„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Waldemar Sucherski

Stosowanie technik kierowania ciągnikiem rolniczym
i wykonywanie czynności kontrolno-obsługowych
613[01].Z1.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Daniel Grzesiak
inż. Zbigniew Żywień



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Waldemar Sucherski



Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 613[01].Z1.03
„Stosowanie technik kierowania ciągnikiem rolniczym i wykonywanie czynności kontrolno-
-obsługowych”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu rolnik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

4

3.

Cele kształcenia

5

4.

Materiał nauczania

6

4.1.

Przygotowanie ciągnika do jazdy. Obsługa codzienna ciągnika rolniczego

6

4.1.1.

Materiał nauczania

6

4.1.2. Pytania

sprawdzające 9

4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian

postępów 11

4.2. Ogólne zasady poruszania się pojazdu w ruchu drogowym

12

4.2.1. Materiał

nauczania

12

4.2.2. Pytania

sprawdzające 20

4.2.3. Ćwiczenia 20
4.2.4. Sprawdzian

postępów 22

4.3. Poruszanie się ciągnika rolniczego w ruchu drogowym. Przewożenie

ładunku na przyczepie

23

4.3.1. Materiał

nauczania

23

4.3.2. Pytania

sprawdzające 30

4.3.3. Ćwiczenia 30
4.3.4. Sprawdzian

postępów 32

4.4. Zagrożenia na drodze. Udzielanie pomocy przedlekarskiej poszkodowanym

w wypadkach drogowych

33

4.4.1.

Materiał nauczania

33

4.4.2.

Pytania sprawdzające 41

4.4.3.

Ćwiczenia 41

4.4.4.

Sprawdzian postępów 42

5.

Sprawdzian osiągnięć

43

6. Literatura

48

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu technik kierowania

ciągnikiem rolniczym oraz wykonywania czynności kontrolno-obsługowych .

Poprzez studiowanie poradnika powinieneś
W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−

cele kształcenia tej jednostki modułowej, czyli co powinieneś umieć na zakończenie
procesu kształcenia w tej jednostce,

−

materiał nauczania umożliwiający samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz
inne źródła informacji,

−

przykłady ćwiczeń oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki. Wszystkie ćwiczenia zawierają: wykaz
materiałów, pomocy potrzebnych do realizacji ćwiczenia.
Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co

oznacza, że opanowałeś materiał albo nie. Jeżeli będziesz miał trudności ze zrozumieniem
tematów lub ćwiczeń zgłoś się do nauczyciela o pomoc.

Schemat układu jednostek modułowych

613[01].Z1

Podstawy techniki rolniczej

613[01].Z1.01

Posługiwanie się dokumentacją

techniczną

613[01].Z1.02

Stosowanie przepisów ruchu

drogowego

613[01].Z1.03

Stosowanie technik kierowania

ciągnikiem rolniczym

i wykonywanie czynności

kontrolno-obsługowych

613[01].Z1.04

Obsługa maszyn i urządzeń

rolniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się podstawowymi programami komputerowymi i siecią Internet,

−

oceniać przestrzeganie przepisów ruchu drogowego,

−

posługiwać się podstawowymi metodami obserwacji i analizy,

−

oceniać skutki błędnych decyzji i zachowań na drodze,

−

oceniać skutki nieprzestrzegania przepisów związanych z ruchem drogowym,

−

prezentować swoje prace i osiągnięcia,

−

podejmować decyzje,

−

wykorzystywać wiedzę i umiejętności dotyczące oceny właściwych zachowań
w kierowaniu ciągnikiem rolniczym,

−

określać akty prawne regulujące prawo.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

określić zakres czynności wykonywanych przed przystąpieniem do jazdy ciągnikiem
rolniczym,

–

wyjaśnić zasady wykonywania obsługi codziennej ciągnika rolniczego,

–

zinterpretować przepisy dotyczące włączania się pojazdu do ruchu po drogach
publicznych,

–

wyjaśnić zasady obowiązujące podczas zmiany kierunku jazdy lub pasa ruchu,

–

scharakteryzować manewry: wymijania, omijania, cofania, wyprzedzania ciągnikiem
rolniczym bez przyczepy i z przyczepą,

–

określić pierwszeństwo przejazdu w różnych sytuacjach drogowych,

–

określić zasady przewożenia osób i ładunków ciągnikiem rolniczym,

–

wyjaśnić zasady łączenia ciągnika z przyczepą i maszynami rolniczymi,

–

zinterpretować przepisy dotyczące porządku i bezpieczeństwa ruchu na drogach,

–

wyjaśnić zasady zatrzymywania i postoju ciągnika rolniczego,

–

określić zasady używania świateł zewnętrznych,

–

przewidzieć zagrożenia na drodze,

–

określić wpływ alkoholu i środków odurzających na sprawność kierującego pojazdem,

–

dokonać analizy głównych przyczyn wypadków drogowych,

–

określić zasady postępowania uczestnika ruchu drogowego w razie wypadku,

–

scharakteryzować metody prowadzenia reanimacji oraz zakładania opatrunków
unieruchamiających, tamujących krew.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przygotowanie

ciągnika do jazdy. Obsługa codzienna

ciągnika rolniczego

4.1.1. Materiał

nauczania

Podczas użytkowania ciągnika rolniczego w wyniku naturalnych procesów zużycia oraz

oddziaływania czynników otoczenia następuje zmiana stanu technicznego poszczególnych
zespołów i elementów, która może doprowadzić do ich uszkodzenia lub zakłócenia pracy,
powodując nieplanowany przestój pojazdu. Zmiana stanu technicznego niektórych układów,
np. układu hamulcowego, kierowniczego, jezdnego może być przyczyną wypadków. Dbałość
o właściwy stan techniczny ciągnika oraz przestrzeganie zalecanych terminów dokonywania
okresowej i codziennej obsługi, przyczyniają się również do obniżenia kosztów eksploatacji
pojazdu.

Obsługa codzienna przed pracą (lub po pracy) polega przede wszystkim na uzupełnieniu

materiałów eksploatacyjnych oraz sprawdzeniu działania układów ściśle związanych
z bezpieczeństwem pracy. W ramach obsługi codziennej ciągnika rolniczego, nazywanej
przeglądem P–1, należy:

−

sprawdzić i ewentualnie uzupełnić poziom oleju w misce olejowej silnika. Do oceny
poziomu oleju służy wskaźnik bagnetowy – prawidłowy stan oleju powinien zawierać się
między dwiema kreskami „min” i „max”. Aby dokonać prawidłowo sprawdzenia ciągnik
powinien być ustawiony poziomo. Następnie należy wyjąć pręt bagnetowy, wytrzeć go do
sucha, wcisnąć z powrotem do oporu, po czym ponownie wyjąć i stwierdzić położenie
oleju pomiędzy dwoma kreskami na bagnecie. W razie minimalnego poziomu oleju
należy go uzupełnić – jednak należy pamiętać, że nie wolno mieszać ze sobą olejów
różnych gatunków, gdyż może to grozić zniszczeniem silnika,

−

sprawdzić słuchowo pracę silnika i wskazania przyrządów na tablicy rozdzielczej. W tym
przypadku należy nasłuchiwać czy z silnika nie dochodzą stuki, hałasy których wcześniej
nie było słychać oraz czy silnik pracuje równomiernie. Na tablicy rozdzielczej szczególną
uwagę należy zwrócić na lampkę kontrolną koloru czerwonego, która zapala się gdy
ciśnienie oleju w silniku spada poniżej wartości normalnej. Lampka kontrolna zapala się
po przekręceniu kluczyka w stacyjce, ale powinna zgasnąć po uruchomieniu silnika.
Lampka niekiedy może się palić przy pracującym silniku na biegu jałowym przy zbyt
małych obrotach silnika. Jednak w czasie jazdy gdy lampka kontrolna zapali się należy
silnik bezwzględnie zatrzymać,

−

sprawdzić ilość paliwa w zbiorniku,

−

sprawdzić poziom oleju i poziom zanieczyszczeń w pojemniku multicyklonu (filtr
powietrza), a w razie potrzeby oczyścić pojemnik i uzupełnić poziom oleju,

−

sprawdzić poziom cieczy chłodzącej w chłodnicy lub zbiorniku wyrównawczym. Niski
poziom cieczy chłodzącej lub jej brak spowoduje przegrzanie silnika i jego zatarcie
a w konsekwencji całkowite zużycie silnika ciągnika. Z uwagi na to, że ciągnik pracuje
w trudnych warunkach może następować szybki ubytek płynu chłodzącego, który należy
bezwzględnie uzupełniać tym samym rodzajem płynu. Poziom płynu sprawdza się
w

zbiorniku wyrównawczym. Przy zimnym silniku poziom płynu w zbiorniku

wyrównawczym powinien się znajdować pomiędzy poziomem „min” i „max”.
W gorącym silniku, po jego zatrzymaniu, poziom płynu ze względu na dużą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

rozszerzalność może się znacznie podnieść. Wynik pomiaru poziomu płynu,
dokonywanego w tym momencie nie jest miarodajny. Należy również dokonać oględzin
chłodnicy, czy nie ma śladu przecieków lub uszkodzeń mechanicznych przewodów
gumowych łączących silnik z chłodnicą, oraz dokonać oceny naciągu paska klinowego
wentylatora elektrycznego chłodnicy,

−

sprawdzić działanie układu kierowniczego. Sprawność mechanizmu kierowniczego jest
jednym z głównych warunków bezpieczeństwa jazdy. Sprawdzenie działania
mechanizmu kierowniczego polega na sprawdzeniu jałowego ruchu kierownicy. W tym
celu na postoju ciągnika, należy lekko próbować obrócić kierownicę w lewą i prawą
stronę, aż do wyczucia oporów. Dopuszczalne wychylenie kierownicy nie powinno
przekraczać 20 stopni. Sprawdzenie układu kierowniczego polega również na dokonaniu
oględzin (wzrokowo) stanu zamocowania jego części i połączeń przegubowych, czy nie
ma przecieków z mechanizmu kierowniczego,

−

sprawdzić poziom płynu hamulcowego i działanie hamulców. Polega na sprawdzeniu
poziomu płynu hamulcowego w zbiorniczku pompy hamulcowej. Poziom płynu powinien
być utrzymywany przy górnej kresce „max”. Jeżeli w zbiorniczku jest zbyt mało płynu,
należy go uzupełnić tym samym płynem, którym napełniony jest hamulcowy układ
hydrauliczny. Dolewanie do układu płynu innego gatunku jest niedopuszczalne.
W

ramach tej obsługi sprawdzamy również szczelność przewodów (czy nie ma

wycieków), którymi doprowadzany jest płyn hamulcowy.

Najprostszą metodą kontroli układu hamulcowego jest sprawdzenie go na drodze o suchej,
najlepiej betonowej nawierzchni. Ze względu na bezpieczeństwo próbę tę należy
przeprowadzać na drodze, na której nie poruszają się inne pojazdy i piesi oraz gdzie nie ma
przeszkód. Analiza śladów na drodze przy gwałtownym hamowaniu, pozwala na ocenę stanu
hamulców obu kół ciągnika. Gdy mamy wątpliwości co do skuteczności działania hamulców,
próbę tę przeprowadzamy na małej prędkości. Właściwie działający układ hamulcowy
podczas awaryjnego hamowania powinien zablokować prawie jednocześnie oba tylne koła
ciągnika. Sprawdzeniu i kontroli podlega również hamulec ręczny, który powinien zapewnić
stabilny postój ciągnika na wzniesieniu o pochyleniu 20 stopni. Należy także sprawdzić
działanie odbiorników prądu. Obsłudze podlega sprawdzenie działania elementów
oświetleniowo-sygnalizacyjnych ciągnika, sygnału dźwiękowego, zacisków przewodów.
Obsługa elementów oświetleniowych polega na sprawdzeniu czy wszystkie światła, w które
wyposażony jest ciągnik działają prawidłowo, a jeśli nie, na dokonaniu naprawy (najczęściej
jest przepalona żarówka, którą należy wymienić). Obsługa sygnału dźwiękowego polega na
sprawdzeniu jego działania oraz ewentualnym oczyszczeniu styków elektrycznych, które
często śniedzieją.
Sprawdzić należy ciśnienie w ogumieniu. Prawidłowe ciśnienie wewnątrz opony ma
zasadnicze znaczenie dla jej żywotności, oporów toczenia jak i bezpieczeństwa jazdy. Zbyt
niskie ciśnienie, powoduje zmniejszenie przebiegu opony nawet o 75%. Spadek ciśnienia
może być spowodowany nieszczelnością zaworu (tzw. wentyla), uszkodzeniem dętki oraz
przenikaniem powietrza przez mikroskopijne szczeliny, które istnieją w gumie. Zbyt niskie
ciśnienie w oponach powoduje rozwarstwienie i uszkodzenie kordu i w efekcie całkowitą
dyskwalifikację opony, nieprzydatnej już do naprawy. Objawami zbyt niskiego ciśnienia
w oponie, poza jej ugięciem jest nadmierny wzrost temperatury w czasie jej eksploatacji,
pojawienie się ciemnych pasów obwodowych oraz gorsza sterowność ciągnika. Bardzo często
przy zbyt dużych oporach toczenia zbyt niskie ciśnienie powietrza w oponie powoduje jej
przesuwanie się na obręczy. Zbyt duże ciśnienie powoduje również przyśpieszone
i nierównomierne zużycie opony. Zwiększa też możliwość pęknięcia opony przy najechaniu
kołem na przeszkodę. Jazda ciągnika na zbyt mocno napompowanych kołach powoduje

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

nadmierne wstrząsy i przyśpieszenie zużycia niektórych części i mechanizmów ciągnika,
a szczególnie zwrotnic, sworzni, przegubów kulistych, mechanizmu kierowniczego, itp. Zbyt
duże luzy w tych mechanizmach, powodują bicie kół przednich, a tym samym przyśpieszone
ścieranie bieżnika. Ciśnienie w oponach na jednej osi powinno być takie same. Aby zapewnić
maksymalną trwałość ogumienia, należy pamiętać o podstawowych zasadach eksploatacji,
a przede wszystkim o:

−

właściwym ciśnieniowe wewnątrz ogumienia (należy sprawdzać codziennie
manometrem),

−

dopuszczalnym obciążeniu przyczep,

−

właściwej regulacji zbieżności kół ciągnika,

−

likwidowaniu zbędnych poślizgów kół napędowych ciągnika,

−

ostrożnej jeździe po nierównej drodze,

−

unikanie najeżdżania na smary i substancje chemiczne,

−

właściwej zbieżności kół przednich

−

przestrzeganie właściwej techniki jazdy, to jest zwalnianie na zakrętach, jazda bez
gwałtownych przyspieszeń i gwałtownych hamowań.

Do codziennej obsługi ciągnika rolniczego należy również zaliczyć mycie ciągnika,
szczególnie gdy ciągnik rolniczy pracował w trudnych warunkach (duże zapylenie, błoto),
miał styczność z nawozami organicznymi i mineralnymi oraz środkami ochrony roślin.
W

czasie mycia trzeba omijać szczeliny bębnów hamulcowych, pompę wtryskową,

rozrusznik, prądnicę (alternator), regulatory napięcia. Zespoły te myje się szczotką, nie
stosując bezpośredniego natrysku wodą. Po umyciu ciągnik należy osuszyć najlepiej przez
nadmuch sprężonym powietrzem. Nie należy myć ciągnika bezpośrednio po pracy gdy silnik
jest gorący oraz na wolnym powietrzu w temperaturze poniżej 0°C.

