Moduł 6 Przełom wieków
Przełom wieków
Wstęp 2
1. Globalizacja 3
2. Postmodernizm 10
3. Wizje przyszłości 17
1
Moduł 6 Przełom wieków
Wstęp
Kształtujące współczesną rzeczywistość społeczną procesy globalizacji, określające
nasze postrzeganie świata idee postmodernistyczne oraz determinujące naszą
przyszłość tendencje składają się na uwarunkowania, w których jednostki, grupy
społeczne, narody, państwa będą dążyły do zapewnienia swego bytu i rozwoju
w nadchodzÄ…cym stuleciu oraz w kolejnych wiekach. Na tym tle procesy globalizacji
są podstawą istotnych przewartościowań w każdej ze sfer rzeczywistości społecznej:
politycznej, bezpieczeństwa, ekonomicznej, społecznej i kulturowej. Prądy ideowe
przełomu XX-XXI wieku określają przy tym sposób jej postrzegania, wartościowania
procesów, zjawisk, zdarzeń. Tym samym wpływają na kształt i charakter tendencji
określających przyszły świat, warunki, w których kolejne pokolenia będą dążyły
do rozwoju oraz zapewnienia swego bytu. Należy przy tym podkreślić, że zmiany
w sferze mentalnej jednostek, grup społecznych, narodów, prowadzące często
do konfliktów, nie pozostaną bez wpływu na przyszłe działania państw oraz
podmiotów pozapaństwowych w wymiarze globalnym, regionalnym, subregionalnym.
W związku z tym można przyjąć, że wizje przyszłości zależą od nas samych, działań,
które podejmujemy, podejmiemy lub zaniechamy. W konsekwencji bowiem to one
określą warunki bytu i rozwoju przyszłych pokoleń, jak i nas samych.
2
Moduł 6 Przełom wieków
1. Globalizacja
Globalizacja jest pojęciem odnoszącym się do procesów internacjonalizacji,
instytucjonalizacji, oddziaływań i współzależności międzynarodowych tworzących
podstawy strukturalne współczesnego świata. Globalizacja jest przy tym określeniem,
które odnosi się do wejścia ogółu społeczeństw w nowe tysiąclecie, pozbawione
geograficznych i mentalnych barier i ograniczeń. Jej zasadniczymi cechami są:
çÅ‚ integracja gospodarcza o zasiÄ™gu Å›wiatowym oparta o system tzw.  naczyÅ„
połączonych ;
çÅ‚ rozwój paÅ„stw wysokorozwiniÄ™tych tworzÄ…cych rdzeÅ„ systemu;
çÅ‚ upadek lub stagnacja paÅ„stw niskorozwiniÄ™tych oraz ich przeksztaÅ‚canie
w rejony biedy, braku perspektyw, wojen;
çÅ‚ rozwój korporacji ponadnarodowych o zasiÄ™gu ogólnoÅ›wiatowym,
rzÄ…dzÄ…cych siÄ™ prawami rozwoju wykraczajÄ…cymi poza ramy prawne
narodów i państw.
Globalizacja odnosi się także do nowych trendów, które zaczynają dominować
w podejściu do globalnych problemów. Są to:
çÅ‚ zrównoważony rozwój;
çÅ‚ aksjologiczne (oparte na wartoÅ›ciach) współżycie ludzi w skali Å›wiatowej;
çÅ‚ współtworzenie w miejsce współzawodniczenia;
çÅ‚ dialog nauki ze Å›wiatem przedsiÄ™biorczoÅ›ci;
çÅ‚ dążenie do zrównoważenia kosztów spoÅ‚ecznych i Å›rodowiska naturalnego
w działalności wytwórczej;
çÅ‚ przepÅ‚yw kapitaÅ‚u z centrów cywilizacyjno-kulturowych do wybranych
obszarów peryferii w poszukiwaniu tańszej siły roboczej oraz rynków zbytu;
çÅ‚ narastanie sprzecznoÅ›ci wewnÄ™trznych w zwiÄ…zku ze zmianami w systemie
globalnym.
3
Moduł 6 Przełom wieków
Istotnym zagadnieniem globalizacji jest wzrost współzależności politycznych jako
następstwo integracji gospodarczej w ramach makroregionów ekonomicznych (Unia
Europejska  UE, Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu  NAFTA). Na tym
tle, mimo istniejących trudności wynikających z odrębności kulturowych, wzrasta rola
przemian w skali światowej. Należą do nich:
1. Wzrost wrażliwości i podatności państw na negatywne impulsy środowiska
międzynarodowego. Można je mierzyć zdolnością adaptacji państwa
do niekorzystnych zmian zachodzących w środowisku międzynarodowym.
2. Ewolucja charakteru zagrożeń. W warunkach głębokiej współzależności
zagrożenia militarne przestają być jedynymi. Obok nich pojawiają się zagrożenia
polityczne, społeczne, ekonomiczne i inne.
3. Ograniczenie stosowania siły militarnej i wzrost stabilności środowiska
międzynarodowego. Im bardziej państwa i społeczeństwa są współzależne, w tym
mniejszym stopniu są skłonne do rozwiązywania sporów za pomocą środków
militarnych. Wpływa to na racjonalność stosowania siły militarnej jako metody
rozwiązywania konfliktów.
4. Poszerzenie przedmiotowego zakresu bezpieczeństwa. Pojęcie bezpieczeństwa
zawiera coraz więcej treści i jest bogatsze w stosunku do poprzednio
zdefiniowanych.
5. Narastanie potrzeby kolektywnego działania. Logika współzależności sprawia, że
państwa działają wspólnie na rzecz zapobiegania zagrożeniom. Współpraca ta
z reguły wymaga rozwiązań instytucjonalnych, co dodatkowo stabilizuje
środowisko międzynarodowe.
6. Poszerzenie przestrzennego zakresu bezpieczeństwa. Niezależnie od priorytetu
bezpieczeństwa narodowego, wzrasta znaczenie bezpieczeństwa
międzynarodowego, co sprawia, że państwa w coraz szerszym zakresie dążą
do wkomponowania własnego bezpieczeństwa w szersze struktury ładu
międzynarodowego.
Wzrastająca ilość powiązań między państwami dotyczy wszystkich obszarów
stosunków międzynarodowych oraz płaszczyzn szeroko rozumianego
bezpieczeństwa, szczególnie w dziedzinie militarnej, gdzie w przypadku wielkich
4
Moduł 6 Przełom wieków
mocarstw współzależność warunkuje wzajemne bezpieczeństwo i istnienie.
Występuje wówczas tzw. współzależność kompleksowa charakteryzująca się:
çÅ‚ wieloÅ›ciÄ… kanałów powiÄ…zaÅ„ miÄ™dzy paÅ„stwami i wiÄ™zi transnarodowych
między społeczeństwami;
çÅ‚ brakiem hierarchii miÄ™dzy zjawiskami; spadkiem znaczenia siÅ‚y militarnej
w stosunkach między krajami.
Tym samym współzależności stwarzają nowe pozytywne możliwości dla pokoju
i bezpieczeństwa, zwiększając stopień przejrzystości państw, a przez to poziom
wzajemnego zaufania. Skutki tych współzależności nie są jednak jednoznaczne.
