 214

Grochowiak Stanis³aw 7, 278

Grodziñski Eugeniusz 204

Grzybek Agnieszka 155

297

Gubrynowicz Bronis³aw 122

Gutorow Jacek 97

Gutowski Wojciech 184, 197

Guze Joanna 232

H

H

H

H

H

alkiewicz-Sojak Gra¿yna 12

Heidegger Martin 9, 10, 16, 18, 243,

258, 259

Hempel Jan 29

Heraklit 10

Herbert Zbigniew 268, 279-282, 290

Hersant Yves 157, 158

Hill Scott 261

Hilsbecher Walter 177

Hölderlin Friedrich 243

Hollender Tadeusz 194

Homer 92

Horacy 111, 277

Horzyca Wilam 31, 121

Hutnikiewicz Artur 24

IIIII

galson Hanna 59

Ingarden Roman 9

Irzykowski Karol 43, 50, 51

Iwaszkiewicz Jaros³aw 32, 33, 55, 58,

106, 107, 244, 282

Izajasz 135

JJJJJ

akobson Roman 117, 253

Jan, ew. 11

Janion Maria 70, 155, 181, 249, 289

Janowski Jaros³aw 23

Januszewski Tadeusz 74

Jan z Salisbury 92

Jarniewicz Jerzy 276

Jarosiñski Zbigniew 26

Jasieñski Bruno 31, 161

Jasiñska-Wojtkowska Maria 126

Jaskó³owa Ewa 144

Jaspers Karl 10, 134

Jastrun Mieczys³aw 282

Jastrzêbski Andrzej 35

Jochemczyk Mariusz 151, 152

Jocz Artur 12

Jonas Hans 10

Judycki Stanis³aw 15

K

KK

KK

alaga Wojciech 152, 220, 239

Kamiñski Leszek 30, 79

Kania Ireneusz 9, 135, 170, 283

Kant Immanuel 219

Karpiñski Œwiatope³k 194, 230, 231

Karpiñski Wojciech 18, 106

Kasperski Edward 130

Kasprowicz Jan 130, 141

Keats John 289

Kermode Frank 230

Kêdzierzawska Agnieszka 276

Kierkegaard So/ren 10, 258, 266

Kisiel Joanna 107, 118, 295

Kisiel Marian 107, 141, 213

Kita Beata 10

Kleczek Josip 275

Klimowicz Marek 10

Kluba Agnieszka 146, 199, 250, 291

K³ak Tadeusz 80, 87, 134, 164, 165,

172, 278

K³obukowski Micha³ 156

K³oczowski Jan Andrzej 12

K³osiñski Krzysztof 262

Knapiusz Grzegorz 7

Kochanowski Jan 290

Kocowska Barbara 66

Kokoszka Magdalena 265

Ko³oniecki Roman 53

Ko³yszko Anna 156

Konopnicka Maria 130, 141

Kopaliñski W³adys³aw 135

Korolko Miros³aw 267

Kosowska Ewa 170

Kowalczykowa Alina 25, 33, 197, 249,

289

Kozio³ Urszula 268

Krasiñski Zygmunt 11, 135

Krawczuk Aleksander 181

Krukowska Halina 7, 110

Krzeczkowski Henryk 181

Kubacki Wac³aw 76, 103

Kubicki Stanis³aw 24, 25, 27

298

Kubiñska Ola 156

Ku³akowska Joanna 35

Kuryœ Agnieszka 10