Bezpieczeństwo obsługi

Podczas obsługi ciągnika rolniczego należy przestrzegać następujących zasad

bezpieczeństwa:

−

nie dokonywać żadnych czynności obsługowych przy pracującym i gorącym silniku,

−

nie posługiwać się otwartym ogniem w pobliżu ciągnika rolniczego,

−

nie podłączać ani nie rozłączać akumulatora oraz innych elektrycznych elementów przy
pracującym silniku,

−

gdy silnik jest gorący nie należy natychmiast odkręcać korka wlewu zbiornika
uzupełniającego lub chłodnicy, gdyż para oraz gotujący się płyn powodują poparzenia rąk
lub twarzy,

−

nie dopuszczać do zwarcia przewodów elektrycznych,

−

w zamkniętych pomieszczeniach (garaż) silnik można uruchomić dopiero po otwarciu
drzwi wjazdowych,

−

nie garażować ciągnika i nie uruchamiać silnika w pomieszczeniach gdzie są
przechowywane materiały łatwo palne, np. w stodołach słoma, siano.
Potrzeba dokonania kontroli i obsługi poszczególnych zespołów i elementów ciągnika

zależy od ich właściwości i wykonywanych przez nie zadań. Dlatego nie wszystkie czynności
obsługowe wykonuje się w tym samym czasie i w ramach obsługi codziennej (P–1) przed
pracą. Oprócz czynności opisanych wyżej w ramach codziennej obsługi wyróżnia się również
obsługi okresowe oznaczane często jako P–2, P–3, P–4, P–5. Należy pamiętać, że w ramach
obsługi okresowej o wyższym numerze wykonuje się wszystkie czynności
obsługowo-kontrolne objęte zakresem obsług okresowych o niższych numerach. Czas pracy
między poszczególnymi przeglądami technicznymi (obsługami okresowymi) ciągników
rolniczych określa się w jednostkach umownych zwanych motogodzinami. W przypadku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

samochodów terminy dokonywania przeglądów technicznych wyznacza się odpowiednio do
liczby przejechanych kilometrów. Motogodzinę (mth) pracy ciągnika rolniczego wyznacza się
na podstawie liczby obrotów wału korbowego silnika. Wartość motogodziny zależy od
przełożenia mechanizmu napędowego licznika obrotów. I tak w określonym typie ciągnika np.
jedna motogodzina odpowiada jednej godzinie pracy silnika przy prędkości obrotowej
1500obr/min, a w innym ciągniku może odpowiadać jednej godzinie pracy silnika przy
prędkości obrotowej 1800 obr/min. Szczegółowy zakres czynności kontrolno-obsługowych
wchodzących w skład poszczególnych przeglądów technicznych pojazdu jest podany
w instrukcji obsługi wręczanej nabywcy każdego nowego ciągnika.

4.1.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie czynności wchodzą w zakres obsługi codziennej ciągnika?

2.

Jakie czynniki mają wpływ na trwałość eksploatacyjną ogumienia ciągnika i przyczepy?

3.

W jaki sposób dokonuje się sprawdzenia ilości oleju w silniku ciągnika rolniczego?

4.

Na czym polega codzienna obsługa związana ze sprawdzeniem odbiorników prądu?

5.

Jakie środki bezpieczeństwa należy przedsięwziąć przy wykonywaniu czynności
związanych z codzienna obsługą ciągnika?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj, na czym polega codzienna obsługa ogumienia ciągnika i zaproponuj

w punktach właściwe zasady eksploatacji ciągnika, aby zapewnić maksymalną trwałość
ogumienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować, na czym polega codzienna obsługa ogumienia ciągnika,

2)

określić czynności kierującego związane z codzienna obsługą ogumienia,

3)

przeanalizować i określić, jakie czynniki mają wpływ na trwałość eksploatacyjną
ogumienia ciągnika.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do sieci Internet,

−

instrukcje obsługi ciągników,

−

kartka, ołówek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Ćwiczenie 2

Przedstaw sposób wykonania w ramach przeglądu codziennego następujących czynności:

−

sprawdzenia poziomu oleju w misce olejowej,

−

sprawdzenia działania układu kierowniczego,

−

sprawdzenia poziomu cieczy chłodzącej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

określić, jakie znaczenie dla bezpieczeństwa jazdy i eksploatacji ma prawidłowe
wykonanie czynności sprawdzania:

−

poziomu oleju w misce olejowej,

−

działania układu kierowniczego,

−

poziomu cieczy chłodzącej.

2)

przeanalizować czynności związane ze sprawdzeniem:

−

poziomu oleju w misce olejowej,

−

działania układu kierowniczego,

−

poziomu cieczy chłodzącej,

3)

określić sposób wykonania poszczególnych czynności w tabeli zgodnie ze wzorem.

Rodzaj czynności Sposób

wykonania

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje przeglądów technicznych ciągników,

−

film,

−

komputer z dostępem do sieci Internet,

−

ustawa „Prawo o ruchu drogowym”,

−

papier, pisaki.

Ćwiczenie 3

Określ, jakie środki bezpieczeństwa należy przedsięwziąć podczas wykonywania

codziennej obsługi ciągnika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

określić, jakich zasad bezpieczeństwa należy przestrzegać przy wykonywania czynności
związanych z codzienną obsługą ciągnika,

2)

określić niezbędne materiały eksploatacyjne i sposób ich doboru do wykonania obsługi
codziennej ciągnika.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do sieci Internet,

−

kartka, ołówek,

−

instrukcje obsługi technicznej ciągników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

4.1.4. Sprawdzian

postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić zadania codziennej obsługi ciągnika?





2)

wskazać, jakie materiały eksploatacyjne należy uzupełnić w ramach
codziennej obsługi ciągnika?





3)

określić sposób wykonania sprawdzenia poziomu oleju w silniku?





4)

określić sposób wykonania sprawdzenia poziomu płynu chłodniczego
w ciągniku?





5)

określić warunki bezpiecznego wykonywania czynności związanych
z codzienną obsługą ciągnika?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.2. Ogólne zasady poruszania się pojazdu w ruchu drogowym

4.2.1.

Materiał nauczania

Przystępując do realizacji materiału nauczania należy określić pojęcia stosowane

w prawie o ruchu drogowym odnoszące się do ciągnika rolniczego. Są to:

−

„pojazd” – środek transportu przeznaczony do poruszania się po drodze oraz maszynę lub
urządzenie do tego przystosowane,

−

„pojazd silnikowy” – pojazd wyposażony w silnik, z wyjątkiem motoroweru i pojazdu
szynowego,

−

„ciągnik rolniczy” – pojazd silnikowy skonstruowany do używania łącznie ze sprzętem
do prac rolnych, leśnych lub ogrodniczych. Ciągnik może być również przystosowany do
ciągnięcia przyczep oraz do prac ziemnych.

„Przyczepa” określana jest w ustawie prawo u ruchu drogowym jako „pojazd” bez silnika,
przystosowany do łączenia go z innym pojazdem. „Zespół pojazdów” są to pojazdy złączone
ze sobą celu poruszania się po drodze jako całość, nie dotyczy to jednak pojazdów złączonych
w celu holowania.

Włączanie się do ruchu

Za włączającego się do ruchu uważa się kierującego rozpoczynającego jazdę po postoju

lub po zatrzymaniu się nie spowodowanym warunkami ruchu lub koniecznością
podporządkowania się przepisom ruchu oraz znakom i sygnałom na drodze. Włączającym się
do ruchu jest również kierujący, który wjeżdża:

−

na drogę z nieruchomości, z obiektu przydrożnego lub dojazdu do takiego obiektu,
z drogi nie będącej drogą publiczną oraz ze strefy zamieszkania,

−

na drogę z pola lub na drogę twardą z drogi gruntowej,

−

na jezdnię z pobocza, z chodnika lub z pasa ruchu dla pojazdów powolnych,

−

na jezdnię lub pobocze z drogi dla rowerów, z wyjątkiem wjazdu na przejazd dla
rowerzystów,

−

pojazdem szynowym na drogę z zajezdni lub na jezdnię z pętli.

Kierujący pojazdem, który rozpoczyna jazdę po zatrzymaniu lub postoju, spowodowanym
potrzebami osób trzecich korzystających z pojazdu lub wykonującym rozładunek lub
załadunek towaru, wówczas manewr po tych czynnościach jest włączaniem się do ruchu.
Kierujący, włączając się do ruchu jest obowiązany zachować szczególną ostrożność oraz
ustąpić pierwszeństwa innemu pojazdowi lub uczestnikowi ruchu.

Włączającym się do ruchu nie jest natomiast kierujący, który zatrzymał się w celu

przepuszczenia pojazdu nadjeżdżającego z prawej strony na skrzyżowaniu równorzędnym lub
przed sygnałem czerwonym na skrzyżowaniu, czy też na skrzyżowaniu przed znakiem „stop”.
Korzystając z kierunkowskazów przy wykonywaniu manewru włączania się do ruchu należy
uwzględnić dwa przypadki gdy kierujący:

−

rozpoczyna jazdę i kontynuuje ja po tym samym pasie ruchu,

−

rozpoczyna jazdę i przejeżdża na sąsiedni pas ruchu.
W sytuacji gdy kierujący rozpoczyna jazdę i kontynuuje ją po tym samym pasie ruchu

powinien zachować szczególną ostrożność tzn. sprawdzić, czy z tyłu nie nadjeżdża inny
pojazd, któremu mógłby zajechać drogę. Nie wolno mu natomiast sygnalizować wykonywania
manewru kierunkowskazem, gdyż wprowadzałoby to w błąd innych uczestników ruchu
drogowego. Sygnalizowanie kierunkowskazem tego manewru sugerowałoby w tym przypadku
zamiar zmiany pasa ruchu lub toru jazdy, którego faktycznie kierujący pojazdem nie
wykonuje.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Prędkość

Kierujący pojazdem jest obowiązany jechać z prędkością zapewniającą panowanie nad

pojazdem, z uwzględnieniem warunków, w jakich ruch się odbywa, a w szczególności: rzeźby
terenu, stanu i widoczności drogi, stanu i ładunku pojazdu, warunków atmosferycznych
i natężenia ruchu. Kierujący pojazdem jest obowiązany:

−

jechać z prędkością nie utrudniającą jazdy innym kierującym,

−

hamować w sposób nie powodujący zagrożenia bezpieczeństwa ruchu lub jego
utrudnienia,

−

utrzymywać odstęp niezbędny do uniknięcia zderzenia w razie hamowania lub
zatrzymania się poprzedzającego pojazdu.
Poza obszarem zabudowanym, na jezdniach dwukierunkowych o dwóch pasach ruchu,

kierujący pojazdem objętym indywidualnym ograniczeniem prędkości albo pojazdem lub
zespołem pojazdów o długości przekraczającej 7m jest obowiązany utrzymywać taki odstęp
od pojazdu silnikowego znajdującego się przed nim, aby inne wyprzedzające pojazdy mogły
bezpiecznie wjechać w lukę utrzymywaną między tymi pojazdami. Przepisu tego nie stosuje
się, jeżeli kierujący pojazdem przystępuje do wyprzedzania lub gdy wyprzedzanie jest
zabronione. Prędkość dopuszczalna ciągnika rolniczego wynosi ciągnika rolniczego (również
z przyczepą) – 30 km/h.

Hamowanie

Przepisy ustawy o ruchu drogowym zobowiązują kierującego, aby hamował tak, by nie

powodował zagrożenia bezpieczeństwa ruchu i jego utrudnienia. Od kierowcy wymaga się,
aby w sytuacji, którą można przewidzieć zatrzymał on pojazd w takim miejscu, aby uniknąć
niepożądanych następstw. Należy pamiętać, że zwiększenie prędkości znacznie wydłuża
drogę hamowania. Mimo to, że przepisy ruchu drogowego pozwalają jechać kierowcy
z prędkościami dopuszczalnymi na danych drogach, to zawsze należy jechać z prędkością
bezpieczną, tzn. uzależnioną od warunków ruchu, stanu nawierzchni, widoczności, rzeźby
terenu, stanu i ładunku pojazdu, warunków atmosferycznych, natężenia ruchu, własnych
umiejętności. Można powiedzieć, że proces hamowania składa się z trzech etapów:

−

czas reakcji hamującego od momentu zauważenia przeszkody do naciśnięcia pedału
hamulca,

−

czas zadziałania hamulców,

−

czas rzeczywistego hamowania
Należy również pamiętać, że gwałtowne hamowanie z blokowaniem kół może

powodować zarzucanie pojazdu, a w konsekwencji ewentualną kolizję z pojazdami jadącymi
obok nas lub za nami. Hamować należy więc zawczasu i łagodnie.

Zmiana kierunku jazdy lub pasa ruchu

Zmiana kierunku jazdy polega najczęściej na skręceniu z danej drogi w inną na prawo lub

w lewo, albo zjechania w ogóle z drogi (np. na pobocze, parking, do bramy lub w pole) lub
dokonaniu manewru zawracania, czyli jazdy tą samą drogą w kierunku przeciwnym. Za
zmianę kierunku jazdy nie uważa się zmianę kierunku jazdy wynikającą ze zmiany kierunku
samej drogi, a więc wszyscy jadą w tym samym kierunku.

Natomiast w sytuacji, gdy włączanie się do ruchu połączone jest ze zmianą pasa ruchu

lub toru jazdy, kierujący obowiązany jest zachować szczególną ostrożność i sygnalizować
zamiar wykonania tego manewru za pomocą kierunkowskazu. Należy zaznaczyć, że zmiana
pasa ruchu polega na zmianie położenia pojazdu w stosunku do krawędzi lub osi jezdni, przy
utrzymywaniu ruchu nadal na tej samej jezdni. Kierujący pojazdem może zmienić kierunek
jazdy lub zajmowany pas ruchu tylko z zachowaniem szczególnej ostrożności oraz pod

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

warunkiem, że nie spowoduje to zajechania drogi innym kierującym. W związku z tym, chcąc
skręcić w inną drogę, albo zmienić dotychczasowy pas ruchu, należy upewnić się, czy można
uczynić to bez utrudniania ruchu lub spowodowania jakiegokolwiek niebezpieczeństwa oraz
należy sygnalizować wykonanie tego manewru zawczasu. Kierujący pojazdem jest
obowiązany zbliżyć się do prawej krawędzi jezdni jeżeli zamierza skręcić w prawo lub do
środka jezdni, a na jezdni o ruchu jednokierunkowym do lewej krawędzi jezdni jeżeli
zamierza skręcić w lewo. Jednak są wyjątki, tzn. gdy wymiary pojazdu uniemożliwiają
skręcenie zgodnie z

wcześniej podanymi zasadami lub skręt odbywa się z drogi

jednokierunkowej, kierujący nie stosuje się do tych zasad, co nie zwalnia go z obowiązku
upewnienia się, czy taki manewr nie spowoduje zagrożenia dla innych uczestników ruchu.

Kierujący pojazdem, zmieniając zajmowany pas ruchu, jest obowiązany ustąpić

pierwszeństwa pojazdowi jadącemu po pasie ruchu, na który zamierza wjechać oraz
pojazdowi wjeżdżającemu na ten pas z prawej strony. Kierujący pojazdem jest obowiązany
zawczasu i wyraźnie sygnalizować zamiar zmiany kierunku jazdy lub pasa ruchu oraz
zaprzestać sygnalizowania niezwłocznie po wykonaniu tych manewrów. Należy zaznaczyć, że
samo sygnalizowanie nie uprawnia kierującego do wykonania manewrów zmiany pasa ruchu
lub kierunku jazdy. Kierujący musi się upewnić, że wykonanie tych manewrów nie utrudni
ruchu innym uczestnikom drogi i nie spowoduje jakiegokolwiek niebezpieczeństwa.

Przed skręceniem kierujący pojazdem obowiązany jest zbliżyć się do prawej krawędzi

jezdni jeżeli zamierza skręcić w prawo, do środka jezdni jeżeli zamierza skręcić w lewo lub
do lewej krawędzi jezdni, jeśli zamierza skręcić w lewo na jezdni jednokierunkowej. Przepisy
prawa o ruchu drogowym nie precyzują jakie miejsce powinien zająć kierujący w końcowej
fazie wykonania tego manewru na jezdni drogi poprzecznej w którą skręca. Może to być
dowolny pas ruchu na prawej połowie drogi poprzecznej, jednak pod warunkiem zachowania
szczególnej ostrożności i nie utrudniania ruchu innym korzystającym z drogi. Należy przyjąć,
że gdy kierujący pojazdem po skręceniu w lewo ma zamiar skręcić w prawo, od razu
powinien wjeżdżać na pas ruchu najbliższy prawej krawędzi jezdni. Jeżeli natomiast po
skręceniu w prawo ma zamiar skręcić w lewo, od razu wjeżdża na pas ruchu najbliższy środka
jezdni. W

przypadku umieszczeniu na jezdni znaków poziomych w postaci strzałek

kierunkowych powinien zajmować odpowiedni pas wyznaczony do jazdy w danym kierunku.
Od obowiązku, według którego pojazdy skręcające zajmują przed skręceniem skrajne pasy
ruchu, zwolnieni są kierujący pojazdami w dwóch przypadkach:

−

jeżeli z wylotu drogi na skrzyżowaniu możliwe jest tylko skręcenie i tylko w jednym
kierunku. Wówczas manewr ten może być wykonany także z innych pasów ruchu,

−

jeżeli wymiary pojazdu (np. długi pojazd z przyczepą, przyczepami lub naczepą)
uniemożliwiają wykonanie skrętu ze skrajnych pasów ruchu.

