Cedynia
miasto w pow. gryfińskim, w woj. zachodniopomorskim, na skraju Pojezierza
Myśliborskiego i Doliny Dolnej Odry, na południowy zachód od Szczecina. 1700
mieszkańców. W IX w. słowiański gród przy przeprawie przez Odrę; w 972 pod Cedynią
zwycięstwo Mieszka I i jego brata Czcibora nad niemieckim margrabią Hodonem; prawa
miejskie w XIV w. Do 1945 Zehden. Podczas II wojny światowej zniszczona niemal w 45%,
po wojnie odbudowana. Lokalny ośrodek usługowy dla rolniczego zaplecza. Grodzisko z X-
XII w., kościół z XIII-XIX w., ruiny klasztoru Cysterek z XIII-XVI w., ratusz z pierwszej
połowy XIX w. Muzeum.
Herb Cedyni
Chełm
miasto na prawach powiatu i powiatowe w woj. lubelskim, na skraju Pagórów Chełmskich
i obniżenia Dubienki, nad Uherką. 70 700 mieszkańców. W X-XI w. jeden z Grodów
Czerwieńskich, XI-XIV w. ruski gród, okresowo stolica księstwa halicko-włodzimierskiego,
od 1366 w granicach Rzeczpospolitej; prawa miejskie w 1392. 22 VII 1944 w Chełmie
ogłoszono Manifest Lipcowy PKWN (w rzeczywistości opracowany w Moskwie). W 1975-98
miasto wojewódzkie. Przemysł materiałów budowlanych (wielka cementownia, zakłady
produkcji kredy, cegielnia), obuwniczy, szklarski, spożywczy. Węzeł kolejowy. Zabytki
barokowe, m.in. zespoły klasztorne: Pijarów z XVII-XVIII w. i Reformatów z pierwszej
połowy XVIII w., dawna katedra i klasztor Bazylianów z XVIII w.; podziemia wykute
w marglach kredowych. Muzeum.
Herb Chełma
Chełmek
miasto w pow. oświęcimskim, w woj. małopolskim, na skraju Pagórów Jaworznickich
1
i Doliny Górnej Wisły, na północny wschód od Oświęcimia. 9400 mieszkańców. W 1930
czeski przemysłowiec Thomas Bat a zbudował tu fabrykę obuwia, przy niej powstało osiedle
robotnicze; status osiedla 1956, prawa miejskie w 1969. Przemysł obuwniczy (Południowe
Zakłady Skórzane).
Herb Chełmka
Chełmno
miasto powiatowe w woj. kujawsko-pomorskim, na skraju Pojezierza Chełmińskiego, nad
Wisłą. 22 100 mieszkańców. W X w. gród obronny, ośrodek ziemi chełmińskiej, od 1230
główny ośrodek Krzyżaków (niemieckie Kulm), otrzymało w 1233 prawa miejskie (prawo
chełmińskie, na którego wzór lokowano miasta w Prusach, na Pomorzu Gdańskim i na
Mazowszu); od 1466 w inkorporowanych do Rzeczpospolitej Prusach Królewskich, w Polsce
przedrozbiorowej ośrodek województwa; 1386-1697 działała tu znana Akademia Chełmińska,
reaktywowana 1756-72 jako filia Akademii Krakowskiej. Fabryki urządzeń medycznych,
sprzętu motoryzacyjnego, akcesoriów meblarskich. Ośrodek turystyczny. Zachowany
średniowieczny układ urbanistyczny: mury miejskie z XIV-XV w. z 17 basztami i Bramą
Grudziądzką, gotyckie kościoły: farny z XIII/XIV w., Dominikanów z XIII-XVII w.,
Franciszkanów z XIII-XV w. i Świętego Ducha z końca XIII w.; zespół klasztorny
Benedyktynek (dawniej Cysterek) z XIII-XIV w., póz
norenesansowy ratusz z drugiej połowy
XVI w., kamienice z XVIII-XIX w. W Chełmnie działał znany kompozytor epoki baroku
Grzegorz Gerwazy Gorczycki (1665-1734), a urodził się tu przywódca niemieckich
socjaldemokratów Kurt Schumacher (1895-1952).
