„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Honorata Życka

Kontrola analityczna procesów wytwarzania półproduktów
oraz

produktów

organicznych

i

nieorganicznych

311[31].Z3.03

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Tomasz Surma

dr hab. inż. Jan Surygała

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Małgorzata Urbanowicz

Konsultacja:

dr inż. Bożena Zając

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[31].Z3.03

„Kontrola analityczna procesów wytwarzania półproduktów oraz produktów organicznych
i nieorganicznych” zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik
technologii chemicznej.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie
2. Wymagania wstępne
3. Cele kształcenia
4. Przykładowe scenariusze zajęć
5. Ćwiczenia

5.1. Analiza procesowa

3
5
6
7

11
11

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Pobieranie, sporządzanie i przechowywanie próbek

11

13

5.2.1. Ćwiczenia

5.3. Analiza procesowa

5.3.1. Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć uczniów
7. Literatura

13
15
15
19
31

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie technik technologii chemicznej
w jednostce modułowej „Kontrola analityczna procesów wytwarzania półproduktów oraz
produktów organicznych i nieorganicznych”.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne,

−

wykaz umiejętności, jakie uczeń opanuje podczas zajęć,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

propozycje ćwiczeń, które mają na celu ukształtowanie u uczniów umiejętności
praktycznych,

−

wykaz literatury, z jakiej uczniowie mogą korzystać podczas nauki.

Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem:

−

tekstu przewodniego,

−

metody projektów,

−

metody problemowej,

−

ćwiczeń praktycznych.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.
W celu przeprowadzenia sprawdzianu wiadomości i umiejętności ucznia, nauczyciel może
posłużyć się zamieszczonym w rozdziale 6 zestawem zadań testowych.

W tym rozdziale podano również:

−

plan testu,

−

propozycje norm wymagań,

−

instrukcję dla nauczyciela,

−

instrukcję dla ucznia,

−

kartę odpowiedzi,

−

zestaw zadań testowych.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

311[31].Z3

Podstawy zarządzania, organizacji

i utrzymania produkcji w zakładach

przemysłu chemicznego

311[31].Z3.01

Posługiwanie się przepisami i procedurami

zarządzania jakością, bezpieczeństwem

procesowym oraz środowiskiem

311[31].Z3.02

Gospodarowanie materiałami, energią,

wodą kotłową i technologiczną

311[31].Z3.03

Kontrola analityczna procesów wytwarzania

półproduktów oraz produktów organicznych

i nieorganicznych

Schemat układu jednostek modułowych

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

stosować przepisy bhp obowiązujące w laboratorium chemicznym,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

nazywać związki chemiczne na podstawie ich wzoru sumarycznego,

−

pisać równania reakcji chemicznych,

−

posługiwać się podstawowym sprzętem laboratoryjnym,

−

stosować typowe metody analityczne w procesach badawczych,

−

czytać schematy procesów technologicznych.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:

−

scharakteryzować typy analiz przemysłowych,

−

rozpoznać na uproszczonych schematach punkty pobierania próbek do analiz
procesowych,

−

dobrać przyrządy do pobierania próbek,

−

pobrać próbki do analiz procesowych,

−

zorganizować stanowiska pracy analitycznej,

−

określić znaczenie kontroli surowców, półproduktów i produktów przemysłu
chemicznego,

−

wykonać analizy surowców, materiałów pomocniczych, półproduktów i produktów
przemysłu nieorganicznego i organicznego,

−

podać przykłady automatyzacji w kontroli analitycznej,

−

ocenić jakość surowców, materiałów pomocniczych, półproduktów i produktów
przemysłu nieorganicznego i organicznego,

−

udokumentować przebieg i wyniki kontroli analitycznej procesów,

−

zastosować zasady bhp, ochrony ppoż. oraz ochrony środowiska obowiązujące
na stanowiskach pracy.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca …………………………………….………….
Modułowy program nauczania: Technik technologii chemicznej 311[31]
Moduł: Podstawy zarządzania, organizacji i utrzymania produkcji w zakładach przemysłu

chemicznego 311[31].Z3

Jednostka modułowa: Kontrola analityczna procesów wytwarzania półproduktów oraz

produktów organicznych i nieorganicznych 311[31].Z3.03

Temat: Zasady pobierania próbek środków spożywczych z partii materiału składającego

się z 80 pojedynczych opakowań do celów urzędowej kontroli zawartości ołowiu.

Cel ogólny: kształtowanie umiejętności planowania prac związanych ze sposobem pobierania,

pakowania i oznakowania próbek do analizy.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:

−

zaplanować sposób pobierania próbek pierwotnych,

−

ustalić liczbę próbek pierwotnych w zależności od wielkości partii materiału,

−

ustalić sposób przygotowania próbki połączonej i laboratoryjnej,

−

ustalić

sposób

pakowania

i

etykietowania

pobranych

próbek

połączonych

i laboratoryjnych,

−

ustalić środki (wyposażenie) potrzebne do wykonania zaplanowanego zadania.

Metody nauczania – uczenia się:

−

metoda problemowa.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

forma jednolita, grupowa – 3-osobowe grupy.

Czas: 45 min.

Środki dydaktyczne:

−

materiał nauczania jednostki modułowej 311[31].Z3.03,

−

Rozporządzenie Ministra Zdrowia DzU 2004 nr 120, poz.1257 z późniejszymi zmianami

W sprawie maksymalnych poziomów zanieczyszczeń chemicznych i biologicznych, które
mogą znajdować się w żywności, składnikach żywności, dozwolonych substancjach
dodatkowych, substancjach pomagających w przetwarzaniu albo na powierzchni żywności,
(dostęp do komputera połączonego z internetem).