Wykonanie manewrów skręcania w tych przypadkach musi być poprzedzone starannym
upewnieniem się, czy taki wyjątkowo dozwolony manewr nie spowoduje niebezpieczeństwa
na drodze dla innych uczestników ruchu.

Manewr wymijania

Wymijanie jest manewrem polegającym na przejeżdżaniu (przechodzeniu) obok innego

uczestnika ruchu, który porusza się w przeciwnym kierunku. Przy wymijaniu należy zachować
bezpieczny odstęp od wymijanego pojazdu lub uczestnika ruchu, a w razie potrzeby zjechać
na prawo i zmniejszyć prędkość lub zatrzymać się. Przepisy nie precyzują jaki powinien być
bezpieczny odstęp, jednak należy przyjąć, że nie powinien on być mniejszy niż 1 metr, a przy
dużych prędkościach odpowiednio większy. W związku z tym, kierujący wykonujący ten
manewr powinien starać się jechać jak najbliżej prawej krawędzi jezdni. Z uwagi na to, że
w niektórych przypadkach szerokość jezdni nie pozwala na zachowanie bezpiecznego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

odstępu, to w takich przypadkach należy zmniejszyć prędkość i zjechać na pobocze, a nawet
zatrzymać pojazd w celu umożliwienia wykonania manewru przez inny pojazd.

Szczególną uwagę podczas wymijania należy zwrócić przy dojeżdżaniu do wierzchołków

wzniesień, zakrętach i w porze nocnej. Najważniejszą zasadą jest, aby w porze nocnej
zawczasu zmienić światła drogowe na światła mijania, aby nie oślepiać jadących z przeciwka.
W wielu przypadkach na zwężonych odcinkach dróg, na których wymijanie jest niemożliwe
ustawione są znaki drogowe informujące o pierwszeństwie przejazdu pojazdu. Są to znaki
B–31 „pierwszeństwo dla nadjeżdżających z przeciwka” i znak D–5 „pierwszeństwo na
zwężonym odcinku drogi”.

Manewr omijania

Omijanie jest manewrem polegającym na przejeżdżaniu (przechodzeniu) obok stojącego

uczestnika ruchu lub przeszkody. Przy omijaniu kierujący jest obowiązany zachować
bezpieczny odstęp od omijanego pojazdu, uczestnika ruchu lub przeszkody, a w razie
potrzeby zmniejszyć prędkość. Należy pamiętać, że omijanie pojazdu sygnalizującego zamiar
skręcania w lewo może odbywać się tylko z jego prawej strony z zachowaniem szczególnej
ostrożności.

Często popełnianym wykroczeniem przez kierujących jest omijanie pojazdu, który

zatrzymał się przed przejściem dla pieszych celem ich przepuszczenia. W takich przypadkach
bez względu na to czy na skrzyżowaniu bez sygnalizacji świetlnej czy z sygnalizacją nawet,
jeżeli się pali sygnał zielony mamy obowiązek bezwzględnego zatrzymania się.
Nieprzestrzeganie tego przepisu prowadzi do wypadków, których ofiarami są piesi.

Również przy wykonywaniu manewru omijania innego uczestnika ruchu lub przeszkody

należy umiejętnie ocenić, w którym momencie można zakończyć ten manewr i powrócić na
zajmowany wcześniej pas ruchu lub tor jazdy. Szczególnie jest to ważne przy kierowaniu
pojazdami z przyczepą lub przyczepami.

Manewr wyprzedzania

Wyprzedzanie jest manewrem polegającym na przejeżdżaniu obok uczestnika ruchu,

który porusza się w tym samym kierunku. Jest to manewr najtrudniejszy z uwagi na czas jego
wykonywania i długość drogi jego wykonywania. Manewr ten można podzielić na trzy etapy:

−

I etap – zbliżania się do pojazdu wyprzedzanego z jednoczesnym wyjeżdżaniem w lewo.
Kierujący pojazdem przed wyjeżdżaniem w lewo zobowiązany jest upewnić się
w szczególności, czy ma odpowiednią widoczność i dostateczne miejsce do wyprzedzania
bez utrudnienia komukolwiek ruchu, czy kierujący jadący za nim nie rozpoczął
wyprzedzania oraz czy kierujący jadący przed nim na tym samym pasie ruchu, nie
zasygnalizował zamiaru wyprzedzania innego pojazdu, zmiany kierunku jazdy lub
zmiany pasa ruchu. Po wykonaniu tych czynności należy włączyć kierunkowskaz jeszcze
raz upewnić się czy nie zmieniła się sytuacja na drodze i przystąpić do wykonania
manewru.

−

II etap – jazda obok pojazdu wyprzedzanego z zachowaniem bezpiecznego odstępu.
W przypadku wyprzedzania pojazdu jednośladowego lub kolumny pieszych odstęp ten
nie może być mniejszy niż 1m. W tym etapie kierunkowskaz powinien być wyłączony.

−

III etap – oddalenie się od pojazdu wyprzedzanego na bezpieczną odległość, włączenie
prawego kierunkowskazu i powrót na właściwy pas ruchu tak, aby nie spowodować
zajechania drogi. Bardzo ważne jest w tym etapie dokonanie oceny, w którym momencie
można powrócić na zajmowany wcześnie pas ruchu szczególnie, gdy kierujemy pojazdem
z przyczepą lub przyczepami. Również w tym etapie, kierującemu pojazdem
wyprzedzanym zabrania się w czasie wyprzedzania i bezpośrednio po nim zwiększania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

prędkości. Kierujący pojazdem wolnobieżnym, ciągnikiem rolniczym lub pojazdem bez
silnika jest obowiązany zjechać jak najbardziej na prawo a w razie potrzeby zatrzymać się
w celu ułatwienia wyprzedzania.
Kierujący pojazdem jest obowiązany przy wyprzedzaniu zachować szczególną

ostrożność, a zwłaszcza bezpieczny odstęp od wyprzedzanego pojazdu lub uczestnika ruchu.
Kierujący pojazdem jest obowiązany przy wyprzedzaniu przejeżdżać z lewej strony
wyprzedzanego pojazdu z wyjątkiem pojazd szynowego, który może być wyprzedzany tylko
z

prawej strony, chyba, że położenie torów uniemożliwia takie wyprzedzanie lub

wyprzedzanie odbywa się na jezdni jednokierunkowej.

Wyprzedzanie pojazdu lub uczestnika ruchu, który sygnalizuje zamiar skręcenia w lewo,

może odbywać się tylko z jego prawej strony z zachowaniem szczególnej ostrożności.

Zabrania się wyprzedzania pojazdu silnikowego jadącego po jezdni:

−

przy dojeżdżaniu do wierzchołka wzniesienia,

−

na zakręcie oznaczonym znakami ostrzegawczymi,

−

na skrzyżowaniu, z wyjątkiem skrzyżowania o ruchu okrężnym lub na którym ruch jest
kierowany.

Zabrania się również wyprzedzania pojazdu uprzywilejowanego na obszarze zabudowanym.
Dopuszcza się wyprzedzanie pojazdu przy dojeżdżaniu do wierzchołka wzniesienia oraz na
zakrętach oznaczonych znakami ostrzegawczymi na jezdniach jednokierunkowych a także na
jezdniach dwukierunkowych z wyznaczonymi pasami ruchu, pod warunkiem, że kierujący nie
wjeżdża na część jezdni przeznaczoną do ruchu w kierunku przeciwnym – w miejscu, gdzie
jest to zabronione znakami na jezdni.

Manewr cofania

Jest manewrem, który wykonujemy wówczas, gdy jazda do przodu jest utrudniona lub

niemożliwa. Przy cofaniu należy zawsze ustąpić pierwszeństwa innemu pojazdowi lub
uczestnikowi ruchu i zachować szczególną ostrożność. Zachowanie szczególnej ostrożności
polega na sprawdzeniu, czy wykonywany manewr nie spowoduje zagrożenia bezpieczeństwa
ruchu lub jego utrudnienia oraz upewnieniu się, czy za pojazdem nie znajduje się inny pojazd,
osoby lub przeszkoda. Zawsze, gdy mamy trudności w osobistym upewnieniu się czy manewr
ten możemy wykonać bezpiecznie, kierujący jest obowiązany zapewnić sobie pomoc innej
osoby. Manewr cofania należy wykonywać powoli tak, aby pojazd mógł być natychmiast
zatrzymany. Należy pamiętać, że przy cofaniu pojazdu z przyczepą z ładunkiem, np. ciągnik
rolniczy, mamy bardzo ograniczoną widoczność z tyłu. W związku z tym, manewr ten
wykonujemy w ostateczności, tzn. gdy jazda do przodu jest zupełnie niemożliwa.
W przypadkach, gdy jest możliwość jazdy do przodu i zawrócenia na dalszych odcinakach
drogi lub pola, należy lepiej skorzystać z tej możliwości nawet, gdy pochłonie to trochę
więcej czasu. Zabrania cofania pojazdem w tunelu, na moście, wiadukcie, autostradzie lub
drodze ekspresowej.

Zawracanie

Zawracanie jest to manewr związany ze zmianą kierunku jazdy. Polega na wykonaniu

skrętu o 180 w celu skierowania pojazdu w kierunku przeciwnym. Manewr ten należy
wykonywać z zachowaniem szczególnej ostrożności tzn. zawczasu i wyraźnie sygnalizować
zamiar wykonania tego manewru, ustąpić pierwszeństwa innym uczestnikom ruchu,
wykonywać go w warunkach gdy nie spowoduje to zagrożenia bezpieczeństwa ani utrudnienia
ruchu. Zabrania się zawracania w tunelu, na moście, wiadukcie lub drodze jednokierunkowej,
na autostradzie, na drodze ekspresowej z wyjątkiem skrzyżowania lub miejsca do tego
przeznaczonego oraz w warunkach w których mogłoby to zagrozić bezpieczeństwu ruchu na
drodze lub ruch ten utrudnić.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Przecinanie się kierunków ruchu

Miejscem, w którym następuje przecinanie się kierunków jazdy jak również często

zmiana kierunku jazdy jest skrzyżowanie. Zgodnie z przepisami prawo o ruchu drogowym
„skrzyżowanie” określa się jako przecięcie się w jednym poziomie dróg mających jezdnię, ich
połączenie lub rozwidlenie, łącznie z powierzchniami utworzonymi przez takie przecięcia,
połączenia lub rozwidlenia. Określenie to nie dotyczy przecięcia, połączenia lub rozwidlenia
drogi twardej z drogą gruntową lub stanowiącą dojazd do obiektu znajdującego się przy
drodze, np. posesji. Aby ruch w takim miejscu jak skrzyżowanie mógł się odbywać płynnie
i bezpiecznie, konieczne jest przyjęcie zasad pierwszeństwa przejazdu przez skrzyżowania.
Z pojęciem pierwszeństwa przejazdu mamy do czynienia wówczas gdy do skrzyżowania, na
którym ruch nie jest kierowany zbliżają się co najmniej dwa pojazdy nadjeżdżające z różnych
stron.

Na skrzyżowaniu dróg równorzędnych, w więc takim gdzie pierwszeństwo nie jest

określone znakami drogowymi, sygnalizacją świetlną lub poleceniami dawanymi przez osobę
kierującą ruchem, wtedy kierujący pojazdem obowiązany jest ustąpić pierwszeństwa
pojazdom nadjeżdżającym z prawej strony, a jeżeli skręca w lewo także ustępuje
pierwszeństwa pojazdowi jadącemu z kierunku przeciwnego na wprost lub skręcającemu
w prawo. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że te same zasady dotyczą „skrzyżowania o ruchu
okrężnym”, tzw. rondem, chyba, że znaki drogowe wskazują inaczej.

Zasada pierwszeństwa na skrzyżowaniu dla pojazdów nadjeżdżających z prawej strony

nie odnosi się do pojazdów szynowych, które mają pierwszeństwo w stosunku do innych
pojazdów, bez względu na to, z której strony nadjeżdżają. Pojazdowi szynowemu przysługuje
pierwszeństwo również poza skrzyżowaniem, np. gdy przejeżdża z jednej strony jezdni na
środek lub na drugą stronę jezdni.

Gdy jednak przed skrzyżowaniem dróg jest ustawiony znak ostrzegawczy „ustąp

pierwszeństwa przejazdu” lub znak „stop” to wszyscy kierujący pojazdami, w tym również
pojazdami szynowymi, jadący drogą, na której ustawione są te znaki, obowiązani są ustąpić
pierwszeństwa jadącym drogą, do której się zbliżają. Również kierujący pojazdami, w tym
również pojazdami szynowymi, mają obowiązek ustąpić pierwszeństwa „pojazdom
uprzywilejowanym w ruchu”, niezależnie od tego, z której strony nadjeżdżają lub po jakiej
drodze jadą, jeżeli sygnalizują przysługujące im uprawnienia pojazdu uprzywilejowanego.

Bardzo często spotyka się skrzyżowania, na których droga z pierwszeństwem przejazdu

oznaczona jest znakami drogowymi i umieszczonymi pod nimi tabliczkami z zaznaczeniem
linią szerszą przebiegu drogi z pierwszeństwem przejazdu oraz liniami węższymi dróg
podporządkowanych. Na tak oznakowanym skrzyżowaniu obowiązują następujące zasady:

−

jeżeli jeden z pojazdów nadjeżdża z kierunku oznaczonego linią szerszą, a drugi pojazd
z kierunku oznaczonego linią węższą, wtedy pierwszeństwo przejazdu przysługuje temu
pierwszemu, nawet jeśli drugi jest pojazdem szynowym,

−

jeżeli obydwa pojazdy nadjeżdżają z kierunku oznaczonego linią szerszą lub obydwa
pojazdy nadjeżdżają z kierunku oznaczonego linią węższą, to wtedy pierwszeństwo
przysługuje pojazdowi nadjeżdżającemu z prawej strony, z wyjątkiem pojazdu
szynowego, który ma pierwszeństwo przed pojazdem nieszynowym, bez względu na to,
z której stron nadjeżdża.

Należy pamiętać, że w ruchu drogowym kierującemu pojazdem zabrania się:

−

wjeżdżania na skrzyżowanie, jeżeli na skrzyżowaniu lub za nim nie ma miejsca do
kontynuowania jazdy,

−

rozdzielania kolumny pieszych,

−

wyprzedzania pojazdu na przejściu dla pieszych i bezpośrednio przed nim, z wyjątkiem
przejścia, na którym ruch jest kierowany,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

−

wyprzedzania pojazdu na przejeździe dla rowerzystów i bezpośrednio przed nim,
z wyjątkiem przejazdu, na którym ruch jest kierowany,

−

omijania pojazdu, który jechał w tym samym kierunku, lecz zatrzymał się w celu
ustąpienia pierwszeństwa pieszemu,

−

jazdy wzdłuż po chodniku lub przejściu dla pieszych,

−

objeżdżania opuszczonych zapór lub półzapór oraz wjeżdżania na przejazd, jeżeli
opuszczanie ich zostało rozpoczęte lub podnoszenie nie zostało zakończone,

−

wjeżdżania na przejazd, jeżeli po drugiej stronie przejazdu nie ma miejsca do
kontynuowania jazdy,

−

wyprzedzania pojazdu na przejeździe kolejowym i bezpośrednio przed nim,

−

omijania pojazdu oczekującego na otwarcie ruchu przez przejazd, jeżeli wymagałoby to
wjechania na część jezdni przeznaczoną dla przeciwnego kierunku ruchu.
Kierujący pojazdem, zbliżając się do przejścia dla pieszych, jest obowiązany zachować

szczególną ostrożność i ustąpić pierwszeństwa pieszemu znajdującemu się na przejściu.
Kierujący pojazdem, który skręca w drogę poprzeczną, jest obowiązany ustąpić
pierwszeństwa pieszemu przechodzącemu na skrzyżowaniu przez jezdnię drogi, na którą
wjeżdża. Kierujący pojazdem, przejeżdżając przez chodnik lub drogę dla pieszych, jest
obowiązany jechać powoli i ustąpić pierwszeństwa pieszemu. W razie przechodzenia przez
jezdnię osoby niepełnosprawnej, używającej specjalnego znaku, lub osoby o widocznej
ograniczonej sprawności ruchowej, kierujący jest obowiązany zatrzymać pojazd w celu
umożliwienia jej przejścia.

Kierujący pojazdem jest obowiązany zachować szczególną ostrożność przy przejeżdżaniu

obok oznaczonego przystanku tramwajowego nie znajdującego się przy chodniku. Jeżeli
przystanek nie jest wyposażony w wysepkę dla pasażerów, a na przystanek wjeżdża tramwaj
lub stoi na nim, kierujący jest obowiązany zatrzymać pojazd w takim miejscu i na taki czas,
aby zapewnić pieszemu swobodne dojście do tramwaju lub na chodnik. Przepisy te stosuje się
odpowiednio przy ruchu innych pojazdów komunikacji publicznej.

