pokora i bunt Nieznany

Pokora i bunt jako dominuj�ące postawy cz�łowieka wobec Boga w poznanych utworach

M I T O L O G I A I B I B L I A

Literatura mitologiczna prezentuje bogów greckich, którzy s�ą ogromnie podobni do ludzi, maj�ą te same pragnienia, namiêtnoœci, rywalizuj�ą o wzglêdy Zeusa, zazdroszcz�ą sobie, snuj�ą intrygi, dokonuj�ą zemsty, kochaj�ą i nienawidz�ą. Bogów greckich mo�żna przekupi�Ś, mo�żna wp�łyn�ą�Ś na ich decyzje. Bogowie pod wzglêdem estetycznym nie przewy�ższaj�ą ludzi, nie ma pomiêdzy nimi wielkiej ró�żnicy - bogowie s�ą tacy jak ludzie, a ludzie mog�ą by�Ś tacy jak bogowie.

Biblia w porównaniu z mitologi�ą wyró�żnia siê swoim monoteizmem. Jest przede wszystkim œwiêt�ą ksiêg�ą spo�łecze�ąstw chrzeœcija�ąskich, a tak�że w pewnej swojej czêœci - wyznawców judaizmu. Tym samym Biblia jest tak�że Ÿród�łem kultury moralnej, prezentuje wzorce postêpowania, kodeks dobra i z�ła. Ca�łe Pismo �łwiête traktuje o Bogu, Narodzie Wybranym, wierze.

P O K O R A

Cech�ą charakterystyczn�ą œredniowiecza jest teocentryzm, który oznacza umieszczenie w centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii Boga. Wszystkie dziedziny �życia znajdowa�ły siê pod wp�ływem œwiatopogl�ądu religijnego, wiêc motywy rozwijane w sztuce najczêœciej nawi�ązywa�ły do Biblii lub dzia�łalnoœci koœcielnej. Utwory te bezpoœrednio wp�ływa�ły na czytelnika, przedstawiaj�ąc mu postacie godne naœladowania, b�ądŸ te�ż potêpienia, wskazywa�ły konkretne wzorce i idea�ły.

Najwiêkszym idea�łem w œredniowieczu by�ł œwiêty, a w pierwszych wiekach œredniowiecza najlepiej by�ło jak by�ł to œwiêty - asceta. Asceza pokazana jest w anonimowym utworze Legenda o œw. Aleksym, jest to przyk�ład hagiografii. Legenda ta przedstawia �żywot œwiêtego: od narodzin, przez ma�ł�że�ąstwo ze œlubami czystoœci, ascezê i œmier�Ś.

Bardzo popularna by�ła filozofia œwiêtego Augustyna, który propagowa�ł prymat wiary nad rozumem. Augustyn szczêœcie widzia�ł w medytacji, w poznaniu Boga i w�łasnej duszy.

Nieco inna jest filozofia œwiêtego Tomasza z Akwinu. G�łosi�ł harmoniê, rozumny �ład œwiata, strukturê stworzon�ą przez Boga, w której ka�żdy element ma swoje miejsce (pojêcie drabiny bytów). Najwa�żniejsze w tej filozofii jest przezwyciê�żenie, prze�łamanie dualizmu cia�ła i duszy.

Inn�ą filozofiê stworzy�ł œw. Franciszek. G�łónymi za�ło�żeniami jego filozofii by�ły mi�łoœ�Ś, radoœ�Ś i ubóstwo. Mi�łoœ�Ś jest podstaw�ą wiary, jest to mi�łoœ�Ś do ka�żdej �żywej istoty jako do brata i siostry - dlatego potêpia�ł umartwianie cielesne. G�łosi�ł radoœ�Ś z faktu istnienia, z piêkna œwiata, z pracy, ze zwyk�łych obowi�ązków. �Życie œw. Franciszka i jego towarzyszy poznano na podstawie anonimowego dzie�ła Kwiatki œw. Franciszka.

Z kultur�ą religijn�ą œciœle by�ła zespolona kultura rycerska, dworska. W tych utworach motywem przewodnim nie jest gorliwa wiara, za to czêœciej mówi siê w nich o przygodach i czynach walecznych rycerzy, o turniejach, walkach. Jednak tutaj te�ż jest widoczny wszechobecny teocentryzm - Roland (Pieœ�ą o Rolandzie) g�łosi ha�ąbê dla pogan, prawo dla chrzeœcijan, a umieraj�ąc ofiarowuje Bogu praw�ą rêkawicê, chc�ąc pokaza�Ś przez to �że jest wasalem Boga.

