Gabriel GARCIA MARQUEZ

Dwanaście opowiadań tułaczych

Doce cuentos peregrinos

Przełożył Carlos Marrodan Casas

Prolog

Dlaczego dwanaście, dlaczego opowiadań, dlaczego tułaczych Dwanaście umieszczo-

nych w tej książce opowiadań zostało napisanych w ciągu ostatnich osiemnastu lat. Zanim

uzyskały swój obecny kształt, pięć z nich było dziennikarskimi felietonami i scenariuszami

filmowymi, a jedno telewizyjnym serialem. Inne z kolei opowiedziałem piętnaście lat temu

w trakcie nagrywanego wywiadu; przyjaciel, któremu je opowiedziałem, spisał całą historię

i opublikował, a teraz ja napisałem ją na nowo, za punkt wyjścia biorąc ową wcześniejszą

wersję. Było to dziwne doświadczenie twórcze, warte wyjaśnienia choćby po to, żeby dzieci,

które chcą zostać pisarzami, już teraz dowiedziały się, jak zaborczy i wyniszczający jest na-

łóg pisania.

Pierwszy pomysł nasunął mi się na początku lat siedemdziesiątych w wyniku proro-

czego snu, jaki miałem po pięcioletnim pobycie w Barcelonie. Śniło mi się, że jestem na wła-

snym pogrzebie i że idę w gronie przyjaciół ubranych w ciężką żałobę, ale w radosnych

nastrojach. Wyglądaliśmy na uszczęśliwionych tym spotkaniem. A szczególnie ja, bo szczę-

śliwym zbiegiem okoliczności moja własna śmierć stała się wspaniałą okazją do spotkania

moich latynoamerykańskich przyjaciół, tych od dawien dawna, tych najbliższych sercu, tych,

których nie widziałem już od wieków. Pod koniec uroczystości, kiedy zaczęli już odchodzić,

też chciałem pójść z nimi, ale jeden z przyjaciół dał mi do zrozumienia, kategorycznie

i nieodwołalnie, że dla mnie zabawa już się skończyła. „Jesteś jedynym, który nie może stąd

odejść”, powiedział. Dopiero wtedy zrozumiałem, że umrzeć to znaczy już nigdy więcej nie

spotkać przyjaciół.

Nie wiem, dlaczego odczytałem ów pouczający sen jako uświadomienie sobie własnej

tożsamości i pomyślałem, że jest to dobry punkt wyjścia, by napisać o dziwnych przypad-

kach, jakie spotykają Latynosów w Europie. Było to pokrzepiające odkrycie, nieco wcześniej

ukończyłem bowiem Jesień patriarchy, moją najtrudniejszą i najbardziej karkołomną pracę,

i nie bardzo wiedziałem co dalej.

Przez mniej więcej dwa lata notowałem wszystkie tematy, które przychodziły mi do

głowy, nie zastanawiając się, co z nimi pocznę. A że owego wieczoru, kiedy zdecydowałem

się zapisywać nasuwające mi się pomysły, nie miałem pod ręką żadnego notesu, moi synowie

pożyczyli mi zwykły zeszyt. Podczas naszych kolejnych i dość licznych podróży sami go

przewozili w tornistrze, obawiając się, że ja mogę ów zeszyt zapodziać. Zanotowałem sześć-

dziesiąt cztery tematy, i to z taką wielością szczegółów, że tylko siadać i pisać.

Już w Meksyku, po moim powrocie z Barcelony w roku 1974, stało się dla mnie ja-

sne, że przyszła książka nie powinna być powieścią, jak początkowo zakładałem, ale zbiorem

opowiadań, opartych na dziennikarskich faktach, ale dzięki fortelom poezji ocalonych od ry-

chłej śmierci. Do tamtej pory napisałem trzy zbiory opowiadań. Żaden z nich nie powstawał

jako spójna, z góry przemyślana całość. Każde opowiadanie było dziełem tyleż autonomicz-

nym, co i przypadkowym. Zamiar napisania sześćdziesięciu czterech opowiadań jednym cią-

giem, tak by zachować wewnętrzną jednolitość tonacji i stylu, które w pamięci Czytelnika

uczyniłyby z nich nierozdzielną całość, zapowiadał więc fascynującą przygodę.

Pierwsze dwa – Ślad twojej krwi na śniegu i Szczęśliwe lato pani Forbes – napisałem

w 1976 roku i natychmiast opublikowałem w dodatkach literackich wielu czasopism róż-

nych krajów. Pisałem codziennie, bez chwili spoczynku, ale w połowie trzeciego opowiada-

nia, właśnie tego o moim pogrzebie, poczułem, że ogarnia mnie zmęczenie znacznie większe

niż przy pisaniu powieści. To samo przydarzyło mi się przy czwartym opowiadaniu. Do tego

stopnia, że zabrakło mi sił i odwagi, żeby któreś z nich dokończyć. Teraz już wiem dlacze-

go: wysiłek przy pisaniu krótkiego opowiadania jest równie intensywny jak przy rozpoczyna-

niu powieści. W pierwszym akapicie powieści należy bowiem określić wszystko: jej struktu-

rę, ton, styl, rytm, długość, czasem nawet charakter jednej z postaci.