Kierujący pojazdem, zbliżając się do przejazdu dla rowerzystów, jest obowiązany

zachować szczególną ostrożność i ustąpić pierwszeństwa rowerowi znajdującemu się na
przejeździe. Kierujący pojazdem, przejeżdżając przez drogę dla rowerów poza jezdnią, jest
obowiązany ustąpić pierwszeństwa rowerowi.

Kierujący pojazdem, zbliżając się do przejazdu kolejowego oraz przejeżdżając przez

przejazd, jest obowiązany zachować szczególną ostrożność. Przed wjechaniem na tory jest on
obowiązany upewnić się, czy nie zbliża się pojazd szynowy, oraz przedsięwziąć odpowiednie
środki ostrożności, zwłaszcza jeżeli wskutek mgły lub z innych powodów przejrzystość
powietrza jest zmniejszona. W razie unieruchomienia pojazdu na przejeździe kolejowym,
kierujący jest obowiązany niezwłocznie usunąć go z przejazdu, a jeżeli nie jest to możliwe,
ostrzec kierującego pojazdem szynowym o niebezpieczeństwie. Kierujący pojazdem lub
zespołem pojazdów o długości przekraczającej 10m, który nie może rozwinąć prędkości
większej niż 6km/h, przed wjazdem na przejazd kolejowy jest obowiązany upewnić się, czy
w czasie potrzebnym na przejechanie przez ten przejazd nie nadjedzie pojazd szynowy lub
uzgodnić czas tego przejazdu z dróżnikiem kolejowym.

Ostrzeganie oraz jazda w warunkach zmniejszonej przejrzystości powietrza

W czasie jazdy w warunkach zmniejszonej przejrzystości powietrza, spowodowanej

mgłą, opadami atmosferycznymi lub innymi przyczynami kierujący pojazdem jest obowiązany
zachować szczególną ostrożność.
Kierujący pojazdem silnikowym jest obowiązany:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

−

włączyć światła mijania lub przeciwmgłowe przednie albo oba te światła jednocześnie,

−

poza obszarem zabudowanym podczas mgły dawać krótkotrwałe sygnały dźwiękowe
w czasie wyprzedzania lub omijania.

Kierujący pojazdem może używać tylnych świateł przeciwmgłowych, jeżeli zmniejszona
przejrzystość powietrza ogranicza widoczność na odległość mniejszą niż 50 m. W razie
poprawy widoczności kierujący pojazdem jest obowiązany niezwłocznie wyłączyć te światła.
Kierujący pojazdem może używać sygnału dźwiękowego lub świetlnego, w razie gdy
zachodzi konieczność ostrzeżenia o niebezpieczeństwie. Jednak zabrania się:
–

nadużywania sygnału dźwiękowego lub świetlnego,

–

używania sygnału dźwiękowego na obszarze zabudowanym, chyba że jest to konieczne
w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem,

–

ostrzegania światłami drogowymi w warunkach, w których może to spowodować
oślepienie innych kierujących.

Holowanie

Holowanie jest to ciągnięcie innego pojazdu silnikowego niezdolnego do samodzielnego

poruszania się. Kierujący może holować pojazd silnikowy tylko pod warunkiem, że:

−

prędkość pojazdu holującego nie przekracza 30km/h na obszarze zabudowanym i 60
km/h poza tym obszarem,

−

pojazd holujący ma włączone światła mijania również w okresie dostatecznej
widoczności,

−

w pojeździe holowanym znajduje się kierujący mający uprawnienie do kierowania tym
pojazdem, chyba że pojazd jest holowany w sposób wykluczający potrzebę kierowania nim,

−

pojazd holowany jest połączony z pojazdem holującym w sposób wykluczający
odczepienie się w czasie jazdy; nie dotyczy to holowania motocykla, który powinien być
połączony z pojazdem holującym połączeniem giętkim w sposób umożliwiający łatwe
odczepienie,

−

pojazd holowany, z wyjątkiem motocykla, jest oznaczony z tyłu po lewej stronie
ostrzegawczym trójkątem odblaskowym, a w okresie niedostatecznej widoczności ma
ponadto włączone światła pozycyjne; zamiast oznaczenia trójkątem odblaskowym pojazd
holowany może wysyłać żółte sygnały błyskowe w sposób widoczny dla innych
uczestników ruchu,

−

w pojeździe holowanym na połączeniu sztywnym jest sprawny co najmniej jeden układ
hamulców, a w pojeździe holowanym na połączeniu giętkim – dwa układy,

−

odległość między pojazdami wynosi nie więcej niż 3 m przy połączeniu sztywnym, a od
4 do 6 m przy połączeniu giętkim, przy czym połączenie jest oznakowane na przemian
pasami białymi i czerwonymi albo zaopatrzone w chorągiewkę barwy żółtej lub
czerwonej; przepisu tego nie stosuje się w razie holowania pojazdów jednostek
wojskowych podporządkowanych Ministrowi Obrony Narodowej.

Zabrania się holowania:

−

pojazdu o niesprawnym układzie kierowniczym lub o niesprawnych hamulcach, chyba że
sposób holowania wyklucza potrzebę ich użycia,

−

pojazdu za pomocą połączenia giętkiego, jeżeli w pojeździe tym działanie układu
hamulcowego uzależnione jest od pracy silnika, a silnik jest unieruchomiony,

−

więcej niż jednego pojazdu, z wyjątkiem pojazdu członowego,

−

pojazdem z przyczepą (naczepą),

−

na autostradzie, z wyjątkiem holowania przez pojazdy przeznaczone do holowania do
najbliższego wyjazdu lub miejsca obsługi podróżnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

W razie holowania pojazdu w sposób wykluczający potrzebę kierowania nim lub użycia
hamulców, rzeczywista masa całkowita pojazdu holowanego nie może przekraczać
rzeczywistej masy całkowitej pojazdu holującego.

4.2.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jak powinien zachować się kierujący wyjeżdżając ze stacji benzynowej na drogę w lewo?

2.

Jak powinien zachować się kierujący ciągnikiem wyjeżdżając z drogi gruntowej na drogę
twardą?

3.

W jakich sytuacjach kierujący ciągnikiem jest włączającym się do ruchu?

4.

Od jakich czynników kierujący pojazdem powinien uzależnić prędkość jazdy?

5.

Jak powinien zachować się kierujący wykonując manewry: omijania, wymijania,
wyprzedzania, cofania?

6.

Jak powinien zachować się kierujący ciągnikiem wykonując manewr wyprzedzania
rowerzysty?

7.

Jakie środki ostrożności powinien zachować kierujący ciągnikiem z przyczepą wykonując
manewr cofania?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ środki ostrożności, jakie powinien zachować kierujący ciągnikiem z przyczepą

wykonując manewry: wyprzedzania, omijania i cofania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować, na czym polega wykonywanie manewrów: wyprzedzania, omijania
i cofania,

2)

określić środki ostrożności, jakie powinien zachować kierujący ciągnikiem z przyczepą
przy wykonywaniu manewrów wyprzedzania, omijania i cofania,

3)

dokonać analizy bezpiecznego wykonania manewrów wyprzedzania, omijania i cofania
ciągnika z przyczepą.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze ze znakami,

−

arkusze szarego papieru, pisaki,

−

komputer z dostępem do sieci Internet,

−

ustawa „Prawo o ruchu drogowym”.

Ćwiczenie 2

Określ przypadki, kiedy kierujący ciągnikiem rolniczym jest włączającym się do ruchu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować, na czym polega wykonanie manewru włączania się do ruchu.

2)

przeanalizować, jakie środki ostrożności powinien zachować kierujący przy
wykonywaniu manewru włączania się do ruchu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

3)

dokonać analizy bezpiecznego wykonania manewru włączania się do ruchu,

4)

określić, w jakich przypadkach kierujący jest włączającym się do ruchu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze szarego papieru, pisaki,

−

plansze ze znakami drogowymi,

−

film,

−

komputer z dostępem do sieci Internet,

−

ustawa „Prawo o ruchu drogowym”.

Ćwiczenie 3

Określ zasady prawidłowego zachowania się kierującego ciągnikiem rolniczym przy

przejeżdżaniu przez przejazd kolejowy oraz przy przejeżdżaniu obok przystanku
tramwajowego nie znajdującego się przy chodniku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować, na czym polega bezpieczny przejazd przez tory kolejowe i obok
przystanku tramwajowego

2)

przeanalizować, jakie środki ostrożności powinien zachować kierujący przy
wykonywaniu tych przejazdów,

3)

dokonać analizy bezpiecznego wykonania tych przejazdów w różnych sytuacjach
drogowych,

4)

określić, jakie środki ostrożności powinien zachować kierujący wykonując manewry
zmiany kierunku jazdy lub pasa ruchu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze szarego papieru, pisaki,

−

plansze ze znakami drogowymi,

−

komputer z dostępem do sieci Internet,

−

ustawa „Prawo o ruchu drogowym”.

Ćwiczenie 4

Określ zasady prawidłowego zachowania się kierującego przy zmianie kierunku jazdy lub

pasa ruchu.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować, na czym polega wykonanie manewru zmiany kierunku jazdy lub pasa
ruchu

2)

przeanalizować, jakie środki ostrożności powinien zachować kierujący przy
wykonywaniu tych manewrów,

3)

dokonać analizy bezpiecznego wykonania manewrów zmiany kierunku jazdy lub pasa
ruchu,

4)

określić, jakie środki ostrożności powinien zachować kierujący wykonując manewry
zmiany kierunku jazdy lub pasa ruchu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze sytuacyjne,

−

papier, pisaki,

−

komputer z dostępem do sieci Internet,

−

ustawa „Prawo o ruchu drogowym”.

Ćwiczenie 5

Określ warunki prawidłowego wykonywania czynności holowania pojazdu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować, na czym polega wykonywanie manewru: holowania,

2)

przeanalizować, jakie środki ostrożności powinien zachować kierujący przy
wykonywaniu manewru holowania,

3)

dokonać analizy bezpiecznego wykonania manewru holowania,

4)

określić, w jakich przypadkach wykonywanie czynności holowania jest dozwolone
a w jakich zabronione.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze szarego papieru, pisaki,

−

film,

−

komputer z dostępem do sieci Internet,

−

ustawa „Prawo o ruchu drogowym”.

4.2.4. Sprawdzian

postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wskazać akty prawne regulujące zasady bezpiecznego wykonywania
tych manewrów?





2)

zdefiniować manewry wyprzedzania, omijania, cofania?





3)

określić sytuacje, w jakich kierujący ciągnikiem jest włączającym się
do ruchu?





4)

określić, jakie środki ostrożności powinien zachować kierujący
ciągnikiem przy wykonywaniu zmiany pasa ruchu?





5)

wskazać, w jakich sytuacjach cofanie ciągnikiem rolniczym jest
zabronione?





6)

określić warunki prawidłowego holowania pojazdu?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4.3. Poruszanie się ciągnika rolniczego w ruchu drogowym.

Przewożenie ładunku na przyczepie

4.3.1.

Materiał nauczania

Umieszczanie i przewożenie ładunku na pojeździe (przyczepie)

Ładunek nie może powodować przekroczenia dopuszczalnej masy całkowitej lub

dopuszczalnej ładowności pojazdu.
Ładunek na pojeździe umieszcza się w taki sposób, aby:

−

nie powodował przekroczenia dopuszczalnych nacisków osi pojazdu na drogę;

−

nie naruszał stateczności pojazdu;

−

nie utrudniał kierowania pojazdem;

−

nie ograniczał widoczności drogi lub nie zasłaniał świateł, urządzeń sygnalizacyjnych,
tablic rejestracyjnych lub innych tablic albo znaków, w które pojazd jest wyposażony.
Ładunek umieszczony na pojeździe powinien być zabezpieczony przed zmianą położenia

lub wywoływaniem nadmiernego hałasu. Nie może on mieć odrażającego wyglądu lub
wydzielać odrażającej woni. Urządzenia służące do mocowania ładunku powinny być
zabezpieczone przed rozluźnieniem się, swobodnym zwisaniem lub spadnięciem podczas
jazdy. Ładunek sypki może być umieszczony tylko w szczelnej skrzyni ładunkowej,
zabezpieczonej dodatkowo odpowiednimi zasłonami uniemożliwiającymi wysypywanie się
ładunku na drogę.

Ładunek wystający poza płaszczyzny obrysu pojazdu może być na nim umieszczony

tylko przy zachowaniu następujących warunków:

−

ładunek wystający poza boczne płaszczyzny obrysu pojazdu może być umieszczony tylko
w taki sposób, aby całkowita szerokość pojazdu z ładunkiem nie przekraczała 2,55 m,
a przy szerokości pojazdu 2,55 m nie przekraczała 3 m, jednak pod warunkiem
umieszczenia ładunku tak, aby z jednej strony nie wystawał na odległość większą niż
23 cm;

−

ładunek nie może wystawać z tyłu pojazdu na odległość większą niż 2 m od tylnej
płaszczyzny obrysu pojazdu lub zespołu pojazdów; w przypadku przyczepy kłonicowej
odległość tę liczy się od osi przyczepy;

−

ładunek nie może wystawać z przodu pojazdu na odległość większą niż 0,5 m od
przedniej płaszczyzny obrysu i większą niż 1,5 m od siedzenia dla kierującego.
Przy przewozie drewna długiego dopuszcza się wystawanie ładunku z tyłu za przyczepę

kłonicową na odległość nie większą niż 5 m.
Ładunek wystający poza przednią lub boczne płaszczyzny obrysu pojazdu powinien być
oznaczony. Dotyczy to również ładunku wystającego poza tylną płaszczyznę obrysu pojazdu
na odległość większą niż 0,5 m.

Ustala się następujące oznakowanie ładunku:

−

ładunek wystający z przodu pojazdu oznacza się chorągiewką barwy pomarańczowej lub
dwoma białymi i dwoma czerwonymi pasami, tak aby były widoczne z boków i z przodu
pojazdu, a w okresie niedostatecznej widoczności ponadto światłem białym
umieszczonym na najbardziej wystającej do przodu części ładunku;

−

ładunek wystający z boku pojazdu oznacza się chorągiewką barwy pomarańczowej
o wymiarach co najmniej 50x50 cm, umieszczoną przy najbardziej wystającej krawędzi
ładunku, a ponadto w okresie niedostatecznej widoczności białym światłem
odblaskowym skierowanym do przodu oraz czerwonym światłem i czerwonym światłem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

odblaskowym skierowanym do tyłu; światła te nie powinny znajdować się w odległości
większej niż 40 cm od najbardziej wystającej krawędzi ładunku; jeżeli długość
wystającego z boku ładunku, mierzona wzdłuż pojazdu, przekracza 3 m, to chorągiewkę
i światła umieszcza się odpowiednio przy przedniej i tylnej części ładunku,

−

ładunek wystający z tyłu pojazdu oznacza się pasami białymi i czerwonymi
umieszczonymi bezpośrednio na ładunku lub na tarczy na jego tylnej płaszczyźnie albo
na zawieszonej na końcu ładunku bryle geometrycznej (np. stożku, ostrosłupie);
widoczna od tyłu łączna powierzchnia pasów powinna wynosić co najmniej 1000 cm

2

,

przy czym nie może być mniej niż po dwa pasy każdej barwy; ponadto w okresie
niedostatecznej widoczności na najbardziej wystającej do tyłu krawędzi ładunku
umieszcza się czerwone światło i czerwone światło odblaskowe przy przewozie drewna
długiego zamiast oznakowania pasami białymi i czerwonymi dopuszcza się oznakowanie
końca ładunku chorągiewką lub tarczą barwy pomarańczowej,

−

ładunek wystający z tyłu samochodu osobowego lub przyczepy ciągniętej przez
samochód osobowy może być oznaczony chorągiewką barwy czerwonej o wymiarach co
najmniej 50 x50 cm, umieszczoną przy najbardziej wystającej krawędzi ładunku.

Wysokość pojazdu z ładunkiem nie może przekraczać 4 m.
Zespół pojazdów ciągnięty przez ciągnik rolniczy może składać się najwyżej z 3 pojazdów.
Długość zespołu 3 pojazdów – 22 m.

