„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Arkadiusz Gromek

Planowanie procesów wytwarzania instrumentów
muzycznych 311[18].Z3.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr Iwona Skwarek
mgr Jarosław Gliszczyński



Opracowanie redakcyjne:
mgr sztuki Arkadiusz Gromek



Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka










Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[18].Z3.03
„Planowanie procesów wytwarzania instrumentów muzycznych”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik instrumentów muzycznych.






















Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

5

3.

Cele kształcenia

6

4.

Materiał nauczania

7

4.1.

Klasyfikacja instrumentów względem procesów wytwarzania

7

4.1.1 Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

9

4.1.3. Ćwiczenia

9

4.1.4. Sprawdzian postępów

11

4.2.

Techniki obróbki mechanicznej

12

4.2.1. Materiał nauczania

12

4.2.2. Pytania sprawdzające

19

4.2.3. Ćwiczenia

19

4.2.4. Sprawdzian postępów

22

4.3. Organizacja prac produkcyjnych

23

4.3.1. Materiał nauczania

23

4.3.2. Pytania sprawdzające

29

4.3.3. Ćwiczenia

29

4.3.4. Sprawdzian postępów

30

5. Sprawdzian osiągnięć

31

6. Literatura

36

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności w zakresie

planowania procesów wytwarzania instrumentów muzycznych.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

311[18].Z3

Organizacja procesów produkcji

Normowanie zużycia

materiałów i czasu pracy

311[18].Z3.01

Planowanie nagłośnienia

pomieszczeń 311[18].Z3.04

Planowanie procesów wytwarzania

instrumentów muzycznych

311[18].Z3.03

Magazynowanie materiałów

stosowanych do produkcji

instrumentów muzycznych

311[18].Z3.02

Projektowanie i wykonywanie

elementów instrumentów

muzycznych 311[18].Z3.05

Posługiwanie się językiem obcym

zawodowym 311[18].Z3.06

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

stosować przyrządy pomiarowo – kontrolne zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp,

−

rozróżniać

instrumenty

muzyczne,

kwalifikować

do

grupy

instrumentów,

a także rozróżniać ich części,

−

wykonywać i odczytywać schematy, wykresy i szkice,

−

posługiwać się dokumentacja techniczną,

−

posługiwać się normami,

−

pracować w grupie i indywidualnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3.

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

wyjaśnić strukturę organizacyjną zakładu produkcyjnego,

–

scharakteryzować zadania poszczególnych wydziałów zakładu produkcyjnego,

–

rozróżnić etapy procesu produkcyjnego wytwarzania instrumentów muzycznych,

–

scharakteryzować obieg dokumentacji produkcyjnej,

–

scharakteryzować formy organizacji produkcji,

–

scharakteryzować etapy procesu produkcyjnego w zakładzie,

–

wyjaśnić wpływ organizacji pracy na efekty działania,

–

zaprojektować przebieg procesu produkcji instrumentów muzycznych,

–

zaplanować rozmieszczenie stanowisk roboczych na wydziałach produkcyjnych,

–

dobrać urządzenia do transportu wewnętrznego,

–

dobrać podstawowe wskaźniki planu pracy,

–

opracować plan wykonania zadań produkcyjnych,

–

ustalić optymalną wielkość partii produkcyjnej,

–

ustalić normatywy zapasów podzespołów i zespołów w cyklu produkcyjnym,

–

ocenić wpływ poszczególnych etapów wytwarzania instrumentów muzycznych
na ich jakość i wartość artystyczną,

–

skontrolować zgodność przebiegu produkcji z dokumentacją,

–

synchronizować przebieg procesu we wszystkich fazach wytwarzania,

–

rozliczyć wykonanie zadań produkcyjnych na stanowiskach roboczych,

–

dokonać kontroli procesu produkcji instrumentów muzycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Klasyfikacja instrumentów względem procesów wytwarzania

4.1.1.

Materiał nauczania

Specyfika zakładu produkującego instrumenty muzyczne

Każdy proces wytwarzania ma swoją specyfikę związaną z przedmiotem, który

wytwarza. Podstawowe funkcje instrumentów muzycznych to: możliwość wydobywania
z nich dźwięków oraz użytkowość. Zakład, produkujący instrumenty muzyczne,
koncentrować się musi na wypełnieniu obu tych funkcji.
Funkcje muzyczne i ich właściwa rola w miejscu produkcji.

Najprostsza klasyfikacja instrumentów dzieli je ze względu na źródło dźwięku. Jest ona

o tyle trafna, że różnorodny sposób powstawania dźwięku warunkuje sposób użytkowania
instrumentów z danej grupy. Na przykład zdecydowanie różni się sposób wydobycia dźwięku
z instrumentów dętych i strunowych. Dlatego, klasyczny podział instrumentów
na: strunowe dęte i perkusyjne - jest wciąż bardzo przydatny.

Instrumenty perkusyjne od instrumentów z pozostałych grup różnią się znacznie budową.

Cecha ta, warunkuje użytkowanie instrumentu. Dlatego instrumenty perkusyjne są
masywniejsze, a poprzez to trwalsze. W związku z tym, nie będzie się odnosiła do nich duża
część uwag i zastrzeżeń przedstawionych w tym dziale.