Reszta jest już radością pisania, najintymniejszą i przeżywaną w niewyobrażalnej

samotności, i jeśli człowiek nie spędza reszty życia na poprawianiu książki, to tylko dlatego,

że hart ducha potrzebny do rozpoczęcia książki jest niezbędny również do jej zakończenia.

Opowiadanie nie ma za to ani początku, ani końca: albo załapie i zacznie się kleić, albo nie

załapie i nie będzie się kleić. A jeśli nie, to z mojego doświadczenia i z doświadczenia in-

nych wynika, że w większości przypadków najlepiej jest zacząć wszystko od nowa albo wy-

rzucić do kosza. Ktoś, nie pamiętam już kto, znakomicie to wyraził w pokrzepiającym zda-

niu:

„Dobrego pisarza poznaje się bardziej po tym, co drze na strzępy, niż po tym, co dru-

kuje”. Nie podarłem, co prawda, brudnopisów i notatek, ale uczyniłem coś znacznie gorsze-

go: puściłem je w niepamięć.

Pamiętam, że jeszcze w Meksyku zeszyt jak nieszczęsny rozbitek pośród sztormu pa-

pierzysk dryfował po moim biurku do roku 1978. Pewnego dnia, szukając czegoś zupełnie

innego, uprzytomniłem sobie, że od pewnego czasu nie widziałem go. Nie przejąłem się tym.

Ale kiedy przekonałem się, że rzeczywiście go nie ma, ogarnęła mnie panika. W całym domu

nie uchował się kąt, którego byśmy dokładnie nie przeszukali. Odsunęliśmy wszystkie meble,

rozmontowaliśmy regały, aby upewnić się, że zeszyt nie spadł za książki, poddaliśmy również

służbę i przyjaciół niewybaczalnym przesłuchaniom. Kamień w wodę. Jedynym możliwym

– a nawet wysoce prawdopodobnym – wyjaśnieniem było to, że podczas którejś z licznych

i wielokrotnie przeze mnie dokonywanych akcji likwidowania nadmiaru papierów zeszyt

wylądował w koszu.

Byłem zaskoczony własną reakcją: tematy, o których przez cztery niemal lata

w ogóle nie pamiętałem, stały się dla mnie sprawą honoru. Próbując je odzyskać za wszelką

cenę, z nie mniejszym niż ich pierwsze spisanie mozołem zdołałem zrekonstruować zapis

trzydziestu. A że sam trud przypominania ich sobie stworzył mi okazję do zrobienia czystki,

bezlitośnie wyeliminowałem te, które wydawały mi się nie do uratowania, i w rezultacie po-

zostało ich osiemnaście. Tym razem solennie postanowiłem, że napiszę je wszystkie od razu,

jedno po drugim, ale szybko zrozumiałem, że straciłem do nich serce. A jednak, wbrew temu,

co sam zawsze radziłem początkującym pisarzom, nie wyrzuciłem ich do kosza, ale ponownie

włączyłem do archiwum. Tak na wszelki wypadek.

Gdy w 1979 roku zacząłem Kronikę zapowiedzianej śmierci, stwierdziłem, że

w przerwach pomiędzy dwiema książkami tracę nawyk pisania i że z coraz większą trudno-

ścią przychodzi mi rozpoczynanie od nowa. Stąd też od października 1980 roku do marca

1984 narzuciłem sobie obowiązek pisania cotygodniowych felietonów dla dzienników kilku

krajów: i dla dyscypliny, i żeby mi ręka nie wyszła z wprawy. Pomyślałem wówczas, że

mój konflikt z zeszytowymi zapiskami wynikał z nierozwiązanego ciągle problemu wyboru

gatunku literackiego i że – w gruncie rzeczy – nie powinny to być opowiadania, tylko felie-

tony. Tyle że po opublikowaniu pięciu felietonów opartych na pomysłach z zeszytu znowu

zmieniłem zdanie: nadawały się bardziej na scenariusze filmowe. W ten sposób powstało

pięć filmów i serial telewizyjny.