Łączenie ciągnika rolniczego z przyczepą i maszynami rolniczymi

Przyczepy rolnicze i maszyny rolnicze w zależności od liczby osi kół produkuje się

w dwóch wariantach: przyczepy dwuosiowe i przyczepy jednoosiowe. Przyczepy dwuosiowe
są to przeważnie przyczepy uniwersalne, mają obrotnikowy mechanizm skrętu i są
resorowane. Mają z reguły większą ładowność niż przyczepy jednoosiowe, a ich sprzęganie
z ciągnikiem jest stosunkowo łatwe. Do łączenia ciągnika z przyczepą dwuosiową stosuje się
typowe układy zaczepowe, tzw. transportowe. Sworzeń jest elementem łączącym i jest
zabezpieczony od dołu zawleczką sprężystą, która przechodzi przez otwór w sworzniu.
Zawleczka zabezpiecza sworzeń przed wypadnięciem, tzn. zabezpiecza zaczep przed
samoczynnym rozłączeniem się. We wszystkich obecnie produkowanych ciągnikach
w zaczepie transportowym ciągnika stosuje się zapadki zapobiegające wypadnięciu sworznia,
uniemożliwiają one samoczynne przesunięcie się sworznia ku górze. Ciągnik i przyczepa
dwuosiowa tworzą pojazd czteroosiowy.

Przyczepy jednoosiowe różnią się od przyczep dwuosiowych zarówno konstrukcją, jak

i właściwościami eksploatacyjnymi. Przyczepa taka z jednej strony jest podparta osią,
a z drugiej strony – zaczepem ciągnika. Oś zaczepu jest jednocześnie osią skrętu przyczepy
względem ciągnika. Przyczepa jednoosiowa tworzy z ciągnikiem pojazd trzyosiowy, którego
zwrotność jest o wiele większa niż pojazdu czteroosiowego. Do łączenia przyczep
jednoosiowych z ciągnikiem stosuje się specjalne zaczepy rolnicze sterowane z kabiny
ciągnika i nie wymagające zakładania sworznia. Wyższość przyczepy jednoosiowej nad
dwuoosiową wynika z faktu dociążenia tylnej osi ciągnika częścią ciężaru całkowitego
przyczepy.

W przyczepach rolniczych powszechnie stosuje się hamulce sterowane sprężonym

powietrzem, czyli hamulce pneumatyczne. Pneumatyczna instalacja sterowania hamulcami
przyczepy powinna być połączona z pneumatyczną instalacją sterowania hamulcami ciągnika.
Z tyłu ciągnika jest umieszczone szybkozłącze pneumatyczne, z którym łączy się przewód
ciśnieniowy instalacji pneumatycznej przyczepy. Aby ułatwić połączenie lub rozłączenie
złącza pneumatycznego, kierowca ciągnika powinien nacisnąć pedał hamulca co spowoduje
spadek ciśnienia powietrza w złączu do wartości równej ciśnieniu atmosferycznemu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Przyczepa jest gotowa do eksploatacji praktycznie natychmiast po połączeniu szybkozłącza.
Należy pamiętać, że kierowca jest zobowiązany zawsze do sprawdzenia prawidłowości
działania instalacji pneumatycznej i hamulców przyczepy. Wszelkie nieszczelności instalacji
należy natychmiast usuwać, ponieważ są one przyczyną blokowania kół przyczepy.
Przepływem powietrza w instalacji przyczepy steruje zawór pneumatyczny. Gdy w zaworze
zamarznie wykroplona z powietrza woda, przestaje on działać. Dlatego też należy pamiętać,
aby w sezonie zimowym instalację powietrzną odwadniać spuszczając wodę ze zbiornika
sprężonego powietrza za pomocą zaworu umieszczonego w dolnej części zbiornika powietrza
przyczepy.

Przyczepy rolnicze są wyposażone w urządzenia do samoczynnego rozładunku skrzyni.

W wielu przyczepach stosuje się hydrauliczne wychylanie skrzyni, co powoduje zsuwanie się
z niej materiału. Łączenie układu hydraulicznego przyczepy z układem hydraulicznym
ciągnika wymaga sprawdzenia, czy olej w przyczepie jest taki sam, jak w ciągniku.
W układach ciągnika i przyczepy musi też być wystarczająca ilość oleju, w przeciwnym razie
nie nastąpi pełne podniesienie skrzyni ładunkowej. W przypadku siłowych urządzeń
hydraulicznych jest to szczególnie ważne, gdyż – zanieczyszczenia bardzo łatwo przyczepiają
się do resztek oleju oraz powodują szybkie uszkodzenie połączeń ciśnieniowych, a w związku
z tym następuje przeciek oleju.

Oprócz hydraulicznego urządzenia wywrotu stosuje się urządzenia rozładunkowe

w postaci przenośników podłogowych. Najczęściej przenośnik taki składa się z dwóch
napędzanych łańcuchów połączonych poprzeczkami. Łańcuchy są napędzane za pomocą wału
napędowego, połączonego z wałkiem odbioru mocy ciągnika.

Ważnym urządzeniem ciągnika jest podnośnik hydrauliczny. Służy on do zawieszania na

ciągniku narzędzi i maszyn, umożliwiając zarazem zmianę ich położenia oraz zmianę
głębokości pracy narzędzia czy maszyny. Tradycyjnie urządzenie to jest umieszczone z tyłu
ciągnika, jednak cięższe ciągniki mogą być wyposażone w dwa podnośniki – tylny i przedni.
Stosowany podnośnik przedni rozszerza możliwości agregatownia ciągnika z różnymi
maszynami. Każdy podnośnik hydrauliczny ciągnika składa się z układu hydraulicznego
i

zespołu zawieszenia, tzw. trzypunktowy układ zawieszenia. Elementami zespołu

zawieszenia są: ramiona podnośnika, wieszaki, cięgła dolne i łącznik górny. Mocowanie
narzędzi i maszyn następuje do dwóch cięgieł dolnych oraz do trzeciego punktu zawieszenia –
łącznika górnego, który jest połączony przegubowo z ciągnikiem. Należy pamiętać, że
łączenie ciągnika rolniczego z narzędziami lub maszynami w układzie trzypunktowym wiąże
się ze zmianami nacisku na koła tylne ciągnika. Siła działająca na ciągnik pracujący
z

maszynami zawieszanymi stanowi wypadkową sił działających w trzech punktach

połączenia narzędzia (sworzniach zawieszenia). Wypadkowa ta jest z reguły nachylona pod
pewnym kątem do poziomu i może przebiegać w różnym miejscu względem ciągnika.
Oddziaływanie tak powstającej wypadkowej siły uciągu powoduje zmiany obciążeń kół
ciągnika, powodujące z jednej strony pożyteczne dociążenie kół tylnych a drugiej odciążenie
kół przednich, mogące prowadzić do zakłócenia podłużnej równowagi agregatu. Równowaga
agregatu musi być zawsze zapewniona przez zastosowanie odpowiednich obciążników na
przodzie ciągnika. Również należy sprawdzić i dobrać odpowiednie ciśnienie w oponach
ciągnika. W czasie przejazdu transportowego ciągnika rolniczego z narzędziami, maszynami
zawieszanymi szczególną uwagę należy zwrócić na sposób połączenia narzędzia, maszyny
z ciągnikiem. Połączenie to powinno być sztywne, stabilne co zapobiegnie niekontrolowanym
przechyłom całego agregatu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Zasady jazdy z przyczepą

Podczas jazdy ciągnika z przyczepą, należy dobrać bezpieczną prędkość jazdy, która

powinna być uzależniona od rodzaju i stanu nawierzchni drogi, rodzaju i ilości przewożonego
ładunku, natężenia ruchu drogowego i warunków atmosferycznych.

Podczas jazdy ciągnikiem z przyczepą (przyczepami) na zakrętach działa siła

odśrodkowa, która stara się przesunąć koła pojazdów prostopadle do kierunku jazdy. Jeśli siła
odśrodkowa przypadającą na poszczególne koła jezdne jest mniejsza od siły przyczepności,
wówczas pojazd nie traci stateczności. Jeśli siłą odśrodkowa rośnie kosztem przyczepności,
koła zaczynają się ślizgać. Wielkość siły odśrodkowej zależy od: prędkości jazdy, wielkości
promienia skrętu, ciężaru pojazdu, wysokości ładunku na przyczepie. W czasie jazdy na
zakrętach na wielkość siły odśrodkowej można wpływać tylko jednym, ale za to
najważniejszym składnikiem – prędkością. Siła odśrodkowa rośnie proporcjonalnie do
kwadratu przyrostu prędkości, co oznacza, że dwukrotne zwiększenie prędkości na tym
samym zakręcie spowoduje czterokrotny wzrost siły odśrodkowej.

Dodatkowym składnikiem potęgującym niestabilność przyczepy jest wysokość ładunku

przewożonego oraz sposób jego rozmieszczenia. Ładunek na przyczepie powinien być
rozmieszczony równomiernie tak, aby ciężar ładunku rozkładał się na wszystkie koła pojazdu
jednakowo. Przewożony ładunek powinien być również zabezpieczony przed zmianą
położenia lub wywoływaniem nadmiernego hałasu oraz nie może powodować
zanieczyszczenia środowiska naturalnego.

Przystępując do pokonania wzniesień kierujący ciągnikiem z przyczepą powinien ocenić

stopień pochylenia, stan nawierzchni oraz dobrać taki bieg, aby pokonać wzniesienie bez
konieczności zmiany biegu na niższy. Nie powinno się zmieniać biegu na wzniesieniu, gdyż
może to spowodować staczanie się ciągnika z przyczepą do tyłu. Oczywiście zależy to od
stopnia pochylenia wzniesienia. W czasie jazdy ze wzniesienia należy pamiętać, aby jazda
odbywała się na biegu niskim (jest wtedy możliwość hamowania silnikiem ciągnika), zabrania
się wyłączania silnika.

Jazda z przyczepą i ładunkiem jest zawsze trudniejsza, powoduje dodatkowe obciążenie

nadwozia przyczepy, silnika, sprzęgła i układu hamulcowego. Należy unikać gwałtownego
hamowania, które może spowodować poślizg kół przyczepy i jej zarzucanie.

Jazda w warunkach polowych na stokach ciągnika z przyczepą oraz maszynami

rolniczymi powinna odbywać się z zachowaniem szczególnej ostrożności. Podczas jazdy
ciągnika z przyczepą i pracy z maszynami w tych warunkach, dochodzi do zakłócenia ich
równowagi. Równowaga może być zakłócona zarówno w płaszczyźnie podłużnej, równoległej
do kierunku ruchu, jak i płaszczyźnie poprzecznej. W skrajnych przypadkach może to
doprowadzić do przewrócenia ciągnika, przyczepy, agregatu.

Podczas ruchu w dół zbocza niebezpieczeństwo takie w zasadzie nie istnieje, natomiast

w

takim przypadku, podczas pracy z maszynami przyczepianymi i przyczepami

transportowymi, bardzo niebezpieczne jest zakłócenie współosiowości całego agregatu. Mogą
wtedy powstać siły boczne, które zakłócają poprzeczną równowagę ciągnika. Przyjmuje się,
że standardowo zbudowane i wyposażone ciągniki i maszyny mogą pracować na stokach
o pochyłościach nie przekraczających 15.

Przewożenie osób

Przewóz osób może odbywać się tylko pojazdem do tego przeznaczonym lub

przystosowanym (po uzyskaniu homologacji). Liczba przewożonych osób nie może
przekraczać liczby miejsc określonych w dowodzie rejestracyjnym.

Zabrania się przewożeni osób w przyczepie. Dopuszcza się jednak przewóz dzieci do

szkół lub przedszkoli i z powrotem w przyczepie dostosowanej do przewozu osób, ciągniętej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

przez ciągnik rolniczy. Pojazd taki powinien być dodatkowo oznaczony z przodu i tyłu
kwadratowymi tarczami barwy żółtej z symbolem dzieci barwy czarnej.

Dopuszcza się również przewóz konwojentów, drużyn roboczych i osób wykonujących

czynności ładunkowe w przyczepie ciągniętej przez ciągnik rolniczy pod warunkiem, że:

−

liczba przewożonych osób nie przekracza 5,

−

osoby stojące trzymają się uchwytów,

−

osoby nie znajdują się pomiędzy ładunkiem a przednią ścianą przyczepy,

−

prędkość zespołu pojazdów nie przekracza 20 km/h.

Przepisy porządkowe

Kierujący ciągnikiem rolniczym z przyczepą powinien mieć przy sobie następujące

dokumenty stwierdzające:

−

uprawnienia do kierowania ciągnikiem z przyczepą,

−

dopuszczenie ciągnika i przyczepy do rucha „dowód rejestracyjny”,

−

zawarcie umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej lub
stwierdzający opłacenie składki „OC” .

Kierującemu zabrania się:

−

kierowania pojazdem, w stanie nietrzeźwości, w stanie po użyciu alkoholu lub środka
działającego podobnie do alkoholu,

−

holowania pojazdu kierowanego przez osobę będącą w stanie nietrzeźwości, w stanie po
użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu,

−

otwierania drzwi pojazdu, pozostawiania otwartych drzwi lub wysiadania bez upewnienia
się, że nie spowoduje to zagrożenia bezpieczeństwa ruchu lub jego utrudnienia,

−

wykorzystywania drogi lub poszczególnych jej części w sposób niezgodny
z przeznaczeniem, chyba, że przepisy szczegółowe stanowią inaczej,

−

wjeżdżania na pas między jezdniami,

−

pozostawiania na drodze przedmiotów, które mogłyby zagrozić bezpieczeństwu ruchu,
jeżeli jednak usunięcie ich nie jest możliwe, należy je oznaczyć w sposób widoczny
w dzień i w nocy,

−

umieszczania na drodze lub w jej pobliżu urządzeń wysyłających lub odbijających światło
w sposób powodujący oślepienie albo wprowadzających w błąd uczestników ruchu,

−

samowolnego umieszczania lub włączania albo usuwania lub wyłączania znaków
i sygnałów

−

drogowych oraz urządzeń ostrzegawczo-zabezpieczających lub kontrolnych na drodze,
jak równie zmiany ich położenia lub ich zasłaniania,

−

zaśmiecania lub zanieczyszczania drogi,

−

samowolnego umieszczania na drodze jakichkolwiek znaków, napisów lub symboli,

−

korzystania podczas jazdy z telefonu wymagającego trzymania słuchawki lub mikrofonu
w ręku,

−

oddalania się od pojazdu, gdy silnik jest w ruchu,

−

używania pojazdu w sposób powodujący uciążliwości związane z nadmierną emisją
spalin do środowiska lub nadmiernym hałasem,

−

pozostawiania pracującego silnika podczas postoju na obszarze zabudowanym; nie
dotyczy to pojazdu wykonującego czynności na drodze,

−

ciągnięcia za pojazdem osoby na nartach, sankach, wrotkach lub innym podobnym
urządzeniu,

−

używania opon z umieszczonymi w nich na trwałe elementami przeciwślizgowymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Zatrzymanie i postój ciągnika

Zatrzymanie pojazdu jest to unieruchomienie pojazdu nie wynikające z warunków lub

przepisów ruchu drogowego trwające nie dłużej niż 1 minutę oraz każde unieruchomienie
pojazdu wynikające z tych warunków lub przepisów. Natomiast postój to unieruchomienie
pojazdu nie wynikające z warunków lub przepisów ruchu drogowego, trwające dłużej niż
1 minutę. Zatrzymanie i postój pojazdu są dozwolone tylko w miejscu i w warunkach,
w których jest on z dostatecznej odległości widoczny dla innych kierujących i nie powoduje
zagrożenia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub jego utrudnienia. Kierujący pojazdem,
zatrzymując pojazd na jezdni, jest obowiązany ustawić go jak najbliżej jej krawędzi oraz
równolegle do niej.

W czasie postoju na drodze poza obszarem zabudowanym pojazd powinien znajdować

się, jeżeli to tylko możliwe, poza jezdnią. Kierujący pojazdem jest obowiązany stosować
sposób zatrzymania lub postoju wskazany znakami drogowymi. W czasie postoju
zabezpieczyć pojazd przed możliwością jego uruchomienia przez osobę niepowołaną oraz
zachować inne środki ostrożności niezbędne do uniknięcia wypadku.