Mi�łoœ�Ś skierowana do Boga, jako jedyn�ą prawdziw�ą mi�łoœ�Ś widzimy w utworze Sêpa Szarzy�ąskiego O nietrwa�łej mi�łoœci rzeczy œwiata tego. Barok w budowaniu swojej wizji Boga powróci�ł do œredniowiecza, nast�ąpi�ł powrót do tamtych idea�łów, filozofii.

Bóg nie odpowiedzia�ł dumnemu romantycznemu Konradowi (Dziady cz. IV), lecz odpowiedzia�ł skromnemu duchownemu, który nazywa siebie prochem i niczem - ksiêdzu Piotrowi. Prze�żywa on Widzenie - jest to mistyczne uniesienie, w efekcie ktorego dane jest ksiêdzu ujrze�Ś dzieje Polski i jej przysz�łoœ�Ś. Ksi�ądz widzi historiê Polski u�ło�żon�ą na wzór dziejów Jezusa - Polska Chrystusem narodów.

Hymn Smutno mi Bo�że (S�łowackiego) jest monologiem skierowanym do Boga. Bóg milczy, a cz�łowiek otwiera przed nim duszê.

Podobn�ą konstrukcjê ma Moja piosnka II Norwida, tutaj powtarzaj�ącym siê fragmentem jest Têskno mi, Panie.

Zygmunt Krasi�ąski Nie-boska komedia Wymowa dramatu jest taka, �że œwiat rozwija siê przez przelew krwi i niszczenie starych form - dlatego te�ż ludzie wszczynaj�ą rewolucjê - lecz bez oparcia w Bogu nie mo�że narodzi�Ś siê postêp, najwy�żej z�ło i kara. St�ąd w zako�ączeniu Nie-boskiej komedii o ostatecznym wyniku walki decyduje interwencja Boska.

Pozytywizm to kolejna epoka ukierunkowana na poznanie zmys�łowe, eksperymentalne, kult wiedzy, nauki. Takie has�ła epoki jak ewolucjonizm czy determinizm nie zostawiaj�ą ju�ż miejsca na rozwa�żania religijne.

Konopnicka (Rota) jest jedn�ą z nielicznych twórców tego okresu, którzy przypominaj�ą przywi�ązanie Polaków do wiary, do Boga - ka�żda strofa ko�ączy siê s�łowami Tak nam dopomó�ż Bóg!.

Bóg, honor i ojczyzna - te trzy wartoœci wyznacza�ły przez wieki �życie ka�żdego Polaka.

Andrzej Szczypiorski Pocz�ątek Przedstawiony jest tu portret Boga du�żo bardziej tolerancyjnego, ni�ż ludzi. Ten sam jest Bóg �żydów, chrzeœcijan - Ten, w którego wierzy siostra Weronika i Ten, w którego nie wierzy ateista Henryczek. To w�łaœnie Henryczek wiedzie z Bogiem najwiêksze spory (w wychodku) i toczy rozmowy jak bohater romantyczny, oskar�żaj�ąc go o niesprawiedliwoœ�Ś. Dyskusyjna jest tu postawa siostry Weroniki, która ratuje �żydowskie dzieci i uwa�ża za swój obowi�ązek ochrzci�Ś je. Stosunek niektórych postaci kszta�łtuje siê na zasadzie pokory, inne wykazuj�ą stanowczy bunt w stosunku do Boga.

Cz�łowiek nie mo�że by�Ś sam w chwili próby. Potrzebuje innych ludzi, a kiedy nie ma ich w pobli�żu, odnajduje nagle obecnoœ�Ś Boga.

Stwórca odwraca�ł oczy ku innym galaktykom aby nie patrze�Ś na to, co zgotowa�ł nie tylko umi�łowanemu ludowi, ale wszystkim ludziom na ziemi.

Albert Camus D�żuma. Ojciec Pannelaux przyjmuje najpierw postawê biern�ą, uwa�ża �że d�żuma jest kar�ą Boga za grzechy mieszka�ąców. PóŸniej jego postawa zmienia siê i ojciec zaczyna walczy�Ś z d�żum�ą - Trzeba tylko iœ�Ś naprzód w ciemnoœciach, trochê na oœlep, próbowa�Ś czyni�Ś dobrze. Jednak zawsze odnosi siê do Boga z pokor�ą.