Herb Chełmna
Chełmża
miasto w pow. toruńskim, w woj. kujawsko-pomorskim, na Pojezierzu Chełmińskim, nad
2
Jeziorem Chełmżyńskim, na północ od Torunia. 15 400 mieszkańców. Na początku XIII w.
gród A
oza, przekazany w 1222 biskupowi misyjnemu Chrystianowi, od 1228 w rękach
Krzyżaków; prawa miejskie w 1251, jako Culmsee; do 1824 siedziba biskupów
chełmińskich. Cukrownia, przemysł odzieżowy, drzewny. Węzeł kolejowy. Gotycka katedra
(obecna kolegiata) z XIII-XIV w., wnętrze barokowe z XVII-XVIII w., gotycki kościół św.
Mikołaja z XIII/XIV w.
Herb Chełmży
Chęciny
miasto w pow. kieleckim, w woj. świętokrzyskim, w Górach Świętokrzyskich, na obszarze
Gór Chęcińskich, na południowy zachód od Kielc. 4300 mieszkańców. Znane od XIII w.,
prawa miejskie w pierwszej połowie XIV w., XV-XVII w. ośrodek górnictwa srebra, miedzi
i ołowiu; w Polsce przedrozbiorowej siedziba starostwa. Ośrodek turystyczny. Ruiny zamku
z XIV w., kościół św. Bartłomieja z XV-XVII w., zespoły klasztorne Franciszkanów z XIV-
XVII w. i Klarysek z XVII-XIX w., dawna synagoga z XVII w. W pobliżu wydobycie
zmetamorfizowanych wapieni (tzw. marmury chęcińskie). Na północ od Chęcin znana
jaskinia Raj.
Herb Chęcin
Chmielnik
miasto w pow. kieleckim, w woj. świętokrzyskim, na skraju Pogórza Szydłowskiego i Niecki
Połanieckiej, na południowy wschód od Kielc. 4200 mieszkańców. W 1241 pod
Chmielnikiem klęska wojsk polskich w bitwie z Tatarami; prawa miejskie w 1551. Przemysł
spożywczy, materiałów budowlanych, maszynowy, włókienniczy. Kościoły z XVI-XVIII w.,
synagoga z XVII-XVIII w., domy z XIX w.
3
Herb Chmielnika
Chocianów
miasto w pow. polkowickim, w woj. dolnośląskim, na Wysoczyz
nie Lubińskiej
(Chocianowsko-Lubińskiej), na północny zachód od Legnicy. 8600 mieszkańców. W XIII w.
osada obok zamku piastowskiego, prawa miejskie w 1894. Do 1945 Kotzenau. Fabryka
obrabiarek, tartak, przemysł odzieżowy, spożywczy. Póz
nobarokowy pałac z pierwszej
połowy XVIII w., park krajobrazowy i geometryczny z XVIII-XIX w., kościół z końca XVII
w.
Herb Chocianowa
Chociwel
miasto w pow. stargardzkim, w woj. zachodniopomorskim, na Pojezierzu IÅ„skim,
u wypływu Krępieli z jeziora Starzyc, na wschód od Szczecina. 3300 mieszkańców. W XI
w. osada słowiańska, prawa miejskie w 1371. Do 1945 Freienwalde. Tartak, browar. Ośrodek
turystyczny. Póz
nogotycki kościół z pierwszej połowy XV w.
Herb Chociwela
4
Chodecz
miasto w pow. włocławskim, w woj. kujawsko-pomorskim, na Pojezierzu Kujawskim, nad
Jeziorem Chodeckim (pow. 0,4 km2, głęb. do 20 m), na południe od Włocławka. 1900
mieszkańców. Znana od XIV w., prawa miejskie 1442-1870, ponownie w 1925. Przemysł
meblarski. Ośrodek wypoczynkowy.