Zabrania się zatrzymania ciągnika:

−

na przejeździe kolejowym, na przejeździe tramwajowym, na skrzyżowaniu oraz
w odległości,

−

mniejszej niż 10m od przejazdu lub skrzyżowania,

−

na przejściu dla pieszych, na przejeździe dla rowerzystów oraz w odległości mniejszej niż
10m przed tym przejściem lub przejazdem; na drodze dwukierunkowej o dwóch pasach
ruchu zakaz ten obowiązuje także za tym przejściem lub przejazdem,

−

w tunelu, na moście lub na wiadukcie,

−

na jezdni wzdłuż linii ciągłej oraz w pobliżu jej punktów krańcowych, jeżeli zmusiłoby to
innych kierujących pojazdami wielośladowymi do najeżdżania na tę linię,

−

na jezdni obok linii przerywanej wyznaczającej krawędź jezdni oraz na jezdni i na
poboczu obok linii ciągłej wyznaczającej krawędź jezdni,

−

w odległości mniejszej niż 10 m od przedniej strony znaku lub sygnału drogowego, jeżeli
zostałyby one zasłonięte przez pojazd,

−

na jezdni przy jej lewej krawędzi, z wyjątkiem zatrzymania lub postoju pojazdu na
obszarze,

−

zabudowanym na drodze jednokierunkowej lub na jezdni dwukierunkowej o małym
ruchu,

−

na pasie między jezdniami,

−

w odległości mniejszej niż 15 m od słupka lub tablicy oznaczającej przystanek,
a na przystanku z zatoką – na całej jej długości,

−

w odległości mniejszej niż 15 m od punktów krańcowych wysepki, jeżeli jezdnia
z prawej jej strony ma tylko jeden pas ruchu,

−

na drodze dla rowerów.
Zabrania się postoju ciągnika:

−

w miejscu utrudniającym wjazd lub wyjazd, w szczególności do i z bramy, garażu,
parkingu lub wnęki postojowej,

−

w miejscu utrudniającym dostęp do innego prawidłowo zaparkowanego pojazdu lub
wyjazd tego pojazdu,

−

przed i za przejazdem kolejowym, po obu stronach drogi, na odcinku od przejazdu
kolejowego do słupka wskaźnikowego z jedną kreską,

−

w strefie zamieszkania w innym miejscu niż wyznaczone w tym celu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

−

na obszarze zabudowanym, pojazdu lub zespołu pojazdów o dopuszczalnej masie
całkowitej,

−

przekraczającej 16 t lub o długości przekraczającej 12 m, poza wyznaczonymi w tym celu
parkingami.
Zakaz zatrzymania lub postoju pojazdu nie dotyczy unieruchomienia pojazdu

wynikającego z warunków lub przepisów ruchu drogowego. Zabrania się zatrzymywania
i postoju ciągnika rolniczego na chodniku.

Kierujący ciągnikiem jest obowiązany sygnalizować postój pojazdu lub przyczepy

z powodu uszkodzenia lub wypadku na drogach twardych, poza obszarem zabudowanym –
w razie postoju na jezdni w miejscu, w którym jest to zabronione lub na poboczu, jeżeli
pojazd nie jest widoczny z dostatecznej odległości należy ustawić 30–50 m za pojazdem
ostrzegawczy trójkąt odblaskowy i włączyć światła awaryjne. W razie gdy pojazd nie jest
wyposażony w światła awaryjne, należy włączyć światła pozycyjne.

Na obszarze zabudowanym – w razie postoju na jezdni w miejscu, w którym zatrzymanie

jest zabronione należy włączyć światła awaryjne, a jeżeli pojazd nie jest w nie wyposażony,
należy włączyć światła pozycyjne i umieścić ostrzegawczy trójkąt odblaskowy za pojazdem
lub na nim, na wysokości nie większej niż 1 m.

Używanie świateł zewnętrznych pojazdu

Kierujący pojazdem jest obowiązany używać świateł mijania podczas jazdy przez całą

dobę. W czasie od zmierzchu do świtu, na nieoświetlonych drogach, zamiast świateł mijania
lub łącznie z nimi, kierujący pojazdem może używać świateł drogowych, o ile nie oślepi
innych kierujących albo pieszych poruszających się w kolumnie. Kierujący pojazdem,
używając świateł drogowych, jest obowiązany przełączyć je na światła mijania w razie
zbliżania się:

−

pojazdu nadjeżdżającego z przeciwka, przy czym jeżeli jeden z kierujących wyłączył
światła drogowe – drugi jest obowiązany uczynić to samo,

−

do pojazdu poprzedzającego, jeżeli kierujący może być oślepiony;

−

pojazdu szynowego lub komunikacji wodnej, jeżeli poruszają się w takiej odległości, że
istnieje możliwość oślepienia kierujących tymi pojazdami.
Kierujący pojazdem silnikowym, w warunkach niedostatecznej widoczności, podczas

zatrzymania nie wynikającego z warunków ruchu lub przepisów ruchu drogowego oraz
podczas postoju, jest obowiązany używać świateł pozycyjnych przednich i tylnych lub świateł
postojowych. W pojeździe nie złączonym z przyczepą oraz w zespole pojazdów o długości nie
przekraczającej 6m dopuszcza się włączenie świateł postojowych jedynie od strony środka
jezdni.

Podczas zatrzymania lub postoju, w miejscu oświetlonym w stopniu zapewniającym

widoczność pojazdu lub znajdującym się poza jezdnią i poboczem, wszystkie światła pojazdu
mogą być wyłączone. Przepis ten nie dotyczy pojazdu, na którym znajduje się urządzenie lub
ładunek, wystające poza pojazd i wymagające oznaczenia odrębnymi światłami.

Często ciągniki wyposażone są w światło oświetlające tzw. szperacz, który wykorzystuje

się podczas wykonywania prac ciągnika z narzędziami i maszynami. Może być włączone
tylko podczas zatrzymania lub postoju oraz przy wykonywaniu prac polowych pod
warunkiem, że nie oślepi innych uczestników ruchu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

4.3.2. Pytania

sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Określ miejsca gdzie postój ciągnika jest zabroniony?

2.

Jakie dokumenty powinien mieć kierujący ciągnikiem rolniczym?

3.

Jakie są zasady bezpiecznego umieszczenia ładunku na pojeździe oraz w jaki sposób
ładunek powinien być oznakowany?

4.

W jaki sposób ładunek wystający z tyłu przyczepy ciągnikowej powinien być
oznakowany?

5.

Określ zasady bezpiecznej jazdy ciągnika z przyczepą na której znajduje się ładunek?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ zasady prawidłowego umieszczania i zabezpieczenia ładunku na przyczepie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

ustalić, w jaki sposób powinien być umieszczony ładunek na przyczepie,

2)

ustalić, w jaki sposób powinien być zabezpieczony ładunek na przyczepie,

3)

określić zagrożenia związane z nieprawidłowym umieszczeniem i zabezpieczeniem
ładunku na przyczepie,

4)

określić zasady zachowania się kierującego w przypadku pozostawienia ładunku lub
przyczepy na drodze,

5)

wskazać zagrożenia w ruchu drogowym związane z nieprawidłowym przewożeniem
ładunków.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film,

−

komputer z dostępem do sieci Internet,

−

ustawa „Prawo o ruchu drogowym”,

−

papier, pisaki.

Ćwiczenie 2

Określ dopuszczalną ładowność przyczepy wiedząc, że dopuszczalna masa całkowita

przyczepy ciągnikowej określona została na 6500 kg, masa własna przyczepy wynosi 1800 kg.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zdefiniować pojęcia:
–

masa własna,

–

dopuszczalna ładowność,

–

dopuszczalna masa całkowita,

–

rzeczywista masa całkowita

2)

obliczyć, jaka jest dopuszczalna ładowność przyczepy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

komputer z dostępem do sieci Internet,

−

ustawa „Prawo o ruchu drogowym”.

Ćwiczenie 3

Określ zasady bezpiecznego umieszczenia i przewożenia ładunku na pojeździe, na

przykładzie przyczepy ciągnikowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

ustalić sposób umieszczenia ładunku na przyczepie:

−

ułożenie ładunku,

−

wygląd zewnętrzny,

−

ochrona i bezpieczeństwo środowiska,

2)

określić sposoby oznakowania ładunku,

3)

ustalić sposób zabezpieczenia ładunku podczas transportu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier i pisaki,

−

komputer z dostępem do sieci Internet,

−

ustawa „Prawo o ruchu drogowym”.

Ćwiczenie 4

Określ sposób sygnalizowania postoju ciągnika rolniczego z przyczepą z powodu

uszkodzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

ustalić sposób postępowania kierującego w takich sytuacjach,

2)

określić sposoby oznakowania pojazdu w obszarze zabudowanym i niezabudowanym,

3)

określić obowiązki kierowcy pojazdu pozostawionego z powodu uszkodzenia,

4)

określić, jakie zagrożenia drogowe może spowodować nieprawidłowo oznakowany
pojazd.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier i pisaki,

−

film,

−

komputer z dostępem do sieci Internet,

−

ustawa „Prawo o ruchu drogowym”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

4.3.4. Sprawdzian

postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wskazać miejsca gdzie postój ciągnika jest zabroniony?





2)

określić oznakowanie pojazdów pozostawionego na drodze z powodu
awarii?





3)

zaplanować sposób zachowania się kierującego w przypadku
pojawienia się na drodze pojazdu uprzywilejowanego?





4)

ocenić sposób prawidłowego rozmieszczenia ładunku na przyczepie?





5)

ocenić sposób prawidłowego oznakowania ładunku na przyczepie?





6)

określić warunki bezpiecznego łączenia ciągnika z przyczepą?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

4.4. Zagrożenia na drodze. Udzielanie pomocy przedlekarskiej

poszkodowanym w wypadkach drogowych

4.4.1.

Materiał nauczania

Niektóre sytuacje drogowe powodujące szczególne zagrożenia w ruchu drogowym

Uczestnik ruchu i inna osoba znajdująca się na drodze są obowiązani zachować

ostrożność albo gdy przepisy prawo o ruchu drogowym tego wymagają – szczególną
ostrożność, unikać wszelkiego działania, które mogłoby spowodować zagrożenie
bezpieczeństwa lub porządku ruchu drogowego, ruch ten utrudnić albo w związku z ruchem
zakłócić spokój lub porządek publiczny oraz narazić kogokolwiek na szkodę. Przez działanie
rozumie się również zaniechanie. Jeżeli uczestnik ruchu lub inna osoba spowodowała jednak
zagrożenie bezpieczeństwa ruchu drogowego, jest obowiązana przedsięwziąć niezbędne
środki w celu niezwłocznego usunięcia zagrożenia, a gdyby nie mogła tego uczynić, powinna
o zagrożeniu uprzedzić innych uczestników ruchu. W praktyce realizacja zasady „szczególnej
ostrożności” polega na bacznej obserwacji otoczenia i dostosowaniu prędkości, techniki jazdy
do sytuacji, czyli najczęściej zmniejszeniu prędkości do wartości mniejszej niż dozwolona,
a niekiedy znacznie mniejszej.

Uczestnik ruchu i inna osoba znajdującą się na drodze mają prawo liczyć, że inni

uczestnicy ruchu przestrzegają zasady i przepisy ruchu drogowego, chyba, że okoliczności
wskazują na możliwość odmiennego ich zachowania. Z momentem zauważenia u innego
uczestnika ruchu zachowań niezgodnych z tymi zasadami i przepisami, uczestnik ruchu
winien zachować szczególną ostrożność wobec takiego użytkownika drogi w stopniu
odpowiednim do nieprawidłowości jego zachowań.

Jak wynika ze statystyk wypadkowości jazda z prędkością nie dostosowaną do warunków

ruchu jest główną przyczyną zaistniałych wypadków i zagrożeń na drogach. Od prędkości
w głównej mierze, ale także od współczynnika przyczepności, jaki uzyska pojazd podczas
hamowania zależy długość drogi hamowania, a w konsekwencji, czy ta droga będzie krótsza
od odległości od przeszkody. Przyczepność opon do jezdni zależy od stanu ich bieżnika,
układu hamulcowego i stanu nawierzchni drogi. Jeżeli kierujący pojazdem porusza się na
wprost jezdnią, która posiada dwa lub więcej pasów ruchu dla jednego kierunku, to kierujący
powinien wybrać pas do jazdy zgodnie z zasadą ruchu prawostronnego, a więc najbliższy
prawej krawędzi jezdni. Jazda pasem innym niż prawy, w sytuacji gdy ten jest wolny oraz
jazda takim pasem z prędkością nie dostosowaną do ruchu na nim, stanowią wykroczenia
przepisów. Taka jazda jest niezgodna z zasadą ruchu prawostronnego, powoduje utrudnienia
w ruchu innym jego uczestnikom oraz może powodować zagrożenia bezpieczeństwa, np.
przez przyczynienie się do zwiększonej ilości manewrów wyprzedzania. Gwałtowne
hamowanie powoduje zagrożenia dla innych uczestników ruchu. Aby zachować warunki
bezpiecznego hamowania należy:

−

zadbać o sprawność układów: hamulcowego, zawieszenia i jezdnego,

−

jechać z bezpieczną prędkością, dostosowaną do zmieniających się warunków sytuacji na
drodze,

−

zachować bezpieczny odstęp od pojazdu poprzedzającego,

−

nie hamować gwałtownie na łukach, zakrętach,

−

podczas hamowania nie doprowadzać do zablokowania kół, poślizgu,

−

hamować zawczasu, adekwatnie do sytuacji,

−

przed dłuższą jazdą sprawdzić światła „stop” pojazdu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Przejeżdżanie przez przejścia dla pieszych i przejazdy dla rowerzystów. Przejścia dla pieszych
i

przejazdy dla rowerzystów należą do miejsc na jezdni o największym zagrożeniu

bezpieczeństwa. Kierujący zbliżając się do tych miejsc jest obowiązany zachować szczególną
ostrożność i ustąpić pierwszeństwa pieszemu znajdującemu się na przejściu lub rowerzyście
znajdującemu się na przejeździe. Zachowanie szczególnej ostrożności w tych miejscach
powinno polegać na uważnej obserwacji sytuacji na przejściu i przejeździe oraz w ich
pobliżu. Aby obserwacja spełniała ten warunek i kierujący mógł reagować odpowiednio na
zmieniające się warunki, powinien dojeżdżać do tych powierzchni jezdni z bezpieczną
prędkością, tzn. taką, która umożliwi udzielenie pierwszeństwa. Ustąpienie pierwszeństwa to
zgodnie z definicją prawa o ruchu drogowym – powstrzymanie się od ruchu, jeżeli ruch
mógłby zmusić innego kierującego do zmiany kierunku lub pasa ruchu albo istotnej zmiany
prędkości, a pieszego do zatrzymania się, zwolnienia lub przyśpieszenia kroku. Należy
pamiętać, że zabroniona jest jazda wszelkich pojazdów wzdłuż po przejściu dla pieszych –
dotyczy to również rowerzystów oraz osób poruszających się, np. na łyżworolkach, sankach,
nartach. Przepisy prawo o ruchu drogowym zabraniają:

−

wyprzedzania pojazdu na przejściu dla pieszych i przejeździe dla rowerzystów oraz
bezpośrednio przed nimi, za wyjątkiem takich na których ruch jest kierowany,

−

omijania pojazdu, który jechał w tym samym kierunku i zatrzymał się w celu ustąpienia
pierwszeństwa pieszemu,

−

zatrzymania pojazdu na przejściu dla pieszych i przejeździe dla rowerzystów oraz
w odległości mniejszej niż 10m przed nimi, a także na drodze dwukierunkowej o dwóch
pasach ruchu za tymi przejściami i przejazdami.

Elementem zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym może być zmęczenie kierującego
pojazdem. Zaśnięcie za kierownicą pojazdu często prowadzi do śmiertelnych wypadków.
Największe ryzyko zaśnięcia za kierownicą występuje między północą a godz. 6.00 rano.
Kierujący pojazdem powinien być wypoczęty. Czynnikami zwiększającymi zmęczenie są:
długotrwałe kierowanie w monotonnych warunkach terenowych, wysoka temperatura
w pojeździe, jazda w utrudniających obserwację warunkach pogodowych, jazda w godzinach
nocnych. Aby trafnie ocenić aktualny stan zmęczenia swojego organizmu trzeba, obserwować
symptomy zmęczenia, jest to szczególnie ważne przy, np. pokonywaniu dłuższych tras,
długotrwałych pracach polowych ciągnikiem i maszynami. Gdy wystąpią symptomy
zmęczenia, takie jak: ziewanie, słaba koncentracja, wydłużenie czasu reakcji, znudzenie,
bolące oczy, itp. należy niezwłocznie przerwać kierowanie pojazdami.