Nie byłem jednak w stanie przewidzieć, że praca felietonisty i scenarzysty odmieni

część moich pomysłów na opowiadania do tego stopnia, że nadawszy im wreszcie kształt

ostateczny, będę musiał iście po aptekarsku oddzielać moje własne pomysły od sugestii pod-

dawanych mi przez reżyserów podczas przygotowywania scenariuszy. Jednoczesna współpra-

ca z pięcioma różnymi twórcami podsunęła mi zarazem myśl o zmianie metody pisania

opowiadań: zaczynałem któreś z nich, kiedy miałem czas, zostawiałem, kiedy czułem się

zmęczony albo gdy pojawiał się jakiś nieprzewidziany projekt, następnie zaś zaczynałem in-

ne. Po roku z okładem sześć z osiemnastu tematów trafiło do kosza, w tym również ten

o moim pogrzebie, nigdy bowiem nie udało mi się zadowalająco odtworzyć owej pysznej

zabawy, która mi się przyśniła. Za to pozostałe opowiadania zdawały się odzyskiwać oddech

zwiastujący długie życie.

To właśnie dwanaście opowiadań z tej książki. We wrześniu ubiegłego roku były już

gotowe do druku po kolejnych dwóch latach dość nieregularnej pracy. I w ten sposób nastą-

piłby kres ich ustawicznej tułaczki z biurka do kosza i z powrotem, gdyby w ostatniej chwili

nie opadła mnie jeszcze jedna, ostateczna, wątpliwość. Zważywszy, że opowiadania dzieją się

w różnych miastach europejskich, które opisywałem takimi, jakimi zachowały się w mej

pamięci, i przebywając od nich z dala, zapragnąłem sprawdzić, na ile zawodna była moja

pamięć po niemal dwudziestu latach, i wybrałem się na błyskawiczny rekonesans do Barce-

lony, Genewy, Rzymu i Paryża.

Żadne z tych miast nie miało już nic wspólnego z moimi wspomnieniami. Wszystkie,

jak cała obecna Europa, były rozmyte przez zaskakujące odwrócenie porządku rzeczy: praw-

dziwe wspomnienia wydawały mi się urojeniami pamięci, podczas gdy te zafałszowane były

tak przekonujące, iż zastąpiły rzeczywistość. Nie byłem więc w stanie oddzielić rozczarowa-

nia od nostalgii. To było ostateczne rozwiązanie. Wreszcie znalazłem coś, czego mi najbar-

dziej brakowało do zakończenia książki, a czego dostarczyć mi mogły jedynie upływające

lata: perspektywę w czasie.

Po powrocie z owej szczęśliwej podróży znowu siadłem do pisania opowiadań, reda-

gując je wszystkie od nowa w ciągu ośmiu gorączkowych miesięcy, podczas których nie mu-

siałem zadawać sobie pytania, gdzie kończy się życie, a zaczyna wyobraźnia, bo wspomagało

mnie przypuszczenie, że być może nigdy nie miało miejsca nic z tego, co przeżyłem

w Europie dwadzieścia lat wcześniej. Pisanie nabrało takiej płynności, iż czasami czułem, że

piszę li tylko dla samej frajdy opowiadania, co jest dla człowieka stanem najbliższym lewita-

cji. Poza tym, pracując nad wszystkimi jednocześnie, przeskakując swobodnie od jednego do

drugiego, zdołałem przyjrzeć im się z odpowiedniego dystansu, co uratowało mnie od mę-

czenia kolejnych początków i pomogło wyłowić wynikające z lenistwa powtórzenia

i zabójcze sprzeczności. Sądzę, że w ten sposób osiągnąłem efekt najbliższy zbiorowi opo-

wiadań, jaki zawsze chciałem napisać.

Oto on, gotów do podania na stół po tak długiej tułaczce w tę i z powrotem i walce

na śmierć i życie z przewrotną niepewnością rozterek. Wszystkie opowiadania, poza pierw-

szymi dwoma, zostały ukończone w tym samym czasie i każde z nich opatrzone jest datą

jego rozpoczęcia.

Porządek przyjęty w tym wydaniu odpowiada kolejności, w jakiej zapisywane były

w zeszycie.

Zawsze sądziłem, że każda następna wersja opowiadania jest lepsza od poprzedniej.

A skąd wiadomo, która powinna być ostatnią? To sekret zawodu, który nie rządzi się prawa-

mi rozumu, lecz magią instynktów, tak samo jak kucharka wie, kiedy zupa już jest gotowa.

W każdym razie, żeby uniknąć wątpliwości, nie będę tych opowiadań ponownie czytał, tak

jak nigdy nie przeczytałem po wydaniu, ze strachu przed wyrzutami sumienia, żadnej

z moich książek. Kto je przeczyta, będzie wiedział, co z nimi zrobić. Na szczęście trafienie

do kosza może być dla tych dwunastu tułaczych opowiadań ukojeniem, jakie daje szczęśliwy

powrót do domu.

