T.1. ROLA NAWODNIEŃ W ROLNICTWIE. CEL, ZADANIA I
PODZIAŁ NAWODNIEŃ

.

W dolinach, gdzie przeważnie występują gleby hydrogeniczne – są one silnie
uzależnione od zmian uwilgotnienia i mocno reagują na te zmiany. Niekorzyst-
nie na nie działają zarówno nadmiar jak i niedobór wody w glebie.
Aby stworzyć w tych glebach trwałe i najkorzystniejsze dla produkcji rolniczej
warunki wilgotnościowe, powietrzne, cieplne i pokarmowe – należy uregulować
właściwy obieg wody (a poza tym stosować odpowiednie zabiegi agrotechnicz-
ne i agromelioracyjne).
Nawodnienia wielokierunkowo wpływają na środowisko przyrodnicze, a więc
nie powinny ograniczać się tylko do uzupełniania zapasów wody w profilu gle-
bowym, ale powinny mieć na celu także usuwanie innych przyczyn niedosta-
tecznego potencjału produkcyjnego środowiska.
Podział nawodnień ze względu na cel i sposób działania:
a) zwilżające (celem jest uzupełnienie zapasów wilgoci w glebie, niezbędnego

dla optymalnego rozwoju roślin)

b) użyźniające (dostarczające wraz z wodą składniki odżywcze rozpuszczone

lub w postaci zawiesiny – może być połączone z nawodnieniem oczyszczają-
cym, np. ściekami)

c) przemywające (dla usunięcia szkodliwych związków z profilu glebowego,

np. zasolenia, związków żelaza, szkodników zwierzęcych)

d) ochronne (regulujące stosunki termiczne gleby: ocieplające, ochładzające

powietrze).

Dla klimatycznych warunków Polski (duża zmienność jego elementów) do in-
tensywnej produkcji roślinnej niezbędne jest dwustronne regulowanie stosun-
ków wilgotnościowo-powietrznych w glebie.
Konieczność ta występuje głównie w dolinach rzecznych – duże stosunkowo
zapasy wody i znaczne kompleksy użytków zielonych o dużych potrzebach
wodnych.
Okres pozimowy i w czasie spływu wód wielkich:
‒ nie sprzyja on dobremu rozwojowi roślin. Aby stworzyć optymalne warunki

powietrzno-wodne w glebie konieczne jest szybkie odprowadzenie nadmiaru
wód za pomocą urządzeń odwadniających.

Okres posuszny:
‒ po odprowadzeniu nadmiaru wody występują teraz jej niedobory. W okresie

tym dla intensywnego rozwoju roślin jest niezbędne uzupełnienie wilgoci w
glebie poprzez nawodnienie.

Powyższe dane powodują, że w dolinach rzecznych stosuje się urządzenia me-
lioracyjne umożliwiające dwustronną regulację wilgoci w glebie. Realizuje się
zwykle przez wyposażenie sieci odwadniającej w urządzenia piętrzące, umożli-
wiające regulację odpływów i poziomów wód gruntowych.

Jest to najprostszy sposób nawodnień – nawodnienie podsiąkowe. Oprócz niego
stosuje się także inne typy nawodnień (np. w niektórych dolinach nawodnienia
zalewowe żyznymi wodami rzecznymi – potrzebne są tutaj duże ilości wody i
nawodnienia deszczowniane).
Na płaskich terenach dolinowych, przy płytko zalegających wodach grunto-
wych, największe perspektywy rozwojowe na nawodnienie podsiąkowe ze
wszystkimi odmianami i systemami.
Kryteria techniczne klasyfikacji nawodnień mogą być rozmaite, jednak najczę-
ściej jako podstawę przyjmuje się sposób dostarczania wody do czynnej war-
stwy gleby i rozprowadzania jej w profilu. W oparciu o powyższe wyróżniamy
następujące nawodnienia:

1) napowierzchniowe (gleba jest zaopatrywana w wodę z góry ku dołowi zstę-

pującym prądem, głównie przy udziale sił ciężkości)

2) podpowierzchniowe (gleba jest zasilana wstępującym prądem wody z dołu

ku górze, głównie przy udziale sił kapilarnych).

Dalej możemy dokonać podziału bardziej szczegółowego:

O wyborze sposobu nawodnienia decydują:
a) ukształtowanie powierzchni terenu,
b) rodzaj i wykorzystanie gleby,
c) ilościowe i jakościowe zasoby wodne.

Nawodnienia napowierzchniowe

Nawodnienia podpowierzchniowe

Zalewowe:
a) zalewy naturalne
b) zalewy kierowane
c) zalewy regulowane

Nasiąkowe
a) stokowe (stoki jedno-

spadowe, grzbietowe,
rowy rozlewowe,
smużne)

b) bruzdowe

Deszczownianie
a) deszczownie stałe
b) deszczownie półstałe
c) deszczownie ruchome

Przesiąkowe (wgłębne)
a) ciśnieniowe
b) bezciśnieniowe
c) próżniowe

Podsiąkowe
a) ze stałym poziomem

wody gruntowej (ze
stałym podsiąkiem)

b) ze zmiennym pozio-

mem wody gruntowej
(okresowe)

Sieć melioracyjna sprawnie odprowadzająca nadmiary wód, zwłaszcza pozimo-
wych, powoduje przyśpieszenie i spotęgowanie niedoborów wody w glebie w
okresach posusznych. Niezbędne jest więc regulowanie odpływu wody z gleby i
jej uzupełnianie w okresach niedoboru. Zabieg taki nazywamy nawodnieniem
poprzez regulowany odpływ. Do tego celu można wykorzystać po niewielkiej
tylko modernizacji sieć odwadniającą. Za pomocą najprostszych zastawek moż-
na powstrzymać nadmierny odpływ wody oraz przechwytywać ją i zatrzymywać
po opadach, zwłaszcza o dużym natężeniu. Możliwości takiego regulowania od-
pływu należy uwzględniać na każdym odwadnianym obszarze w dolinach, gdy
nie przewiduje się specjalnych rozwiązań nawadniających.
Bardziej racjonalne jest wykonanie, oprócz sieci odwadniającej, również spe-
cjalnych urządzeń nawadniających. Niezbędne są jednak wtedy dostateczne za-
soby wody oraz wyposażenie techniczne, a często również odpowiednie ukształ-
towanie terenu.