Wpływ alkoholu na bezpieczeństwo jazdy

Alkohol spożyty nawet w niewielkich ilościach powoduje zakłócenia funkcji

psychofizycznych człowieka. Te zakłócenia stają się przyczyną nieprawidłowej reakcji co
prowadzi do wypadku. Spożycie alkoholu powoduje wydłużenie czasu reakcji, który jest tak
ważny w sytuacjach szczególnych na drogach. Niestety coraz częściej kierowcy nie zdając
sobie z tego sprawy i siadają za kierownicę po spożyciu alkoholu. Wyróżnia się dwa stany:
1)

stan po spożyciu alkoholu co oznacza, że zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub
prowadzi do:

−

stężenia we krwi od 0,2 promila do 0,5 promila alkoholu,

−

obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm

3

,

2)

stan nietrzeźwości co oznacza, że zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi
do:

−

stężenia we krwi powyżej 0,5 promila alkoholu,

−

obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm

3

.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Badania potwierdzają, że prawdopodobieństwo spowodowania wypadku przez

nietrzeźwego kierowcę zwiększa się: przy stężeniu alkoholu 0,5 promila – 2 razy, 1,0 promila
–7 razy, 1,3 promila –15 razy, 1,5 promila – 15 razy.
Efekt spożycia alkoholu lub innych środków podobnie działających – narkotyków, leków:
–

ograniczone widzenie przestrzenne,

–

widzenie tzw. tunelowe – środkowe,

–

obniżona spostrzegawczość,

–

wydłużony czas reakcji,

–

rozproszona uwaga – brak koncentracji i podzielności uwagi,

–

podwyższona pewność siebie,

–

zwiększona podatność na olśnienie,

–

kłopoty z rozpoznawaniem spadków i wzniesień oraz elementów pobocza,

–

spowolniona adaptacja wzroku do ciemności,

–

błędna ocena odległości i prędkości.
Obecnie przepisy prawa mówią, że prowadzenie pojazdu będąc pod wpływem alkoholu

lub stanie nietrzeźwym jest przestępstwem. Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod
wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny, podlega grzywnie, karze
ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Ponadto sąd orzeka zakaz
prowadzenia pojazdów na czas od roku do lat 10. Jeżeli kierowca, będąc w stanie
nietrzeźwości spowoduje wypadek drogowy, którego następstwem jest śmierć człowieka lub
ciężki uszczerbek na zdrowiu, oprócz kary pozbawienia wolności może być ponadto ukarany
zakazem prowadzenia pojazdu na zawsze.

W przypadku, kiedy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że osoba, która kierowała

pojazdem mogła kierować pojazdem po spożyciu alkoholu, policjant ma prawo przeprowadzić
badanie w celu ustalenia zawartości w organizmie alkoholu, użyciu urządzeń elektronicznych
dokonujących pomiaru stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu. W przypadku, gdy stan
osoby podlegającej badaniu uniemożliwia jego przeprowadzenie urządzeniem
elektronicznym, ustalenie zawartości w organizmie alkoholu następuje na podstawie badania
krwi lub moczu. Badanie w celu ustalenia obecności w organizmie środka działającego
podobnie do alkoholu, może być przeprowadzone również w razie braku zgody kierującego,
o czym należy go uprzedzić. Minister właściwy do spraw zdrowia, kierując się skutkami
oddziaływania na organizm kierowcy środków działających podobnie do alkoholu, określa,
w drodze rozporządzenia wykaz tych środków oraz warunki i sposób przeprowadzania badań
na ich obecność w organizmie. Również sam kierujący może żądać medycznego ustalenia
zawartości w organizmie alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu.

Istnieje również cały szereg leków, których wprowadzenie do organizmu może prowadzić

do niebezpiecznego obniżenia sprawności psychofizycznej kierującego, zwłaszcza gdy osoba
jest zmęczona fizycznie lub psychicznie, albo gdy jest chora. W odróżnieniu jednak od
alkoholu czy środków odurzających, działanie leku najczęściej kierującemu nie jest znane.
Podobnie często nieznane jest wzajemnie potęgujące się działanie alkoholu i leków. Dlatego
też, każdy we własnym interesie powinien informować lekarza o tym, że jest kierowcą.
W takim wypadku lekarz zapisujący niezbędne dla zdrowia lekarstwa poinformuje kierowcę
odnośnie sposobu używania tych leków, aby wyeliminować ich ujemne działanie w czasie
jazdy.

Udzielanie pomocy przedlekarskiej w wypadkach drogowych – podstawowe czynności
ratownicze

Kierowca ciągnika rolniczego, który z powodu uszkodzenia lub wypadku pozostawia na

drodze ciągnik lub przyczepę, obowiązany jest sygnalizować obecność tych pojazdów przez

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

cały czas ich postoju. Na drogach twardych, poza obszarem zabudowanym, należy ustawić
30–50m za pojazdami ostrzegawczy trójkąt odblaskowy i włączyć światła awaryjne, w razie
gdy ciągnik nie jest w nie wyposażony, należy włączyć światła pozycyjne. W obszarze
zabudowanym należy włączyć światła awaryjne, a jeżeli ciągnik nie jest w nie wyposażony,
należy włączyć światła pozycyjne i umieścić ostrzegawczy trójkąt odblaskowy za ciągnikiem
lub przyczepą lub na nich na wysokości nie większej niż 1m. Opisany sposób sygnalizowania
obowiązuje przez cały czas postoju. Kierujący pojazdem w razie uczestniczenia w wypadku
drogowym jest obowiązany:

−

zatrzymać pojazd, nie powodując przy tym zagrożenia bezpieczeństwa ruchu drogowego,

−

przedsięwziąć odpowiednie środki w celu zapewnienia bezpieczeństwa ruchu w miejscu
wypadku,

−

niezwłocznie usunąć pojazd z miejsca wypadku, aby nie powodował zagrożenia lub
tamowania ruchu, jeżeli nie ma zabitego lub rannego,

−

podać swoje dane personalne, dane personalne właściciela lub posiadacza pojazdu oraz
dane dotyczące zakładu ubezpieczeń, z którym zawarta jest umowa obowiązkowego
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, na żądanie osoby uczestniczącej w wypadku.
Jeżeli w wypadku jest zabity lub ranny kolejność działań jest następująca:

−

zabezpieczamy miejsce wypadku,

−

sprawdzenie stan poszkodowanego (podstawowych funkcji życiowych – krążenia, oddech
i świadomość, lokalizujemy odniesione obrażenia),

−

zapewniamy sobie pomoc – wzywamy pogotowie ratunkowe, policję, straż pożarną
prowadzimy reanimację krążeniowo-oddechową,

−

prowadzimy pozostałe (inne) czynności ratunkowe zależne od stanu pacjenta.
Zabezpieczenie miejsca wypadku ma na celu ochronę zarówno poszkodowanego, osoby

ratującej, jak i osób trzecich (gapiów, innych uczestników ruchu).

Sprawdzenie stanu poszkodowanego – oceniamy stan poszkodowanych – czy są

przytomni, czy oddychają, czy jest krwotok, złamania, itp. Aby sprawdzić czy poszkodowany
oddycha, przykładamy policzek nad jego usta, obserwując zarazem czy unosi się klatka
piersiowa (tzw. widzę, słyszę, czuję). Jeśli osoba ratująca na policzku nie wyczuwa oddechu,
nie słyszy jego świstu ani nie zobaczył unoszącej się i opadającej klatki piersiowej powinien
uznać, że poszkodowany nie oddycha. Przy określaniu innych nieprawidłowości kluczowe
znaczenie ma obserwacja nieprzytomnego.

Wzywając pogotowie ratunkowe konieczne jest podanie informacji o miejscu wypadku

(miejscowość, ulica, dzielnica), rodzaj zdarzenia, ilości rannych i ich stanie (rodzaj obrażeń),
nazwisko i imię zgłaszającego, numer telefonu z którego dzwonimy. Zwykle w przypadku gdy
są ranni w pierwszej kolejności zawiadamia się pogotowie ratunkowe. Straż pożarną wzywa
się w wypadku, gdy potrzebne może być użycie specjalistycznego wyposażenia
do bezpiecznego wyciągnięcia poszkodowanego, ugaszenia pożaru, neutralizacji wycieku
z cysterny, itd. Po zawiadomieniu straży na miejsce wypadku przybędą zarazem pogotowie
i policja. Numery alarmowe w Polsce:

−

Policja 997,

−

Straż Pożarna 998,

−

Pogotowie Ratunkowe 999,

−

Jednolity numer alarmowy Unii Europejskiej 112 – z telefonu komórkowego (praktycznie
z tego numeru następuje połączenie z policją lub strażą pożarną).
Następnie przystępujemy do udzielenia pomocy. Gdy poszkodowany znajduje się

w środku pojazdu z którego trudno jest go wyciągnąć, tylko w przypadku bezpośredniego
zagrożenia życia ofiary wypadku (np. pożar pojazdu, krwotok, brak przytomności), przy braku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

fachowej pomocy, wydobywamy poszkodowanego z rozbitego pojazdu. Gdy podejrzewamy
u poszkodowanego uraz kręgów szyjnych, należy usztywnić jego szyję dostępnymi środkami,
np. zrobienie prowizorycznego kołnierza z szalika lub innych sztywnych materiałów lub
zapewnienie pomocy innej osoby, która będzie podtrzymywać głowę w pozycji. Następnie
obejmując osobę powoli podnosimy ją na nogach wysuwając z uszkodzonego pojazdu. Po
przeniesieniu poszkodowanego ostrożnie kładziemy go w

bezpiecznym miejscu

i przystępujemy do czynności ratowniczych.

Często dla ratowania życia decydujące jest kilka pierwszych minut po wypadku. Dlatego

najważniejsze jest ustalenie czy poszkodowany jest przytomny i oddycha, a następnie, czy
nastąpiła znaczna utrata krwi, czy poszkodowany znajduje się w stanie wstrząsu. Utrata 1l
krwi u osoby dorosłej poważnie zagraża życiu. Aby udzielić pomocy ofiarom wypadków
potrzebna jest znajomość podstawowych zasad udzielania pierwszej pomocy. Każda osoba
znajdująca się na miejscu wypadku ma obowiązek udzielenia pierwszej pomocy.

Postępowanie w razie krwotoku

Krwotok – jest wylanie się krwi z naczynia krwionośnego lub serca wskutek urazowego

uszkodzenia ich ściany. Lekkim krwotoku z ran skóry krew sączy się kroplami. Ustaje on
zwykle samoistnie po kilku minutach, gdy skrzep powstający w miejscu krwawienia zamknie
ubytek naczynia. Silny krwotok, w którym krew wypływa z rany pulsując, wymaga
natychmiastowego zatamowania przez miejscowy ucisk. W tym celu należy:

−

ułożyć poszkodowanego płasko,

−

podnieś delikatnie uszkodzoną kończynę dla zmniejszenia krwawienia,

−

wyciąć część tkaniny zasłaniającą ranę,

−

ucisnąć ranę poprzez gazę opatrunkową (czysty materiał) i założyć opatrunek uciskowy.

Przy zakładaniu opatrunku uciskowego należy pamiętać, aby przy zaciskaniu opaski nie
doprowadzić do zastoju krwi w dalszej od opatrunku części kończyny. W tym celu, gdy
pomoc nie nadchodzi szybko, należy co 15 minut opatrunek rozluźniać. W przypadku gdy
w ranie utkwiły ciała obce, nie należy ich usuwać (działają jak korek zatykający ranę). W tym
przypadku tamowanie silnego krwotoku wykonuje się przez ucisk rany palcami przez jałowy
opatrunek, a następnie należy założyć opatrunek uciskowy, który najczęściej dodatkowo
należy dociskać palcami do czasu przybycia pomocy.

Postępowanie z poszkodowanym jeśli nie oddycha, ale tętno jest obecne

Badanie tętna przeprowadzamy na tętnicy promieniowe lewej ręki i tętnicy szyjnej

poprzez ucisk palcami (wyczuwamy czy jest tętno u poszkodowanego) rys. 1.

Rys. 1. Badanie tętna [4 ]

W sytuacji, gdy tętno jest obecne a ranny nie oddycha, sposób postępowania jest

następujący (rys. 2):

−

należy przekręcić poszkodowanego na plecy, odchylić jego głowę do tyłu i unieść brodę
poszkodowanego do góry,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

−

zaciśnij skrzydełka nosa kciukiem i wskazicielem a drugą ręką podtrzymuj brodę
poszkodowanego, weź głęboki wdech i przyłóż szczelnie swoje usta wokół ust
poszkodowanego i wdmuchuj powietrze mocno w usta ofiary, obserwując unoszenie się
klatki piersiowej (jeden pełny wdech wykonuj przez 2 sekundy),

−

utrzymując głowę odchyloną, a brodę uniesioną odsuń swoje usta od ust poszkodowanego
i pozwól, żeby jego klatka piersiowa opadła,

−

weź następny pełny wdech i powtórz całą sekwencję, jak powyżej, wykonując w sumie 10
wdmuchnięć w czasie około 1 minuty,

−

po każdych 10 wdmuchnięciach należy sprawdzić tętno poszkodowanego.

Rys. 2. Sztuczne oddychanie [4]

Przed przystąpieniem do wykonywania tych czynności należy udrożnić drogi oddechowe

poszkodowanego, które mogą być zatkane ciałami obcymi. Należy wtedy obrócić ratowanego
na bok, otworzyć jego usta, następnie palcami usnąć ciała obce.

W przypadku, gdy ratowany odzyskał oddech, układamy go w pozycji bocznej ustalonej

dla podtrzymania oddechu.

W przypadku, gdy pomimo wentylowania płuc poszkodowanego jego tętno zanika należy

natychmiast rozpocząć zewnętrzny masaż serca przez mostek. Polega on na wdmuchnięciu
powietrza do płuc poszkodowanego oraz uciskaniu klatki piersiowej w okolicach mostka
(rys. 3). Na dwa wdmuchnięcia przypada 15 uciśnięć. Nacisk powinien być taki, aby mostek
uginał się 4–5 cm z szybkością około 80 uciśnięć na minutę. Dokonując zewnętrznego
masażu serca we dwóch, należy podzielić role. Jedna osoba wykonuje sztuczne oddychanie,
druga zewnętrzny ucisk klatki piersiowej – przy czym, jeden oddech wykonuje się na pięć
uciśnięć mostka (rys. 4).

Bardzo ważną czynnością, która ma zasadnicze znaczenie dla prawidłowego wykonania

masażu serca jest znalezienie prawidłowego punktu ucisku oraz technika jego wykonywania.

Rys. 3. Zewnętrzny masaż serca przez mostek [4]

Rys. 4. Zewnętrzny masaż serca i sztuczne oddychanie [4]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

Praktycznie można to zrobić w następujący sposób:

−

przeciągnij palcem wzdłuż dolnego brzegu klatki piersiowej (łuk żebrowy) i wyszukaj
punkt, w którym żebra łączą się z żebrami strony przeciwnej,

−

utrzymując swój palec w tym punkcie, umieść dwa palce na mostku powyżej,

−

ułóż nadgarstek (nasadę) drugiej dłoni na mostku (powinien to być środek dolnej połowy
mostka),

−

umieść swoją pierwszą dłoń na drugiej i złącz palce obu rąk, co zapobiegnie wywieraniu
ucisku na żebra. Wywieranie nacisku na żebra całą dłonią bywa przyczyną złamań żeber.

−

pochyl się nad poszkodowanym, wyprostuj łokcie i naciskaj w dół na mostek, aby obniżał
się w przybliżeniu 4–5 cm i działaj tylko taką siłą, która do tego wystarcza. Cały czas
należy działać stałą kontrolowaną i pionowo skierowaną siłą. Przypadkowe, bądź brutalne
postępowanie jest niebezpieczne. Należy starać się tyle samo czasu poświęcić na fazę
ucisku i zwolnienia.
Gdy krążenie i oddychanie zostało przywrócone, ważne jest zapewnienie dobrej

drożności i wentylacji, zwłaszcza pewności, że język nie tamuje oddychania. Jest także
ważne, aby zminimalizować ryzyko zakrztuszenia się poszkodowanego własnymi
wymiocinami. Z tych powodów poszkodowany powinien być ułożony w pozycji ułatwiającej
oddychanie – jest to pozycja boczna ustalona (bezpieczna) – rys. 5.

