CHARAKTERYSTYKA PRĄTKÓW GRUŹLICY I CZYNNIKI ZJADLIWOŚCI
WYTWARZANE PRZEZ TE DROBNOUSTROJE

Prątek gruźlicy Mycobacterium tuberculosis– to kwasooporna (barwienie metodą
Ziehla-Neelsena), słabo Gram-dodatnia bakteria, która jest czynnikiem etiologicznym
groźnej choroby zakaźnej – gruźlicy. Należy do rodziny Mycobacteriaceae i wchodzi w
skład grupy prątków gruźliczych.
Po raz pierwszy bakteria ta została wyodrębniona przez niemieckiego uczonego
Roberta Kocha.

Drogi zakażenia (najczęściej od osoby chorej, tj.

prątkującej):

•

układ oddechowy – zakażenie drogą kropelkową (najczęstsza),

•

układ pokarmowy,

•

skóra.

Po dostaniu się do płuc prątki są pochłaniane przez makrofagi pęcherzyków płucnych.
Lecz ze względu na specyficzną dla prątków kwasoopornych właściwość są one zdolne
przeżywać w tych komórkach. Jakkolwiek czynniki zjadliwości nie są w pełni poznane,
to wiadomo, że prątki te mogą egzystować wewnątrz fagosomów, nie dopuszczając do
zlewania się ich z lizosomami, a tym samym, zapewniając sobie habitat.
Zakażenie nie jest jednoznaczne z chorobą. Objawy chorobowe występują u zaledwie
5-10% zakażonych prątkiem gruźlicy, u pozostałych zakażenie zostaje zwalczone lub
przechodzi w fazę latentną.
U większości osób rozwija się odorność typu komórkowego, sprawiając ze zakażenie
ogranicza się i przebiega bezobjawowo
zakażenie pierwotne obejmuje tylko ewien obszar płuc oraz sąsiednie węzły
chłonne.po zespole pierwotnym powstaje blizna, która może być widoczna na zdjęciu
RTG.bakterie w miejscu pierwotnego zakażenia obumierają.

Genom prątka gruźlicy

•

W 1998 roku ogłoszono zsekwencjonowanie genomu szczepu H37Rv
Mycobacterium tuberculosis.

•

Zawiera on 4 mln par zasad oraz 3959 genów.

•

W genomie tym stwierdzono także obecność 6 pseudogenów.

•

Dla 40% z tych genów scharakteryzowano ich funkcję, dla 44% istnieją
przypuszczenia co do ich funkcji.

•

250 genów związanych jest z metabolizmem kwasów tłuszczowych.

•

39 bezpośrednio związane z tworzeniem lipidowej budowy ściany komórkowej
prątka. Tak znaczna ilość konserwatywnych genów świadczy o ewolucyjnym
znaczeniu lipidowego składnika dla przetrwania tego drobnoustroju.

•

10% materiału genetycznego obejmowane jest przez 2 rodziny genów, w
których zapisana jest informacja genetyczna kwasowych białek o dużej
zawartości aminokwasu glicyny. W tych białkach znajduje się N-terminalny
motyw, którego usunięcie upośledza wzrost

M. tuberculosis w makrofagach i

gruzełkach

źródło zakażenia:
Źródłem zakażenia jest najczęściej człowiek chory na gruźlicę otwartą (prątkującą)
płuc, ale źródłem zakażenia może być też zwierze domowe np. krowa, owca, świnie.
Człowiek zakaża się najczęściej drogą kropelkową, rzadziej pyłową (drogi oddechowe),
jeszcze rzadziej drogą pokarmową (mleko od chorych krów) i przez skórę.
Po wniknięciu zjadliwy prątek może zostać zniszczony przez mechanizmy obronne,
zostać wydalony na zewnątrz (kaszel), lub może wywołać reakcję zapalną prowadzącą
do powstania ogniska pierwotnego. Ognisko powiększa się, prątki namnażają się i droga
naczyń chłonnych zapalenie szerzy się do najbliższej stacji węzłów limfatycznych i w
ten sposób powstaje gruźliczy zespół pierwotny.

Etapy gruźlicy pierwotnej:
-w narządach objętych gruźlica powstaja guzkowate twory tzw. gruzliczki ,które
zawierają martwicze komórki o serowatym wyglądzie-guziczki ulegaja rozpadowi i
nastepuje szrzenie się infekkcji
-połykana przezchorego wydzielina z oskrzeli może powodować zakżenia żołądka i jelit.

Zakażenie pierwotne pozostawia zmienioną odczynowość organizmu w stosunku do
nowych zakażeń gruźlicą, tzw. alergię gruźliczą, która stanowi podstawę różnych
odmian gruźlicy w różnych narządach. W okresie obniżonej odporności organizmu, przy
współistniejących niekorzystnych warunkach i dużej zjadliwości prątków, ognisko
pierwotne oraz zaatakowane węzły chłonne ulegają charakterystycznej dla gruźlicy
odmianie martwicy - serowaceniu.

Masy serowate złożone są ze zniszczonych tkanek i prątków, stopniowo powiększając
się ogarniają najbliższe otoczenie. Przy zajętych płucach może dojść do zajęcia
światła oskrzela i tą drogą do zajęcia innych obszarów płuc. Inną alternatywą jest
uszkodzenie przez masy serowate ściany naczyń krwionośnych i przedostanie się
prątków do krwi i z nią do rozsiania po całym organizmie. Ta ostatnia postać gruźlicy
nazywa się gruźlicą krwiopochodną i powoduje ona z kolei inne postacie np. bardzo
ciężką gruźlicę prosówkową.