Granice w wielu przypadkach przestały dzielić politycznie, lecz w ich miejsce pojawiły
się bariery cywilizacyjno-kulturowe, ograniczając swobodę przepływu idei, wzorów,
stylów życia, spędzania wolnego czasu. Z jednej zatem strony globalizacja
postępuje, niosąc z sobą elementy pozytywne, z drugiej zaś towarzyszą jej elementy
negatywne. Wśród problemów globalnych można wymienić zagrożenia związane
z funkcjonowaniem społeczności międzynarodowej, mające charakter
ogólnoświatowy. Są to zagrożenia związane z:
çÅ‚ globalnÄ… katastrofÄ… ekologicznÄ…;
çÅ‚ dysproporcjami rozwojowymi;
çÅ‚ deficytem zasobów surowcowo-energetycznych;
çÅ‚ niekontrolowanym przyrostem ludnoÅ›ci;
çÅ‚ gÅ‚odem i niedożywieniem;
çÅ‚ zadÅ‚użeniem paÅ„stw prowadzÄ…cym do ich uzależnienia od wpÅ‚ywu
podmiotów dążących do ich upadku;
çÅ‚ wielkimi chorobami epidemicznymi;
çÅ‚ nieodpowiednim zagospodarowaniem oceanów;
çÅ‚ nieodpowiednim zagospodarowaniem kosmosu.
Wśród tych zagrożeń najistotniejszymi problemami są kwestie społeczne związane
między innymi z postępującym podziałem cywilizacyjnym między obszarami
położonymi na północy i południu globu, skażeniem środowiska naturalnego oraz
5
Moduł 6 Przełom wieków
jego degradacją, migracją ludności, wzmacnianiem przestępczości zorganizowanej.
Na tym tle pojawiają się także kwestie związane ze zjawiskiem terroryzmu. Istota
tych wszystkich zagadnień zasadniczo wynika z patologii współczesnego świata:
nędzy, głodu, epidemii, bezrobocia, ignorancji. Wspomniane plagi rodzą bowiem
w milionach ludzi uczucie upokorzenia, niszczenia ich ludzkiej godności.
Beznadziejność, brak poczucia bezpieczeństwa są fundamentem, na którym rodzi się
frustracja, fanatyzm, terror. Listę nieszczęść, plag oraz niesprawiedliwości
dotykających setki milionów ludzi można by długo wyliczać. Statystyki różnych agend
Organizacji Narodów Zjednoczonych czy też Banku Światowego są najbardziej
wstrząsającym materiałem dotyczącym tej materii. Co dzień umiera kilkanaście
tysięcy dzieci do lat pięciu z powodu braku żywności i podstawowych leków. Liczba
bezrobotnych i analfabetów sięga koło 2 miliardów ludzi. Prawie 300 milionów dzieci
zmuszanych jest do pracy niewolniczej. Ponad 20 milionów ludzi rocznie to uchodz
cy
z Afryki, Azji, Ameryki Południowej1. Uciekają oni przed nędzą, głodem, epidemiami,
wyzyskiem i prześladowaniami. Prowadzi to do sytuacji, w której coraz większej
marginalizacji ulegają obszary, na których położone są państwa ubogie. Przykładem
może być Afryka, której udział w światowym handlu stale ulega zmniejszeniu2.
Wymienione powyżej problemy występują niemal we wszystkich obszarach, zarówno
w państwach o niestabilnym układzie społeczno-politycznym, jak i w państwach
o ustabilizowanym systemie. Wynika to między innymi z kondycji władzy, jej
umiejętności zorganizowania ładu społecznego, zapewnienia bytu i rozwoju
w określonych uwarunkowaniach politycznych, ekonomicznych, społecznych,
w czasie i przestrzeni. Stąd istotnego znaczenia nabiera współpraca
międzynarodowej, która może i powinna przezwyciężyć podziały, zapobiec
powstawaniu nowych i wyeliminować dotychczasowe główne z
ródła i przyczyny
1
Około 70 proc. światowej najcięższej biedy koncentruje się w wiejskich regionach krajów, które
z przyzwyczajenia nazywamy krajami rozwijającymi się. W istocie kraje te nie rozwijają się w ogóle,
gdyż przez ostatnie 30 lat ich  rozwój  mierzony dochodem na głowę mieszkańca  wyraża się
wskaz
nikiem 0. Ich ubóstwo nie wynika z tego, że nie dociera tam żadna pomoc, lecz że nie ma tam
rozwoju właśnie.
2
W tym kontekście rzeczą interesującą jest następujące zestawienie: 358 najbogatszych ludzi
posiada roczny dochód wyższy od łącznego dochodu 2,5 miliarda najbiedniejszych. Jak podkreślił w
swym wystąpieniu, wygłoszonym podczas konferencji w Pradze w dniach 15-17 paz
dziernika 2000
B. Clinton: ,,gospodarka światowa jest rzeczą problematyczną, ponieważ połowa ludzi na świecie żyje
za mniej niż dwa dolary dziennie, ponieważ półtora miliarda ludzi nie może się napić czystej wody,
ponieważ każdego roku jedną czwartą wszystkich zgonów powodują AIDS, gruz
lica i zakaz
ne
biegunki&  .
6
Moduł 6 Przełom wieków
możliwych konfliktów, wojen, zagłady całych społeczności i obszarów. Wraz
z rozpadem bipolarnego podziału świata, przeobrażeniami w stosunkach
międzynarodowych, jego relatywna stabilność uległa zachwianiu. Gwałtowne
przejście państw w ostatniej dekadzie dwudziestego wieku od geopolityki
do geoekonomiki zakreśliło nowe ramy konfliktów społecznych, w tym m.in.
terroryzmu międzynarodowego. W miejsce konfliktów rywalizujących ze sobą bloków,
demokratycznego i komunistycznego, pojawiły się konflikty w szeroko rozumianej
sferze ideologicznej, społecznej, cywilizacyjnej, uwarunkowane religią,
pochodzeniem rasowym, przynależnością do określonej grupy społecznej lub wysoko
uprzemysłowionej Północy przeciw ustępującemu jej gospodarczo Południu. Wynikła
stąd sytuacja sprawia, że na poprzednie, nie do końca wygasłe, spory i zatargi
zostały nałożone nowe, w których aktywnymi podmiotami polityki są organizacje:
państwa  narody, zorganizowane grupy społeczne oraz indywidualne jednostki.
Racjonalną odpowiedzią na problemy współczesnego świata wydaje się być
kompleks działań międzynarodowych podejmowanych nie tylko na rzecz ich
zwalczania, lecz również aktywnego przeciwdziałania  politycznego,
ekonomicznego, społeczno-kulturowego, militarnego. Zasadniczo, zgodnie
z raportami Klubu Rzymskiego (organizacji przedsiębiorców, naukowców, polityków)
polegajÄ… one na:
çÅ‚ stabilizowaniu Å›rodowiska miÄ™dzynarodowego w celu stworzenia podstaw
rozwoju stosunków międzypaństwowych w oparciu o demokratyczne reguły
postępowania między państwami;
çÅ‚ upowszechnianiu wiedzy o wspólnych celach i zamiarach wÅ›ród narodów,
wśród których będą podejmowane działania społeczności międzynarodowej
w celu wyeliminowania niewiedzy, głupoty i ignorancji prowadzących
do fiaska realizowanych przedsięwzięć;
çÅ‚ opracowaniu i przyjÄ™ciu programów wspierajÄ…cych rozwój obszarów
generujących terroryzm w oparciu o zasadę stwarzania możliwości: edukacji,
rozwoju ekonomicznego i społecznego.
