Porównanie światopoglądu czterech epok











Wtorek, 25 Kwietnia Imieniny obchodzą: Marek, Jarosław, Elwira
 



















  Sciaga.pl > Prace
> Oświecenie >
Home | Reklama | Info
| Mail






Gdzie Cz@T ???




Gdzie jestSciaga.pl
?
















Porównanie
światopoglądu czterech epok










kategoria:   J.polski
zakres:   Oświecenie
dodano:   2000-01-05




Porównanie
światopoglądu czterech epok: Średniowiecza, Renesansu, Baroku i
Oświecenia Renesans i Oświecenie są bliskimi sobie epokami w
historii literatury. Są jednak zupełnie różne od Średniowiecza i
Baroku, które z kolei są podobne do siebie. Podobieństwa i różnice w
światopoglądzie poszczególnych epok są wynikiem występowania po
sobie na przemian prądów romantycznych i kla-sycznych zgodnie z
sinusoidą Krzyżanowskiego. Pomimo tych cyklicznych zmian, każda
epoka wnosi coś nowego, jest postępowa, a nie kontynuuje tylko
dokonań przodków. W Średniowieczu i Baroku dominuje metafizyczny
aspekt poznania świata. W Średniowieczu religii podporządkowana jest
filozofia, która utraciła dawną niezależność i wielostronność w
podejmowa-niu pytań o naturę świata i sens ludzkiego istnienia. Jej
głównym zadaniem stało się wyjaśnienie i syste-matyzowanie prawd
wiary, które traktuje się jako pewniki nie podlegające dyskusji.
Dominujący w tej epoce światopogląd zwano teocentryzmem, gdyż
podporządkowywał wszystkie sprawy Bogu, który zna-lazł się w centrum
zainteresowań człowieka. i celem wszystkich jego dążeń. Zarówno
filozofia Baroku jak i Średniowiecza oparta jest na dualizmie
platońskim, który zakła-dał odrębność ciała i duszy, niemożność
wzajemnego współgrania. Na gruncie tego dualistycznego trak-towania
człowieka zrodziła się średniowieczna asceza. Wywodzi się ona z
filozofii świętego Augustyna, który zakładał doskonalenie duszy
poprzez kontemplację Boga i walkę człowieka z cielesną naturą.
Po-nieważ ciało ludzkie jest siedliskiem szatana należy wszystko
uczynić, aby go przepędzić. Tak więc bi-czowano się, spano na
tłuczonych kamieniach., znane są średniowieczne procesje pokutników
odzianych w szorstkie szaty i pustelników, żywiących się owocami
leśnymi. Największy rozgłos zyskał sobie święty Szymon Słupnik,
asceta z okolic Antiochii, który 27 lat spędził w małej klatce na
piętnastometrowym słupie. Takie postawy bardzo często były
prezentowane w literaturze, gdyż niezwykle popularnym dzia-łem
piśmiennictwa była hagiografia czyli żywoty świętych. Były one
pisane niejako na zamówienie spo-łeczne, w związku z szerzącym się
kultem świętych i były pisane według ściśle ustalonego schematu.
Przedstawiano miejsce, okoliczności urodzenia, koleje życia, często
wyrzeczenie się bogactwa i przywi-lejów, płynących z urodzenia,
męczeńską śmierć, cuda dokonywane za życia i po śmierci. Wzorem
staro-żytnej mitologii każdy człowiek musiał mieć świętego patrona,
niemal każde miasto i wieś także. Pie-czołowicie też przechowywano i
czczono relikwie świętych, a nawet nimi handlowano. Żywoty świętych
miały charakter moralizatorski i dydaktyczny, gdyż dostarczały
pozytywnych wzorów do naśladowania. Gatunek ten reprezentuje
"Legenda o św. Aleksym", której bohater był typowym średniowiecz-nym
ascetą, synem bogatego, rzymskiego patrycjusza. Rozdał on swój
majątek "popom, żakom". Opuścił też swą młodą żonę w dniu ślubu,
pozostawiając ją w dziewictwie, a sam z dala od Rzymu wiódł
żebra-cze życie, a potem pod schodami własnego pałacu, cierpiąc
dobrowolnie poniżenie, gdyż "każdy nań po-myje lał". Już za życia
Aleksego zdarzył się cud, gdyż Matka Boska poleciła odźwiernemu, aby
wpuścił żebraka Aleksego do świątyni, żeby nie leżał na mrozie.
Święty Franciszek z Asyżu stworzył inny, nowy ideał ascety.
Uważał, że człowiek religijny nie musi gardzić światem i uciekać od
niego. Powinien raczej kochać świat jak twór boski i wszystko co
jest na nim: zwierzęta, rośliny, całą przyrodę, zachwycać się jej
pięknem i harmonijnie z nią współżyć. W "Kwiatkach św. Franciszka"