KuŸma Erazm 14, 230, 259

Kwintylian (Marcus Fabius Quintilia-

nus) 135

Kwiatkowski Jerzy 7, 33, 36, 106, 176

LLLLL

achowska Dorota 10

Lalak Miros³aw 272

Lalewicz Janusz 82

Lamartine Alphonse de 68

Lange Antoni 23

Lechoñ Jan 30, 32, 38, 39, 55, 62, 69,

71, 72, 116, 118, 121

Lee Stephen Richard 79

Leon-Dufour Xavier 12

Leœniak Andrzej 169

Lévinas Emmanuel 10

Levy` Jiøy 254

Lewandowska Sabina 35, 120

Liebert Jerzy 61

Ligêza Wojciech 58

Lichañski Stefan 41, 78

Linde Samuel Bogumi³ 7, 8

Lipski Jan Józef 130

Lurker Manfred 13, 135, 243

ŁŁŁŁŁ

ebkowska Anna 7

£ukasiewicz Jacek 278, 286

£ukaszewicz Ma³gorzata 18

M

M

M

M

M

aciejewska Irena 80, 130, 176

Maciejewski Marian 117, 119, 120

Makles Tadeusz 57, 58, 145

Makowiecki Andrzej Zdzis³aw 75, 104,

165, 198

Malczewski Antoni 7

Maliszewski Aleksander 34, 36, 38, 41,

50, 52, 76, 101, 102, 127, 149

Mallarmé Stéphane 208

Man Paul de 164, 262

Mariæ Sreten 156

Markiewicz Henryk 59, 116, 150, 214,

220, 254, 277

Markowski Micha³ Pawe³ 7, 15, 152,

153, 273

Marks Karol 31

Marx Jan 41, 55, 78, 103, 144, 198

Mauron Charles 59

Mauss Marcel 220

Mayenowa Maria Renata 82

Melsen Andrew G. van 224

Mérimée Prosper 169

Mersenne Marin 273

Miciñski Boles³aw 75, 276

Miciñski Tadeusz 49, 58, 86, 116–118,

120

Michalski Krzysztof 9

Mickiewicz Adam 11, 68, 69, 74, 81,

116–119, 183, 197, 208, 244, 249,

289, 290

Miedwiediew Pawe³ N. 130

Miko³ajtis Józef 28, 34

Miko³ajtis Ziemowit Jerzy 28

Mill John Stuart 31

Miller Jan Nepomucen 31, 48

Miller John Hillis 220

Mi³osz Czes³aw 106, 119, 149, 164

Minois Georges 276

Mokranowska Zdzis³awa 145

Moraczewski Wac³aw 29

Morawski Stefan 117

Moreas Jean 55

Morin Edgar 254

Moszyñski Kazimierz 207

Mukoid Ewa 137

Myszor Wincenty 10

Mytych Beata 212

N

N

N

N

N

apierski Stefan 27, 28, 30, 37, 64,

65, 102, 131, 156, 167, 173

Narutowicz Gabriel 70

Nawarecki Aleksander 7, 141, 151,

212, 255

Nerval Gérard de 68, 232

Neuger Leonard 68

Nikadem-Malinowska Ewa 115

Nietzsche Friedrich 65, 83, 84, 179,

212, 226

299

Norwid Cyprian Kamil 11, 12, 14, 15,

115, 212

Novalis (Friedrich von Hardenberg)