Działania te pozwoliłoby w sposób naturalny na realizację przedsięwzięć służących
ograniczeniu i eliminacji problemów globalnych. Co więcej, służyłyby nie tylko
7
Moduł 6 Przełom wieków
państwom, obszarom, wobec których prowadzono by powyżej zdefiniowaną politykę,
lecz także  w wymiarze politycznym, ekonomicznym, bezpieczeństwa  tym, którzy
by ją prowadzili. Uświadamiałyby także wspólne zależności, postęp
w zapewnieniu godnego bytu i rozwoju we wszystkich częściach globu, na których
znajdują się państwa skupione w Organizacji Narodów Zjednoczonych. Dlatego też
rzeczą ważną jest przyjęcie przez państwa takiej polityki, która wykorzystywałaby
szanse, minimalizując wynikające z terroryzmu zagrożenia. By była ona aktywna
w zwalczaniu zjawiska, nie zaÅ› reaktywna. Postulat ten, jakkolwiek trudny, jest
możliwy do zrealizowania3. Jedną z możliwości jest zredefiniowanie dotychczasowej
polityki narodów, która objawiła się w tragicznych wydarzeniach 11 września 2001
roku.
W tym kontekście na uwagę zasługuje rozwiązanie zawarte w propozycji polityków
i naukowców skupionych w tzw. Grupie Lizbońskiej. Dotyczy ono działań
państwowych odmiennych od deklarowanych i faktycznie realizowanych celów
polityki i wiąże się z przyjęciem czterech fundamentalnych paktów  instrumentów
zmiany istniejÄ…cego stanu rzeczy:
çÅ‚ paktu o potrzebach podstawowych  w celu wyrównania nierównoÅ›ci
socjalno- ekonomicznych w świecie i zaspokojenia najważniejszych,
elementarnych potrzeb  bytu i rozwoju  jednostek, grup społecznych,
narodów;
çÅ‚ paktu dla kultury  dla upowszechniania tolerancji miÄ™dzy etnicznie różnymi
grupami oraz intensyfikacji interkulturowego dialogu intelektualnego;
çÅ‚ paktu dla demokracji  poprzez wzmocnienie systemu przedstawicielskiego
w organach organizacji i instytucji międzynarodowych, a tym samym
zmniejszenia roli i znaczenia podmiotów pozarządowych, przede wszystkim
koncernów przemysłowych, finansowych, usługowych;
3
Obecnie co najmniej 30 bardzo biednym regionom wszelkie perspektywy rozwoju blokujÄ… subsydia
rolne i handlowe ustanowione przez państwa wysoko rozwinięte. Zazwyczaj jedynym produktem
eksportowym tych obszarów płody rolne. Przed płodami rolnymi kraje zamożne, wysoko rozwinięte
zamykają granice. Mało tego, zwiększają dotacje dla własnych rolników, czyli uniemożliwiają
obszarom, na którym występuje bieda konkurowanie na rynkach. Państwa wysoko rozwinięte,
popierajÄ…c doktrynÄ™ wolnego handlu przeznaczajÄ… na subsydia rolne ponad 300 mld USD rocznie. To
sześciokrotnie więcej niż cała kwota pomocy przekazywanej krajom rozwijającym się zwłaszcza że 80
proc. z tych 300 mld trafia zwykle do najbogatszych 20 proc. producentów, a tylko jakąś niewielką
część dostaje rolnik prowadzący gospodarstwo rolne.
8
Moduł 6 Przełom wieków
çÅ‚ paktu dla Ziemi  okreÅ›lajÄ…cego przyszÅ‚y rozwój w ramach programów
sformułowanych w czasie konferencji w Rio de Janeiro w 1992 r. w agendzie
21, znajdujących swój wyraz w ochronie klimatu, utrzymaniu liczebności
gatunków, ochrony lasów, przyrody.
Pakty te, zdaniem przedstawicieli Grupy Lizbońskiej, w dużym stopniu niwelowałyby
i likwidowały sprzeczności tkwiące w obecnym ładzie międzynarodowym, związane
z uwarunkowaniami politycznymi, historyczno- politycznymi, społeczno-
ekonomicznymi, społeczno-kulturowymi, psychologicznymi. Zasadniczo wiązałyby się
z ograniczaniem, ukierunkowywaniem, korygowaniem i relatywizowaniem
sprzeczności, przeciwieństw, komplikacji i napięć powstałych wskutek ewolucji
środowiska międzynarodowego, starych i nowych konfliktów społecznych,
narodowych, międzynarodowych. Wymagałyby jednak niezwykle silnej determinacji
całej społeczności międzynarodowej, różnorodnych organizacji, instytucji oraz kultur,
a także prawie całkowitej zmiany w sposobie myślenia polityków i decydentów
zarówno na północy, jak i południu globu. Alternatywą wobec tych działań może być
jedynie zarysowany przez S.P. Huntingtona scenariusz zderzenia cywilizacji.
9
Moduł 6 Przełom wieków
2. Postmodernizm
Postmodernizm stanowi współczesny ruch intelektualny osadzony w filozofii,
antropologii społecznej, socjologii, kulturze i sztuce. Do jego pojawienia się i rosnącej
popularności przyczynił się koniec wieku, przełom, który ma miejsce u progu
trzeciego milenium4. Postmodernizm łączy w sobie różne podejścia, wśród których
jednym z najistotniejszych stanowi eklektyzm, czyli Å‚Ä…czenie wielu odmiennych
koncepcji, wizji w jedną całość. Na tym tle należy podkreślić, że eklektyzm nie jest
niczym nowym, nie jest wymysłem ani nowoczesnym, ani  postnowoczesnym .
Jak podpowiada historia, pojawiał się zawsze, gdy jakiś model kultury dobiegał
kresu lub wtedy, kiedy w kulturze zwyciężały tendencje odśrodkowe, sprzyjające
zapożyczeniom i kompilacjom (eklektyczną była m.in. kultura schyłku
rzymskiego antyku). Współczesny, postmodernistyczny eklektyzm przybiera
jednak własne, właściwe sobie formy. Odwołuje się przy tym przede wszystkim
do stanu aktualnego. Cóż zatem jest jego istotą? Francuski filozof J.F. Lyotard
stwierdza, że należy go postrzegać w  realizmie pieniądza , w sytuacji, kiedy
 [& ] pod nieobecność kryteriów estetycznych ocenianie wartości dzieł staje się
możliwe i użyteczne tylko wedle zysku, jaki przynoszą (La condition
postmoderne, Paris 1979).
W związku z powyższym, postmodernizm jako nurt w filozofii opowiada się
za relatywizmem, ponieważ jest wrogiem idei wyłącznej, obiektywnej, zewnętrznej
i transcendentnej prawdy. Przedmiotem  postmodernistycznej debaty
prowadzonej między przedstawicielami różnych dyscyplin jest koncepcja świata
i człowieka wyrażona w filozofii określanej jako  oświeceniowa ,
 modernistyczna czy  nowożytna . Wzmagające się w drugiej połowie XX wieku
przekonanie, iż bagaż intelektualny pozostawiony przez wiek oświecenia
domaga się symbolicznej i politycznej rewolucji, otworzyło dyskusję, która 
zaczynając się od refleksji nad architekturą  wkrótce ogarnęła wszystkie
dziedziny humanistyki. Współcześni myśliciele krytyczni wobec
charakteryzujących oświecenie założeń i postulatów utrzymują zatem,
4
Początki postmodernizmu datowane są na lata 70-te XX wieku i wiążą się z prądem naukowym
mówiącym o budowie nowej, postindustrialnej cywilizacji ludzkiej. W literaturze przedmiotu,
postmodernizm definiowany jest poprzez analizowanie jego istoty i odrębności w stosunku
do obowiązujących dotychczas w naukach społecznych paradygmatów.