Wytworzenie instrumentów z grup dętych i strunowych, to proces wyjątkowo

pracochłonny. Należy starannie dobrać materiał, z którego będą wytwarzane, ponieważ
instrumenty te, zazwyczaj są użytkowane przez kilkadziesiąt godzin w miesiącu, przez wiele
lat. Pracochłonność procesu wytwarzania związana jest także z jego funkcją muzyczną.
Każdy instrument, bowiem trzeba nastroić, dopracować elementy stałego styku z ręką
grającego, a także dopasować wielkości decydujące o ergonomice instrumentu.
Instrumenty strunowe w procesie wytwarzania

Instrumenty strunowe są zbudowane z drewna lub materiałów drewnopochodnych.

Ich podstawowym elementem jest pudło rezonansowe - zwane inaczej pudłem, korpusem
lub płytą. Ten element wykonany jest najczęściej z drewna. Na płytach rezonansowych często
są stosowane wzmocnienia konstrukcyjne zwane belkami basowymi lub po prostu belkami.
W instrumentach szyjkowych, elementem dołączanym do korpusu jest szyjka instrumentu,
a w instrumentach bezszyjkowych - mechanizmy do skracania struny bądź mechanizmy
wywołujące odpowiednią strunę – jeżeli brak szyjki umożliwia zainstalowania większej ilości
strun na korpusie. Tak, więc aby zbudować instrument szyjkowy, muszą zajść w kolejności
następujące procesy:
–

wytwarzania korpusu,

–

wytwarzania płyt,

–

wytwarzania boczków,

–

wytwarzania szyjki,

–

procesy montowania akcesoriów,

–

procesy wykończenia oraz strojenia instrumentu.

Natomiast w przypadku instrumentów bezszyjkowych będą to następujące procesy:

Proces wytwarzania płyty:

–

proces wytwarzania konstrukcji korpusu,

–

proces wytwarzania i montowania mechanizmów,

–

proces wykończenia i nastrojenia instrumentów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Instrumenty dęte i ich miejsce w procesie wytwarzania.

Na wstępie należy nadmienić ze w grupie instrumentów dętych występuje kilka

paradoksów pojęciowych związanych przede wszystkim z historią budowy ich elementów.
Instrumenty te dzielą się na dwie grupy dęte drewniane i dęte blaszane. Największym
wspomnianym wcześniej paradoksem jest fakt, że flet i saksofon, chociaż prawie całości
wykonane z metalu, klasyfikowane są do instrumentów drewnianych, chociaż w procesie
produkcji (wytwarzaniu instrumentów muzycznych) bliżej im oczywiście do instrumentów
blaszanych. Ilekroć, zatem będziemy mówić o instrumentach drewnianych - nie zaliczymy do
nich ani fletu, ani saksofonu.
Instrumenty dęte drewniane są w całości toczone - jedynie ustnik lub miejsce montowania
stroika - może być podrzeźbiany. Kolejność faz ich produkcji wygląda następująco:
–

proces wytwarzania elementów korpusu (toczenia),

–

proces wytwarzania i montowania akcesoriów,

–

proces strojenia.
Podobna jest kolejność procesy produkcji instrumentów dętych blaszanych:

–

proces wytwarzania korpusu,

–

proces montażu oraz,

–

proces dopasowania ustnika,

–

proces strojenia.

Instrumenty perkusyjne i ich miejsce w procesie wytwarzania

Mówiąc o instrumentach perkusyjnych trzeba zaznaczyć, że w literaturze dotyczącej

instrumentoznawstwa, pojawia się pojęcie idiofonu, czyli instrumentu, który w całości sam
jest źródłem dźwięku. Instrumenty perkusyjne są zazwyczaj idiofonami – jest ich wiele
i są bardzo różnorodne. Z tego powodu trudno jest opisać w jakimś ujednoliconym systemie
metody ich wytwarzania i produkcji. Na pewno natomiast, można wyróżnić kolejne fazy–
grupy procesów:
–

proces wytwarzania elementów,

–

procesy wykończenia,

–

procesy montażu,

–

procesy strojenia.

Główne fazy wytwarzania i sposoby ich realizacji

Podczas procesów wytwarzania instrumentów muzycznych - niezależnie od rodzaju

instrumentu i jego klasyfikacji – zawsze ma miejsce: wykończenie, strojenie i montaż.
Natomiast zawsze zróżnicowana jest część budowy głównego ośrodka rezonansu. Należy
wymienić pięć głównych czynności dotyczących tego etapu wytwarzania:
–

proces wytwarzania płyt nie obejmujący procesy montażu wzmocnień konstrukcyjnych,

–

proces toczenia korpusu (w instrumentach dętych drewnianych),

–

proces gięcia korpusu (w instrumentach dętych blaszanych),

–

proces kształtowania korpusu,

–

proces wytwarzania elementów idiofonów,

–

proces wytwarzanych elementów nie mających znaczenia muzycznego w instrumencie,
ale mającego znaczenie ściśle użytkowe.