267

Nowaczyñski Adolf 30, 43, 71

Nowak Stanis³aw 182

Nycz Ryszard 86

Nyczek Tadeusz 80, 130

O

O

O

O

O

chab Maryna 221

Ochendowska Grzelak Barbara 272

Okopieñ-S³awiñska Aleksandra 17

Olejniczak Józef 141, 295

Opacka Anna 107, 213

Opacki Ireneusz 26, 29, 30, 57, 68–70,

121, 128, 141, 145, 183, 249, 265, 289

Orgelbrand Samuel 8

Or³owski Hubert 151

Ortwin Ostap 59, 60, 67, 68

Ostaszewska Danuta 239

Ostasz Lech 97

Ostrowska Bronis³awa 24

Owczarski Wojciech 120

P

PP

PP

achciarek Pawe³ 12, 226, 243, 271

Pado³ Roman 184

Pascal Blaise 110, 164, 255-258

Paszek Jerzy 17

Pawelec Dariusz 163

Pawe³, ap. 11

Pawlikowska-Jasnorzewska Maria

290

Peiper Tadeusz 26, 31, 194

Pessoa Fernando 92

Petrarka Francesco 92

Picon Gaétan 10

Piechal Marian 41, 42, 142, 194

Pieni¹¿ek Pawe³ 10

Pieñkowski Stanis³aw 31, 43

Piêtkowa Romualda 239

Piotrowiak Jan 26, 29, 32, 46, 121, 141,

147, 200

Piotrowiak Mi³osz 213, 269

Piszczek Zdzis³aw 181

Piwiñska Marta 156

Platon 9, 11

Playfair Guy Lyon 261

Plotyn 9

P³uciennik Jaros³aw 111, 219

Podraza-Kwiatkowska Maria 7, 120,

265

Podsiad Antoni 35, 135

Pol Wincenty 290

Pomirowski Leon 77, 173

Poniatowski Zygmunt 34

Ponge Francis 152, 153

Popiel Magdalena 111

Pospiszyl Kazimierz 66

Poulet Georges 18, 233, 242, 272

Préaud Maxime 203

Prokop Jan 58, 59, 86, 117, 118, 120,

186, 197

Prokopiuk Jerzy 267

Przybylski Ryszard 24, 155, 171, 172

Przybys³awski Artur 164

Przybyszewski Stanis³aw 265

Pseudo-Longinos 111, 112, 219

Pytasz Marek 17

R

R

R

R

R

achwa³ Tadeusz 7, 14, 239

Radiquet Raymond 65

Ratajczak Józef 33

Reale Giovanni 180

Rembierz Marek 9

Richard Jean Pierre 18

Ricoeur Paul 59, 137

Rilke Rainer Maria 258, 259

Rogoziñski Julian 15

Romaniuk Kazimierz 12, 135

Rosiek Stanis³aw 221

Rosseti Gabriel Charles 55

Roux Dominik de 273

Rowiñski Cezary 265

Roykiewicz Zofia 44, 46, 54

Ruffer Józef 86

Ruskin John 55

Rybicki Marcin 12

Rydygier Leon 54, 55

Rydzewska Nina 42

300

Rymkiewicz Aleksander 150

Rymkiewicz Jaros³aw Marek 20, 37,

290

SSSSS

adzik Józef 164

Safranski Rüdiger 283

Saliñski Stanis³aw Maria 38

Sandner Henryk 252, 256

Sarbiewski Kazimierz 92

Sarnowska-Temeriusz El¿bieta 92

Scutts Julian 195

Schurer Emil 46

Schweitzer Niklaus Rudolf 278

Seby³owa Sabina (z d. Krawczyñska)