Gabriel Garcia Marquez Cartagena de Indias, kwiecień, 1992

Szczęśliwej podróży, panie prezydencie

Siedział na drewnianej ławce w cieniu pożółkłych liści wyludnionego parku i z

dłońmi wspartymi o srebrną gałkę laski przyglądał się zakurzonym łabędziom, myśląc

o śmierci. Kiedy po raz pierwszy przyjechał do Genewy, jezioro było spokojne i przejrzyste,

oswojone mewy pozwalały karmić się z ręki, a spacerujące po promenadzie kobiety do to-

warzystwa ze swymi jedwabnymi parasolkami i w woalkach z organdyny wyglądały

o szóstej po południu jak zjawy. A teraz, jak wzrok sięgał, jedyną kobietą do towarzystwa

była kwiaciarka na wymarłym nabrzeżu.

Trudno mu było uwierzyć, że czas zdołał dokonać tylu spustoszeń nie tylko w jego

własnym życiu, ale i na całym świecie.

Był jeszcze jednym bezimiennym w mieście bezimiennych znakomitości. Na sobie

miał ciemnoniebieski garnitur w białe prążki, brokatową kamizelkę i sztywny kapelusz eme-

rytowanych sędziów. Miał dumne, muszkieterskie wąsy, bujne popielate włosy romantycznie

pofalowane, ręce harfisty z obrączką wdowca na serdecznym palcu lewej dłoni i wesołe

oczy. Jedynym, co zdradzało stan jego zdrowia, było zmęczenie skóry. Nawet teraz,

w siedemdziesiątym trzecim roku życia, cechowała go nienaganna elegancja.

Niemniej owego ranka wszelka próżność była mu obca. Lata chwały i potęgi minęły

dlań bezpowrotnie i teraz trwały jedynie lata śmierci.

Wrócił do Genewy po dwóch wojnach światowych w poszukiwaniu odpowiedzi osta-

tecznie rozstrzygającej pochodzenie bólu, którego lekarze z Martyniki nie byli w stanie roz-

poznać. Zamierzał spędzić tu nie więcej niż piętnaście dni, ale mijało już sześć tygodni wy-

czerpujących badań, niepewnych wyników, a końca wciąż nie było widać. Szukali bólu

w wątrobie, w nerkach, w trzustce, w prostacie, tam gdzie było go tyle co nic. Aż do owego

niepożądanego czwartku, kiedy to najmniej utytułowany lekarz z całej plejady badających go

znakomitości umówił się z nim na dziewiątą rano na oddziale neurologii.

Gabinet sprawiał wrażenie klasztornej celi, a lekarz był niziutki i ponury i miał pra-

wą dłoń w gipsie z powodu złamanego kciuka. Gdy zgasił światło, na ekranie pojawiło się

zdjęcie rentgenowskie kręgosłupa, którego on z początku nie rozpoznał jako własnego, do-

póki lekarz nie wskazał mu spojenia kręgów poniżej pasa.

– Tu jest pański ból – powiedział mu.

Dla niego nie było to takie proste. Odczuwany przezeń ból był nieuchwytny i trudny

do umiejscowienia, bo czasem wydawało mu się, że czuje go w prawym boku, kiedy indziej,

że doskwiera mu w dolnej części brzucha, a nierzadko pojawiał się jako nagłe ukłucie

w pachwinie. Nie odrywając wskazówki od ekranu, lekarz wysłuchał go z zaciekawieniem.

„I dlatego tak długo nas zwodził – powiedział. – Ale teraz już wiemy, że siedzi tutaj”. Na-

stępnie przytknął palec wskazujący do skroni i sprecyzował:

– Chociaż ściśle mówiąc, panie prezydencie, wszelki ból bierze się stąd.

Jego styl stawiania diagnozy był tak przesycony dramatyzmem, iż końcowe orzecze-

nie wydawało się wręcz pomyślne: prezydent musi poddać się ryzykownej, acz nieuchronnej

operacji. Ten ze swej strony zapytał lekarza, jaki jest stopień ryzyka, stary doktor zaś nadał

swojej odpowiedzi silny odcień niepewności.

– Tego nie jesteśmy w stanie dokładnie określić.

Do niedawna, dodał, ryzyko nieszczęśliwych wypadków było duże, a jeszcze większe

niebezpieczeństwo paraliżu rozmaitego stopnia. Ale mając na względzie postępy

w medycynie z ostatnich dwóch wojen światowych, obawy te należą już do przeszłości.

– Może pan iść spokojnie – rzekł na koniec. – Proszę wszystko przygotować

i powiadomić nas. I przede wszystkim proszę nie zapominać, że im szybciej, tym lepiej.

To nie był najlepszy poranek dla strawienia tak złej wiadomości, do tego jeszcze pod

gołym niebem. Opuścił hotel wcześnie rano, nie biorąc palta, bo przez okno zobaczył ostro

świecące słońce, i przeszedł się miarowym krokiem z Chemin du Beau Soleil, gdzie znajdo-

wał się szpital, aż do Parku Angielskiego, kryjówki zakochanych par.