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Przebieg zajęć:

1. Czynności organizacyjne.
2. Podzielenie uczniów na trzyosobowe grupy.
3. Podanie zadania do rozwiązania: opisz metodę pobierania próbek środków spożywczych

z partii materiału składającego się z 80 pojedynczych opakowań do celów urzędowej
kontroli poziomu ołowiu.

4. Zapoznanie z celami zajęć.
5. Rozdanie materiałów pomocniczych.
6. Tworzenie opisu planowania prac związanych ze sposobem pobierania, pakowania

i oznakowania próbek produktu opakowanego do analizy.

7. Zaprezentowanie prac.

Zakończenie zajęć

Praca domowa

Jak proces pobierania, przygotowania próbek środków spożywczych do analizy oraz

etykietowania zmieni się, jeżeli partia materiału przeznaczonego do celów urzędowej kontroli
poziomu ołowiu nie będzie w pojedynczych opakowaniach?

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, trudności
podczas realizowania zadania i zdobytych umiejętności.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca …………………………………….………….
Modułowy program nauczania: Technik technologii chemicznej 311[31]
Moduł: Podstawy zarządzania, organizacji i utrzymania produkcji w zakładach przemysłu

chemicznego 311[31].Z3

Jednostka modułowa: Kontrola analityczna procesów wytwarzania półproduktów oraz

produktów organicznych i nieorganicznych 311[31].Z3.03

Temat: Analiza schematów kontroli analitycznej wybranych procesów syntezy

organicznej.

Cel ogólny: kształtowanie umiejętności rozpoznawania na uproszczonych schematach

punktów pobierania próbek do analiz procesowych.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:

−

odnaleźć na schemacie punkty pobierania próbek

−

określić, które z miejsc poboru oznaczonych na schemacie dotyczą kontroli surowców,

−

określić, które z miejsc poboru oznaczonych na schemacie dotyczą kontroli
międzyoperacyjnej,

−

określić, które z miejsc poboru oznaczonych na schemacie dotyczą kontroli produktów.

Metody nauczania – uczenia się:

−

metoda tekstu przewodniego

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

grupowa, niejednolita

Czas: 90 minut.

Środki dydaktyczne:

−

przykładowe schematy kontroli analitycznej procesów syntezy organicznej,

−

literatura.

Przebieg zajęć:

1. Czynności organizacyjne.
2. Podanie tematu i zapoznanie uczniów z celami zajęć.
3. Podział klasy na zespoły trzyosobowe.
4. Wybór procesów syntezy organicznej do analizy przez poszczególne grupy i rozdanie

tekstów przewodnich.

5. Zbieranie, przez grupy, informacji na temat poszczególnych procesów syntezy

organicznej.

6. Planowanie dalszej pracy.
7. Weryfikacja planów poszczególnych grup przez nauczyciela.
8. Analiza schematów.
9. Sprawdzenie poprawności wykonani ćwiczenia.
10. Prezentacja wyników pracy poszczególnych grup na forum klasy

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Zakończenie zajęć

Praca domowa

Na podstawie informacji zawartych w literaturze i umiejętności zdobytych na

dzisiejszych zajęciach przeprowadź analizę schematu innego procesu syntezy organicznej.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

sprawdzenie wykonania pracy domowej i wspólna z uczniami analiza trudności, na jakie
natrafili w czasie jej wykonywania

Załącznik do scenariusza

Tekst przewodni

Faza I

Informacje

W dostępnej literaturze odszukaj:

−

schemat kontroli analitycznej wybranego przez Ciebie procesu syntezy organicznej,

−

miejsca poboru próbek do analizy,

−

informacje, które pomogą ci ustalić przyczynę pobierania próbek w podanych miejscach
procesu technologicznego.

Faza II

Planowanie

Zaplanuj kolejne kroki potrzebne do przeanalizowania schematu kontroli analitycznej

wybranego przez ciebie procesu syntezy organicznej.

Faza III

Ustalenia

Przedstaw swój plan nauczycielowi. W razie potrzeby dokonajcie wspólnej weryfikacji

przedstawionego planu. Dokonajcie wraz z nauczycielem ustaleń związanych z kryteriami
oceny.

Faza IV

Realizacja

Wykonaj zaplanowane zadanie zwracając szczególną uwagę na:

−

ustalenie miejsc poboru próbek do analizy,

−

określenie, które z miejsc poboru próbek dotyczą kontroli surowców,

−

określenie, które z miejsc poboru próbek dotyczą kontroli międzyprocesowej,

−

określenie, które z miejsc poboru próbek dotyczą kontroli produktów,

Faza V

Sprawdzenie poprawności wykonania ćwiczenia

Sprawdź poprawność wykonanej analizy porównując wyniki swojej pracy z informacjami

zawartymi w literaturze i dostarczonymi przez nauczyciela,

Faza VI

Analiza

Odpowiedz na następujące pytania:

1. Co było dla Ciebie najtrudniejsze w fazie planowania i realizacji?
2. Co zrobiłbyś inaczej, gdybyś zaczął wszystko jeszcze raz od początku?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

5. ĆWICZENIA

5.1. Analiza przemysłowa

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj przebieg oznaczenia zawartości ołowiu w benzynie na podstawie analizy normy

badań EN 237 – Oznaczanie małych zawartości ołowiu metodą atomowej spektrometrii
absorpcyjnej.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia, nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, uczeń powinien:

1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej 331[31].Z3.03,
2) zapoznać się z normą PN–EN 237:2005,
3) zaproponować kolejne etapy procesu analitycznego,
4) ustalić sposób pobierania i przygotowania próbki do analizy,
5) zaplanować potrzebny sprzęt i odczynniki,
6) ustalić zasady bhp obowiązujące podczas pracy,
7) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

– metoda tekstu przewodniego.