Klasyfikacja procesów produkcyjnych ze względu na zastosowanych techniki
i materiały

Poniższa tabela przedstawia główne procesy wytwarzania, ich umiejscowienie

i podział ze względu na techniki, jakimi się je wytwarza oraz ze względu na zastosowane
materiałów do budowy (tab.1).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Tabela 1. Tabela używanych materiałów i procesów produkcyjnych

Procesy

Materiały

Techniki

Procesy podstawowe

montażu

klej, lut, drut spawalniczy, smar, mydło szare, grafit,
wosk, olej wazelinowy, korek, filc

klejenie, lutowanie cięcie

wykończenia

pasty szlifierskie, papiery wodne, pumeks, olej
wazelinowy, politury, woski

szlifowanie, polerowanie

strojenia

kalafonia, grafit, olejki do strun, skóra
(na podkładki)

strojenie

toczenia korpusu

drewno, metal

toczenie, cięcie

gięcia korpusu

metal, lut

gięcie, cięcie

wytwarzania płyt
rezonansowych

drewno

struganie, rzeźbienie,
cięcie

kształtowania korpusu

drewno

gięcie, struganie, cięcie;

wytwarzania idiofonów

drewno, metal, skóra

struganie, rzeźbienie,
cięcie, klejenie

wytwarzania elementów

drewno, skóra, metal, korek, filc, guma, klej

struganie, rzeźbienie,
cięcie, toczenie

4.1.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie są rodzaje procesów wytwarzania instrumentów?

2.

Jaki jest podstawowy składnik budulcowy instrumentów strunowych?

3.

Jakie technikami zastosujemy w procesie wykańczania?

4.

Jakie znasz materiały do montażu elementów?

5.

Jakie instrumenty dęte drewniane wykonujemy z metalu?

4.1.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ i sklasyfikuj lirę da braccio.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

poznać budowę liry da braccio,

2)

określić jej funkcję muzyczną,

3)

zdefiniować budowę i opracować schemat produkcji,

4)

zanotować zmiany wielkości fizycznych w trakcie produkcji,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

lira da braccio lub jej ryciny,

−

narzędzia pomiarowe (miarka giętka),

−

tablica, kreda,

−

katalogi narzędzi specjalistycznych,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wskaż materiały, które będą ci potrzebne, aby prawidłowo przeprowadzić proces

wykończenia instrumentów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

znać zastosowanie materiałów do budowy instrumentów,

2)

dopasować materiały do czynności w procesie wykańczania,

3)

wykonać zadanie w formie pisemnej,

4)

wykonać notatkę dotyczącą procesu wykańczania instrumentu i dopasowania do niego
odpowiednich materiałów,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze i katalogi z ilustracjami materiałów,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Określ występowanie techniki cięcia w procesach budowy instrumentów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

znać procesy technologiczne, ich klasyfikację i przebieg,

2)

znać zastosowanie technologii w procesach budowy instrumentu,

3)

sporządzić notatkę, wymieniając procesy, w których występuje technika cięcia,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

plansze z wymienionymi procesami budowy i chronologią ich oddziałania,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Ćwiczenie 4

Rozpoznaj materiały stosowane w cyklu produkcyjnym instrumentów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

rozpoznawać materiały stosowane w cyklu produkcyjnym,

2)

przyporządkować

odpowiednie

materiały

do

odpowiadających

im

procesów

produkcyjnych,

3)

sporządzić notatkę z przebiegu realizacji prac,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

klej, lut, drut spawalniczy, mydło szare, grafit, korek, filc, pasty szlifierskie, papiery
wodne, pumeks, olej wazelinowy, politury, woski, drewno, metal,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

fartuchy ochronne,

−

literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wymienić rodzaje procesów wytwarzania instrumentów?

2)

scharakteryzować główne grupy instrumentów?

3)

określić procesy wspólne dla wytwarzania elementów instrumentów
z różnych grup?

4)

rozróżnić grupy instrumentów pracochłonnych i czasochłonnych
w procesach wytwarzania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.2. Techniki obróbki mechanicznej

4.2.1. Materiał nauczania

Podstawowe techniki obróbki mechanicznej w procesach wytwórczych instrumentu
Klejenie

Podstawowa technika w trakcie, której łączymy elementy instrumentów muzycznych

w procesie montażu. Medium – łącznikiem, dzięki któremu łączymy elementy jest klej.
Jest bardzo wiele rodzajów klejów, każdy z nich jest stosowany do montażu określonych
grup materiałowych.

Rys. 2. Płyta rezonansowa w trakcie klejenia

Wiercenie jest procesem podstawowym, w którym narzędzie skrawające, w tym

przypadku wiertło, zagłębia się w materiale pozostawiając otwór o postaci walca. Wiercenie
stosujemy do wykonania otworów komór kołkowych, otworów rezonansowych, otworów
w strojnicy, otworu pod guzik. Otwory, które powstają podczas wiercenia, mają średnicę
od 4-13 mm w zależności od projektu. Technika wiercenia może być wykonana maszynowo
(rys. 3) lub ręcznie.