Herb Chodeczy
Chodzież
miasto powiatowe w woj. wielkopolskim, na Pojezierzu Chodzieskim, między jeziorami
Chodzieskim, Strzeleckim i Karczewnik. 20 200 mieszkańców. Prawa miejskie w 1434;
w XVII-XVIII w. ośrodek sukiennictwa. Fabryka porcelany i porcelitu, przemysł maszynowy,
spożywczy, drzewny, odzieżowy. Ośrodek turystyczno-wypoczynkowy. Sanatorium
przeciwgruz
licze. Gotycki kościół z XV-XVII w., domy tkaczy z XVIII-XIX w.
Herb Chodzieży
Chojna
miasto w pow. gryfińskim, w woj. zachodniopomorskim, na Pojezierzu Myśliborskim, nad
Rurzycą, na południe od Szczecina. 6900 mieszkańców. Stare osiedle słowiańskie, prawa
miejskie w drugiej poÅ‚owie XIII w. Do 1945 Königsberg. PrzemysÅ‚ metalowy. Mury miejskie
z XIII-XV w. z bramami Świecką i Barnkowską, gotycki ratusz z XV w., zespół klasztorny
Augustianów z XIII-XVIII w., póz
nogotycki kościół z XIV-XV w.
5
Herb Chojny
Chojnice
miasto powiatowe w woj. pomorskim, na Pojezierzu Krajeńskim. 40 200 mieszkańców.
Dawny gród pomorski, prawa miejskie w 1326; w 1454 pod Chojnicami klęska wojsk
polskich w bitwie z Krzyżakami, na początku wojny trzynastoletniej. Przemysł metalowy
(konstrukcje stalowe), spożywczy, meblarski, wytwórnia sprzętu sportowego. Węzeł
kolejowy. Ośrodek turystyczny. Gotycki kościół i fragmenty murów miejskich z XIV w.
z Bramą Człuchowską, dawne kolegium Jezuitów i póz
nobarokowy kościół z pierwszej
połowy XVIII w. Muzeum. W pobliżu Jezioro Charzykowskie.
Herb Chojnic
Chojnów
miasto w pow. legnickim, w woj. dolnośląskim, na Równinie Chojnowskiej, nad Skorą,
na północny wschód od Legnicy. 14 700 mieszkańców. Prawa miejskie przed 1288. Do 1945
Haynau. Przemysł skórzany (zakłady białoskórnicze), maszynowy (maszyny rolnicze),
spożywczy, zakłady wyrobów z papieru. Węzeł kolejowy. Gotycki kościół z XIV/XV w.,
renesansowy zamek z XVI w., fragment murów miejskich z XIV w., barokowy pałac z XVIII
w.
6
Herb Chojnowa
Choroszcz
miasto w pow. białostockim, w woj. podlaskim, na Wysoczyz
nie Białostockiej, w dolinie
Narwi, na zachód od Białegostoku. 5200 mieszkańców. Prawa miejskie w 1507; w drugiej
połowie XIX w./pocz. XX w. fabryka sukna i koców. Szpital dla psychicznie i nerwowo
chorych. Póz
nobarokowy zespół klasztorny Dominikanów, park geometryczny i dawny pałac
Branickich z XVIII w., obecnie Muzeum Wnętrz Pałacowych.
Herb Choroszczy
Chorzele
miasto w pow. przasnyskim, w woj. mazowieckim, na skraju Równiny Kurpiowskiej
i Wzniesień Mławskich, nad Orzycem, na północny wschód od Ciechanowa. 2600
mieszkańców. Prawa miejskie 1542-1869, ponownie w 1919. Ośrodek handlowo-usługowy.
Mleczarnia.
Herb Chorzeli
7
Chorzów
miasto na prawach powiatu w w woj. śląskim, na Wyżynie Katowickiej, w centrum
Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP). 122 000 mieszkańców. Dawniej Królewska
Huta, zaÅ‚. w 1802 (Königshütte); prawa miejskie w 1868, od 1934, po przyÅ‚Ä…czeniu
sąsiednich miejscowości, obecna nazwa. Kopalnia węgla kamiennego. Huty żelaza
"Kościuszko" i "Batory", wytwórnia konstrukcji stalowych, taboru kolejowego i tramwajów
"Konstal", przemysł chemiczny, spożywczy. Węzeł kolejowy. Muzeum. Wojewódzki Park
Kultury i Wypoczynku, ze Stadionem Śląskim, planetarium, wesołym miasteczkiem.