Środki dydaktyczne:

−

materiał nauczania dla jednostki modułowej 311[31].Z3.03,

−

norma PN–EN 237:2005,

−

Karty charakterystyk substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego dla
odczynników używanych podczas oznaczenia.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Ćwiczenie 2

Na schemacie części biologicznej oczyszczalni ścieków w Zabrzu odszukaj miejsca

pobierania próbek do analiz.

Wskazówki do realizacji:
Ponieważ na wskazanej stronie internetowej schematy są kolorowe, łatwo się z nimi

pracuje podczas wykonywania ćwiczenia. W ćwiczeniu tym może być wykorzystany inny
schemat z zaznaczonymi punktami pobrania próbek do analizy.

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia, nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia oraz zasady prezentacji wyników pracy. Zapoznać uczniów
z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, uczeń powinien:

1) zapoznać się ze schematem części biologicznej oczyszczalni ścieków w Zabrzu

www.wodociągi.zabrze.pl/os1.htm,

2) opisać sposób oznaczenia punktów pobierania próbek do analiz,
3) wypisać liczbę punktów pobierania próbek do analiz w części biologicznej,
4) ustalić, na podstawie opisu technologicznego, które z punktów pobrania próbek

sprawdzają przebieg procesu biologicznego oczyszczania, a które badają jakość
oczyszczonej wody,

5) ustalić, czy istnieją w oczyszczalni ścieków inne miejsca pobierania próbek do analiz,
6) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

– metoda tekstu przewodniego.

Środki dydaktyczne:

–

komputer z dostępem do internetu.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

5.2. Pobieranie, przygotowywanie i przechowywanie próbek

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz sposób przygotowania średniej próbki laboratoryjnej na podstawie dołączonego

schematu pobierania próbek rudy siarkowej.

Wskazówki do realizacji:

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia, nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia oraz zasady oceny i prezentacji projektów. Zapoznać
uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, uczeń powinien:

1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej 331[31].Z3.03,
2) zapoznać się z normą PN-81/C-84084 i załącznikiem,
3) ustalić miejsce pobierania próbki do analizy,
4) zaproponować sposób pobrania próbki do analizy,
5) zaplanować sprzęt potrzebny do pobrania próbki,
6) wyjaśnić sposób przygotowania próbki ogólnej,
7) opisać sposób przygotowania średniej próbki laboratoryjnej,
8) zaplanować sprzęt potrzebny do przygotowania średniej próbki laboratoryjnej

z pobranych próbek pierwotnych materiału,

9) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

– metoda projektów.

Środki dydaktyczne:

−

materiał nauczania jednostki modułowej 311[31].Z3.03,

−

literatura do jednostki modułowej 311[31].Z3.03,

−

norma PN-81/C-84084 i załącznik.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Ćwiczenie 2

Opisz metodę pobierania próbek środków spożywczych z partii materiału składającego

się z 80 pojedynczych opakowań do celów urzędowej kontroli poziomu ołowiu.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia, nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia oraz zasady prezentacji wyników pracy. Zapoznać uczniów
z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, uczeń powinien:

1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej 331[31].Z3.03,
2) zapoznać się z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia DzU 2004 nr 120, poz.1257

z późniejszymi zmianami W sprawie maksymalnych poziomów zanieczyszczeń
chemicznych i biologicznych, które mogą znajdować się w żywności, składnikach
żywności, dozwolonych substancjach dodatkowych, substancjach pomagających
w przetwarzaniu albo na powierzchni żywności,

3) zapoznać się z definicjami zawartymi w ustawie w celu sprawnego odczytywania

zawartych informacji,

4) opisać wymagane środki ostrożności podczas pobierania próbek,
5) zapoznać się z planem pobierania próbek,
6) ustalić liczbę próbek pierwotnych w przypadku partii materiału składającego się

z 80 pojedynczych opakowań,

7) ustalić sposób przygotowania próbki połączonej i próbki laboratoryjnej,
8) ustalić sposób pakowania, transportu, etykietowania pobranych próbek połączonych

i laboratoryjnych,

9) zaprezentować wykonanie ćwiczenia,
10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

– metoda problemowa.

Środki dydaktyczne:

−

materiał nauczania jednostki modułowej 311[31].Z3.03,

−

literatura do jednostki modułowej 311[31].Z3.03,

−

Rozporządzenie Ministra Zdrowia DzU 2004 nr 120, poz.1257 z późniejszymi zmianami

W sprawie maksymalnych poziomów zanieczyszczeń chemicznych i biologicznych, które
mogą znajdować się w żywności, składnikach żywności, dozwolonych substancjach
dodatkowych, substancjach pomagających w przetwarzaniu albo na powierzchni
żywności, (dostęp do komputera połączonego z internetem).