10
Moduł 6 Przełom wieków
iż w kontekście przyszłości ludzkości należy je  przeboleć (Vattimo
za Heideggerem),  zdekonstruować (Derrida) lub  zresygnifikować (Foucault).
Zwolennicy bardziej wyważonego podejścia zalecają zaś wobec tej tradycji
 liberalnÄ… ironiÄ™ (Rorty) lub tylko  krytykÄ™ (Habermas). Dotyczy to roli i miejsca
człowieka w świecie, jak i systemów politycznych, demokracji, wolnego wyboru,
praw i restrykcji umożliwiających działania państw, narodów, grup społecznych,
jednostek w rzeczywistości społecznej przełomu XX-XXI wieku.
To, co tworzy postmodernizm jako zjawisko intelektualne, stanowi przy tym raczej
pewien ukryty element  krytyczny ,  wywrotowy czy  przezwyciężający , od początku
towarzyszący nowożytnej myśli, a nie kategorię periodyzacyjną. Na idee określane
jako postmodernistyczne należy zatem spojrzeć z punktu widzenia porządku
filozoficznego, a nie historycznego  tak jak na filozoficznÄ… rozmowÄ™ toczÄ…cÄ… siÄ™
od Kartezjusza przez Kanta i Hegla do Nietzschego i dalej, a nie radykalnÄ… zmianÄ™
paradygmatu. W związku z tym debata, o której mowa jest tylko nowym fragmentem
odwiecznej  konwersacji ludzkości , a nie  zerwaniem z tradycją czy  początkiem
nowej epoki . Postmodernizm nie jest zatem wyborem ani pewnÄ… konkretnÄ…, Å‚atwo
definiowalnÄ… opcjÄ… filozoficznÄ…, wyrazem  ducha epoki . W pierwszym wypadku, jak
się wielokrotnie okazywało, zupełnie nie wiadomo, kogo zaliczyć w poczet
postmodernistów, a podejmowane dotychczas próby przeprowadzenia takiej
klasyfikacji szybko okazywały się nieskuteczne. Ci filozofowie, których obdarzano
etykietką  postmodernisty , albo się na nią nie zgadzali, albo nawet w ogóle nie
używali tego terminu w swoich pracach5.
Wyrazem postmodernistycznych wizji człowieka we współczesnym świecie jest
jego indywidualistyczna koncepcja, mówiąca że wolność i nieskrępowana
przymusem politycznym działalność jednostek mają wartość nadrzędną i są
najbardziej pewnym z
ródłem postępu we wszystkich sferach życia zbiorowego6.
Stało się to przesłanką sformułowania koncepcji stosunków społecznych, w których:
5
Autor niniejszej pracy nie określa postmodernizmu mianem  ducha epoki , chociaż zgadza się,
że radykalizacja różnych form podejrzliwości wobec koncepcji świata i człowieka, wyrażonej w myśli
określanej jako  oświeceniowa ,  modernistyczna czy  nowożytna , stanowi od kilkudziesięciu lat
 ducha filozofii .
6
Zasady te znalazły swój wyraz w neoliberalnym podejściu dwudziestowiecznych politologów
i socjologów: J. Habermansa, M Bertranda, R. Dahrendorfa oraz B. Barbera. Wyrażają one dążenie
11
Moduł 6 Przełom wieków
çÅ‚ wolność i tolerancja sÄ… niepodważalnymi priorytetami, imperatywami
działania rządów liberalnych;
çÅ‚ jednostka ma prawo do rozwoju indywidualnego poprzez rozwój polityczny
i ekonomiczny;
çÅ‚ polityka rzÄ…dów demokratycznych wyraża ideÄ™ kompromisu na rzecz
realizacji interesów, zapewnienia potrzeb, określania celów.
Te koncepcje wyrażane są w działalności państw tworzących cywilizację zachodnią.
Jest to szczególnie widoczne w kontekście demokratyzacji stosunków
międzynarodowych oraz realizowaniu w nich ideału demokracji. W związku z tym,
wpływ postmodernistycznej wizji stosunków międzynarodowych, a szerzej
społecznych polega na takim ich kształtowaniu, które zapewnia w ujęciu teorii
demokracji: partycypację i reprezentatywność, w wymiarze wewnętrznym
i zewnętrznym, jednostek, grup społecznych, rządów. Odrzucane są bowiem w nich:
przymus i ograniczenia nakładane przez sprzeczne z wyznawanymi w świecie
Zachodu wartościami.
Postmodernistyczne postrzeganie rzeczywistości społecznej w ujęciu zachodnich
przedstawicieli nauk wiąże się z:
çÅ‚ eliminacjÄ… użycia siÅ‚y i przemocy, a tym samym wyeliminowaniem
hegemonii, na rzecz wzmocnienia rozwiązań normatywnych
i instytucjonalnych, co odpowiada postulatowi realizacji wolności
i demokracji;
çÅ‚ likwidacjÄ… nierównoÅ›ci rozwojowych wÅ›ród paÅ„stw tworzÄ…cych spoÅ‚eczność
międzynarodową, co odpowiada likwidacji różnic społecznych, zarówno
między jednostkami, jak i grupami społecznymi;
çÅ‚ rozwojem i tworzeniem wspólnot ponadnarodowych  Å‚Ä…czÄ…cych rzÄ…dy,
grupy społeczne, jednostki  co wiąże się z samookreśleniem,
potwierdzeniem indywidualnej, jednostkowej wartości narodów, grup
społecznych w środowisku międzynarodowym;
do upodmiotowienia jednostki oraz nadania jej stosownych ram społecznych, gwarantujących zarówno
indywidualną wolność, jak i możliwość działania.
12
Moduł 6 Przełom wieków
çÅ‚ zapewnieniem stabilnoÅ›ci miÄ™dzynarodowej poprzez procesy
internacjonalizacji, instytucjonalizacji, oddziaływań i współzależności
międzynarodowych, co odpowiada idei kompromisu na rzecz realizacji
interesów, zapewnienia potrzeb, określania celów;
çÅ‚ zapewnieniem możliwoÅ›ci wpÅ‚ywu i dziaÅ‚ania jednostek, grup spoÅ‚ecznych
oraz rządów, co wiąże się z gwarancjami indywidualnych wolności
politycznych, ekonomicznych, społecznych i kulturowych we współczesnym
świecie.
W tym miejscu warto odnieść się do najistotniejszych zasad wyrażanych
w postmodernistycznych wizjach rzeczywistości społecznej. Są to: pokój
bezpieczeństwo, sprawiedliwość, równość, suwerenność, godność ludzka,
solidarność, przyjaz
ń, prawa człowieka, przestrzeganie umów społecznych,
współpraca, współdziałanie. Umożliwia to konstatację, że obowiązujące
w stosunkach społecznych zasady wyrażają podejście, w oparciu o które
formułowana jest wizja współczesnej rzeczywistości społecznej. Na tym tle warto
odnieść do zasad określających współczesne stosunki międzynarodowe. Są to:
çÅ‚ równouprawnienie i samostanowienie narodów;
çÅ‚ suwerenna równość paÅ„stw;
çÅ‚ wykonywanie zobowiÄ…zaÅ„ miÄ™dzynarodowych;
çÅ‚ powstrzymywanie siÄ™ od groz
by użycia siły bądz
jej użycia;
çÅ‚ rozwiÄ…zywanie sporów Å›rodkami pokojowymi;
çÅ‚ współpraca zgodnie z reguÅ‚ami okreÅ›lonymi w Karcie NZ.