Herb Chorzowa
Choszczno
miasto powiatowe w woj. zachodniopomorskim, na Pojezierzu Choszczeńskim, nad
Stobnicą i jeziorem Klukom. 16 200 mieszkańców. Prawa miejskie w 1284. Do 1945
Arnswalde; podczas II wojny światowej zniszczone niemal w 80%, po wojnie odbudowane.
Przemysł metalowy, włókienniczy, spożywczy. Węzeł kolejowy. Gotycki kościół Joannitów
i pozostałości murów miejskich z XIV-XV w.
Herb Choszczna
Chrzanów
miasto powiatowe w woj. małopolskim, na obszarze Pagórów Jaworznickich. 42 000
mieszkańców. Prawa miejskie z XIV w.; dawny ośrodek górnictwa rud cynku i ołowiu.
Fabryka maszyn budowlanych i lokomotyw "Fablok", zakłady materiałów ogniotrwałych,
wapiennicze, przemysł spożywczy, metalowy. Węzeł kolejowy. Muzeum.
8
Herb Chrzanowa
Ciechanowiec
miasto w pow. wysokomazowieckim, w woj. podlaskim, na Wysoczyz
nie
Wysokomazowieckiej, nad Nurcem, na południe od Wysokiego Mazowieckiego. 4800
mieszkańców. Prawa miejskie XV w.; od XVI w. do 1930 dwa miasta o tej samej nazwie, po
obu brzegach Nurca. Przemysł skórzany, wyrób zabawek. Barokowy kościół z XVIII w.
Muzeum Rolnictwa. W Ciechanowcu urodził się i tu był póz
niej proboszczem Jan Krzysztof
Kluk (1739-96), wybitny przyrodnik epoki Oświecenia.
Herb Ciechanowca
Ciechanów
miasto powiatowe w woj. mazowieckim, na Wysoczyz
nie Ciechanowskiej, nad A
ydyniÄ…. 47
500 mieszkańców. Znany od XI w., XIII w. siedziba kasztelanii; XIV-XVI w. stolica księstwa;
prawa miejskie XIV w. W 1975-98 miasto wojewódzkie. Przemysł maszynowy, metalowy,
drzewny (stolarka budowlana), materiałów budowlanych (cegielnia, fabryka domów),
spożywczy (cukrownia, chłodnia, browar), poligraficzny. Zamek z XV-XVII w., póz
nogotycki
kościół z XV-XVI w., dawny zespół klasztorny Augustianów z XVI-XVIII w., neogotycki
ratusz z połowy XIX w. Muzeum.
Herb Ciechanowa
9
Ciechocinek
miasto w pow. aleksandrowskim, w woj. kujawsko-pomorskim, w Kotlinie Toruńskiej, nad
Wisłą, na południowy wschód od Torunia. 11 300 mieszkańców. Od pierwszej połowy XIX
w. ośrodek wydobycia soli kamiennej i uzdrowisko balneologiczne. Prawa miejskie w 1919.
Jedno z najbardziej znanych polskich uzdrowisk balneologicznych: cieplice solankowe,
jodowo-bromowe i żelaziste, temperatura okoÅ‚o 35°C, borowina; leczenie chorób
reumatycznych, kobiecych, układu krążenia, górnych dróg oddechowych; rehabilitacja
narządów ruchu. Warzelnia soli, rozlewnia wód mineralnych. Drewniane tężnie
i klasycystyczne łazienki z pierwszej połowy XIX w. Park Zdrojowy.
Herb Ciechocinka
Cieszanów
miasto w pow. lubaczowskim, w woj. podkarpackim, na Płaskowyżu Tarnogrodzkim,
na północ od Lubaczowa. 1800 mieszkańców. Prawa miejskie w 1665; w 1672 pod
Cieszanowem Jan Sobieski stoczył zwycięską potyczkę z Tatarami. Wyrób zabawek. Lokalny
ośrodek handlowo-usługowy. Kościół z XIX w.; pomnik na miejscu potyczki, wzniesiony
1883 w dwusetną rocznicę odsieczy wiedeńskiej.