Toczenie jest procesem odwrotnym do wiercenia. Materiał obraca się w uchwycie

tokarskim a nóż (w przypadku tokarki do metali) lub dłuta (w przypadku tokarki do drewna) -
skrawa na obwodzie obracający się materiał. Im twardszy materiał tym większy kąt narzędzia.
W przypadku instrumentów dotyczy wytaczania elementów instrumentów dętych
drewnianych i toczenia akcesoriów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Rys. 3. Wiertarka stołowa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Frezowanie – technika, w której narzędzie skrawające - w tym przypadku frez – zagłębia

się w materiale pozostawiając otwór. Inaczej niż w przypadku wiercenia – otwór ten można
dowolnie kształtować. Może on przybrać postać rowka lub dowolnego innego kształtu.
Frezowanie wykorzystuje się w trakcie procesu wytwarzania elementów instrumentów
muzycznych. Dotyczy ono przede wszystkim przygotowania płyt instrumentów,
co w języku zawodowym oznacza przede wszystkim frezowanie ich krawędzi. Natomiast
proces frezowania całych płyt nazywany jest kopiowaniem płyty. Chodzi tu głównie o płyty
wypukłe, ponieważ kopiowanie wykonywane jest na frezarce-kopiarce.

Zastosowanie frezowania dotyczy w instrumentach przede wszystkim procesów

przygotowania komór kołkowych oraz rowków na żyłki oraz wszelkiego rodzajów rowków
i płyt rezonansowych. Przy frezowaniu komór używamy frezów palcowych w wielkości
od 6 mm, natomiast przy frezowaniu rowka żyłki używamy maleńkich frezów palcowych
w wielkości od 1 do 2 mm (rys. 4). Przy frezowaniu krawędzi płyt używamy frezów piłowych
20- 40 mm - w zależności od rodzaju dokumentacji. W trakcie kopiowania płyty używamy
frezów palcowych, a ich wielkość uzależniona jest od rodzaju maszyny.

Rys. 4. Specjalna frezarka do żyłki

Struganie to technika, w której narzędzie – (ostrze) – usuwa (struga) równe części

danego materiału. Proces ten może być wykonany maszynowo lub ręcznie. Ma zastosowanie
przede wszystkim do przygotowania płyt rezonansowych, belek, także do wytwarzania
akcesoriów instrumentów za pomocą strugaczki i do wytwarzania otworów stożkowych
pod akcesoria instrumentów za pomocą rozwiertaka (rys.5). W przypadku tej pary narzędzi -
ponieważ stosowane są przeważnie parami, istotny jest konus, czyli kąt stożka mierzony
stosunkiem różnicy średnic do długości części roboczej. W instrumentach spotyka
się najczęściej konus w stosunku 1/30, w instrumentach starszego typu – w stosunku 1/25.

Do strugania płyt i belek zazwyczaj używa się hebla (strugu), stróżków lub ośnika.

W przypadku płyt i belek trzeba pamiętać o zachowaniu promieniowego układu materiału na
te części.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Rys. 5. Sposób używania rozwiertaka

Rzeźbienie, to technika podobna do strugania. Jednak tu, narzędzie zbiera nierówną

warstwę materiału. W przypadku instrumentów do rzeźbienia wykorzystujemy dłuta. Dzielą
się one na płaskie i wklęsłe (rys. 6). Używa się także małych dłutek o kilkumilimetrowym
ostrzu. Są to tak zwane dłutka snycerskie. Proces ten nie może być wykonywany maszynowo.

Cięcie jest techniką, w której piła, lub nóż pozostawiają w materiale szczelinę. Proces

ten może być wykonywany maszynowo i ręcznie. W przypadku maszyn, najczęściej
stosowane są pilarki. To nazywa urządzenia, które napędza piłę. Pilarki mogą być tarczowe
i taśmowe, rzadziej są to pilarki-wyżynarki.

Pilarka tarczowa - tnie materiał za pomocą obracającej się tarczy z ostrymi zębami.

Służy tylko i wyłącznie do cięcia po liniach prostych.

Pilarka taśmowa (rys. 7) - tnie materiał za pomocą taśmy z ostrymi zębami.

W przeciwieństwie do piły tarczowej można nią wycinać różne kształty.

W przypadku cięcia ręcznego spotykamy wiele rozmaitych narzędzi np. piła płatnica

służy do cięcia po linii prostej, piła włosowa - do wycinania małych elementów, czy też piła
ramowa (lub jej odmiana piła stolarska) przydatna do cięciach określonych kształtów.
W procesie wytwarzania instrumentów proces ten jest najczęściej stosowany.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Rys. 6. Sposób podrzeźbiania ślimaka

Rys. 6a. Przykładowe skrzypce

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Rys. 7. Pilarka taśmowa

Szlifowanie
W przypadku instrumentów, do obróbki ściernej używany jest papier ścierny.

W przypadku obróbki na sucho (bez użycia wody) granulacja papieru od 40 – 600,
a w przypadku obróbki na mokro - granulacja powyżej 400. Służy do tego specjalny papier
zwany papierem wodnym. Zarówno jeden, jaki i drugi proces nazywamy szlifowaniem.
Szlifowanie na sucho stosuje się w obróbce instrumentów z drewna natomiast szlifowanie
na mokro w przypadku instrumentów z metalu (rys. 8).

W jednym i drugim przypadku szlifowanie wykorzystuje się do wstępnego określenia

i wykończenia powierzchni elementów instrumentów muzycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Rys. 8. Szlifierka precyzyjna z korytkiem do pracy na mokro

Obok procesów skrawania i klejenia w instrumentach stosujemy proces gięcia.
Gięcie polega na odkształceniu materiału do żądanego kształtu za pomocą siły.
W instrumentach gięcie wykorzystywane jest zarówno w drewnie jak i metalu.