Rys. 5. Pozycja boczna ustalona [4]

Zapobiega ona zapadaniu się języka, co utrzymuje drożność dróg oddechowych. W celu

ułożenia poszkodowanego w pozycji bocznej, należy:

−

klęknąć obok poszkodowanego leżącego na plecach,

−

ułożyć bliższą sobie rękę poszkodowanego wzdłuż jego tułowia,

−

przenieś drugą rękę poszkodowanego ponad klatkę piersiową i umieścić dłonią zwróconą
do dołu na barku bliższym sobie,

−

chwycić nogę poszkodowanego leżącą bliżej nas pod kolanem i pociągnąć ją do góry nie
odrywając jej stopy od ziemi,

−

następnie podkładamy bliższą rękę pod pośladek poszkodowanego,

−

po wykonaniu powyższych czynności możemy przystąpić do odwrócenia
poszkodowanego na bok. W tym celu kładziemy jedną rękę na barku poszkodowanego
leżącym dalej od nas, a drugą rękę kładziemy na dalszym biodrze i przeciągamy
poszkodowanego w swoją stronę na bok. Poprawiamy ułożenie poszkodowanego,
odchylamy jego głowę do tyłu udrażniając drogi oddechowe oraz regularnie sprawdzamy
oddychanie i tętno.

Postępowanie przy złamaniach kończyn

Złamanie kości jest to całkowite lub częściowe przerwanie ciągłości kości. Złamanie

może być zamknięte, tzn. bez przerwania nad nim ciągłości skóry lub złamanie otwarte,
w którym dochodzi do przerwania nad nim ciągłości skóry – zwykle w ranie widoczne są
wtedy odłamki kości. Kończynę unieruchamia się w ułożeniu takim, w jakim się znajduje (nie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

wolno kończyny prostować, naginać, ustawiać). Nie wykonując zbędnych manipulacji należy
wykonać obłożenie. Do unieruchomienia można użyć, np. kije, zrolowane koce, poduszki,
części garderoby, które dopasują się do kształtu kończyny. Dodatkowo po bokach kończyny
można ustawić ciężkie przedmioty, które nie pozwolą na ruchy.

Przy złamaniach należy przestrzegać ogólnych zasad pomocy takich jak:

−

nie wolno wykonywać żadnych ruchów, naginań w miejscu domniemanego lub pewnego
złamania,

−

ranę w miejscu urazu należy nakryć jałowym opatrunkiem, najlepiej jałową gazą,

−

poszkodowanego należy ułożyć w bezpiecznej pozycji, a miejsce złamania unieruchomić
odpowiednio do okolicy urazu,

−

przy złamaniach unieruchamiać należy dwa sąsiednie stawy,

−

kończyny górne można unieruchamiać do tułowia, a dolne jedna do drugiej,

−

należy walczyć z rozwijającym się wstrząsem przez ułożenie poszkodowanego w pozycji
przeciwwstrząsowej, uważając, aby nie poruszać uszkodzoną kością,

−

nie stosować ułożenia przeciwwstrząsowego przy złamaniach czaszki, miednicy,
kręgosłupa,

−

nie podawać poszkodowanemu płynów ani jedzenia. Spowoduje to utrudnienie
ewentualnego znieczulenia ogólnego koniecznego do nastawienia kości w szpitalu.
Wstrząs urazowy to stan załamania się przepływu krwi przez tkanki organizmu człowieka

w wyniku zaburzeń pracy serca lub reakcji na ciężkie uszkodzenia ciała (krwotoki, złamania
otwarte kończyn, ciężkie oparzenia, urazy kręgosłupa. Przyczyną wstrząsu może być również
przegrzanie lub wychłodzenie ciała, ukąszenie owada, silny ból lub strach. Postępowanie
ratownicze w takim wypadku powinno być następujące:

−

jeżeli poszkodowany jest przytomny i nie wymiotuje należy ułożyć go w pozycji na
wznak (początkowo przez kilkanaście sekund z uniesieniem kończyn dolnych pod kątem
prostym) z uniesionymi kończynami dolnymi na wysokość około 30 cm. Jeżeli
poszkodowany wymiotuje, należy ułożyć go w pozycji bocznej ustalonej, aby zapobiec
zachłyśnięciu. Jeżeli ma obrażenia głowy, należy ułożyć na wznak z głową uniesioną, to
znaczy tak, aby głowa znajdowała się powyżej poziomu serca nie przeginając jej jednak
do klatki piersiowej. Z obrażeniami klatki piersiowej należy ułożyć poszkodowanego
w pozycji półsiedzącej. Z obrażeniami nosa, jamy ustnej należy ułożyć poszkodowanego
w pozycji siedzącej, aby uniknąć zachłyśnięcia, czyli przedostania się krwi do dróg
oddechowych,

−

należy eliminować czynniki wstrząsorodne: tamowanie krwi, unieruchomienie złamań,
zwichnięć, chłodzenie skóry w oparzeniach,

−

zabezpieczyć przed utratą ciepła. Ponieważ wstrząsowi towarzyszy uczucie zimna
i dreszcze, rannego należy ciepło okryć, np. kocem, płaszczem lub jeżeli jest dostępna
folią antyhipotermiczną. Nie wolno podawać płynów,

−

z uwagi na to, że poszkodowany w stanie wstrząsu jest przerażony, niespokojny, to
udzielający pierwszej pomocy powinien wszystkie czynności wykonywać sprawnie,
pewnie i szybko, powinien również zachować spokój, nie wpadać w panikę,

−

należy obserwować poszkodowanego oraz regularnie co kilka minut sprawdzać tętno
i oddech poszkodowanego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

4.2.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie czynności należy przedsięwziąć w razie uczestniczenia w wypadku drogowym?

2.

W jaki sposób sprawdza się tętno poszkodowanego?

3.

Jakie efekty w organizmie człowieka wywołuje spożyty alkohol.

4.

Jakie są numery telefonów alarmowych w Polsce?

5.

Na czym polega zewnętrzny masaż serca?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw, jakie konsekwencje prawne grożą kierującemu będącemu w stanie po

spożyciu alkoholu lub w stanie nietrzeźwości oraz jaki jest wpływ spożytego alkoholu przez
kierującego na bezpieczeństwo ruchu drogowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować różnice pojęć – stan po spożyciu alkoholu, stan nietrzeźwości,

2)

określić sankcje prawne stosowane wobec kierujących będących pod wpływem alkoholu,

3)

ocenić, jak wpływa alkohol na sprawność ruchową, psychofizyczną kierującego,

4)

wskazać, jakie są inne środki, których zażywanie wywołuje takie same skutki na
organizm człowieka jak alkohol.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do sieci Internet,

−

ustawa „Prawo o ruchu drogowym”.

Ćwiczenie 2

Określ sposób zachowania się kierującego w razie uczestniczenia w wypadku drogowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

ustalić kolejność czynności ratującego podczas uczestniczenia w wypadku drogowym,

2)

ustalić sposób zabezpieczenia miejsca wypadku,

3)

wskazać czynności kierującego pojazdem,

4)

ustalić, jakie organy należy powiadomić,

5)

objaśnić, jaka jest odpowiedzialność prawna w razie nie udzielenia pomocy
poszkodowanym w wypadku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier i pisaki,

−

komputer z dostępem do sieci Internet,

−

ustawa „Prawo o ruchu drogowym”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

Ćwiczenie 3

Ułóż poszkodowanego w „pozycji bocznej” (ustalonej).

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

określić, w jakich przypadkach można poszkodowanego ułożyć w pozycji bocznej,

2)

określić, jakie środki ostrożności powinien przedsięwziąć kierujący przed ułożeniem
poszkodowanego w pozycji bocznej (ustalonej),

3)

zaproponować kolejność czynności w celu ułożenia poszkodowanego w pozycji bocznej,

4)

wykonać ułożenie poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej,

5)

ocenić sposób ułożenia poszkodowanego w pozycji bocznej (ustalonej).

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze sytuacyjne,

−

arkusze szarego papieru i pisaki,

−

manekin treningowy,

−

komputer z dostępem do sieci Internet,

−

ustawa „Prawo o ruchu drogowym”.

4.4.4. Sprawdzian

postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

przedstawić sposób zabezpieczenia miejsca wypadku?





2)

określić sposób postępowania ratownika przy złamaniu otwartym
kończyny dolnej





3)

określić sposób zakładania opatrunków tamujących krew?





4)

określić sposób stosowania sztucznego oddychania i zewnętrznego
masażu serca?





5)

wyjaśnić pojęcie „wstrząs pourazowy”?





6)

określić zagrożenia, jakie mogą wystąpić w ruchu drogowym oraz
sposoby zapobiegania im?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Sprawdzian składa się z 20 zadań testowych.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.

6.

Odpowiedziami prawidłowymi mogą być jedna, dwie lub trzy odpowiedzi.

7.

W przypadku pomyłki, błędną odpowiedź weź w kółko i zaznacz prawidłową.

8.

Za każdą prawidłową odpowiedź możesz zdobyć 1 punkt.

9.

Na uważne przeczytanie i udzielenie odpowiedzi masz 25 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Aby ułatwić wyprzedzanie kierujący ciągnikiem rolniczym powinien
a)

zwiększyć prędkość.

b)

zjechać jak najbardziej na prawo.

c)

bezwzględnie zatrzymać się.

d)

w razie potrzeby zatrzymać się.

2.

Włączając się do ruchu, kierujący ciągnikiem rolniczym powinien
a)

zachować szczególną ostrożność.

b)

ustąpić pierwszeństwa innemu pojazdowi.

c)

ustąpić pierwszeństwa pieszym.

d)

ma pierwszeństwo przed pojazdem nadjeżdżającym z lewej strony.

3.

Kierujący ciągnikiem rolniczym powinien zmienić światła drogowe na mijania, gdy
a)

kierujący pojazdem nadjeżdżającym z przeciwka zmieni światła drogowe na mijania.

b)

wjeżdża w obszar zabudowany.

c)

istnieje możliwość oślepienia kierującego pojazdem komunikacji wodnej.

d)

istnieje możliwość oślepienia pieszych poruszających się w kolumnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

4.

Jeżeli ofiara wypadku ma tętno, lecz nie oddycha, to należy
a)

udrożnić drogi oddechowe, a gdy to nie daje efektu, rozpocząć sztuczne oddychanie
metodą usta–usta.

b)

natychmiast rozpocząć masaż serca i sztuczne oddychanie.

c)

polać ofiarę zimną wodą.

d)

nie dotykać ofiary, wezwać pomoc.

5.

Kierujący ciągnikiem rolniczym powinien posiadać przy sobie
a)

prawo jazdy.

b)

dowód osobisty.

c)

dokument stwierdzający dopuszczenie pojazdu do ruchu.

d)

dokument stwierdzający zawarcie umowy OC posiadacza pojazdu lub opłacenie
składki ubezpieczenia OC.

6.

Kontrola ogumienia ciągnika rolniczego polega na sprawdzeniu
a)

zużycia bieżnika opon.

b)

powierzchni bocznej opon.

c)

tylko ciśnienia powietrza w oponach.

d)

tylko zużycia bieżnika opon.

7.

Kierujący ciągnikiem rolniczym powinien dostosować prędkość jazdy do
a)

rzeźby terenu.

b)

stanu i ładunku pojazdu.

c)

warunków atmosferycznych.

d)

stanu nawierzchni drogi.

8.

Kierującemu ciągnikiem rolniczym nie wolno
a)

wysiadać z bez upewnienia się, że nie spowoduje to zagrożenia bezpieczeństwa
ruchu drogowego.

b)

zaśmiecać lub zanieczyszczać drogi.

c)

holować pojazdu kierowanego przez osobę w stanie po użyciu alkoholu lub środka
podobnie działającego.

d)

przewozić ładunku na przyczepie, który jest niezabezpieczony przed przesuwaniem
się.

9.

Ciągnik rolniczy można zaparkować
a)

na chodniku.

b)

na jezdni równolegle do jej krawędzi.

c)

na jezdni ukośnie do jej krawędzi.

d)

na pasie zieleni oddzielających jezdnię.

10.

Kierować ciągnikiem rolniczym należy w sposób uwzględniający
a)

zasady kulturalnego zachowania się na drodze.

b)

rzeczywiste lub możliwe do przewidzenia zagrożenia.

c)

niedoświadczenie innych uczestników ruchu, np. dzieci.

d)

warunki atmosferyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

11.

Ładunek przewożony na przyczepie ciągniętej przez ciągnik rolniczy nie może
powodować przekroczenia
a)

dopuszczalnej masy całkowitej przyczepy.

b)

dopuszczalnej ładowności przyczepy.

c)

dopuszczalnego nacisku osi przyczepy na drogę.

d)

masy ciągnika rolniczego.

12.

Ładunek przewożony na przyczepie ciągniętej przez ciągnik rolniczy powinien być tak
umieszczony i zabezpieczony, aby
a)

nie naruszał stateczności przyczepy.

b)

nie ograniczał widoczności drogi.

c)

nie zmienił położenia.

d)

nie zanieczyszczał drogi.

13.

Ładunek wystający z tyłu pojazdu powinien być oznaczony
a)

gdy wystaje na odległość większą niż 0,5 m.

b)

czerwoną chorągiewką w ciągu dnia i nocy.

c)

czerwonym światłem niezależnie od warunków widoczności.

d)

powinien być oznaczony tylko w nocy.

14.

Przyczyną wypadku drogowego może być
a)

złe ustawienie lusterek w pojeździe.

b)

jazda z niedokładnie oczyszczoną ze śniegu przednią szybą.

c)

znaczne zanieczyszczenie jezdni podczas wyjazdu ciągnika rolniczego z pola na
drogę.

d)

niestosowanie się kierującego ciągnikiem rolniczym do znaków i sygnałów na
drodze.

15.

Kierować ciągnikiem rolniczym po stoku należy
a)

unikając zawracania w kierunku spadku stoku.

b)

mając w zbiorniku nie więcej paliwa niż ¼ jego zbiornika.

c)

unikając jazdy w poprzek pochyłości.

d)

unikać gwałtownych przyśpieszeń.

16.

Przyczyną utrudniającą rozruch zimnego silnika ciągnika może być
a)

rozładowany akumulator.

b)

wadliwe działanie świec żarowych.

c)

zapowietrzony układ zasilania.

d)

zapalanie ciągnika przy włączonych odbiornikach prądu.

17.

Przed rozpoczęciem dłuższej jazdy ciągnikiem należy sprawdzić
a)

ciśnienie powietrza w ogumieniu.

b)

działanie świateł zewnętrznych.

c)

działanie układu hamulcowego i kierowniczego.

d)

tylko ciśnienia powietrza w oponach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

18.

Ciągnik zostanie zakwalifikowany jako nadmiernie uciążliwy dla środowiska, jeżeli
a)

zawartość spalin jest nieprawidłowa.

b)

ma uszkodzone światła zewnętrzne.

c)

powoduje nadmierny hałas.

d)

z ciągnika wyciekają różne płyny.

19.

Zamontowanie dodatkowych obciążników na ciągniku rolniczym
a)

nie wymaga sprawdzenia ciśnienia powietrza w ogumieniu przed rozpoczęciem
jazdy.

b)

zwiększa przyczepność kół napędowych.

c)

zapobiega utracie sterowności ciągnika.

d)

skraca żywotność silnika ciągnika rolniczego.

20.

Terminowe dokonywanie przeglądów technicznych ciągnika rolniczego pozwala na
a)

utrzymanie odpowiedniej mocy i sprawności silnika.

b)

utrzymanie właściwego zużycia paliwa i minimalnego zanieczyszczenia środowiska.

c)

nie ma znaczenia na żywotność silnika.

d)

bezpieczną jazdę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Stosowanie technik kierowania ciągnikiem rolniczym i wykonywanie
czynności kontrolno

-

obsługowych

Zakreśl poprawną odpowiedź/odpowiedzi.

Nr

zadania

Odpowiedź Punkty

1

a b c d

2

a b c d

3

a b c d

4

a b c d

5

a b c d

6

a b c d

7

a b c d

8

a b c d

9

a b c d

10

a b c d

11

a b c d

12

a b c d

13

a b c d

14

a b c d

15

a b c d

16

a b c d

17

a b c d

18

a b c d

19

a b c d

20

a b c d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

6.

LITERATURA

1.

Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 czerwca 2005 r.
(Dz.U. Nr 108, poz. 907 i 908) w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Prawo
o ruchu drogowym.

2.

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji
z dnia 31 lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych (Dz. U. Nr 170 z 12
października 2002 r., poz. 1393).

3.

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 27 października 2005 r. w sprawie
szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdami,
instruktorów i egzaminatorów (Dz. U. Nr 217, poz. 1834 z 2005 r. z późn. zm).

4.

Gacek W.: Pierwsza pomoc. CIOP, Warszawa 1998

5.

Kotowski W.: Przestępstwa i wykroczenia drogowe. Analiza zdarzeń,. ABC Warszawa,
2001

6.

Skrobacki A.: Pojazdy Rolnicze. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa
1999

7.

Wydawnictwa „Podręczniki Kierowcy” – grupy „IMAGE”, „Agencji Wydawniczej
MZ” dostępne na rynku księgarskim.