Zapewnienie bytu i rozwoju państw poprzez współpracę i współdziałanie jest
w tym kontekście urzeczywistnieniem postmodernistycznej wizji stosunków
międzynarodowych. Urzeczywistnienie tej wizji następuje dzięki przekształceniom
wewnętrznym państw autorytarnych lub totalitarnych pod wpływem państw
demokratycznych. Dla państw demokratycznych niesie to z sobą szereg implikacji
i m.in. oznacza konieczność wywierania przez rządy liberalne wpływu pośredniego
i bezpośredniego na rządy autokratyczne i totalitarne:
13
Moduł 6 Przełom wieków
çÅ‚ politycznego, polegajÄ…cego na upowszechnianiu wzorców liberalnych
związanych z wolnością indywidualną jednostek oraz wolnością grup
społecznych;
çÅ‚ ekonomicznego, poprzez wÅ‚Ä…czenie w obieg gospodarki Å›wiatowej
zbudowanej
na wartościach liberalnych;
çÅ‚ spoÅ‚ecznego i kulturowego, polegajÄ…cego na rozpowszechnieniu demokracji
jako sposobu na eliminację wewnętrznych sporów, konfliktów i wojen;
çÅ‚ militarnego, poprzez groz
bę użycia siły lub jej użycie w przypadku
niedotrzymywania norm i standardów określonych w Karcie NZ oraz licznych
konwencjach międzynarodowych.
Biorąc pod uwagę istniejące różnice społeczne, kulturowe, cywilizacyjne wpływ
postmodernistycznego podejścia do rzeczywistości społecznej jest niezwykle
problematyczny. Wiąże się bowiem ze zmianami w świadomości jednostek, grup
społecznych, rządów. Napotyka przy tym na przeszkody natury mentalnej związane
z percepcją rzeczywistości społecznej. Wynika to z kilku przyczyn natury:
çÅ‚ spoÅ‚eczno-politycznej, wymiaru wewnÄ™trznego i zewnÄ™trznego roli i miejsca
jednostek, grup społecznych w rzeczywistości społecznej;
çÅ‚ spoÅ‚eczno-historycznej, zwiÄ…zanej z uwarunkowaniami, procesami
historycznymi i politycznymi występującymi zarówno w przestrzeni, jak
i czasie;
çÅ‚ spoÅ‚eczno-ekonomicznej, zwiÄ…zanej z czynnikami ekonomicznymi, na tle
dostępu do dóbr i ich podziału;
çÅ‚ spoÅ‚eczno-kulturowej, wyrażanej w rozwoju spoÅ‚ecznym i cywilizacyjnym
jednostek oraz grup społecznych;
çÅ‚ psychologicznej, stanowiÄ…cej pochodnÄ… zmian w mentalnoÅ›ci spoÅ‚eczeÅ„stw,
w tym postrzegania rzeczywistości międzynarodowej przez jednostki i grupy
społeczne.
Przeciw postmodernizmowi jako prądowi filozoficznemu posiadającemu niezależnie
od pozytywnych również negatywne przejawy występują liczne autorytety. W swojej
14
Moduł 6 Przełom wieków
ostatniej, ogłoszonej w dwudziestolecie pontyfikatu, encyklice Fides et ratio,
Jan Paweł II oskarża filozofię postmodernizmu o sprzyjanie nihilizmowi,
potęgowanie  kryzysu sensu poprzez odrzucenie fundamentów moralnych
i zanegowanie prawdy obiektywnej7. Należy jednak podkreślić, iż papież nie tyle
atakuje postmodernizm, ile wyraża obawy co do kierunku zmian
cywilizacyjnych. Przedmiotem refleksji jest zatem bardziej charakter naszej
postmodernistycznej epoki, której zagraża obok kryzysu sensu kryzys wiary, niż
postmodernizm jako mniej lub bardziej konkretny nurt filozoficzny. Przedmiotem
troski papieża jest bardziej dezorientacja człowieka współczesnego, syndrom
zagubienia, poczucie chaosu oraz degradacja wartości niż meandry wywodów
postmodernistycznych filozofów. Problemy te są szczególnie istotne w kontekście
postmodernistycznych koncepcji stosunków społecznych. Ekspansja
postmodernizmu wiązanego z liberalizmem u progu XXI wieku uległa bowiem
zahamowaniu, budzi także coraz więcej zastrzeżeń wśród społeczności, które
opierają swą tożsamość na innych niż obowiązująca w cywilizacji zachodniej
wartościach.
Rozwiązaniem istniejących paradoksów na tle percepcji i działań państw, narodów,
grup społecznych, jednostek może być to, co J. Gray określa mianem nowego
pluralizmu. Zakłada on równoległe istnienie, niezależnie od siebie, wzajemnie
wykluczających się systemów wartości. Podobnie bowiem jak S. Huntington, J. Gray
konstatuje fundamentalną odmienność kultur wynikającą m.in. z czynników:
çÅ‚ narodowoÅ›ciowych, bÄ™dÄ…cych pochodnÄ… dążeÅ„ spoÅ‚ecznoÅ›ci lub ich części
do uzyskania podmiotowości, utrzymania lub poszerzenia zakresu swobody
działania w ramach istniejących lub kreowanych struktur władzy państwowej,
stosunków międzynarodowych;
çÅ‚ ideologicznych, bÄ™dÄ…cych konsekwencjÄ… przyjÄ™cia okreÅ›lonych idei
i wartości politycznych decydujących o postrzeganiu stosunków
międzynarodowych, systemu politycznego, ekonomicznego i normatywnego;
7
Analizując postawy wobec samego siebie, jak również świata i życia postmoderniści uznają,
że wszystkie wyobrażenia, wszystkie zjawiska są równie istotne, w równy sposób zasługujące
i niezasługujące na uwagę. W związku z tym lubują się w pluralizmie perspektyw poznawczych,
paradoksach, problemach niewspółmiernych do wagi, twierdząc, iż niewspółmierność sprawia
niemożność sformułowania jednego kryterium oceny zjawisk i procesów.
15
Moduł 6 Przełom wieków
çÅ‚ religijnych, wynikajÄ…cych z percepcji rzeczywistoÅ›ci poprzez pryzmat wiary,
a tym samym przyjęcia określonej postawy wyrażanej w aprobacie bądz

negacji rzeczywistości, środowiska międzynarodowego.
W związku z tym jest to koncepcja  modus vivendi pluralism , która stanowi wyraz
przekonania, że nie można liczyć na to, iż istniejące różnice przejawem jedności
w wielości. Różnice są bowiem tak głębokie, że nie sposób ich pokonać wyłącznie
poprzez propagowanie postmodernistycznych wizji. Stąd też racjonalnym
rozwiązaniem jest afirmacja istniejących różnic politycznych, ekonomicznych,
społecznych i kulturowych oraz dążenie na tym tle do eliminacji istniejących
i potencjalnych konfliktów.