Siedział tam już ponad godzinę, nieustannie myśląc o śmierci, kiedy zaczęła się je-

sień. Jezioro spieniło się niczym wzburzony ocean, a nagły wiatr przygnał mewy i strącił

ostatnie liście. Prezydent wstał i zamiast kupić kwiat u kwiaciarki, zerwał margerytkę

z klombu i wpiął ją w butonierkę. Kwiaciarka nakryła go.

– To nie boża łączka, szanowny panie – powiedziała rozgoryczona. – To jest własność

rady miejskiej.

Nie zwrócił na nią uwagi. Oddalił się lekkim krokiem, trzymając laskę wpół i od cza-

su do czasu kręcąc nią młynka z szykiem co nieco frywolnym. Na moście Mont Blanc po-

spiesznie zdejmowano szaleńczo trzepoczące flagi Konfederacji, a strzelista fontanna zwień-

czona pianą zgasła przedwcześnie. Prezydent nie poznał swojej kawiarni na nabrzeżu, bo

zwinięto już zieloną plandekę markizy i zamknięto okwiecone ogródki. Wewnątrz, mimo

dnia, zapalono lampy, a kwartet smyczkowy grał wczesnego Mozarta. Prezydent wziął gazetę

z odłożonej na kontuarze sterty pism dla klientów, powiesił na wieszaku kapelusz i laskę,

nałożył okulary w złotej oprawie, by przy najbardziej odosobnionym stoliku oddać się lektu-

rze, i dopiero wtedy uświadomił sobie, że już jest jesień.

Zaczął od przejrzenia międzynarodowej kolumny, gdzie bardzo rzadko zdarzało mu

się natrafić na jakąkolwiek wiadomość z Ameryki Łacińskiej, a następnie przeszedł do czy-

tania gazety od końca, czekając na podanie mu przez kelnerkę codziennie przez niego zama-

wianej butelki wody Evian. Przed ponad trzydziestu laty, ulegając zaleceniom lekarzy, zrezy-

gnował z picia kawy. Zastrzegł sobie jednak: „Gdybym pewnego dnia nabrał pewności, że

umrę, wróciłbym do kawy”. Być może nadeszła już pora.

– Poproszę również o kawę – zamówił w doskonałej francuszczyźnie. I nie zważając

na dwuznaczność, dodał:

– Po włosku, taką, co to umarłego postawi na nogi.

Wypił kawę, nie słodząc, małymi łyczkami, następnie postawił na talerzyku odwróco-

ną dnem do góry filiżankę, aby spływające fusy, pierwszy raz od wielu lat, mogły bez pośpie-

chu nakreślić czekający go los. Odzyskany smak uwolnił go na moment od ponurych myśli.

W chwilę później, jakby stanowiło to część wróżbiarskiego rytuału, poczuł, że ktoś mu się

przygląda. Przerzucił wówczas stronę niedbałym gestem, spojrzał znad okularów i ujrzał

bladego, nieogolonego mężczyznę w sportowej czapce i w podbitej kożuszkiem kurtce, któ-

ry, unikając jego spojrzenia, natychmiast odwrócił wzrok.

Twarz wydała mu się znajoma. Wielokrotnie mijali się na szpitalnym korytarzu,

a pewnego dnia, gdy przyglądał się łabędziom, ujrzał owego mężczyznę przejeżdżającego na

motorowerze przez Promenadę du Lac, nigdy jednak nie czuł się przez tamtego rozpoznanym.

Nie odrzucił jednak możliwości, że jest to kolejny przypadek częstej na uchodźstwie manii

prześladowczej.

Doczytał spokojnie gazetę, dając się unosić przebogatym wiolonczelom Brahmsa, do-

póki ból nie okazał się silniejszy od muzycznej narkozy. Spojrzał wówczas na złoty zegarek

na dewizce, który nosił przy kieszonce kamizelki, zażył dwie, przewidziane na dwunastą,

tabletki uśmierzające i popił ostatnim łykiem wody Evian. Zanim zdjął okulary, odczytał

swoje przeznaczenie w fusach po kawie i ciarki przeszły mu po plecach: ujrzał tam niepew-

ność.

W końcu zapłacił rachunek, zostawiając skąpy napiwek, zdjął z wieszaka laskę

i kapelusz i wyszedł na ulicę, nie spojrzawszy nawet na przypatrującego mu się mężczyznę.