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

5.3. Kontrola surowców, półproduktów i produktów

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy schematu kontroli analitycznej produkcji superfosfatu

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia, nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia oraz zasady oceny i prezentacji projektów. Powinien również
podpisać kontrakt na wykonanie projektów. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, uczeń powinien:

1) zapoznać się ze schematem kontroli analitycznej produkcji superfosfatu (rys.17),
2) odszukać na schemacie miejsca poboru próbek do analizy,
3) określić przyczyną, dla której próbki pobierane są w podanych miejscach procesu

technologicznego,

4) określić rodzaj analizy próbki pobranej z zaznaczonego miejsca poboru,
5) określić, które z miejsc poboru próbek oznaczonych na schemacie dotyczą kontroli

surowców,

6) określić, które z miejsc poboru próbek oznaczonych na schemacie dotyczą kontroli

międzyprocesowej,

7) określić, które z miejsc poboru próbek oznaczonych na schemacie dotyczą kontroli

produktów,

8) sprawdzić poprawność wykonanej analizy,
9) zaprezentować wyniki pracy na forum klasy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

metoda projektów.

Środki dydaktyczne:

−

schemat kontroli analitycznej produkcji superfosfatu (rys. 17 w Poradniku dla ucznia),

−

literatura podana w rozdziale 7.

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy schematu kontroli analitycznej wybranego procesu syntezy organicznej.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia, nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia oraz zasady prezentacji wyników pracy. Powinien również
krótko omówić rodzaj procesów syntez organicznych. Na zakończenie zajęć powinien
przekazać uczniom wyniki prawidłowej analizy, aby mogli dokonać oceny poprawności
wykonanego zadania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien:

1) dokonać wyboru jednego z procesów syntezy organicznej i uzgodnić go z nauczycielem,
2) odszukać w literaturze schemat kontroli analitycznej wybranego procesu syntezy

organicznej,

3) zapoznać się ze schematem kontroli analitycznej wybranego procesu,
4) odszukać na schemacie miejsca poboru próbek do analizy,
5) określić przyczynę, dla której próbki pobierane są w podanych miejscach procesu

technologicznego,

6) określić rodzaj analizy próbki pobranej z zaznaczonego miejsca poboru,
7) określić, które z miejsc poboru próbek oznaczonych na schemacie dotyczą kontroli

surowców,

8) określić, które z miejsc poboru próbek oznaczonych na schemacie dotyczą kontroli

międzyprocesowej,

9) określić, które z miejsc poboru próbek oznaczonych na schemacie dotyczą kontroli

produktów,

10) sprawdzić poprawność wykonanej analizy,
11) zaprezentować wyniki pracy na forum klasy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

metoda tekstu przewodniego.

Środki dydaktyczne:

−

przykładowe schematy kontroli analitycznej procesów syntezy organicznej,

−

literatura [3].

Ćwiczenie 3

Przeprowadź oznaczenie składu frakcyjnego (destylacji normalnej) benzyny.

Wskazówki do realizacji:

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia, nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia zwracając szczególną uwagę na przepisy bhp obowiązujące
przy oznaczeniu i dokładność pomiarów. Powinien również podać zasady sporządzenia
sprawozdania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, uczeń powinien:

1) przypomnieć sobie regulamin pracowni chemicznej, zasady bhp obowiązujące przy

wykonywaniu oznaczeń chemicznych i stosować się do nich,

3) zapoznać się z instrukcją wykonania oznaczenia (poradnik ucznia s. 36),
4) przygotować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp i ergonomii,
5) dobrać odpowiedni sprzęt i odczynniki do wykonania oznaczeń,
6) skompletować zestaw do destylacji zgodnie z załączonym poniżej schematem i sprawdzić

jego szczelność,

7) poprosić nauczyciela o ponowne sprawdzenie szczelności zestawu,
8) wykonać oznaczenie ściśle według instrukcji, zwracając uwagę na dokładność

wykonania oznaczenia,

9) przeprowadzić obliczenia i zapisać wyniki,
10) sprzątnąć swoje stanowisko pracy, umyć używany sprzęt,
11) sporządzić sprawozdanie z przeprowadzonego oznaczenia, zgodnie z zasadami podanymi

przez nauczyciela.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

metoda tekstu przewodniego,

–

ćwiczenia praktyczne laboratoryjne.

Środki dydaktyczne:

−

instrukcja do oznaczanie składu frakcyjnego benzyny (załącznik do ćwiczenia
w Poradniku dla ucznia),

−

lód,

−

sprzęt:

−

zestaw do destylacji normalnej,

−

cylinder miarowy 100 cm

3

,

−

lejek i sączki,

−

zlewka 250 cm

3

,

−

cylinder miarowy 10 cm

3

,

−

literatura [3].

Ćwiczenie 4

Przeprowadź badanie wybranych parametrów surowców, półproduktów i produktów

procesu otrzymywania superfosfatu, takich jak:

−

stężenie kwasu siarkowego(VI) (surowiec),

−

zawartość wolnego kwasu ortofosforowego(V) w mieszaninie reakcyjnej (półprodukt),

−

zawartość w produkcie związków fosforu rozpuszczalnych w wodzie.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia, nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia zwracając szczególną uwagę na przepisy bhp obowiązujące
przy oznaczeniu i dokładność pomiarów. Powinien również podać zasady sporządzenia
sprawozdania i zasady prezentacji wyników pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, uczeń powinien:

1) zapoznać się z informacjami na temat kontroli analitycznej procesu produkcji

superfosfatu zawartymi w literaturze [3],

2) przypomnieć sobie regulamin pracowni chemicznej, zasady bhp obowiązujące przy

wykonywaniu oznaczeń chemicznych i stosować się do nich,

3) uzgodnić z nauczycielem zakres i kolejność wykonywania oznaczeń,
4) zapoznać z załącznikami do ćwiczenia,
5) przygotować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp i ergonomii,
6) dobrać odpowiedni sprzęt i odczynniki do wykonania oznaczeń,
7) przeprowadzić oznaczenia ściśle według instrukcji, zwracając uwagę na dokładność

wykonania oznaczenia,

8) zapisać wyniki analiz,
9) przeprowadzić obliczenia zawartości kwasu ortofosforowego(V) w badanej próbce,

według wzorów zamieszczonych w instrukcji,

10) przeprowadzić obliczenia zawartości fosforu w badanej próbce, według wzorów

zamieszczonych w instrukcji,

11) porównać wyniki analiz z wartościami normatywnymi dla danego etapu produkcji,
12) sprzątnąć swoje stanowisko pracy, umyć używany sprzęt i zabezpieczyć odczynniki,
13) sporządzić dokumentację procesu przeprowadzonych analiz, zgodnie z zasadami

obowiązującymi przy wykonywaniu takiej dokumentacji.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

metoda tekstu przewodniego,

–

ćwiczenia praktyczne laboratoryjne.

Środki dydaktyczne:

−

instrukcja do badania gęstości,

−

instrukcja do oznaczania zawartości wolnego kwasu ortofosforowego(V) w superfosfacie
metodą miareczkową,

−

instrukcja do oznaczania zawartości fosforu (w postaci związków rozpuszczalnych
w wodzie) w superfosfacie metodą wagową,

−

tabela zależności gęstości kwasu siarkowego(VI) od jego stężenia,

−

odczynniki do oznaczania zawartości fosforu:

−

50% roztwór cytrynianu amonu,

−

mieszanina magnezowa,

−

2,5 %, 10%, 25% roztwory amoniaku cz.d.a.,

−

fenoloftaleina, wskaźnik- roztwór 1%,

−

odczynniki do oznaczania zawartości kwasu ortofosforowego(V):

−

wodorotlenek sodu cz.d.a. roztwory o stężeniach: 0,1 mol·dm

-3

i 0,5 mol·dm

-3

,

−

30% roztwór chlorku wapnia cz.d.a.,

−

oranż metylowy, wskaźnik – roztwór 0,1%,

−

fenoloftaleina, wskaźnik – roztwór alkoholowy 0,1%,

−

sprzęt do oznaczanie gęstości:

−

areometr,

−

cylinder miarowy,

−

sprzęt do oznaczeń fosforu i kwasu ortofosforowego(V):

−

moździerz,

−

sito o oczkach 0,5 mm,

−

waga analityczna,

−

aparat rotacyjny lub mieszadło magnetyczne,

−

zlewka 400 cm

3

,

−

pipety,

−

lejek i sączki,

−

dodatkowy sprzęt do ekstrakcji związków fosforu wodą:

−

kolba miarowa 250 cm

3

,

−

cylinder miarowy 250 cm

3

,

−

lejek i sączki,

−

dodatkowy sprzęt do oznaczenia fosforu:

−

tygiel porcelanowy,

−

dodatkowy sprzęt do oznaczenia kwasu ortofosforowego(V):

−

kolba stożkowa 500 cm

3

,

−

cylinder miarowy 200 cm

3

,

−

biureta,

−

literatura [3],

−

karta formatu A4,

−

przybory do pisania.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej

„Kontrola analityczna

procesów wytwarzania półproduktów oraz produktów organicznych
i nieorganicznych”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 4, 5, 7, 8, 9, 12, 13, 14, 15, 16, 17 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 2, 3, 6, 10, 11, 18, 19, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 19 zadań, w tym co najmniej 7 z poziomu

ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. c, 3. b, 4. d, 5. a, 6. b, 7. c, 8. a, 9. d, 10. c, 11. d,
12. b, 13. c, 14. c, 15. a, 16. b, 17. d, 18. a, 19. d, 20.b.

Plan testu

Nr
zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1. Rozróżniać typy analiz przemysłowych

B

P

b

2.

Rozróżniać podstawowe pojęcia
związane z doborem metod analizy

C

PP

c

3.

Przygotować próbki średnie do analizy
przemysłowej

C

PP

b

4.

Rozróżniać rodzaje próbek
stosowanych w analityce

B

P

d

5. Pobierać próbki do analizy

B

P

a

6.

Dobierać przyrządy do pobierania
próbek

C

PP

b

7.

Charakteryzować typy analiz
przemysłowych

B

P

c

8.

Znać pojęcia związane z zasadą
funkcjonowania laboratorium

A

P

a

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Nr
zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

9.

Znać wpływ zasad dobrej praktyki
laboratoryjnej na jakość pracy
laboratorium

A

P

d

10.

Oceniać jakość produktu przemysłu
nieorganicznego

C

PP

c

11.

Charakteryzować etapy procesu
analitycznego

C

PP

d

12.

Określać znaczenie kontroli
międzyoperacyjnej

B

P

b

13.

Podać przykłady automatyzacji analizy
procesowej

A

P

c

14.

Podać zalety automatyzacji w kontroli
procesowej

B

P

c

15.

Ocenić jakość surowców
petrochemicznych na podstawie
wyników analiz

C

P

a

16.

Udokumentować wyniki kontroli
analitycznej

B

P

b

17. Znać procedury kontroli surowców

B

P

d

18.

Rozpoznawać na uproszczonych
schematach punkty pobory próbek do
analizy procesowej

C

PP

a

19. Dobrać rodzaj analizy procesowej

C

PP

d

20.