Dokonując podsumowania zjawiaska postmodernizmu należy stwierdzić,
iż koncepcja ta zasadniczo przynależy do państw tworzących cywilizację
zachodnią, a wśród nich do państw europejskich. Jest rzeczą znamienną,
że w tej grupie państw koncepcje związane z postmodernizmem są najpełniej
realizowane i wdrażane. Jest to wynikiem wielu czynników, jednak wśród nich
najważniejsze jest przekonanie, że tylko w oparciu o nie istnieje możliwość
ochrony wartości, realizacji interesów, zapewnienia potrzeb oraz osiągnięcia
wyznaczonych celów w sposób kolektywny, respektujący indywidualne
i zbiorowe interesy. Postępowanie państw cywilizacji zachodniej w rzeczywistości
społecznej  narodowej i międzynarodowej  skłania przy tym do refleksji, że
dokonanie tego jest niezwykle trudne  przede wszystkim z uwagi na przekonania
licznych przedstawicieli elit politycznych oraz wpływowych ośrodków naukowych,
upatrujÄ…cych w istniejÄ…cej w dobie zimnej wojny formule  my  oni sposobu
na ułożenie stosunków w pozimnowojennej rzeczywistości międzynarodowej.
16
Moduł 6 Przełom wieków
3. Wizje przyszłości
Współczesny świat określają trendy związane z rozwojem cywilizacji, nauki, techniki.
Trendy te wpływają na kształt i charakter wizji przyszłości rysowanych przez
naukowców, futurologów w kontekście rozwoju nanotechnologii, biologii
molekularnej, sztucznej inteligencji, inżynierii kwantowej. W związku z tym,
często odmienne koncepcje człowieka, jego roli i miejsca w świecie, wszechświecie
wiążą się z perspektywami historycznymi opartymi na współczesnym stanie rozwoju
politycznego, militarnego, ekonomicznego, społeczno-kulturowego. Wśród nich
na szczególną uwagę zasługuje człowiek i jego otoczenie. Współcześni badacze
wskazują, że ludzki organizm i jego otoczenie w najbliższych kilkudziesięciu
latach zostaną całkowicie przeobrażone i usprawnione8. Nauki kognitywne
(wiedza o procesach myślenia w aspekcie filozoficznym i fizjologicznym)
pozwolą na rozwój sztucznej inteligencji w oparciu o nanotechnologię9. Rozwój
ten w zamyśle naukowców sprawi, że biologia molekularna, sztuczna
inteligencja, inżynieria kwantowa przyczyni się do przezwyciężenia istniejących
barier i ograniczeń w rozwoju człowieka, umożliwiając mu podbój wszechświata.
Głównym czynnikiem sprawczym ewolucji człowieka mają być
w niedługim czasie inteligentne, samorozwijające i samopowielające się maszyny10.
W zamyśle, mają one pozwolić na przezwyciężenie barier i ograniczeń powstałych
w skutek ewolucji i determinujących możliwości człowieka. W rezultacie
prowadzonych obecnie badań ma powstać nowy organ komunikacyjny,
8
Według autorów raportu Połączenie technologii dla poprawy ludzkich możliwości, sporządzonego
przez 50 naukowców na zlecenie Narodowej Fundacji Nauki i Ministerstwa Handlu USA
w najbliższych dekadach możliwe będzie wytworzenie technologii, dzięki którym pojawi się nowy
człowiek, wszechstronny tytan intelektu, będący mistrzem w wielu dziedzinach jednocześnie. Jak
twierdzą autorzy raportu, połączenie nauk może zapoczątkować Nowy Renesans opierający się na
scaleniu nauki i technologii, które skoncentrowane będą na człowieku, oferując mu nowe możliwości
techniczne. Rekomendacje tego raportu zostały zaaprobowane przez amerykańską administrację
w kontekście planowanych środków finansowych przeznaczonych na rozwój programów badawczych.
9
Nanotechnologia jest nauką o świecie istniejącym na poziomie nanometra  jednej miliardowej
metra. My sami  i wszystko co nas otacza  składamy się z bloków materii, te zaś z cząsteczek
funkcjonujÄ…cych w strefie nano.
10
J.S. Albus z National Institute of Standards and Technology uważa, że możliwość samoreplikacji
maszyn została już częściowo sprawdzona w praktyce: komputery uczestniczą rutynowo w produkcji
komputerów, są niezastąpione w projektowaniu, testowaniu, wytwarzaniu, programowaniu
i serwisowaniu, a w skali globalnej inteligentne fabryki produkujÄ… elementy innych inteligentnych
fabryk. Maszyny będą się więc wytwarzały same, podobnie jak robią to żywe organizmy.
17
Moduł 6 Przełom wieków
umożliwiający łączność głosową, wizualną i tekstową, współpracujący z systemami
informacji geograficznej, posiadajÄ…cy najdrobniejsze informacje o kuli ziemskiej,
mających na niej miejsce zjawiskach, zdarzeniach, procesach11. Dzięki temu
następna generacja maszyn ma być obsługiwana bezpośrednio przez ludzki układ
nerwowy (mamy sterować narzędziami bezpośrednio myślą, bez pomocy mięśni).
Konwergencja nanotechnologii, biologii molekularnej, sztucznej inteligencji, inżynierii
kwantowej ma stworzyć nowe narzędzia i metody, które umożliwią kontrolę ludzkiego
organizmu na najniższym poziomie, wewnątrz komórek. Stąd też dużą wagę
przywiązuje się do badań nad komórkami macierzystymi. Dzięki nim będzie można
hodować naturalne organy, których organizm nie odrzuci. W wizjach przyszłości
system biosensorów sprzężonych z komputerem będzie stale monitorować ich pracę,
sztuczne organy oraz cały organizm. Dzięki rozszyfrowaniu ludzkiego genomu
w najbliższych dziesięcioleciach prowadzone będą dalsze badania nad chorobami
genetycznymi. Rozwój nanotechnologii ma ułatwić ich pokonanie. Zastosowanie
nowych technologii ma również pozwolić na rozwój nowych technik walki
na przyszłych polach bitew. Tradycyjnych żołnierzy w większości mają zastąpić
urządzenia wyposażone w sztuczną inteligencję  bezzałogowe samoloty, czołgi
i łodzie podwodne12. Wojny zaś mają być w znacznej części toczone w tzw.
cyberprzestrzeni (przestrzeni informatycznej lub wirtualnej)13.
11
W związku ze swoimi funkcjami organ ten ma się stać nieodłącznym przewodnikiem wskazującym
drogę zawsze i w każdych warunkach; zdobywającym dla użytkownika wszelkie informacje w sieciach
komputerowych, ostrzegającym go przed zagrożeniami biologicznymi, chemicznymi i radiacyjnymi,
przypominający ważne terminy, tłumaczący rozmowy z cudzoziemcami i wyjaśniający trudne słowa
w rozmowach ze specjalistami. Częścią tego systemu ma być awatar  obraz danej osoby ukazujący
się na monitorze albo  w wersji trójwymiarowej  w przestrzeni. Awatar będzie reprezentował
konkretnÄ… osobÄ™ w rozmowach z ludz
mi, na konferencjach i w urzędach. Komunikator będzie
zagnieżdżony we wnętrzu komputera odzieżowego, który będziemy zawsze nosić przy sobie jako
element ubioru.
12
Nowe, testowane i wytwarzane obecnie specyfiki i technologie mają sprawić, by żołnierze walczyli
przez tydzień bez snu, ich mundury przypominały skórę kameleona, przystosowując samoczynnie
swój wygląd do otoczenia, stając się nawet niewidzialnymi dla przeciwnika. Ubrania polowe
wyposażone mają być w liczne czujniki wykrywające niebezpieczne bakterie, związki chemiczne
i promieniowanie radioaktywne. Wszystko to ma być połączone z komputerem stanowiacym element
munduru, i z centrum dowodzenia  dzięki czemu dowódcy będą mieli kompletną informację z pola
walki. Piechota i komandosi wyposażeni zostaną w dodatkowe szkielety  system wzmocnień
i siłowników rozmieszczonych wzdłuż ciała, sprawiający, że żołnierz stanie się quasicyborgiem.