34, 38, 51, 80, 122, 152, 155, 156, 158,

191, 192, 229, 270, 293

Serpieri Alessandro 88

Sêp-Szarzyñski Miko³aj 258

Shakespeare William 11, 289

Sierocka Beata 15

Signorelli Luca 269, 270 279–282

Sikorski Janusz 151

Simplicjan Pawe³ 221, 222

Sinko Tadeusz 111

Skarga Piotr 32

Skoczylas Joanna 106

Skwarczyñski Adam 31, 71

S³awek Tadeusz 7, 14, 239

S³awkowa Ewa 239

S³awiñski Janusz 92, 115, 179, 265

S³obodnik W³odzimierz 42

S³onimski Antoni 33, 55, 66, 69, 72,

145

S³owacki Juliusz 35, 68, 154, 290

Smith Adam 31

Smosarska-Leszczyc El¿bieta 263

Sobol Edward 129

Sobolewska Anna 230

Sokolski Jacek 276

Soko³owska Jadwiga 257

Sokrates 11

Sontag Susan 152, 153

Sowiñski Grzegorz 179

Spanuth Heinrich 168

Spengler Oswald 73

Spencer John R. 277

Sprusiñski Micha³ 54, 62, 65, 121

Staff Leopold 54, 65, 176

Stala Marian 7, 117

Stamirowska Krystyna 150, 214

Starobinski Jean 18, 203

Stefanowska Zofia 256

Steiner George 156

Stempka Anna 269

Stern Anatol 26

Stevens Wallace 96, 97

Stêpieñ Tomasz 128, 175

Stradecki Janusz 33, 60, 63, 79

Stern Anatol 26

Stur Jan 31, 33, 71

Suchodolski Bogdan 254

Swedenborg Emanuel 282

Szczawiej Jan 38

Szczepañska Anita 9

Szczepañska Barbara 276

Szenwald Lucjan 38, 40, 42, 44, 52–54

Szewc Piotr 20

Szostkiewicz Adam 145

Szymañski Wies³aw Pawe³ 34, 41, 42,

80, 105, 106, 191, 248

Szymanowska Joanna 88

Szymborska Wis³awa 268

Szymutko Stefan 119

TTTTT

arcza³owicz Jacek 38

Tarnowska Maria 126

Tasso Torquato 92

Tatarkiewicz Anna 18, 232

Tatarkiewicz W³adys³aw 180

Tillich Paul 247

Tintoretto Jacopo (Jacopo Robusti)

270

Tischner Józef 134

Tokarski Stanis³aw 12

Tomkowski Jan 12

Tramer Maciej 119, 161

Trefil James 263

Troczyñski Konstanty 60

Trznadel Jacek 265

Tucholski Jêdrzej 103

301

Turner Alice K. 276

Turzyñski Ryszard 12, 226, 243, 271

Tuwim Julian 31, 33, 37–39, 54, 56–

62, 145, 208, 211, 290

Twardowski Jan 290

U

U

U

U

U

jejski Józef 122

Uni³owski Zbigniew 156

V

aléry Paul 65, 114, 149, 240

Vergote Antonie 126, 130, 133

Vernant Jean Pierre 221

W

W

W

W

W

andurski Witold 141

Wasilewski Antoni 49

Wat Aleksander 26

WaŸbiñski Zygmunt 203

Weber Jean Paul 18

Weintraub Jerzy Kamil 269

Weintraub Wiktor 197

Wergiliusz (Publius Vergilius Maro)

Wêgrzyniak Anna 175

Wierzyñski Kazimierz 26, 31, 32, 39,

46, 52, 54, 56, 58, 61, 62, 65–67, 72,

121

Wilde Oscar 35

Winawer Brunon 123

Wiœniewska Lidia 269

Witek Stanis³aw 182

Wittlin Józef 31–33, 56, 59, 141, 166,

178, 191, 276

W³odarski Maciej 222

Wojnarowski Ryszard 13, 243

Wolicki Krzysztof 258

Wo³kowicz Anna 10

Wójcik W³odzimierz 295

Wróblewski Andrzej Kajetan 261

Wyka Kazimierz 60

Wyka Marta 86, 144

Wyszomirski Jerzy 51

ZZZZZ

akrzewska Wanda 12, 226, 243, 271

Zaleski Bohdan 11, 290

Zalewski Sylwester 224

Zaniewski Andrzej 169

Zarek Józef 115

Zaworska Helena 24, 37

Zawada Andrzej 24

Zawodziñski Karol Wiktor 36, 50, 60,

61, 67, 77, 105, 118, 121, 129–131,

228

Zgorzelski Czes³aw 117, 118, 290

Zimand Roman 254

Ziomek Jerzy 135

Znaniecki Florian 73

Zuberbier Andrzej 34

Zuckmayer Carl 169

ŻŻŻŻŻ

eleñski Boy Tadeusz 110, 256

¯migrodzka Maria 7, 110, 256, 289

¯eromski Stefan 29, 49

¯ó³kiewski Stefan 24, 37

¯urowska Joanna 20

¯urowski Maciej 240

303

Nota bibliograficzna

„Urodzeni na prze³omie wieków […]”. W krêgu Skamandra

i Kwadrygi. Casus W³adys³awa Seby³y. Pierwodruk pod zmie-

nionym (skróconym) tytu³em: „Urodzeni na prze³omie wie-

ków…”. W krêgu Skamandra i Kwadrygi w mojej ksi¹¿ce:

W œwietle… i w mroku… Studia i szkice o poezji dwudziestole-

cia miêdzywojennego. Katowice 2003. Tekst przejrzany i uzu-

pe³niony o partie interpretacyjn¹ twórczoœci juwenilijnej W³a-

dys³awa Seby³y ze szczególnym uwzglêdnieniem niedrukowa-

nej Opowieœci o Stalowookim.