Do gięcia metalu wykorzystujemy siłę prasy, która odkształca materiał do zadanych kształtów
formy. Do odkształceń w drewnie używa się giętarek lub specjalnych form. Na materiał działa
się wówczas zwiększoną wilgotnością w postaci wody lub też pary wodnej oraz temperaturą
około 100

°

C. Po pewnym czasie, po odparowaniu nadmiaru wody, materiał przybiera żądany

kształt.

W instrumentach gięcie stosuje się do nadawania kształtu boczkom oraz listewkom

obszycia instrumentu.

Lutowanie
Jest to technika, za pomocą, której łączymy elementy analogiczny sposób do procesu

klejenia z tym, że medium jest lut (metal o niskiej temperaturze krzepnięcia), a materiałem
do złączenia jest inny metal (rys. 9).

Rys. 9. Lutownica transformatorowa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Lakierowanie, politurowanie

Jest to technika, w której powlekamy powierzchnię instrumentu lakierem. Medium w tym

wypadku mogą być lakiery różnego typu.
Nitowanie

Jest to technika, w której łączymy (najczęściej metale lub skórę) – za pomocą nitów–

czyli specjalnych zacisków. Często spotykamy się z tą techniką w procesach budowy
instrumentów blaszanych.
Smarowanie

Technika, w której smarujemy powierzchnie materiałów po to, by powiększyć lub

zniwelować, ewentualnie zmienić regularność zjawiska tarcia w instrumencie.
Strojenie

Jest to jedna z czynności, podczas których dopasowujemy strój wytworzonych

elementów instrumentu do wielkości przyjętych za standardowe.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

W jaki sposób następuje klejenie elementów?

2.

Co to jest frezowanie?

3.

W jakiej fazie wytworzenia elementów najczęściej występuje szlifowanie?

4.

Co to jest wiertło?

5.

Co to jest ścierniwo i w jakiej fazie go stosujemy?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zdefiniować i opisać fazę wykończeniową elementów chordofonów.

Rys. do ćwiczenia 1. Mechanizm dolnotłumikowy pianina

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś

1)

rozpoznać element instrumentu,

2)

rozpoznać techniki zastosowane do wytworzenia elementu,

3)

opisać techniki służące do budowy instrumentów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

4)

ułożyć schemat wykonania elementów,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

strunociąg, klawisz,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

fartuchy ochronne,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Zakwalifikuj techniki (procesy podstawowe), do odpowiednich etapów budowy

instrumentów muzycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyjaśnić ogólnie, jakie techniki służą do wytwarzania,

2)

wymienić, jakie ogólne procesy występują przy budowie instrumentów,

3)

sporządzić plansze zależności technik od procesów ogólnych budowy instrumentów,

4)

zanotować, jakie problemy napotkałeś się podczas ćwiczenia,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

karton do wykonania planszy,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Określ, jakiego rodzaju procesy szczegółowe (techniki) są konieczne, do wytworzenia

korpusu instrumentów.

Rys. do ćwiczenia 3. Skrzypce

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Rys. do ćwiczenia 3. Werbel mały

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

znać procesy technologiczne, ich klasyfikację i zastosowanie na poszczególnych etapach
budowy instrumentu,

2)

znać elementy składowe instrumentu,

3)

sporządzić notatkę, umieszczając chronologicznie te procesy w ciągu technologicznym
budowy instrumentu,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

notatnik,

−

plansze z cyklem produkcyjnym instrumentów,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Zastosuj technikę wiercenia w wytwarzaniu instrumentów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z instrukcją obsługi i zasadami bhp podczas posługiwania się wiertarką,

2)

wymienić procesy budowy instrumentu w której występuje wiercenie,

3)

wykonać wiercenie komory kołkowej,

4)

zanotować kolejność procesów i czynności,

5)

kontrolować szerokość użytego narzędzia,

6)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

narzędzia mechaniczne (wiertarka, zestaw wierteł do drewna 1-12 mm),

−

narzędzia pomiarowe (suwmiarka, miarka giętka),

−

komora kołkowa instrumentu,

−

katalogi narzędzi specjalistycznych,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

fartuchy ochronne,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wymienić, które czynności podstawowe są najczęściej stosowane
przy budowie instrumentu?

2)

określić, co to jest polerowanie?

3)

wyjaśnić, w jaki sposób wykańczamy instrument?

4)

wyjaśnić, w jaki sposób dokonuje się proces wiercenia?

5)

wymienić procesy, podczas których występuje medium?

6)

wyjaśnić, na czym polegają różnice w procesie gięcia w drewnie
i metalu?

7)

wyliczyć, które procesy mogą odbywać się maszynowo, a które
ręcznie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4.3.

Organizacja prac produkcyjnych

4.3.1. Materiał nauczania

Tworzenie instrumentu jako produkcja wzajemnych relacji i uzależnień.

W zakładzie produkującym instrumenty muzyczne wszystkie działy produkcji i ich

wzajemne relacje muszą być podporządkowane procesom produkcyjnym. Ponieważ procesy
wytwarzania są pracochłonne i czasochłonne, nacisk w planowaniu wytwarzania elementów
instrumentów pada na odpowiedni sposób wykorzystania pracy ludzkiej.
Procesy produkcyjne i ich wzajemne relacje.