Herb Cieszanowa
Cieszyn
miasto powiatowe w woj. śląskim, na Pogórzu Śląskim, nad Olzą, na granicy z Czechami.
Historyczna stolica Śląska Cieszyńskiego. 37 600 mieszkańców. W IX w. gród obronny,
1291-1653 stolica piastowskiego księstwa; w 1920 podzielony granicą polsko-
czechosłowacką na dwa miasta (na zachód od Olzy Cieszyn Czeski). Przemysł
elektrotechniczny (silniki i narzędzia elektryczne), metalowy (urządzenia chłodnicze),
spożywczy (browar, wyroby cukiernicze), chemiczny (wytwórnia farb i lakierów),
10
poligraficzny. Graniczne przejście drogowe i kolejowe do Czech. Przygraniczny ośrodek
handlowy i turystyczny. Kamienna rotunda z XI w., wieża zamkowa z XIV w., kościoły
z XIII-XVIII w., barokowo-klasycystyczny ratusz z XVIII/XIX w., pałace z XVIII-XIX w.,
kamienice z XV-XIX w.
Herb Cieszyna
Ciężkowice
miasto w pow. tarnowskim, w woj. małopolskim, na skraju Pogórza Ciężkowickiego
i Pogórza Rożnowskiego, nad Białą, dopływem Dunajca, na południe od Tarnowa. 2400
mieszkańców. Miasto 1348-1934, ponownie prawa miejskie w 1998. Ośrodek turystyczno-
wypoczynkowy; w 1954 odkryto silne solanki jodowo-bromowe. Drewniane domy
z podcieniami z XVIII-XIX w., ratusz z XIX w., neogotycki kościół z początku XX w.
W pobliżu rezerwat przyrody nieożywionej "Skamieniałe Miasto" (zróżnicowane formy
wietrzenia skał piaskowcowych).
Herb Ciężkowic
Cybinka
miasto w pow. słubickim, w woj. lubuskim, na Równinie Torzymskiej, na południowy
wschód od Słubic. Dawniej Ziebingen; 1945 obecna nazwa i prawa miejskie. 2500
mieszkańców. Ośrodek handlowo-usługowy. Tartak. Kościół z XVIII w., klasycystyczny pałac
z poczÄ…tku XIX w.
11
Herb Cybinki
Czaplinek
miasto w pow. drawskim, w woj. zachodniopomorskim, na Pojezierzu Drawskim, między
jeziorami Drawsko i Czaplino, na południowy wschód od Połczyna Zdroju. 7300
mieszkańców. Powstał obok wzniesionego w 1291 zamku Templariuszy, prawa miejskie
XIII/XIV w. Do 1945 Tempelburg. Przemysł elektroniczny (teletechnika), drzewny. Ośrodek
turystyczno-wypoczynkowy. Kościoły z XVIII i XIX w., ratusz z XIX w., domy szachulcowe
z XVIII-XIX w.
Herb Czaplinka
Czarna Białostocka
miasto w pow. białostockim, w woj. podlaskim, na Wysoczyz
nie Białostockiej, w Puszczy
Knyszyńskiej, na południowy wschód od Białegostoku. 9900 mieszkańców. W 1959 status
osiedla, prawa miejskie w 1962. Fabryka maszyn rolniczych, tartak.
Herb Czarnej Białostockiej
12
Czarna Woda
miasto w pow. starogardzkim, w woj. pomorskim, na obszarze Borów Tucholskich, nad Wdą
(Czarną Wodą), na południowy zachód od Starogardu Gdańskiego. 3300 mieszkańców.
W 1958-73 status osiedla, prawa miejskie w 1993. Fabryka płyt pilśniowych, wytwórnia
kalafonii i terpentyny. Ośrodek wczasowy i wypoczynkowy.
Herb Czarnej Wody
Czarne
miasto w pow. człuchowskim, w woj. pomorskim, na Równinie Charzykowskiej, nad
Czernicą, na zachód od Człuchowa. 6600 mieszkańców. Prawa miejskie w 1395; dawniej
Hamersztyn, pamiętny zwycięstwem 1627 Stanisława Koniecpolskiego nad Szwedami;
1466-1772 w Prusach Królewskich; 1939-45 hitlerowski obóz (Stalag II B) dla jeńców
polskich, sowieckich, francuskich, jugosłowiańskich, belgijskich, włoskich, amerykańskich,
zginęło około 64 000, głównie jeńców sowieckich. Do 1945 Hammerstein. Przemysł
drzewny. Kościół z XVIII w., ruiny zamku z XIV w.