„Czarno na œwiat patrzê?” W³adys³awa Seby³y spotkania

w ciemnoœci. Pierwodruk w mojej ksi¹¿ce: W œwietle… i w mro-

ku…Studia i szkice o poezji dwudziestolecia miêdzywojennego.

Katowice 2003. Tekst przejrzany i poprawiony.

W zaciemnionej galerii… jednego autoportretu. „Pieœni szczu-

ro³apa” W³adys³awa Seby³y. Tekst w tej postaci niedrukowa-

ny. Fragment szkicu: „Poeta” – W³adys³aw Seby³a. Studium do

autoportretu publikowany w ksi¹¿ce zbiorowej: Liryka polska

XX wieku. Analizy i interpretacje. Seria III. Red. W. W ó j c i k

i J. K i s i e l. Katowice 2005.

Ko³a udrêczeñ, przepaœci przeznaczeñ. O „M³ynach. Sonacie

nieludzkiej” W³adys³awa Seby³y. Tekst w tej wersji niedruko-

wany. Szkic pt. W³adys³awa Seby³y g³os poety, glosa krytyka

publikowany w ksi¹¿ce zbiorowej: Na boku. Pisarze teoretyka-

mi literatury?...(Szkice). Red. J. O l e j n i c z a k i M. B o g d a-

n o w s k a. Katowice 2007.

305

Jan Piotrowiak

„Ciemny nurt mego ¿ycia…”

On the poetic imagination of W³adys³aw Seby³a

S u m m a r y

The studies collected in the volume on poetic imagination of W³adys³aw

Seby³a are linked with a metaphoric bridge of “darkness” imposed on in

the first lines of its title. This literally little-promising quantification me-

ans much for this poetical vision. It can be perceived as a fairly suggestive,

though little-stabilising, attempt of defining the place of the author and his

works in secluded and beyond main track research dark areas of the histo-

rio-literary map. What stays beyond this term is also a quite formular on-

tologic quantification concerned with an unclear and elusive nature of re-

ality, aa well as a gnesologic obligation showing cognitive abilities and ina-

bilities man possesses in his/her game with the world and him/her alone so

much evoked in this poetry. This epithet also points to the kind of poetic

satiation of the worldimage with a black colour in its various shades, as

well as it defines a particular degree of minor worldfeeling intensity, being

reflected in pessimistic dispositions and states of a melancholic pensiveness

of man in the poetry under discussion. Dark time-spaces of macro- and

micro-cosmos, phantasmatic figures (Stalowooki, Szczuro³ap), spectacular

visions of apparitions and nightmares are stable vivid elements of the au-

thor’s poetic imaginations in Koncert egotyczny. Thus nocturnes in poetry

by Seby³a is a multi-meaningful trace allowing for penetration of the se-

crets of “dark writing”, and showing far-reaching consequences of this un-

clear articulation of world and man. Darkness is, above all, a poetologic ca-

tegory towards which its other reflections finally find their vent and solu-

tions in the poetic language, its particular organization and marking.

Consequently, it is a dark language of this lyric that constitutes a black world

of imagination and vision, but also the phantasmat’s darkness leaves its

tracks in the semantically unclear, and, thus, hermetic language structure.

The studies included in this volume constitute analytical and interpre-

tative attempt, survey, and penetrations of dark sources of the poetic ima-

gination by W. Seby³a. The project opens with the study on the place of a

the poet’s juvenile work, on the basis of Opowieœci o Stalowookim, presen-

ted in a broader plane of generation and world debates, and historio-lite-

rary changes. The subsequent chapters, of a different generalization degree,

are a selective attempt to the insight into the phantasmatic areas of the

author’s poetic reality in Nokturny. A special attention was paid to the va-

rious kinds and types of “darkness” which oscillate around the work by Se-

by³a and lie in his poetic constructions of events, characters, behaviours

and attitudes. In Pieœni szczuro³apa and M³yny. Sonata nieludzka, the ca-

tegory of “night” becomes a peculiar link of such a thematically and con-

306

structively diversified poem. In a panoptical collection of “dark” roles” what

stands out is the figure of Szczuro³ap, a poet wandering around night cor-

ners of its sovereign territory and playing “pieœni zakazane” with a flute.