Przedstawiony poniżej schemat, przedstawia rozmieszczenie działów produkcji

instrumentów oraz wzajemnych relacji między nimi. Strzałki pokazują kolejność czynności
głównych produkcji.

Rys. 9a. Schemat procesu produkcyjnego i ich wzajemnych relacji

Obsada i obłożenie czynności produkcyjnych

Przedstawiony wyżej schemat dobrze obrazuje, które czynności stanowią centrum

produkcji instrumentów muzycznych. Należą do nich, przede wszystkim czynności związane

Procesy gięcia

Procesy montażu

Procesy
wykończenia

Procesy wytworzenia
rezonansu

Procesy toczenia

Procesy wytworzenia
elementów

Procesy strojenia

Procesy wytworzenia
korpusu

Efekt finalny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

z montażem. Dobra organizacja pracy powinna być, zatem oparta o właściwe organizowanie
produkcji tego działu. Z tego względu, powinien on mieć centralne położenie względem
innych działów produkcji. Rozwiąże to, bowiem wiele problemów komunikacyjnych, a także
szereg problemów związanych z obsadą innych działów.

Obsada każdego z działów powinna być dostosowana do wielkości produkcji. Jeżeli

wytwarzamy elementy instrumentów na niewielką skalę – jak się często zdarza w zakładach
tego typu - dział montażu musi mieć pełne obłożenie.

Poniżej przedstawimy schemat wytwarzania instrumentów strunowych szyjkowych,

z chronologicznie uszeregowanymi kierunkami produkcji oraz zaznaczonymi czynnościami
zgrupowanymi w procesy technologiczne.

Rys. 9b. Schemat wytworzenia instrumentów strunowych szyjkowych z chronologicznie uszeregowanymi

kierunkami produkcji oraz wyszczególnionymi czynnościami zgrupowanymi w procesy

Procesy gięcia

Procesy montażu

Procesy wykończenia

Procesy wytworzenia rezonansu

Procesy toczenia

Proces wytworzenia elementów

Procesy strojenia

Procesy wytworzenia korpusu

Instrument z grupy strunowych szyjkowych

Proces frezowania

Proces kontroli

Proces kontroli

Proces utrwalania

Proces odkształcenia

Proces szlifowania

Proces lakierowania

Proces polerowania

Proces korekty brzmienia

Proces kontroli

Proces strojenia

Proces przygotowania

Proces struganie

Proces cięcia

Proces frezowania

Proces wykończenia

Proces obróbki szczegółowej

Proces obróbki zgrubnej

Proces szlifowania

Proces klejenia całości

Proces klejenia

Proces cięcia

Proces frezowania

Proces kontroli

Proces montowania
akcesoriów

Proces smarowania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Oczywiście, każda grupa będzie miała swoją specyfikę w procesach produkcyjnych,

ale

główny zarys tych procesów pozostaje niezmieniony. Jeżeli przyjmiemy,

ż

e do wytworzenia 100 instrumentów z grupy instrumentów strunowych szyjkowych,

potrzebujemy 100 dni roboczych, to najbardziej optymalne obłożenie w zależności
do działów wynosi:

−

Dział wytwarzania rezonansu 1 etat

−

Dział gięcia 1/2 etatu

−

Dział toczenia 1/8 etatu

−

Dział montażu 2 etaty

−

Dział wytworzenia elementów 3/4 etatu

−

Dział strojenia 1/8 etatu

−

Dział wytworzenia korpusu 1/2 etatu

−

Dział wykończenia1/2 etatu

Dla instrumentów bezszyjkowych będzie to:

−

Dział wytwarzania rezonansu 3 etat

−

Dział gięcia 1/2 etatu

−

Dział toczenia 1/8 etatu

−

Dział montażu 2 etaty

−

Dział wytworzenia elementów 1 etatu

−

Dział strojenia 1/8 etatu

−

Dział wytworzenia korpusu 1/2 etatu

−

Dział wykończenia1/2 etatu

Dla instrumentów dętych drewnianych będzie to:

−

Dział toczenia 3etatu

−

Dział montażu 2 etaty

−

Dział wytworzenia elementów 1 etat

−

Dział wykończenia1/2 etatu

Dla instrumentów dętych blaszanych będzie to:

−

Dział gięcia 3 etatu

−

Dział toczenia 1/8 etatu

−

Dział montażu 2 etaty

−

Dział wytworzenia elementów 1 etat

−

Dział strojenia 1/8 etatu

−

Dział wykończenia1/2 etatu

Dla instrumentów perkusyjnych będzie to:

−

Dział gięcia 1/8 etatu

−

Dział toczenia 1/8 etatu

−

Dział montażu 1etat

−

Dział wytworzenia elementów 1 etatu

−

Dział strojenia 1/8 etatu

−

Dział wykończenia 1/8 etatu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Kontrola produkcji

W produkcji instrumentów muzycznych, najbardziej istotnych kontroli, dokonuje się

w działach strojenia i montażu. Mniej istotna jest kontrola w dziale wytwarzania korpusu,
ponieważ dotyczy głównie estetyki instrumentu. Takie rozłożenie procesów kontroli sprzyja
lepszej pracy i ciągłej poprawie jakości produktu.