Herb Czarnego
Czarnków
miasto powiatowe (siedziba powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego), w woj. wielkopolskim,
na skraju Kotliny Gorzowskiej i Pojezierza Chodzieskiego, na południowy zachód od Piły. 12
000 mieszkańców. W X-XI w. gród pomorski, zdobyty w 1108 przez Bolesława
Krzywoustego; prawa miejskie w XIV w. Zakłady płyt pilśniowych i wiórowych, wytwórnia
mebli okrętowych, rzeczna stocznia remontowa, przemysł spożywczy, elektrotechniczny.
Póz
nogotycki kościół z drugiej połowy XVI w., klasycystyczny dworek z końca XVIII w.,
eklektyczny ratusz z połowy XIX w., domy z XIX początku XX w. Miejsce urodzenia
13
kronikarza Janka z Czarnkowa (1320-87) i malarza Wacława Taranczewskiego (1903-87).
Herb Czarnkowa
Czchów
miasto w pow. brzeskim, w woj. małopolskim, na skraju Pogórza Wiśnickiego, nad
Dunajcem, na południowy zachód od Tarnowa. 2100 mieszkańców. Prawa miejskie 1355-
1928, ponownie w 2000. Ośrodek turystyczno-wypoczynkowy. Pozostałości zamku z XIII w.,
kościół z XIV-XV w., drewniane domy z podcieniami z XVIII-XIX w. Na Dunajcu zapora (z
elektrownią wodną) spiętrzająca sztuczne Jezioro Czchowskie.
Herb Czchowa
Czechowice-Dziedzice
miasto w pow. bielskim, w woj. śląskim, w Dolinie Górnej Wisły, u ujścia Białej do Wisły.
35 700 mieszkańców. Utworzone w 1951 jako Czechowice, z połączenia miejscowości
Czechowice (znana od 1404), Dziedzice (znane od 1427) i Podkępie; od 1958 obecna nazwa.
Kopalnia węgla kamiennego. Rafineria ropy naftowej, walcownia metali nieżelaznych,
fabryki: rowerów, sprzętu elektrotechnicznego, kabli, zapałek, zakłady mięsne. Węzeł
kolejowy. W Czechowicach póz
nobarokowy kościół i pałac oraz park krajobrazowy z XVIII
w.
14
Herb Czechowic-Dziedzic
Czeladz

miasto w pow. będzińskim, w woj. śląskim, w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym (GOP).
36 000 mieszkańców. Prawa miejskie 1240-1867, ponownie w 1919. Kopalnia węgla
kamiennego. Przemysł elektrotechniczny, ceramiczny. Wielki supermarket.
Herb Czeladzi
Czempiń
miasto w pow. kościańskim, w woj. wielkopolskim, na Równinie Kościańskiej, na południe
od Poznania. 5000 mieszkańców. Prawa miejskie XIV/XV w., w średniowieczu
wzmiankowany jako Czępin lub Piechynin. Przemysł spożywczy, chemiczny. Barokowy
pałac i kaplica z XVIII w., park z XVIII-XIX w., neoromański kościół z końca XIX w., domy
z XVIII-XIX w.
Herb Czempinia
Czerniejewo
miasto w pow. gniez
nieńskim, w woj. wielkopolskim, na Równinie Wrzesińskiej, nad
15
Wrześnicą, na wschód od Poznania. 2400 mieszkańców. Prawa miejskie w XV w. Ośrodek
turystyczny (turystyka łowiecka). Tartak, gorzelnia. Barokowo-klasycystyczny zespół
pałacowo-parkowy z drugiej połowy XVIII w., póz
nogotycki kościół z XVI-XVIII w.,
zabytkowe domy z XVIII-XIX w. W Czerniejewie urodził się Onufry Kopczyński (1735-
1817), autor pierwszego podręcznika gramatyki języka polskiego. W okolicy rozległe lasy.