poznajemy człowieka, który szuka sensu życia na ziemi, zwraca się do
całe-go świata z miłością i zrozumieniem. Dzieje św. Franciszka
przedstawione są tu jako wzorzec do naśla-dowania zawsze aktualny,
niezależnie od czasu historycznego. Poszczególne opowiadania,
czasami bar-dzo krótkie, kilkuzdaniowe, składają się na kompletny
obraz nauki świętego Franciszka. Przyznawał on, że na świecie
istnieje zło, a człowiek jest istotą grzeszną, ale ze złem i
grzechem zalecał walczyć łagod-nością, dobrocią i miłością. Głosił
braterstwo wszystkich ludzi. Grzesznikami i złoczyńcami zalecał
opie-kować się, przekonywać ich, zmieniać, wybaczać i nawracać na
dobrą drogę. Św. Franciszek stworzył program wiary radosnej,
płynącej z miłości do całego świata, ludzi, zwierząt i wszelkiego
stworzenie. Głosił ubóstwo, miłosierdzie, braterstwo i miłość między
ludźmi. Ponadczasowy, uniwersalny charakter "Kwiatków św.
Franciszka" sprawia, że również dzisiaj możemy odczytywać je jako
zbiór wskazówek mówiących nam, jakimi wartościami powinniśmy się
kierować w swoim życiu. Bowiem miłość i umie-jętność radowania się
każdym przeżytym dniem stanowią już wartość same w sobie i powinien
o nie za-biegać każdy człowiek. Franciszkanizm to filozofia zgody ze
światem takim, jaki został nam dany, filozo-fia miłości wszystkich
dzieł stworzenia, a poprzez nie - samego Boga. Wiele pouczeń tej
odległej epoki uległo dezaktualizacji, obce nam są asceza, mit
rycerza czy króla, lecz miłość do świata, poczucie więzi z przyrodą,
wiara radosna i postawa człowieka szczęśliwego, cieszącego się
życiem jest wciąż żywa, jest ponadczasowa. Literatura polska
epoki Średniowiecza też była na wskroś religijna. Jeden z pierwszych
zabyt-ków "Bogurodzica" to pieśń religijna, modlitwa do Matki
Boskiej i Jana Chrzciciela o dostatni żywot na ziemi i zbawienie
wieczne. W sentencji "a na świecie zbożny pobyt, po żywocie rajski
przebyt" przed-stawione są cele i dążenia człowieka Średniowiecza.
"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią" realizuje jeden z celów
literatury Średniowiecza. Przypomina o czekającej każdego śmierci,
"memento mori" ("pamiętaj, że umrzesz"). Śmierć w długiej przemowie
wykłada uczonemu (Polikarpowi) dzieje swojego powstania, pokazuje
przewagi i dominację zarówno w świecie przyrody, jak i w świecie
człowieka. "Opowiadanie" Śmierci kończy się informacją, że nie
wszyscy muszą się jej kosy obawiać, bowiem rezygnacja z ziemskiej
egzystencji prowadzi do ostatecznego zbawienia. Światopogląd
Baroku nawiązuje do światopoglądu średniowiecznego. Tak jak w
Średniowieczu popularne było motto: "pamiętaj, że umrzesz", w Baroku
mottem jest "pamiętaj, że wszystko przemija. W sentencji
Kartezjusza, mianowicie "cogito ergo sum" ("myślę, więc jestem"),
rozum prowadzi do pozna-nia świata. Występuje tu analogia do
scholastyki św. Tomasza z Akwinu. Z kolei Pascal twierdził, iż
po-przez rozum nie da się dotrzeć do Boga, a jedyną drogą poznania
jest wiara. Według niego "jeśli Boga nie ma, nic nie tracimy, a
jeśli jest, wiele zyskujemy". Ludzie Baroku fascynowali się czasem.
Życie ludzkie porównywane było do koła, a symbolem epoki był zegar.
Świat natomiast przedstawiany jest jako labi-rynt, nietrwały,
przemijający, w którym panuje chaos. W Baroku następuje
całkowite zachwianie równowagi między formą a treścią dzieła
artystycz-nego. Styl barokowy był jak barocco, czyli nieforemna
perła, udziwniony i nie podlegający klasycznym wzorom. Głównym
zadaniem poety stało się wywarcie jak największego wrażenia na
odbiorcy, zaszoko-wanie go wyborem tematu, zaskakującym pomysłem,
czyli konceptem, nagromadzeniem jak największej liczby paradoksów i
antytez, a przede wszystkim ulubionych kontrastów. Wszystkie te
tendencje łatwo przedstawić na przykładzie poezji Jana Andrzeja
Morsztyna. Naj-bardziej charakterystyczny jest jego sonet "Do
trupa". Szokujący jest pomysł porównania człowieka nie-szczęśliwie