Istotne jest jednak, żeby podczas każdej czynności dokonywano bieżących kontroli

elementów przeznaczonych do dalszej produkcji. W tym celu powinien być stworzony
dokument (np. zeszyt kontroli,), w którym należy zapisywać uwagi i pomysły innowacyjne.
Powinny być one następnie konkretyzowane i wdrażane.

W dziale montażu sprawdzane są parametry fizyczne instrumentu. Dokonuje się tego za

pomocą porównania szablonów (rys. 11, 12) lub wymiarów naniesionych na schemat
(rys. 13) – z instrumentem wzorcowym (rys. 10.)

Rys. 10. Przyrząd do przeniesienia profili

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Rys. 11. Szablony główek

.

Rys. 12. Szablon boczków

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Rys. 13. Schemat z zaznaczonymi wymiarami

W dziale strojenia powinny być sprawdzane ogólne parametry akustyczne instrumentów

z parametrami dźwiękowymi – konkretnego egzemplarza.

Powołanie do życia wydzielonego działu kontroli nie wydaje się pożądane, przynajmniej

w zakładach, które zatrudniają poniżej 10 osób w sferze produkcyjnej. Właśnie takie zakłady
spotykamy zazwyczaj w branży wytwarzania instrumentów muzycznych.

Wyniki wykonanych kontroli należy wpisywać w dokumentach pokontrolnych.

Dokumentacja ta nie wymaga obiegu.

Protokół zdawczo odbiorczy

Można, dla zachowania większej przejrzystości produkcji, sporządzać protokół zdawczo

odbiorczy. Może on wyglądać w ten sposób:

Nr
seryjny

Dział
korpusu

Dział
montażu

Dział
toczenia

Dział
gięcia

Dział
elementów

Dział
montażu

Dział
wykończenia

Dział
strojenia

Magazyn

0001

0002

0003

0004

0005

0006

0007

0008

0009

010

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Najlepiej, żeby instrumenty wykonywane były partiami. Służy to lepszemu

porównywaniu ich wyglądu zewnętrznego i kontroli brzmienia. Wielkość partii musi być
dostosowana do wielkości instrumentu. Nie należy natomiast, przekraczać liczby 20 sztuk
w partii, ponieważ traci się możliwość porównania.
Kierownik produkcji

Podczas produkcji, dla jej usprawnienia, powinien być wyznaczony kierownik produkcji,

który koordynowałby współpracę pomiędzy działami. Nie wymaga to dodatkowego obłożenia
Konieczne jest natomiast, by kierownik produkcji pracował w którymś z działów: montażu
lub wykończenia.
Urządzenia do transportu wewnętrznego

W zakładach produkujących instrumenty, ze względu na małe ilości instrumentów

w partii, bądź niewielkie wymiary poszczególnych egzemplarzy, nie używa się urządzeń
do transportu wewnętrznego. W wypadku pianin i fortepianów stosuje się kółka, które
są integralną częścią instrumentu. Ich zastosowanie wymaga bardzo równej nawierzchni
posadzki. W wypadku nierównej posadzki, zmiany kondygnacji bądź innych przeszkód,
wykorzystuje się specjalnie wykwalifikowanych tragarzy.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co rozumiemy pod pojęciem procesu wytwarzania korpusu?

2.

Co to jest dział kontroli i czy ma on zastosowanie w produkcji instrumentów?

3.

Na czym polega wzajemne oddziaływanie grup procesów w wytwarzaniu?

4.

Jakie działy są konieczne do wytworzeniu instrumentów dętych?

5.

Jakie grupy procesów występują w wykonaniu wszystkich typów instrumentów?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj szczegółowy schemat produkcji fletu.

Rys. do ćwiczenia 1. Flet

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

poznać budowę fletu,

2)

określić jego funkcje muzyczną,

3)

zdefiniować budowę i stworzyć schemat produkcji,

4)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

flet lub jego zdjęcie,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Ćwiczenie 2

Wyrysuj schemat wytworzenia gitary z podziałem na poszczególne procesy wytwórcze

w ujęciu chronologicznym.

Rys. do ćwiczenia 2. Gitara

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

znać części gitary i sposób ich wytworzenia,

2)

znać sposoby i kolejność montażu,

3)

sklasyfikować gitarę do konkretnej grupy instrumentów,

4)

wyrysować schemat,

5)

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansza z klasyfikacją instrumentu,

−

plansza z budową gitary,

−

notatnik,

−

blok rysunkowy,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wymienić rodzaje działów spotkanych zakładach produkujących
instrumenty?

2)

omówić różnice w obłożeniu działów ?

3)

wyjaśnić, na czym polega pracochłonność procesu wytwarzania
instrumentów?

4)

wymienić czynności kluczowe dla sprawności przebiegu całej
produkcji?

5)

dokonać analizy, w którym momencie dokonywać kontroli produkcji
instrumentów blaszanych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

5.

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 22 zadania o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego
wyboru. Do każdego pytania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi, tylko jedna jest
prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłóż jego rozwiązanie na
później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

8.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Najbardziej pracochłonny proces w wytwarzaniu instrumentu dętego drewnianego to

a)

toczenie.

b)

frezowanie.

c)

cięcie.

d)

klejenie.

2. W procesach montażu używamy

a)

pokostu.

b)

kleju.

c)

politury.

d)

ś

rub.