Odszedł radosnym krokiem, idąc skrajem klombów pokrytych połamanymi przez wiatr kwia-

tami i wierząc, że uwolnił się od uroku. Ale wnet usłyszał odgłos podążających za nim kro-

ków i skręciwszy za róg zatrzymał się i odwrócił. Podążający za nim mężczyzna, chcąc

uniknąć zderzenia, stanął w miejscu i zbity z tropu spojrzał nań z odległości nieprzekracza-

jącej dwóch piędzi.

– Pan prezydent – wymamrotał.

– Powiedz swoim mocodawcom, żeby nie robili sobie złudzeń – powiedział prezydent,

nie tracąc ani uśmiechu, ani czaru swego głosu. – Cieszę się doskonałym zdrowiem.

– Nikt tego nie wie lepiej ode mnie – odpowiedział mężczyzna przytłoczony ciężarem

dostojeństwa, jakie spadło na niego. – Pracuję w szpitalu.

Wymowa i melodyka, nawet nieśmiałość, zdradzały prostego mieszkańca Karaibów.

– Nie powie mi pan, że jest pan lekarzem – odparł prezydent.

– To szczyt moich marzeń, proszę pana – powiedział mężczyzna. – Jestem kierowcą

karetki.

– Przykro mi – rzekł prezydent, przeświadczony o swej pomyłce. – To ciężka praca.

– Bez porównania lżejsza od pańskiej.

Przyjrzał mu się bezceremonialnie i wsparłszy się dłońmi na lasce, zapytał

z nieudawanym zainteresowaniem:

– Skąd pan pochodzi?

– Z Karaibów.

– To już zdążyłem zauważyć – powiedział prezydent.

– Ale z jakiego kraju?

– Z tego samego co pan, proszę pana – powiedział mężczyzna i uścisnął mu dłoń. –

Nazywam się Homero Rey.

Prezydent przerwał mu zaskoczony, nie puszczając jego ręki.

– No, no! – rzekł. – Niczego sobie nazwisko!

Homero odprężył się.

– To nie wszystko – powiedział. – Homero Rey de la Casa.

Ostry zimowy podmuch znienacka przeszył obu bezbronnych na środku ulicy męż-

czyzn. Prezydent poczuł, jak mróz chodzi mu po kościach, i uprzytomnił sobie, że nie będzie

w stanie przejść bez palta dwóch przecznic dzielących go od knajpki dla ubogich, gdzie

zwykł jadać.

– Jest pan po obiedzie? – zapytał Homera.

– Nigdy nie jem obiadu – odparł Homero. – Jem tylko raz dziennie, wieczorem,

w domu.

– Proszę zrobić dziś wyjątek – powiedział prezydent, wabiąc całym swym urokiem. –

Zapraszam pana na obiad.

Wziął Homera pod ramię i poprowadził do znajdującej się naprzeciwko restauracji,

z wypisaną złotymi literami na płóciennej markizie nazwą: Le Boeuf Couronne. Lokal był

niewielki, ciepły i zdawało się, że nie ma wolnych miejsc. Homero Rey, zaskoczony, iż nikt

nie rozpoznaje prezydenta, przeszedł całą salę, żeby poprosić o pomoc.

– Czy to prezydent urzędujący? – zapytał właściciel.

– Nie – odpowiedział Homero. – Obalony.

Właściciel uśmiechnął się z aprobatą. – Dla takich – rzekł – mam zawsze specjalny

stół.

Zaprowadził ich w głąb restauracji, gdzie przy odosobnionym stoliku mogli nagadać

się do woli. Prezydent wyraził mu swą wdzięczność.

– Nie każdy potrafi, jak pan, uszanować godność wygnania.

Specjalnością zakładu był rostbef z rusztu. Prezydent i jego gość rozejrzeli się

i dostrzegli na sąsiednich stołach ogromne porcje pieczonego mięsa obrzeżone warstewką

mięciutkiego tłuszczu. „To cudowne mięso – szepnął prezydent. – Ale nie wolno mi go nawet

tknąć. Surowo zabronione”. Rzucił Homerowi przekorne spojrzenie i zmienił ton.

– Tak naprawdę to wszystko mam zabronione.

– Kawę też – odparł Homero – a jednak ją pan pije.

– Zauważył to pan? – spytał prezydent. – Ale dziś był to jedynie wyjątek w tak wy-

jątkowym dniu.

Wyjątkiem w tym dniu była nie tylko kawa. Zamówił również rostbef z rusztu

i sałatkę ze świeżych warzyw przyprawioną jedynie kilkoma kropelkami oliwy. Jego gość

zamówił to samo, a ponadto pół karafki czerwonego wina.