13
Cyberprzestrzeń  to przestrzeń otwartego komunikowania się za pośrednictwem
połączonych komputerów i pamięci informatycznych pracujących na całym świecie. Termin ten
został użyty w 1984 r. przez Williama Gibsona w powieści fantastyczno-naukowej zatytułowanej
Neuromancer. Oznaczał on świat numerycznych sieci traktowanych jako pole bitwy, na którym
ścierają się światowe koncerny. Stawka, o jaką walczą, to nowa granica gospodarcza i kulturowa.
18
Moduł 6 Przełom wieków
W kontekście rozwoju nauk kognitywnych, naukowcy zapowiadają ich dalszy
dynamiczny postęp. Dzięki kwantowej teorii materii, teorii życia uwzględniającej
strukturę DNA, technice komputerowej, podejmowane są obecnie próby stworzenia
podstaw do zrozumienia natury materii, życia i inteligencji. W perspektywie ma to
umożliwić przeniesienie całej zawartości ludzkiego umysłu do jednostki
technicznej. Oznaczałoby to odwzorowanie w elektronicznym nośniku informacji
pamięci oraz wszystkich połączeń neuronowych związanych z zachowaniem
tożsamości i osobowości. Dzięki temu zabiegowi jednostkowa świadomość
teoretycznie mogłaby istnieć do końca wszechświata.
Gwałtowny rozwój mediów elektronicznych i dynamiczna ekspansja technologii
informacyjno-komunikacyjnych zrewolucjonizowały wszystkie niemal dziedziny życia
człowieka. Za ich sprawą odmiennie niż w przeszłości funkcjonuje nauka, praca oraz
czas. Nowe media stworzyły podstawy dla bardzo znaczących przeobrażeń
społecznych. W szczególności, rozwój nowych technologii informacyjnych
i komunikacyjnych uruchomił i w dalszym ciągu generuje proces, który określa się
dziś powszechnie mianem rewolucji elektronicznej. Proces ten przeistacza światową
gospodarkę, a także kulturę w stopniu równie znaczącym i równie daleko sięgającym,
jak miniona rewolucja przemysłowa. Wszystko to razem sprawia, że tradycyjne
społeczeństwo industrialne, którego strukturę i reguły funkcjonowania jako
zbiorowość znamy, przyswoiliśmy oraz które zdołaliśmy przemienić w sprawdzoną,
przewidywalną rzeczywistość ulega postępującej, nieprzerwanej i nadzwyczaj
szybkiej transformacji, przeobrażając się w nową formę organizacji życia 
społeczeństwo informacyjne14. Wszystkie te zmiany doprowadziły do wykształcenia
się zupełnie nowych form komunikowania, do rozwoju nowych instytucji, które
podtrzymują te procesy komunikacyjne, jak również do pojawienia się nowych
sposobów wykorzystywania informacji15. Telewizja, która tradycyjnie była uznawana
Cyberprzestrzeń Gibsona uwidacznia zmienną, zazwyczaj ukrytą geografię informacji. Termin ten
został natychmiast przyjęty przez użytkowników i twórców sieci numerycznych. Obecnie występują
liczne prądy literackie, muzyczne, artystyczne czy nawet polityczne odwołujące się do  cyberkultury .
14
Pojęcie społeczeństwa informacyjnego wywodzi się z Japonii. Pierwszy użył je Tadao Umesamo
w roku 1963, spopularyzował Kenichi Koyama, a do obszernych badań projektujących transformacje
zmierzające właśnie ku społeczeństwu informacyjnemu zastosował tę kategorię Yuji Masuda.
Do Europy pojęcie dotarło w końcu lat siedemdziesiątych XX w., a w ciągu kolejnej dekady
upowszechniło się także i w Stanach Zjednoczonych.
15
Społeczeństwo informacyjne oznacza możliwość szerokiego dostępu do informacji, usług oraz
rozrywki na życzenie, możliwość interakcji i swobodnego operowania danymi, przeprowadzania
19
Moduł 6 Przełom wieków
za medium posiadające największe znaczenie społeczne jest dziś powoli wypierana
przez komunikowanie internetowe bÄ…dz
też przeobraża się pod wpływem Internetu w
przekaz
nik multimedialny, telewizjÄ™ interaktywnÄ…16.
W związku z powyższym, rozwój nauki i techniki sprawia, że zmienia się kształt
i charakter więzi społecznych. Trend ten wiąże się przede wszystkim
z  mediami elektronicznymi , wśród których naczelną rolę odgrywa  ze względu na
zasięg oddziaływania z jednej, a właściwości samego przekazu z drugiej strony 
telewizja. Media te tworzą ogromną sieć neuroelektroniczną, która stanowi
przedłużenie systemu neurosensorycznego człowieka i rozszerza jego zasięg na cały
świat. Ta wszechobejmująca sieć łącząca nas z całym światem
i wszystkimi ludz
mi stwarza uniwersalną wspólnotę przeżywania nieustannie
zmieniającej się  mozaiki wszystkiego, co się na całym świecie dzieje. Implikuje to
w szczególności pewną specyficzną, radykalnie odmienną od wszystkich znanych
dotychczas, organizację czasowo-przestrzenną świata. W przeciwieństwie
do dawnych kultur, których świat uporządkowany był przede wszystkim przestrzennie
 przez kierunki i odległości w przestrzeni  cywilizacja ery elektronicznej neutralizuje
w znacznej mierze porządek przestrzenny świata, skupiając uwagę człowieka na
jego aktualności i zmienności17. Dokonuje to istotnych przewartościowań w sferze
mentalnej człowieka, więzi, które go łączą z innymi.
rozmaitych operacji na odległość, komunikowania w dowolnej chwili i z dowolnego miejsca świata
połączonego w wirtualną całość za pomocą sieci telekomunikacyjnej. Oznacza ono również integrację
trzech sektorów: technologii informacyjnej, telekomunikacji oraz ekonomii. W konsekwencji
wprowadza w ten układ także kulturę, we wszystkich jej przejawach i zakresach. Dalszy rozwój
społeczeństwa informacyjnego ma uczynić wskazane wyżej możliwości dostępnymi dla wszystkich
podmiotów struktury społecznej: indywidualnych obywateli, wielkich międzynarodowych korporacji,
małych przedsiębiorstw, administracji różnego szczebla itd.
16
Internet jako globalna sieć komunikacyjna zyskał na znaczeniu od chwili, kiedy Tim Berners-Lee
stworzył w 1990 roku język komputerowy łączący teksty, obrazy i dz
więki  HTML (Hypertext Markup
Language). Od tego czasu pojawiła się możliwość lokowania w Internecie baz danych (stron
internetowych, witryn, websites), interaktywnie dostępnych dla każdego odbiorcy, niezależnie od jego
miejsca pobytu w ramach funkcjonowania układu telekomunikacyjnego. Granice te zaczynają dziś
wyznaczać obszar cywilizowanego świata, będąc równoznacznymi z granicami cyberkultury. Obok
wymiany informacji za pomocą poczty elektronicznej, dzięki WWW udostępniono informacje również
w nowym, innym trybie  na życzenie. Coraz bardziej aktywną rolę w tak kształtowanych formach
komunikowania społecznego zaczął zatem odgrywać nie, jak dotychczas, nadawca komunikatu, lecz
jego odbiorca, który stawał się równocześnie inicjatorem, koordynatorem i beneficjantem wydarzeń
komunikacyjnych.