zakochanego do trupa. Z kolei wiersz "Niestatek" jest nagromadzeniem
wielu zaskakujących paradoksów, takich jak zamknięcie wiatru w
worku, uspokojenie groźbą burzliwego morza, zalanie krate-ru Etny
łzami. W zakończeniu wiersza zamieszcza autor efektowny pomysł, że
największym paradoksem jest stateczna białogłowa. Cała uwaga
poety skupia się na doskonaleniu formy, stosowaniu najróżniejszych
środków arty-stycznych, natomiast treść tych wierszy jest błaha,
dotyczy salonowych flirtów, komplementów dla dam. Bardziej
uniwersalne znaczenie ma poezja Daniela Naborowskiego, gdyż jest
dowodem powrotu pewnych koncepcji filozoficznych i religijnych
Średniowiecza. Naborowski dosyć odważnie nazywa ko-lebkę grobem. W
swej poezji przedstawia krótkość i marność żywota ludzkiego. Te
nawiązania można było obserwować już wcześniej, w twórczości
renesansowego poety, ze względu na tematykę religijn0-refleksyjną
nazwanego prekursorem baroku. Tym zwiastunem tendencji był Mikołaj
Sęp Szarzyński. Jego poezja jest pełna metafizycznego niepokoju,
zmusza do zadumy nad sensem życia, do poszukiwania celu. Jest w
pewnym sensie powrotem do średniowiecznych koncepcji, według których
jedynym celem jest zbawienie wieczne. Według Szarzyńskiego cel ten
można osiągnąć poprzez miłość do Boga. Wyróżnił dwa rodzaje miłości:
ziemską, do rzeczy materialnych (przemijającą) oraz miłość wieczną,
do Boga ("Miłość jest własny bieg życia naszego"). Podmiot liryczny
jego wierszy jest rozdarty psychicznie, "wą-tły, niebaczny,
rozdwojony w sobie". Rozważania poety mają podłoże religijne, budzą
niepokój, rodzą przekonanie o nietrwałości ziemskiego życia. W
sonecie "O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i
ciałem" poeta pojmuje naturę człowieka na wzór ludzi Średniowiecza w
sposób dualistyczny. Człowiek nie może w pełni cieszyć się życiem
doczesnym, gdyż ziemskie przyjemności wydają mu się niestosowne i
grzeszne. Ten nurt w epoce baroku kontynuuje Daniel Naborowski,
uczeń Galileusza, człowiek wszech-stronnie wykształcony, w wielu
wierszach ukazujący nieubłagany upływ czasu ("Krótkość żywota").
Czas nieubłaganie biegnie naprzód, człowiek dziś cieszy się życiem,
a jutro umiera, nigdy też nie zawró-ci, żadne dzisiejsze wydarzenie
nie powtórzy się jutro. "Między śmiercią, rodzeniem byt nasz
ledwie może Nazwan być czwartą częścią mgnienia; wielom była
Kolebka grobem, wielom matka ich mogiła". W poezji
Naborowskiego pojawia się też typowe dla Średniowiecza, choć
wywodzące się z bi-blijnej Księgi Koheleta przekonanie o
nietrwałości i znikomości otaczającego nas świata. Nie ma sensu
zabiegać o jakiekolwiek dobra doczesne, gdyż "wszystko marność i
gonienie za wiatrem". Barok swą religijnością nawiązywał do
Średniowiecza. Łączy te epoki wzrost tendencji metafi-zycznych,
trudności z kreacją jednoznacznej wizji świata., eksponowanie uczuć
oraz fantastyczne metody opisu świata. Zarówno w Baroku jak i w
Średniowieczu rozkosze życia doczesnego były uważane za marne. Epoki
te były tajemnicze, nacechowane pesymistycznie. Zupełnie inny
światopogląd dominuje w epokach Renesansu i Oświecenia. W
przeciwieństwie do średniowiecznego platonizmu, jest to
neoplatonizm, według którego ciało i dusza tworzą jedność i
uzupełniają się. Są w pełnej harmonii. Dominuje prąd klasyczny w
przeciwieństwie do średniowiecznego prądu romantycznego. Klasycyzm
jest odbiciem filozofii Oświecenia. Jest on oparty na rozumowych
przesłankach. Natomiast głównym prądem umysłowym Renesansu jest
humanizm. Tak więc Renesans rozwija się na zasadzie kontrastu w
stosunku do kultury średniowiecznej. Średniowieczny teocentryzm
został zastąpiony antropocentryzmem, czyli człowieka postawiono w
cen-trum zainteresowań i celów. Na gruncie antropocentryzmu rodził
się renesansowy humanizm, którego korzenie tkwią w kulturze
starożytnej, gdyż słowa Terencjusza "homo sum, et nihil humanum a me
alie-num esse puto" ("człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest
mi obce") stały się hasłem przewodnim renesansowych humanistów.
W ogóle Renesans to odrodzenie się kultury starożytnych Greków i
Rzymian. To odrodzenie związane było z upadkiem Konstantynopola i
migracją uczonych i artystów greckich do Włoch. Powra-cano do
światopoglądu starożytnych stoików, którzy zalecali spokojną,
zrównoważoną reakcję na smutki i radości, a przede wszystkim
epikurejczyków, którzy sens życia upatrywali w przyjemnościach,
unikaniu trosk i cierpień. Podobny sens miało horacjańskie hasło
"carpe diem" ("korzystaj z dnia"). Wszystkie te hasła
filozoficzne i światopoglądowe znalazły doskonałe odzwierciedlenie w
twór-czości najwybitniejszego poety polskiego Renesansu Jana
Kochanowskiego. Humaniści prezentowali optymistyczną wiarę w
człowieka, w jego godność osobistą i dobro. Przejawem tej
optymistycznej wiary jest pieśń "Serce roście", rozpoczynająca się
od opisu przyrody. Szczęście, radość życia, wewnętrzny spokój i
harmonię może osiągnąć człowiek prawy, uczciwy, którego nie "gryzie
mól zakryty". Filozofia stoicka została zaprezentowana w
poetyckiej formie w pieśni "Nie porzucaj nadzieje". Znów
filozoficzne rozważania rozpoczął poeta od opisu przyrody, w której
zachodzą ustawiczne zmiany. Poeta dochodzi do sformułowania zasady
filozoficznej stoików w poetyckiej formie: "Lecz na szczęście
wszelakie Serce ma być jednakie". Z filozofią starożytnych
stoików spokrewniona jest także fraszka "O żywocie ludzkim", w
której poeta stwierdza, że wszelkie ziemskie starania o pieniądze,
sławę, władzę są bezsensowne i nic niewarte. Przyjmuje więc postawę
stoickiej obojętności wobec wszelkich ludzkich poczynań, mówiąc:
"Niech dru-dzy za łby chodzą, a ja się dziwuję". Duch reformacji
panuje w utworze Mikołaja Reja "Krótka rozprawa między trzema
osobami Pa-nem, Wójtem a Plebanem". Duchowieństwo zostało tu poddane
ostrej krytyce. Oświecenie jest epoką kultu rozumu czyli
racjonalizmu, wiary w nieograniczone możliwości ludzkiego rozumu,
jako narzędzia poznania świata. Dominującym prądem literackim był
klasycyzm, któ-rego początki wiążą się z odrodzeniem kultury
starożytnej w epoce Renesansu. Za cel sztuki klasycy uznali
osiągnięcie doskonałości w realizacji piękna i prawdy, jednych
trwałych i uniwersalnych wartości. Zakładano, że ten ideał osiągnie
się poprzez naśladownictwo najlepszych, antycznych wzorów.
Najważ-niejsza była zasada harmonii między poszczególnymi elementami
dzieła literackiego, przestrzeganie jed-norodności estetycznej i
gatunkowej, a w dramacie rygorystyczne przestrzeganie trzech
klasycznych jed-ności miejsca, czasu, i akcji. Specjalny nacisk
położony też został na jasność i precyzję słowa, elegancję
wysławiania się. Realizatorem założeń klasycyzmu był w polskiej
literaturze Ignacy Krasicki, a jego ulubionymi gatunkami były znane
od czasów starożytnych bajki, satyry, a nawet poematy heroikomiczne.
Krasicki konsekwentnie realizował podstawowe zadanie, jakie
wyznaczała sobie literatura oświeceniowa, aby uczyć, bawiąc. Cele
dydaktyczne stały się najważniejsze. Twórcy tej epoki dostrzegali
upadek moralny społeczeństwa, zanik dawnych tradycji, życie ponad
stan, egoizm szlachecki, prywatę. Zjawiska te Ignacy Krasicki
poddawał ostrej krytyce w bajkach i satyrach. Oba te gatunki
doskonale nadawały się do tych celów. Zarówno w Renesansie jak i
w Oświeceniu człowiek jest w centrum zainteresowania. Żyje w
harmonii z otaczającą go przyrodą. Świat przedstawiony jest jako
doskonała maszyna, w której wszystko współgra. Bóg jest stwórcą
świata. Metaforą świata jest zegar, którego uruchomił Bóg. Świat
jest pozna-walny. W przeciwieństwie do średniowiecznego i barokowego
pesymizmu, Renesans i Oświecenie nace-chowane są optymizmem.








Autor: Maciej Sas

Ocena : 0.0 








oceń
prace:
1 2 3 4 5 6


Home | Reklama | Info
| Mail


Prace | Pomoc | Książki | Artykuły | News | Katalog | Forum
| Rozrywka






Wszelkie prawa zastrzeżone / All
rights reserved  Sciaga.pl
2000