Ró�żewicz Bez, (Wygaœniêcie absolutu...) Cz�łowiek wspó�łczesny straci�ł wiarê, Bóg nie jest ju�ż mu potrzebny, zapomina siê o nim. Konsekwencje odejœcia od Boga: marnieje religia, sztuka, poezja, jêzyk, zdolnoœ�Ś prze�żywania i wyra�żania uczu�Ś. Teksty poetyckie trac�ą zdolnoœ�Ś nazywania uczu�Ś, stanów.

Mi�łosz Piosenka o ko�ącu œwiata - Ka�żdy ma swój prywatny koniec œwiata, jest to moment jego œmierci.

Oeconomia divina Bez Boga œwiat by�łby chaosem, nie mia�łby �żadnych wartoœci. Ludzie grzechem prowokuj�ą Boga, chc�ą jego uaktywnienia siê.

Wiara Podmiot akceptuje, aprobuje wszystko, co jest na œwiecie, poniewa�ż wszystko jest dzie�łem Boga. Powinniœmy zaakceptowa�Ś nie tylko to co jest nam wygodne, ale tak�że to co sprawia nam ból, poniewa�ż to te�ż jest konieczne, cierpienie nadaje sens �życiu.

Nadzieja Akceptacja œwiata jest bram�ą wstêpu do nadzieji, ogród gdzie wejœ�Ś nie mo�żna, ale jest na pewno.

Herbert Przes�łanie pana Cogito Wiêkszoœ�Ś hase�ł g�łoszonych przez pana Cogito kojarzy siê z ideami g�łoszonymi przez ró�żne religie: nie b�ądŸ obojêtny, okazuj sprzeciw przeciwko czyjeœ krzywdzie, nie popadaj w zarozumia�łoœ�Ś, strze�ż siê osch�łoœci serca. Podmiot zaleca stosowanie siê do podanych przez siebie zasad, zastrzegaj�ąc jednak, �że za to mo�żna by�Ś ukaranym niezrozumieniem, banicj�ą, œmierci�ą.

X. Twardowski. Twórczoœ�Ś ksiêdza Jana Twardowskiego nale�ży do poezji o tematyce religijnej propaguj�ącej model wiary franciszka�ąskiej, radosnej, bliskiej cz�łowiekowi. Poeta przyjmuje dogmaty wiary bez surowoœci nakazów i zakazów, bez lêku, g�łosz�ąc �że ma ona by�Ś pomoc�ą i oparciem cz�łowieka.

Bóg u ksiêdza Twardowskiego to Bóg z ludzk�ą twarz�ą, Bo�że, po stokro�Ś œwiêty, mocny i... uœmiechniêty (Suplikacje) przyjaciel, rozumiej�ący i kochaj�ący cz�łowieka, bliski mu, opiekun, nie sêdzia.

Wiara - to radoœ�Ś �życia i uœmiech, Ÿród�ło szczêœcia i umiejêtnoœ�Ś kochania œwiata z prostot�ą i szczeroœci�ą, zwierzê swój sekret, �że ja, ksi�ądz, wierzê Panu Bogu jak dziecko (Wyjaœnienie), Wierzy�Ś, to znaczy nawet siê nie pyta�Ś, jak d�ługo mamy iœ�Ś po ciemku (Jakby go nie by�ło).

Znany jest ksi�ądz Twardowski z dowcipnych aforyzmów (rysowa�łem diab�ła bez rogów - bo samiczka - Dzieci�ąstwo wiary) i licznych sentencji (spieszmy siê kocha�Ś ludzi tak szybko odchodz�ą; nigdy nie wiadomo, mówi�ąc o mi�łoœci, czy pierwsza jest ostatni�ą, czy ostatnia pierwsz�ą - �łpieszmy siê), zaœ ostrze jego krytyki nigdy nie têpi ludzkich b�łêdów, lecz raczej traktowanie religii i Boga z fa�łszyw�ą pobo�żnoœci�ą, dostosowywanie jej do w�łasnych potrzeb - nie posypujcie cukrem religii, nie wycierajcie jej gum�ą (Nie).