Czekając na podanie mięsa, Homero wyjął z kieszeni marynarki portfel bez pienię-

dzy, za to z dużą liczbą papierków i pokazał prezydentowi wyblakłą fotografię. Ten rozpo-

znał się w chudszym o ileś kilogramów mężczyźnie w koszuli, o intensywnie czarnych

włosach i wąsach, otoczonym tłumem młodych ludzi prężących się ile sił, by wypaść jak

najlepiej. Wystarczyło mu spojrzeć, by rozpoznać miejsce, rozpoznać hasła męczącej kampa-

nii wyborczej, rozpoznać nieprzyjemną datę. „To straszne – mruknął. – Zawsze uważałem, że

na portretach człowiek starzeje się szybciej niż naprawdę”. I oddał zdjęcie gestem ostatecznej

rezygnacji.

– Pamiętam to bardzo dobrze – powiedział. – To było tysiące lat temu, na arenie walk

kogucich w San Cristóbal de las Casas.

– To moje miasteczko – powiedział Homero i wskazał siebie wśród sfotografowanej

grupy. – To ja.

Prezydent rozpoznał go.

– Był pan dzieckiem!

– Prawie – odrzekł Homero. – Towarzyszyłem panu podczas kampanii na południu ja-

ko dowódca brygad studenckich.

Prezydent wyprzedził wymówkę.

– Ja, oczywiście, nawet nie zwracałem na pana uwagi – powiedział.

– Wprost przeciwnie, był pan wobec nas bardzo uprzejmy – powiedział Homero. –

Ale było nas tak dużo, że nie był pan w stanie nikogo zapamiętać.

– A później?

– Kto może to wiedzieć lepiej niż pan? – odrzekł Homero. – To prawdziwy cud, że po

wojskowym zamachu stanu obaj jesteśmy tutaj, gotowi zjeść pół wołu. Nie wszyscy mieli tyle

szczęścia.

W tej samej chwili podano im zamówione danie. Prezydent założył sobie serwetkę jak

dziecięcy śliniaczek i nie zlekceważył milczącego zaskoczenia swego gościa. „Gdybym tego

nie robił, każdy obiad oznaczałby utratę krawata”, powiedział. Zanim przystąpił do właściwe-

go jedzenia, skosztował nieco mięsa, gestem zadowolenia zaaprobował stopień przyrządzenia

i wrócił do tematu.

– Nie mogę tylko zrozumieć – powiedział – dlaczego zamiast tropić mnie jak ogar, nie

podszedł pan do mnie wcześniej.

Homero wtedy opowiedział, że rozpoznał go od razu, gdy zobaczył, jak wchodzi do

szpitala wejściem zarezerwowanym dla specjalnych przypadków. Była pełnia lata, on zaś

ubrany był w biały, antylski garnitur z lnu, na nogach miał czarno–białe półbuty,

w butonierce margerytkę i wiatr rozwiewał mu piękną grzywę. Homero sprawdził, że prezy-

dent przebywa w Genewie sam i nikt mu nie pomaga, bo na pamięć zna miasto, w którym

kiedyś studiował prawo. Na jego własną prośbę dyrekcja szpitala przedsięwzięła w obrębie

placówki odpowiednie środki, aby mu zapewnić całkowite incognito. Tej samej nocy Homero

uzgodnił z żoną, że nawiążą z nim kontakt. Mimo to chodził za nim przez pięć tygodni, cze-

kając na odpowiednią chwilę, i być może nie byłby w stanie odezwać się do niego, gdyby

sam prezydent nie stanął mu na drodze.

– Cieszę się, że tak się stało – powiedział prezydent – aczkolwiek po prawdzie samot-

ność wcale mi nie doskwiera.

– To niesprawiedliwe.

– A czemuż by nie? – zapytał szczerze prezydent. – Zostałem przez wszystkich za-

pomniany i to jest moim największym życiowym zwycięstwem.

– Nawet pan sobie nie wyobraża, jak bardzo pana pamiętamy – powiedział Homero,

nie ukrywając wzruszenia. – To wielka radość widzieć pana w

pełni zdrowia

i młodzieńczych sił.

– A jednak – rzekł bez cienia dramatyzmu – wszystko wskazuje na to, że niebawem

umrę.

– Pańskie szansę na udaną operację są bardzo duże – odparł Homero.

Prezydent aż drgnął ze zdumienia, nic nie tracąc ze swego uroku.

– Coś takiego! – wykrzyknął. – Czyżby w pięknej Szwajcarii zniesiono tajemnicę le-

karską?

– W żadnym szpitalu na świecie nie ma tajemnic dla kierowcy karetki – odpowiedział

Homero.

– Ale to, co mi wiadomo, usłyszałem niespełna dwie godziny temu, i to z ust jedyne-

go człowieka, który ma prawo o tym wiedzieć.

– W każdym razie pańska śmierć nie byłaby daremna – rzekł Homero. – Są ludzie go-

towi oddać należną cześć godności, której jest pan przykładem.

Prezydent udał komiczne zdziwienie.

– Dziękuję za ostrzeżenie – powiedział.