Dobrać rodzaj roztworu
pochłaniającego do wykrycia SO

2

w gazach odlotowych

C

PP

b

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Przebieg testowania

INSTRUKCJA DLA NAUCZYCIELA

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Omów cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
5. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
6. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony

na udzielanie odpowiedzi.

7. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru

dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).

8. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się

czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.

9. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
10. Sprawdź wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
11. Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które

sprawiły uczniom największe trudności.

12. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
13. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń

dydaktycznych – niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań wielokrotnego wyboru o różnym stopniu trudności. W każdym

zadaniu tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia

Materiały dla ucznia:

– instrukcja,
– zestaw zadań testowych,
– karta odpowiedzi.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. System analizy chemicznej procesowej off-line to:

a) pomiar obok linii produkcyjnej,
b) pomiar poza linią produkcyjną,
c) pomiar w linii produkcyjnej,
d) pomiar w ciągu linii produkcyjnej.

2. Najmniejsze stężenie składnika możliwe do oznaczenia daną metodą to:

a) dokładność,
b) wykrywalność,
c) oznaczalność,
d) precyzja.

3. Podczas przygotowania średniej próbki laboratoryjnej rudy siarkowej z przenośnika

taśmowego, próbkę należy:

a) rozpuścić,
b) rozdrobnić,
c) przedestylować,
d) przesączyć.

4. Określona ilość materiału pobrana jednorazowo za pomocą odpowiedniego urządzenia to:

a) próbka laboratoryjna,
b) próbka ogólna,
c) próbka analityczna,
d) próbka pierwotna.

5. Schemat pokazuje miejsca pobrania próbek dla:

a) substancji stałej z hałd,
b) substancji ciekłej ze zbiorników,
c) substancji stałej opakowanej,
d) substancji ciekłej z rurociągu.

6. Urządzenie przedstawione na rysunku umożliwia pobranie próbki:

a) substancji stałej sypkiej,
b) substancji stałej ciastowatej,
c) substancji ciekłej,
d) substancji stałej mazistej.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

7. W współczesnej analizie przemysłowej pomiary nieinwazyjne mają miejsce w systemach:

a) at-line,
b) off-line,
c) in-line,
d) on-line.

8. Potwierdzenie, że laboratorium jest kompetentne do wykonania określonych analiz

nazywamy:

a) akredytacją,
b) akodomacją,
c) aktualizacją,
d) aksjologią.

9. Podstawą sterowania jakością laboratorium analitycznego jest stosowanie:

a) właściwej gospodarki chemikaliami,
b) nowoczesnej i zautomatyzowanej aparatury,
c) kalibrowanej aparatury pomiarowej,
d) zasad dobrej praktyki laboratoryjnej.

10. Aby jakość produktu końcowego jakim jest techniczny kwas azotowy(V) 98% była

zgodna z normą, dopuszczalna wartość zanieczyszczeń powinna wynosić:

Tabela Wymagania szczegółowe dla kwasu azotowego(V)

a) poniżej 0,05%,
b) powyżej 0,03%
c) poniżej 0,03%,
d) poniżej 0,3%.

11. Przy obecnym poziomie rozwoju technik kontroli analitycznej kluczowym etapem

procesu analitycznego jest:

a) dokonanie pomiaru,
b) sformułowanie problemu analitycznego,
c) obliczenie i ocena wyniku,
d) pobranie i przygotowanie próbki.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

12. Zakres analizy półproduktów procesu przemysłowego obejmuje badanie właściwości:

a) chemicznych istotnych z punktu widzenia klienta końcowego,
b) fizycznych istotnych dla dalszego procesu produkcyjnego,
c) chemicznych istotnych dla poprzedniego procesu produkcyjnego,
d) fizycznych dla sposobu magazynowanie produktu.

13. Do zautomatyzowanych metod analizy należy:

a) analiza gęstości areometrem,
b) analiza lepkości wiskozymetrem Höppera,
c) analiza chlorków w ciągłym przepływie,
d) analiza wagowa fosforu.

14. Analiza przepływowo-wstrzykowa umożliwia wykonywanie:

a) niewielkiej ilości analiz i uzyskanie wyników po krótkim czasie oczekiwania,
b) dużej ilości analiz i uzyskanie wyników po długim czasie oczekiwania,
c) dużej ilości analiz i uzyskanie wyników po krótkim czasie oczekiwania,
d) niewielkiej ilości analiz i uzyskanie wyników po krótkim czasie oczekiwania.

15. W instalacji wytwarzania kumenu w procesie alkilowania benzenu propylenem może być

wykorzystany gaz w składzie, którego w wyniku analiz stwierdzono:

Tab. Wymagania szczegółowe dla propylenu wykorzystywanego

jako surowiec w produkcji kumenu w procesie alkilowania benzenu

Nazwa

składnika

propylen

etan

etylen

propan

woda

Zawartość

> 95%

≤ 4%

≤ 4%

≤ 4%

≤0,2

g·m

-3

a) 96% propylenu, 0,2 g·m

-3

wody, 3% etanu,

b) 94% propylenu, 0,2 g·m

-3

wody, 4% propanu,

c) 96% propylenu, 0,4 g·m

-3

wody, 3% etylenu,

d) 93% propylenu, 0,1 g·m

-3

wody, 5% etanu,

16. Dokumentacja wyników kontroli wyrobów gotowych musi zawierać:

a) nazwę produktu, datę kontroli, numer serii, nazwisko, funkcję i podpis osoby

wykonującej badanie,

b) nazwę produktu, datę kontroli, badane właściwości, nazwisko, funkcję i podpis osoby