A poetic mission of eliminating bad by means of a dismantlement of civili-

sation illusions, religious mystifications, and socio-cultural simplifications

turns into a fiasco. A poet demystificator flows into a trap of his own de-

structing visions, night hallucinations, and redemptive delusions. The same

gloomy atmosphere of a dream-like world projection in M³yny makes man

aware how far he/she becomes the hostage of the world of nature, its inhu-

man mechanisms, terrible determinisms, and how far he/she stands out, in-

humanely grows from this world, creating cultural and religious mirages.

Both perspectives must arouse nightmares in him/her which has seemed

friendly in the outside for ages, and which could constitute and constitu-

tes an asylum for man (nature, cosmos), which has been the source of in-

ternal peace and comfort (eschatological projects) reveals its unknown, in-

human, but also superhuman face. Albeit, a simple consequence of man’s

dark experience with an equally unclear nature of reality can be only the
dark poet’s speech.

307

Jan Piotrowiak

„Ciemny nurt mego ¿ycia…”

Von dichterischer Vorstellungskraft von W³adys³aw Seby³a

Z u s a m m e n f a s s u n g

Die im vorliegenden Band enthaltenen Studien über dichterische Vor-

stellungskraft des Dichters W³adys³aw Seby³a werden mit einer, in dem Ti-

tel mit dem lyrischen Inzipit ausgedrückten metaphorischen Klammer –

„Dunkelheit“ zusammenverbunden. Die im eigentlichen Sinne nicht viel

versprechende Quantifizierung ist für dichterische Vorstellung von großer

Bedeutung. Und so gilt sie als ein zwar überzeugender, aber doch kaum sta-

bilisierender Versuch, die Rolle des Künstlers und dessen Werkes in abge-

legenen, in keinen Forschungen berücksichtigten, dunklen Bereichen der

literaturhistorischen Karte festzustellen. Hinter dem Begriff „Dunkelheit“

steckt auch eine ontologische Qualifikation des unklaren, nicht greifbaren

Charakters der Wirklichkeit, als auch die gnoseologische Obligation, die alle

in der Dichtung so stark vergegenwärtigten Erkenntnismöglichkeiten und

Erkenntnisleeren des Menschen bei seinem Kampf gegen die Welt und ge-

gen sich selbst erscheinen lässt. Die oben genannte „Dunkelheit“ deutet

auch auf eine spezifische Sättigung des poetischen Bildes von der Welt mit

dem Schwarzen in dessen allen Nuancen hin, und bezeichnet einen beson-

deren Intensivierungsgrad von der trüben Weltempfindung, die in pessimi-

stischer Stimmung und melancholischer Nachdenklichkeit des Menschen

zum Ausdruck kommt. Düstere Raumzeiten des Makro- und Mikrokosmo-

ses, phantastische Figuren (Stahlblauäugiger, Rattenfänger), spektakuläre

Vorstellungen von Traumgesichtern und Alpträumen – sind immanente Ele-

mente der dichterischen Vorstellungskraft des Autors von dem Werk Kon-

cert egotyczny. Die Nachtmotive in Seby³as Dichtung sind eine mehrdeuti-

ge Spur, die in die Tiefe der „dunklen Schriftstellerei“ geht und alle weit

reichenden Folgen der unklaren Darstellung der Welt und des Menschen

erscheinen lässt. Die Dunkelheit ist vor allem eine poetologische Katego-

rie, deren Anzeichen in poetischer Sprache, deren spezifischer Form und

besonderem Charakter Anwendung finden. Im Grunde genommen wird die

schwarze Welt von Vorstellungen und Visionen durch diese dunkle Spra-

che konstituiert, aber auch die Düsterheit der Einbildung drückt der se-

mantisch unklaren und dadurch hermetischen Sprachfaktur ihren Stempel auf.