Herb Czerniejewa
Czersk
miasto w pow. chojnickim, w woj. pomorskim, na obszarze Borów Tucholskich, nad Czerską
Strugą, na północny wschód od Chojnic. 9400 mieszkańców. Prawa miejskie od 1382
do końca XVIII w., ponownie w 1926. Przemysł drzewny. Węzeł kolejowy.
Herb Czerska
Czerwieńsk
miasto w pow. zielonogórskim, w woj. lubuskim, na Wysoczyz
nie Czerwieńskiej, na skraju
doliny Odry, na północny zachód od Zielonej Góry. 4300 mieszkańców. Miasto 1690-1945
jako Rothenburg; w 1957 status osiedla, w 1969 ponownie prawa miejskie. Przemysł
włókienniczy, spożywczy. Węzeł kolejowy.
16
Herb Czerwieńska
Czerwionka-Leszczyny
miasto w pow. rybnickim, w woj. śląskim, na Płaskowyżu Rybnickim, w Rybnickim Okręgu
Węglowym, na północny wschód od Rybnika. 30 000 mieszkańców. Czerwionka otrzymała
status osiedla w 1955, Leszczyny w 1956; w 1962 oba osiedla uzyskały prawa miejskie;
w 1975 Czerwionkę włączono do Leszczyn, od 1993 obecna nazwa miasta. Kopalnia węgla
kamiennego; koksownia, elektrownia, przemysł materiałów budowlanych, spożywczy; zakład
odsalania wód kopalnianych.
Herb Czerwionki-Leszczyn
Częstochowa
miasto na prawach powiatu i powiatowe w woj. śląskim, na skraju Wyżyny Wieluńskiej,
Progu Herbskiego i Wyżyny Częstochowskiej, nad Wartą. 258 000 mieszkańców. Prawa
miejskie w 1370; w 1382 powstał klasztor Paulinów na Jasnej Górze, wsławiony bohaterską
obroną w 1655 przed Szwedami; od XIX w. ośrodek przemysłowy. W 1975-98 miasto
wojewódzkie. Huta żelaza "Częstochowa", koksownia, przemysł włókienniczy (wełniany,
bawełniany, lniarski), metalowy, materiałów budowlanych, szklarski, papierniczy, spożywczy,
fabryka zapałek; wyrób dewocjonaliów. Ważny węzeł kolejowy, lotnisko (sezonowe).
Politechnika, Wyższa Szkoła Pedagogiczna. Teatr, filharmonia. Festiwal Jeunesses Musicales
de Pologne "Pro musica", festiwal skrzypcowy im. Grażyny Bacewiczówny. Siedziba
metropolii Kościoła rzymskokatolickiego. Największy w Polsce ośrodek kultu religijnego
katolików (pielgrzymki). Na Jasnej Górze zespół klasztorny Paulinów z XVII-XVIII w.,
z otaczanym przez Polaków szczególnym kultem obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej
(Czarna Madonna). Muzea.
Herb Częstochowy
17
Człopa
miasto w pow. wałeckim, w woj. zachodniopomorskim, na Pojezierzu Wałeckim, nad
Stopnicą, na zachód od Piły. 2400 mieszkańców. Znana jako miasto od 1245. Do 1945
Schloppe; podczas II wojny światowej zniszczona w 90%, po wojnie odbudowana. Przemysł
drzewny.
Herb Człopy
Człuchów
miasto powiatowe w woj. pomorskim, na Pojezierzu Krajeńskim, nad Jeziorem
Człuchowskim. 15 200 mieszkańców. Prawa miejskie w 1348; w 1466-1772
w inkorporowanych do Rzeczpospolitej Prusach Królewskich. Do 1945 urzędowa nazwa
Schlochau. Przemysł elektrotechniczny, spożywczy, chemiczny, drzewny, odzieżowy.
Ośrodek turystyczno-wypoczynkowy. Gotycki zamek z XV w., kościół z XVII w., dwór
z XVIII/XIX w. Muzeum.
Herb Człuchowa
18