wykonującej badanie,

c) nazwę produktu, badane właściwości, numer serii, nazwisko, funkcję i podpis osoby

wykonującej badanie,

d) nazwę produktu, wzór chemiczny produktu, numer serii, nazwisko, funkcję i podpis

osoby wykonującej badanie,

17. Identyfikacja surowca sprowadzonego od innego producenta polega na sprawdzeniu:

a) czy dostawa pochodzi od właściwego dostawcy, nazwy przewoźnika, dokumentów

dostawy

b) czy dostawa jest zgodna z zamówieniem, czasu trwania przewozu, dokumentów

dostawy,

c) czy dostawa pochodzi od właściwego dostawcy, zgodności dostawy z zamówieniem,

nazwy przewoźnika,

d) czy dostawa pochodzi od właściwego dostawcy, zgodności dostawy z zamówieniem,

dokumentów dostawy.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

18. Zgodnie z załączonym uproszczonym schematem blokowym produkcji saletry

amonowej, w punkcie B pobiera się próbki do analizy:

a) stężenia NH

4

NO

3

,

b) wielkości ziaren NH

4

NO

3

,

c) stężenia HNO

3

,

d) składu surowców stałych.

19. Jeżeli surowcami do produkcji superfosfatu jest mączka fosforytowa o rozdrobnieniu

ziaren poniżej 5 mm i kwas siarkowy(VI) o stężeniu 65%, to analiza surowców do tej
produkcji polega na badaniu:
a) stężenia kwasu siarkowego(VI) i barwy mączki fosforytowej,
b) lepkości kwasu siarkowego(VI) i stopnia rozdrobnienia mączki fosforytowej,
c) temperatury parowania kwasu siarkowego(VI) i gęstości mączki fosforytowej,
d) stężenia kwasu siarkowego(VI) i stopnia rozdrobnienia mączki fosforytowej.

20. W celu wykrycia i oznaczenia gazowych zanieczyszczeń powietrza, próbki pobiera się

metodą aspiracji. Wykrywając obecność SO

2

w gazach odlotowych, należy zastosować

pochłaniacz absorbujący SO

2

w postaci H

2

SO

4

. Roztworem pochłaniającym jest:

a) Na

2

SO

3

,

b) KClO

3

,

c) Ba(OH)

2

,

d) H

2

SO

4

.

neutralizacja

NH

3

56,5 % HNO

3

15% NH

4

NO

3

odparowanie

92%

NH

4

NO

3

granulacja

CaCO

3

frakcjonowanie

mielenie

nadziarno

podziarno

produkt
gotowy

B

A

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Kontrola

analityczna

procesów

wytwarzania

półproduktów

oraz

produktów organicznych i nieorganicznych

Zakreśl poprawną odpowiedź

,

wpisz brakujące części zadania lub wykonaj rysunek.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1.

a

b

c

d

2.

a

b

c

d

3.

a

b

c

d

4.

a

b

c

d

5.

a

b

c

d

6.

a

b

c

d

7.

a

b

c

d

8.

a

b

c

d

9.

a

b

c

d

10.

a

b

c

d

11.

a

b

c

d

12.

a

b

c

d

13.

a

b

c

d

14.

a

b

c

d

15.

a

b

c

d

16.

a

b

c

d

17.

a

b

c

d

18.

a

b

c

d

19.

a

b

c

d

20.

a

b

c

d

Razem:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Próba pracy

Proponowany test sumujący jest przeznaczony do przeprowadzenia po zakończonym

procesie kształcenia w jednostce modułowej „Kontrola analityczna procesów wytwarzania
półproduktów oraz produktów organicznych i nieorganicznych”. Test ma charakter próby
pracy z zadaniami nisko symulowanymi i pozwala na ocenę umiejętności uczniów w zakresie:
– pobierania próbek do analiz,
– zorganizowania stanowiska do pracy analitycznej,
– wykonania analizy według instrukcji,
– interpretowania wyników analiz do oceny przebiegu procesu produkcyjnego.

Test ma charakter sprawdzający, tzn. ukierunkowany jest na porównanie wyników
z założonymi w programie celami kształcenia.

Instrukcja dla nauczyciela

1. Czas trwania testu 45 minut.
2. Należy przygotować indywidualne stanowisko pracy dla każdego ucznia.
3. Zapewnić dostęp do literatury potrzebnej do wykonania zadania.
4. Omówić z uczniami przebieg testu praktycznego.
5. Podczas testu nauczyciel pełni rolę obserwatora.
Uczeń może maksymalnie otrzymać 21 punktów.

Punktacja dla testu:

– test uczeń zaliczy, jeśli uzyska 9 punktów,
– ocena dostateczna 12–15 punktów,
– ocena dobra 16–18 punktów,
– ocena bardzo dobra 19−21 punktów.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.

−

Możesz korzystać z dołączonej instrukcji oznaczania (Oznaczanie zawartości
azotu amonowego - metoda formalinowa - Klepaczko-Filipiak B., Łoin J.:
Pracownia chemiczna. Analiza techniczna. WSiP, Warszawa 1994).

2. Zanim przystąpisz do zadania, zaplanuj pracę. Pomoże Ci w tym KARTA PRACY.
3. Odpowiedzi wpisuj w wyznaczonych miejscach KARTY.
4. Pracuj samodzielnie.
5. Po zakończeniu zadania oddaj nauczycielowi KARTĘ PRACY.
6. Powodzenia.
Na wykonanie zadania masz 45 min.