17
Wprowadzenie regularnego rozpowszechniania wiadomości bieżących ze świata oznacza
zniesienie jednolitego porządku czasowo-przestrzennego. Informacja prasowa wyodrębnia obszar
świata aktualnego, wykraczający przestrzennie poza obszar obecności przestrzenno-czasowej, tzn.
stwarza niezależną od dawnego uporządkowania opozycję między tym, co aktualne  obecne
20
Moduł 6 Przełom wieków
Towarzyszący rozwojowi technik informatycznych rozwój cyberkultury staje się
czynnikiem pogłębiającym nierówności i wykluczenia zarówno klas w ramach danego
społeczeństwa, jak i biednych narodów w społeczności międzynarodowej. Stanowi to
jeden z trendów współczesnego świata. Dostęp do cyberkultury wymaga, bowiem
infrastruktury umożliwiającej komunikację. Jest to kosztowne dla regionów
rozwijających się oraz wymaga opanowania umiejętności niezbędnych przy montażu
i utrzymaniu ośrodków-serwerów. Ponadto występują liczne ograniczenia
instytucjonalne, polityczne i kulturowe uniemożliwiające interaktywne komunikowanie
się wspólnot ponad wszelkiego rodzaju granicami. Należy przy tym podkreślić,
że cyberkultura obejmuje wiedzę, jak i wszystkie herezje. Dokonuje przemieszania
obywateli i barbarzyńców, ignorantów i uczonych. W przeciwieństwie do klasycznego
uniwersalizmu jej granice sÄ… niewyraz
ne, ruchome i tymczasowe. Na tym tle pojawia
się istotny problem edukacyjny związany z kształtowaniem postaw18.
W oparciu o zarysowany powyżej trend prognozowane jest ukształtowanie się
społeczeństwa informacyjnego podzielonego na trzy klasy: na najniższym
poziomie klasa proletariuszy niemających dostępu do komputerów (a tym
samym do wiedzy) i uzależnionych całkowicie od przekazu audiowizualnego,
czyli telewizji; na poziomie średnim klasa specjalistów, która umie korzystać
z komputera, lecz jej zasoby nie pozwalajÄ… na czerpanie ze wszystkich
dostępnych (płatnych) z
ródeł oraz klasa wyższa, dysponująca pełną wiedzą
informacyjnie w obiegu publicznym  a tym, co nieaktualne. Jest to zarazem oddzielenie aktualnych
spraw publicznych i oficjalnych od spraw partykularnych, znanych z doświadczenia oraz prywatnego,
nieinstytucjonalnego obiegu informacji. Te dwa podziały naruszają wyraz
nÄ… dawniej i rygorystycznÄ…
hierarchię wiadomości  i odpowiadających im zjawisk.  Mozaikowość przekazu prasowego, którą
podkreśla wielu teoretyków komunikacji masowej, oznacza bowiem zestawienie na jednej
płaszczyz
nie wszelkich wiadomości aktualnych (jednakowo aktualne i ważne publicznie są informacje
o wystawie psów, międzynarodowej umowie gospodarczej, przewrocie w Chile, lansowanych
w Londynie kostiumach kÄ…pielowych, zbudowaniu nowego obserwatorium astronomicznego we Francji
czy suszy w Iranie).
18
Przez Internet możemy dotrzeć do mnóstwa z
ródeł o jawnej inspiracji neonazistowskiej,
antysemickiej, rasistowskiej itp. Jedne możemy rozpoznać bez trudu po nazwiskach, obrazach
(swastyki, zdjęcia Hitlera itd.), innych nie sposób poznać na pierwszy rzut oka. Zwykle przedstawiają
się one jako nierasistowskie i z pozoru zajmują się ogólnie książkami z dziedziny historii;
w rzeczywistości jednak bronią na przykład poglądu, że nie istniały obozy masowej zagłady
i dostarczają na to dowodów, które w pierwszej chwili wydają się wiarygodne. Pomijają przy tym
milczeniem prace, które wskazują na to, że poważna historiografia rozprawiła się albo rozprawia
z takimi poglądami. Człowiek wykształcony bez trudu rozpoznaje ideologiczną orientację każdego, kto
 przemawia przez Internet, warto jednak zastanowić się, kto da rozeznanie użytkownikom gorzej
do tego przygotowanym.
21
Moduł 6 Przełom wieków
oraz korzystajÄ…ca z niej w celu zapewnienia swej pozycji. Ta sytuacja wskazuje na
zasadniczy problem nowego społeczeństwa informacyjnego, który sprowadza się
do tego, jak zapewnić każdemu obywatelowi możliwość dostępu do zasobów wiedzy.
Determinuje to kształt społeczeństwa obywatelskiego przyszłości. Na tym tle
prognozy mówiące o przekształceniach struktur społecznych wysoko rozwiniętych
państw w formule 20:80 (20 procent wysokowyspecjalizowanych osób, 80 procent
nieposiadających zatrudnienia oraz perspektyw bytu i rozwoju) sprawia, że kwestie
reprezentatywności i udziału w sprawowaniu władzy politycznej są niepewne. Postęp
cywilizacji może bowiem oznaczać powrót do struktur społecznych znanych
w starożytności (Imperium Rzymskie) lub w średniowieczu (chleba i igrzysk).
W związku z powyższym, wizje przyszłości związane z rozwojem cywilizacji,
nauki, techniki zależą od tego, w którym kierunku ewoluować będzie byt
i rozwój człowieka. Niezależnie od aspektów pozytywnych, związanych z postępem,
może bowiem dojść do sytuacji, w której niewielka część społeczeństw czerpać
będzie z tego korzyści. Kwestie te determinują sferę polityczną, militarną,
ekonomiczną, społeczno-kulturową państw, grup społecznych, jednostek. Nie jest
bowiem rzeczą pewną, czy nie nastąpi konfrontacja między wysokorozwniętymi
grupami społecznymi a niskorozwiniętymi, tak w skali globu między północą
a południem, jak i w ramach państw wysokorozwiniętych. W związku z tym obraz
rzeczywistości jest niejednoznaczny i zależy od:
çÅ‚ oceny zjawisk, procesów, zdarzeÅ„ przez podmioty polityki;
çÅ‚ odbioru zjawisk, procesów, zdarzeÅ„ przez poszczególne narody;
çÅ‚ oceny indywidualnej zjawisk, procesów, zdarzeÅ„.
Tym niemniej, odniesienie do wizji człowieka, jego roli i miejsca w świecie przyszłości
wiąże się z działaniami, które mają miejsce w teraz
niejszości,
w każdej ze sfer aktywności państw: politycznej, ekonomicznej, społecznej
i kulturowej. Znacząca i zasadnicza dla kierunków tych działań jest przy tym postawa
opinii publicznej. Biorąc pod uwagę jej wpływ, kształt przyszłego świata stanowi to
najważniejsze wyzwanie polityczne, społeczne, ekonomiczne, kulturowe oraz
moralne początków XXI wieku. Sprostanie temu wyzwaniu przesądzi o wyborze
określonej rzeczywistości, warunków dla przyszłych pokoleń.
22