Die im Buch enthaltenen Studien sind analytisch-interpretatorische Ver-

suche, Untersuchungen, Ergründungen von düsteren Ablagerungen des

dichterischen Vorstellungsvermögens von W³adys³aw Seby³a. Der Band wird

mit der Studie über das Ort des Jugendschaffens des Dichters eingeleitet.

Am Beispiel des Werkes Opowieœci o Stalowookim werden aus weiter Per-

spektive die Generations- u. Weltanschauungsdebatten und literaturge-

schichtliche Umwandlungen gezeigt. In den nächsten, mehr oder weniger

308

verallgemeinerten Kapitel wird es versucht, in halluzinatorische Bereiche

der Dichterwirklichkeit des Autors von Nokturny einzudringen. Die beson-

dere Aufmerksamkeit wird verschiedenen Formen der „Dunkelheit“ ge-

schenkt, die in Seby³as Dichtwerken (Bau der Geschichte, Figuren und de-

ren Einstellungen) zum Vorschein kommen. Bei den thematisch und struk-

turell so unterschiedlichen Pieœni szczuro³apa, M³yny. Sonata nieludzka

gewidmeten Studien wird die charakteristische gemeinsame Kategorie der

„Nacht“ hervorgehoben. In panoptischer Sammlung von „düsteren“ Rol-

len tut sich vor allem die Darbietung des Rattenfängers hervor, eines Dich-

ters, der in nächtlichen Schlupfwinkeln seines souveränen Territoriums

umherirrend, „verbotene Lieder“ flötet. Die dichterische Aufgabe, das Böse

durch den Abbau von zivilisatorischen Illusionen, religiösen Mystifizierun-

gen und kulturell-gesellschaftlichen Forderungen zu überwinden, erleidet

ein Fiasko. Der Dichter gerät in die von sich selbst gestellte Falle von eige-

nen, ihn zerstörenden Vorstellungen, Traumbildern und heilsamen Einbil-

dungen. Die gleiche düstere Atmosphäre der Traumvorstellung von der Welt

erscheint auch in dem Werk M³yny, um dem Menschen vor Augen zu führen,

wie sehr er zum Geisel der Welt der Natur und deren unmenschlicher Me-

chanismen, schrecklicher Determinismen wird, und wie sehr er, die kultu-

rellen und religiösen Trugbilder erschaffend, in der Welt auffällt und sich

über die Welt übermenschlich zu erheben versucht. Die beiden Perspekti-

ven müssen bei dem Menschen Alpträume erwecken. Was seit jeher von

außen freundlich zu sein schien, was einem Asyl gewähren haben könnte

(Natur, Kosmos), was schon immer die Quelle der inneren Ruhe und des

Trostes war (eschatologisches Vorhaben), zeigt sein unbekanntes, unmen-

schliches aber auch übermenschliches Gesicht. Die natürliche Konsequenz

der dunklen Erfahrung des Menschen mit dem unklaren Charakter der

Wirklichkeit kann also nur die dunkle Sprache des Dichters sein.

312

Redaktor

Barbara Konopka

Projektant ok³adki

Lucjan Dyląg

Redaktor techniczny

Małgorzata Pleśniar

Korektor

Mirosława Żłobińska

Copyright © 2008 by

Wydawnictwo Uniwersytetu Œl¹skiego

Wszelkie prawa zastrze¿one

ISSN 0208-6336

ISBN 978-83-226-1765-6

Wydawca

Wydawnictwo Uniwersytetu Œl¹skiego

ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowice

www.wydawnictwo.us.edu.pl

e-mail: [e-mail]

Wydanie I. Nak³ad: 200 + 50 egz. Ark. druk. 19,5.

Ark. wyd. 17,5. Przekazano do ³amania w grudniu

2007 r. Podpisano do druku w czerwcu 2008 r. Papier

offset. kl. III, 80 g Cena 30 z³

„Augustana”, Spó³ka z o.o., pl. ks. Marcina Lutra 3

43-300 Bielsko-Bia³a