Treść zadania
„Wykorzystując specjalistyczny sprzęt do pobierania próbek, pobierz pięć próbek
pierwotnych nawozu azotowego wg schematu tzw. „koperty” z jednostkowego opakowania
materiału badanego. Przygotuj średnią próbkę laboratoryjną i oznacz zawartość azotu
amonowego metodą formalinową w próbce. Porównaj otrzymany wynik analizy z danymi
producenta umieszczonymi na opakowaniu. Na ich podstawie dokonaj interpretacji przebiegu
procesu technologicznego”.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Działanie Twoje powinno przebiegać w trzech etapach:

Etap I – faza przygotowawcza:
– zapoznaj się z dołączoną dokumentacją do zadania,
– dobierz odpowiednią literaturę do zadania, jeśli jest Ci potrzebna,
– dobierz sprzęt i odczynniki do wykonania zadania.

Etap II – faza realizacyjna:
– pobierz próbki do analizy,
– przygotuj średnią próbkę laboratoryjną,
– zorganizuj stanowisko do pracy analitycznej,
– wykonaj analizę wg instrukcji,
– napisz sprawozdanie z przebiegu oznaczenia,
– zinterpretuj wyniki analizy i na ich podstawie oceń przebieg procesu produkcyjnego,
– pamiętaj o stosowaniu zasad bhp i dobrej praktyki laboratoryjnej.

Etap III – faza oceniająca:
– zapisz wnioski z przeprowadzonego oznaczenia,
– określ, co zrobiłbyś inaczej, gdybyś wykonanie zadania mógł powtórzyć.

Załączniki:

Oznaczanie zawartości azotu amonowego (metoda formalinowa)
Klepaczko-Filipiak B., Łoin J.: Pracownia chemiczna. Analiza techniczna. WSiP, Warszawa
1994

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Karta pracy

Nazwisko i imię ucznia

Data

Uzyskana liczba punktów

Lp.

Zadanie

Odpowiedź

Narysuj schemat tzw.
„koperty” - miejsc
pobierania próbek do
analizy

Dobierz odpowiedni
sprzęt do pobierania
próbek

1.

Pobieranie próbek
do analizy

Zaproponuj etykiety do
próbek

Opisz lub narysuj
schemat przygotowania
średniej próbki
laboratoryjnej

2.

Przygotowanie
średniej próbki
laboratoryjnej

Wypisz sprzęt
potrzebny do
przygotowania średniej
próbki laboratoryjnej

Określ odczynniki
potrzebne do analizy

3.

Zorganizowanie
stanowiska pracy

Dobierz odpowiedni
sprzęt laboratoryjny

Opisz przebieg
oznaczenia

4.

Wykonanie analizy
wg instrukcji

Oblicz wynik
(wartość, jednostka)

Porównaj wyniki
przeprowadzonej
analizy z danymi
producenta

5.

Ocena przebiegu
procesu
produkcyjnego

Oceń przebieg procesu
produkcyjnego

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Karta obserwacji

Lp.

Czynność

Maksymalna

liczba

punktów

Uzyskana

liczba

punktów

Narysowanie schematu
tzw. „koperty”

1

Dobór odpowiedniego
sprzętu do pobierania
próbek

2*

Pobranie próbek

1

1.

Pobieranie próbek
do analizy

Etykietowanie próbek

1

Narysowanie schematu
przygotowania średniej
próbki laboratoryjnej
lub opis

2

Dobór odpowiedniego
sprzętu do
przygotowania średniej
próbki laboratoryjnej

1

2.

Przygotowanie
średniej próbki
laboratoryjnej

Przygotowanie średniej
próbki laboratoryjnej

1

Dobór odczynników
potrzebnych do analizy

2*

Dobór odpowiedniego
sprzętu laboratoryjnego

2*

3.

Zorganizowanie
stanowiska pracy

Dobór środków ochrony
osobistej

1

Opisanie przebiegu
oznaczenia

2

Obliczenie wyniku
(wartość, jednostka)

2

4.

Wykonanie analizy
wg instrukcji

Stosowanie się do
przepisów bhp

1

Porównanie wyniku
przeprowadzonej
analizy z danymi
producenta

1

5.

Ocena przebiegu
procesu
produkcyjnego

Ocena przebiegu
procesu produkcyjnego

1

* -

w przypadku nieprecyzyjnego opisania sprzętu i odczynników (brak pojemności lub stężeń roztworów)

uczeń uzyskuje połowę punktów

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

7. LITERATURA

1. Cygański A.: Chemiczne metody analizy ilościowej. WNT, Warszawa 1994
2. Hulański A.: Współczesna chemia analityczna. PWN, Warszawa 2001
3. Klepaczko-Filipiak B., Łoin J.: Pracownia chemiczna. Analiza techniczna. WSiP,

Warszawa 1998

4. lab.pap.edu.pl/~monika/virtual/t6.htm
5. Namieśnik, J., Łukasik, J., Jamrógiewicz, Z.: Pobieranie próbek środowiskowych

do analizy. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1995

6. Polska norma PN-67 C-04500
7. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie szczegółowego trybu pobierania

i badania próbek produktów przez organy Inspekcji Handlowej z dnia 15 kwietnia 2002 r.
DzU 2002 nr 57, poz. 522

8. www.pg.gda.pl/chem/Katedry/Analityka
9. www.wodociagi.zabrze.pl
10. Zakładowa kontrola produkcji. Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A, Warszawa

2004