3. Proces pracochłonny, to inaczej taki

a)

który jest trudny.

b)

który zużywa dużo czasu.

c)

który potrzebuje większego nakładu pracy.

d)

który potrzebuje coraz więcej materiału.

4. Klejenie zaliczymy do procesów

a)

wykończenia.

b)

montażu.

c)

strojenia.

d)

toczenia.

5. Saksofon zalicza się do grupy instrumentów

a)

strunowych.

b)

idiofonów.

c)

perkusyjnych blaszanych.

d)

dętych drewnianych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

6. W procesach wykończenia nie używa się materiału

a)

drewna.

b)

politury.

c)

papieru ściernego.

d)

wosku.

7. Technika klejenia polega na

a)

łączeniu elementów lutem,

b)

naklejaniu elementów,

c)

łączeniu materiałów klejem,

d)

naklejaniu łat.

8. Na powlekaniu powierzchni politurą z wymienionych technik, polegają

a)

politurowanie.

b)

polerowanie.

c)

polewanie.

d)

lakowanie.

9.

Medium w lutowaniu jest to

a)

drewno.

b)

skóra.

c)

lut.

d)

lutownica.

10. W procesie budowy instrumentów rozróżniamy rodzaje gięcia

a)

drewna i skóry.

b)

drewna i metalu.

c)

metalu i nitów.

d)

proste i złożone.

11. Budowę instrumentów koordynuje osoba nazywająca się

a)

mistrz zmiany.

b)

kierownik budowy.

c)

kierownik produkcji.

d)

koordynator produkcji.

12. Przy budowie instrumentów dętych drewnianych nie występują działy

a)

gięcia.

b)

montażu.

c)

wykończenia.

d)

toczenia.

13. Przy budowie idiofonów występują następujące działy

a)

wytworzenia korpusu.

b)

gięcia.

c)

toczenia.

d)

wytworzenia elementów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

14. Największą obsadę w instrumentach bezszyjkowych ma dział

a)

gięcia.

b)

toczenia.

c)

wytworzenia elementów.

d)

wytworzenia rezonansu.

15. Dział gięcia potrzebuje największych nakładów dla instrumentów

a)

szyjkowych.

b)

bezszyjkowych.

c)

dętych blaszanych.

d)

dętych drewnianych.

16. Procesy, które mogą następować po sobie to

a)

wykończenia po procesach strojenia.

b)

toczenia po procesach strojenia.

c)

wykończenia po procesach wytworzenia elementów.

d)

toczenia po procesach wykończenia.

17. Klasyczny podział na grupy instrumentów to podział na

a)

strunowe, dęte, perkusyjne.

b)

klawiszowe, szyjkowe, idiofony.

c)

szyjkowe, bezszyjkowe.

d)

drewniane, metalowe.

18. W klasyfikacji instrumentu ważne jest

a)

ź

ródło dźwięku.

b)

poziom dźwięku.

c)

wielkość instrumentu.

d)

wysokość i rozpiętość skali.

19. Podstawowe techniki w procesach montażu to

a)

szlifowanie, polerowanie.

b)

strojenie, toczenie.

c)

klejenie, lutowanie.

d)

cięcie, gięcie.

20. Metal jako materiał spotykamy w procesach

a)

kształtowania korpusu.

b)

wykończenia.

c)

montażu.

d)

wytwarzania elementów.

21. Proces frezowania wykorzystujemy podczas czynności

a)

wykonania rowków pod żyłkę,

b)

wykonania otworów pod akcesoria,

c)

wykonania cięć materiału,

d)

wyrównania powierzchni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

22. W instrumentach strunowych szyjkowych wykonujemy w dziale

a)

strojenia, kontroli, korekty brzmienia.

b)

obróbki szczegółowej.

c)

smarowania, kontroli.

d)

szlifowania, przestrajania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Planowanie procesów wytwarzania instrumentów muzycznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1.

a

b

c

d

2.

a

b

c

d

3.

a

b

c

d

4.

a

b

c

d

5.

a

b

c

d

6.

a

b

c

d

7.

a

b

c

d

8.

a

b

c

d

9.

a

b

c

d

10.

a

b

c

d

11.

a

b

c

d

12.

a

b

c

d

13.

a

b

c

d

14.

a

b

c

d

15.

a

b

c

d

16.

a

b

c

d

17.

a

b

c

d

18.

a

b

c

d

19.

a

b

c

d

20.

a

b

c

d

21.

a

b

c

d

22.

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

6.

LITERATURA

1.

Alton R.: Violin and Cello Building and Repairing. London, 1988

2.

Kamiński Wł. Świrek J.:Lutnictwo, PWM, Warszawa 1972

3.

Panufnik T.: Sztuka lutnicza. Warszawa 1926

4.

Panufnik T.: Technologia lutnicza. Warszawa 1934

5.

Poniatowska Irena: Muzyka. Słownik szkolny. WSiP, Warszawa 1991

6.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gong

7.

http://pl.wikipedia.org/wiki/skrzypce

8.

http://pl.wikipedia.org/wiki/flet

poprzeczny

9.

http://pl.wikipedia.org/wiki/gitara

10.

http://pl.wikipedia.org/wiki/pianino

11.

http://pl.wikipedia.org/wiki/lira

da braccio

12.

http://pl.wikipedia.org/wiki/werbel