�łciœle z ideologi�ą chrzeœcija�ąsk�ą zwi�ązana jest poezja Karola Wojty�ły (papie�ża Jana Paw�ła II), g�łownie s�ą to teksty wielbi�ące Boga, wys�ławiaj�ące Jego chwa�łê.

Uwielbiam ciê, siano wonne, któreœ tuli�ło w sobie Dziecinê bos�ą (...)

Uwielbiam ciê, drzewo surowe, boœ kry�ło Jego barki w krwawych okiœciach

Wojciech B�ąk (1907-61) Droga krzy�żowa to w�łasna interpretacja poety Mêki Pa�ąskiej. Podmiot mówi o sobie jako o jednym z oskar�życieli Chrystusa - To ja by�łem Twym sêdzi�ą! To ja w t�łumie sta�łem i wo�ła�łem "Ukrzy�żuj!". B�ąk, przy opisie Mêki, nawi�ązuje do nauki Koœcio�ła:

Grób zawali�łem ska�ł�ą. Postawi�łem stra�ż,

Byœ nie móg�ł powsta�Ś wiêcej z kamiennego grobu -

A ty wci�ą�ż zmartwychwstajesz - i wysoki trwasz -

A ja Ciê znów krzy�żujê. I Ty wstajesz znowu.

(...) Ty, któryœ by�ł i jest, i bêdziesz.

B U N T

Stosunek cz�łowieka do Boga zale�ży od wyznawanej religii. W renesansie, poprzez reformacje, nast�ąpi�ło odejœcie od teocentrycznej wizji œwiata, dokona�ł siê roz�łam Koœcio�ła na kilka religii. Marcin Luter by�ł twórc�ą nowego podejœcia do Biblii - g�łosi�ł , �że mo�żna j�ą interpretowa�Ś indywidualnie. Kalwin natomiast wierzyli, �że los cz�łowieka jest okreœlony ju�ż od czasu jego urodzin, cz�łowiekowi jest przeznaczone piek�ło lub niebo. Nauka ta propaguje ideê pracy i gromadzenia dóbr. Innymi od�łamami w Koœciele s�ą anglikanie, czy te�ż arianie.

Tak rozpad�ł siê œredniowieczny œwiatowy teocentryzm.

Jan Kochanowski w utworze O �żywocie ludzkim zwraca siê do Boga, którego okreœla mianem Wiecznej myœli. Kochanowski po stracie ukochanej córki ca�łkowicie pogr�ą�ży�ł siê w rozpaczy. Przesta�ł wierzy�Ś w mi�łoœ�Ś p�łyn�ąc�ą od Boga. Teraz widzi Boga surowo karz�ącego, niedostêpnego myœli ludzkiej.

Utwór Czego chcesz od nas, Panie jest manifestem renesansowego optymizmu. Postawa poety wobec �życia, wobec Boga zmienia siê. Wi�ą�że siê to z poczuciem sta�łoœci, logicznego uporz�ądkowania i kierowania przez Bosk�ą opatrznoœ�Ś, wolê, wolnoœ�Ś. Boga traktuje jako przyjaciela i Ÿród�ło oparcia. Wiara jest ukojeniem bólu, pomoc�ą w nieszczêœciu (Treny od XI)

Koniecznoœ�Ś pogodzenia siê z wol�ą Boga, Boga kieruj�ącego naszym �życiem widzimy jeszcze w utworach O �żywocie ludzkim, Mi�ło szale�Ś..., Nie porzucaj nadziejê . Jest to wizja Bóga dobrego, kochaj�ącego, upersonifikowany, Deus ridens - Bóg œmiej�ący siê, Deus faber - Bóg artysta.

Kolejny bunt w literaturze skierowany przeciwko Bogu to Wielka Improwizaca (Dziady cz. III). Konrad nie mo�że poj�ą�Ś niesprawiedliwoœci Boskich wyroków wobec Polski. Natchniony, ow�ładniêty "duchem" tworzenia kieruje gor�ące s�łowa ku Bogu. Ca�ła improwizacja to pojedynek z Bogiem. W szale�ączym uniesieniu Konrad bliski jest bluŸnierstwu - milczenie Boga potêguje jego gniew - grozi Bogu i prawie nazywa go carem..., lecz to s�łowo dopowiada diabe�ł. Oskar�ża Boga, �że nie jest Mi�łoœci�ą, ale tylko M�ądroœci�ą.