Na podstawie symptomów klinicznych nie można rozpoznać choroby, w przypadku
gruźlicy płucnej nasuwają one tylko podejrzenie schorzenia. Podobnie diagnostyka
radiologiczna (RTG klatki piersiowej) gruźlicy płuc nie może stanowić definitywnego

rozpoznania (nie zawsze da się odróżnić obraz gruźlicy od podobnych zmian
chorobowych w płucach). Przy stosowaniu prób tuberkulinowych należy wziąć pod
uwagę występowanie wyników zarówno fałszywie dodatnich, jak i ujemnych.
Ostatecznym potwierdzeniem rozpoznania gruźlicy jest diagnostyka mikrobiologiczna,
np. preparat bezpośredni plwociny (bakterioskopia bezpośrednia – BK) i hodowla na
pożywkach. Pełna diagnostyka wymaga łącznie ok. 2–4 miesięcy (hodowla +
identyfikacja gatunkowa + badanie lekowrażliwości).
Materiałem do badania jest plwocina pacjenta, a u dzieci popłuczyny żołądkowe. Przy
problemach z wykrztuszaniem stosuje się bronchofiberoskopię z pobraniem wydzieliny
oskrzelowej, z płukaniem oskrzelowo-pęcherzykowym lub biopsją przezoskrzelową. W
gruźlicy pozapłucnej materiałem mogą być np. płyn mózgowo-rdzeniowy, mocz czy
próbki tkanek.

Badanie mikroskopowe
Preparat najczęściej barwi się metodą Ziehl-Neelsena. Zaletą bakterioskopii
bezpośredniej jest jej szybkość – wynik otrzymuje się już w ciągu 24 godzin.

Hodowla (posiew na pożywkach)
Jeśli materiał od chorego może być skąpoprątkowy wykonuje się posiew najczęściej
używane są: pożywka jajowa Löwensteina-Jensena, pożywki agarowe Middlebrook
7H10/7H11 i podłoża selektywne. Prątki charakteryzują się wolnym wzrostem i kolonie
są widoczne dopiero po 2–4 tygodniach.
Szybszą metodą wykonywania posiewów mikrobiologicznych jest system BACTEC za
pomocą którego wyniki można uzyskiwać już po 1–3 tygodniach. Polega ona na
hodowaniu pobranego materiału na odpowiednim podłożu płynnym zawierającym węgiel
radioaktywny C

14

w postaci palmitynianu.

Czynniki ryzyka
Zwiększone ryzyko wystąpienia gruźlicy dotyczy: chorych na AIDS, narkomanów,
alkoholików, osób z osłabioną odpornością zależną od limfocytów T, bezdomnych i
niedożywionych, imigrantów, osób po 65 roku życia. Oprócz tych wszystkich, do
reinfekcji predysponują: długotrwała immunosupresja, stosowanie terapii
kortykosteroidami, cukrzyca, chłoniaki, pylica.
Do najważniejszych metod zapobiegania gruźlicy zaliczamy:

•

identyfikacja i leczenie wszystkich osób chorych na gruźlicę;

•

odnajdywanie i ocena stanu osób, które miały kontakt z pacjentami chorymi na
gruźlicę dla określenia, czy przypadkiem nie ulegli infekcji;

•

prowadzenie badań wśród grup wysokiego ryzyka, aby zidentyfikować
kandydatów do leczenia zakażenia latentnego i zapewnić ukończenie leczenia;

•

ważną metodą u ludzi jest również prowadzenie akcji szczepień szczepionką

BCG. Szczepionka ta nie daje całkowitej skuteczności – szacuje się ją na ok.
80% i więcej w przypadku ciężkich postaci u dzieci, natomiast skuteczność
ochrony przed płucną postacią u dorosłych jest zmienna i mieści się w przedziale
od 0% do 80%. Efektywność szczepionki spada dodatkowo tam, gdzie
mykobakterie są słabiej rozpowszechnione. Z tego powodu w USA nie zaleca się
rutynowo wszystkim ludziom szczepienia, z wyjątkiem osób, które spełniają
specyficzne kryteria:

•

dzieci i noworodki z negatywnymi testami skórnymi, które mają stały
kontakt z osobami nieleczonymi lub leczonymi nieefektywnie albo będą
miały ciągłą styczność z prątkami lekoopornymi.

•

pracownicy służby zdrowia (rozważani na indywidualnych podstawach):

•

mający kontakt z pacjentami z lekoopornymi postaciami gruźlicy,

•

gdy przeniesienie szczepów lekoopornych jest bardzo
prawdopodobne,

•

gdy zastosowane kontrolne zabezpieczenia przeciw gruźlicy są
nieefektywne.

Aby doszło do zakażenia u osoby z nieuszkodzonym układem obronnym okres
ekspozycji na prątki musi być bardzo długi. Zdarza się to u szczepionych dzieci, np.
gdy jeden z domowników jest chory na postać gruźlicy. Znaczenie w zapobieganiu ma
także przestrzeganie higieny pomieszczeń (wietrzenie, a w placówkach opieki
zdrowotnej dodatkowo używanie lamp nadfioletowych). W obszarach tropikalnych
częstość występowania atypowych form mykobakterii jest wysoka i daje to pewien
stopień ochrony przeciw gruźlicy.