Hymny Kasprowicza. S�ą wyrazem buntu przeciwko Bogu. Kasprowicz rozpatruje pojêcie dobra i z�ła, i pyta: kto stworzy�ł z�ło? OdpowiedŸ kieruje ku Bogu:

Nic, co siê sta�ło pod sklepieniem niebiosów,

Bez Twej woli siê nie sta�ło!

Kyrie elejson!

O Ÿród�ło zdrady! Kyrie elejson!

przyczyno grzechu ! (Dies irae)

Przypomina siê manicheizm - koncepcja, wg której Dobro i Z�ło s�ą równorzêdnymi si�łami stwarzaj�ącymi wszechœwiat, istniej�ą konflikcie, ale obie s�ą konieczne. Lecz - jeœli z�ło jest czêœci�ą Boga, to nie jest On doskona�ły, a jeœli jest wrog�ą, równorzêdn�ą si�ł�ą - to Bóg nie jest najmocniejszy i wszechmog�ący! By�ł to jednak pewien etap w twórczoœci poety.

Kolejna faza twórczoœci cechowana jest przez postawê franciszka�ąsk�ą. Z buntownika wystêpuj�ącego przeciw Bogu, zacznie wyznawa�Ś i g�łosi�Ś filozofiê œw. Franciszka. Ten etap, przynosz�ący pogodzenie siê z Bogiem, uwielbienie piêkna przyrody, widoczny jest w Hymnie œw. Franciszka z Asy�żu, O mi�łoœci wroga czy w tomie wierszy pt. Ksiêga ubogich.

Z�ło, nazwa�ł Kasprowicz, rezultatem sprzeniewierzenia siê cz�łowieka Bogu, cierpienie - koniecznym warunkiem zrozumienia szczêœcia.

Najlepszym dowodem tej przemiany jest wiersz Przeprosiny Boga. Utwór jest opowieœci�ą o staruszkach, którzy �żyli w zgodzie z Bogiem, grywali z nim w karty, chodzili do karczmy, a�ż pewien uczony zarzuci�ł im, �że pospolituj�ą Boga. Przera�żeni staruszkowie s�ą pewni, �że Bóg ich opuœci�ł. Lecz Bóg sam ich odnajduje i uœwiadamia, �że uczony nie mia�ł racji. Staruszkowie przepraszaj�ą Go teraz za przypuszczenie, �że On móg�łby ich opuœci�Ś. Poeta chcia�ł w ten sposób wyrazi�Ś myœl, �że Bóg rozumie ka�żdego cz�łowieka i jest mu bliski, a on powinien sam do Niego dojœ�Ś i powinien okazywa�Ś wiarê w taki sposób, który jest szczery i prawdziwy.

Leœmian. Dusio�łek. Dusio�łek to uosobienie zmory sennej, lêków i obaw, które opadaj�ą na cz�łowieka. Oto ch�łop przysn�ą�ł sobie pod drzewkiem i napad�ł go taki Dusio�łek, i tak dusi�ł, a�ż coœ wark�ło w ch�łopie. Po przebudzeniu ch�łop na wzór mickiewiczowskiego Konrada i Kasprowskich hymnów wystêpuje do Boga z pretensjami. Nie doœ�Ś ci, �żeœ potworzy�ł, mnie, szkapê i wo�łka, jeszcze musia�ł takiego zmajstrowa�Ś dusio�łka. Podmiot oskar�ża Boga za z�ło i ciê�żar psychiczny cz�łowieka, bo je potworzy�ł.

Trupiêgi. Cz�łowiek buntuj�ący siê przeciwko Bogu.

Hanna Krall Zd�ą�ży�Ś przed Panem Bogiem Utwór miêdzy innymi przekazuje myœl, �że to Bóg zsy�ła chorobê, bo decyduje o �życiu lub œmierci.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Pokora i bunt wobec Boga
UMOWA SPOLKI Nieznany
00110 9942b2b7d9e35565ed35e862c Nieznany
CISAX01GBD id 2064757 Nieznany
SGH 2200 id 2230801 Nieznany
insurekcja kosciuszkowska (2) Nieznany
Zakochani Nieznany
Fakty nieznane , bo niebyłe Nasz Dziennik, 2011 03 16

więcej podobnych podstron