Jadł tak, jak żył: niespiesznie i bardzo wytwornie. Jednocześnie patrzył Homerowi

prosto w oczy tak wnikliwie, iż ten odnosił wrażenie, że widzi wszystkie jego myśli.

Pod koniec długiej i pełnej nostalgicznych wspomnień rozmowy uśmiechnął się zło-

śliwie.

– Kiedyś postanowiłem nie przejmować się moimi szczątkami – powiedział – ale teraz

widzę, że powinienem przedsięwziąć pewne środki zaradcze, niczym z powieści kryminalnej,

żeby nikt nie mógł ich znaleźć.

– Nic z tego – zażartował z kolei Homero. – W szpitalu nie ma takiej tajemnicy, któ-

ra utrzymałaby się dłużej niż godzinę.

Kiedy wypili kawę, prezydent wczytał się w dno swojej filiżanki i znowu przeszły go

ciarki: wróżba wciąż głosiła

to samo. Nie dał tego po sobie poznać. Zapłacił gotówką, sprawdziwszy jednak przed-

tem kilkakrotnie rachunek, kilkakrotnie przeliczywszy z przesadną skrupulatnością pienią-

dze, i zostawił napiwek, który kelner skwitował jedynie chrząknięciem.

– Miło mi było pana poznać – powiedział, żegnając się z Homerem. – Nie mam wy-

znaczonej daty operacji, nawet nie wiem, czy w ogóle się na nią zdecyduję. Ale jeśli wszyst-

ko pójdzie dobrze, spotkamy się ponownie.

– A dlaczego nie wcześniej? – zapytał Homero. – Lazara, moja żona, gotuje dla boga-

czy. Nikt lepiej od niej nie robi ryżu z krewetkami i byłoby nam miło, gdybyśmy mogli go-

ścić pana u siebie któregoś wieczoru.

– Nie wolno mi jeść owoców morza, ale z wielką przyjemnością się skuszę – odparł.

– Proszę mi tylko powiedzieć, kiedy mam przyjść.

– W czwartek mam wolne – odparł Homero.

– Doskonale – powiedział prezydent. – W czwartek o siódmej wieczorem jestem

u państwa. Przyjdę z prawdziwą przyjemnością.

– Przyjadę po pana – powiedział Homero. – Hotel Dames, 14 rue de L’Industrie. Za

dworcem. Zgadza się?

– Zgadza się – odparł prezydent i wstał, czarujący jak nigdy. – Zna pan pewnie nawet

numer mojego obuwia.

– Oczywiście, proszę pana, – powiedział rozbawiony Homero. – Czterdzieści jeden.

Homero Rey nie powiedział jednak prezydentowi tego, co później opowiadał przez la-

ta każdemu, kto tylko gotów był go wysłuchać: że jego pierwotne zamiary nie były znowu

takie całkiem niewinne. Tak jak inni kierowcy karetek miał cichą umowę z zakładami po-

grzebowymi i towarzystwami ubezpieczeniowymi, oferując ich usługi na terenie szpitala,

przede wszystkim cudzoziemcom nie posiadającym zbyt wielu środków. Prowizje były nie-

wielkie, poza tym trzeba było dzielić się nimi z innymi pracownikami przekazującymi sobie

nawzajem poufne informacje o pacjentach znajdujących się w ciężkim stanie. Niemniej sta-

nowiły one pewne wsparcie dla tego wygnańca bez przyszłości, obarczonego żoną

i dwojgiem dzieci, który za swą śmiesznie niską pensję ledwie wiązał koniec z końcem.

Lazara Davis, jego żona, okazała się większą realistką.

Była to klasyczna Mulatka z San Juan de Puerto Rico, niewysoka i krępa, o skórze

barwy krzepnącego karmelu i oczach dzikiej suki, jak ulał pasujących do jej sposobu bycia.

Poznali się w szpitalnej garkuchni, gdzie Lazara pracowała jako pomoc do wszystkiego, od

kiedy została wyrzucona na bruk przez swego ziomka, finansistę, który sprowadził ją do Ge-

newy do opieki nad dziećmi. Choć Lazara była księżniczką Yoruba, wzięli ślub katolicki

i zamieszkali w trzypokojowym mieszkaniu na siódmym piętrze bez windy, w kamienicy

afrykańskich emigrantów.

Mieli dziewięcioletnią córkę Barbarę i siedmioletniego syna, Lazara, wykazującego

drobne oznaki upośledzenia umysłowego.

Lazara Davis była inteligentna i miała nieznośny charakter, za to serce złote. Uważała

siebie za typowego Byka i ślepo wierzyła we własne horoskopy. Mimo to nigdy nie udało jej

się spełnić swego marzenia, by zarabiać na życie jako wróżka milionerów. Za to podrepero-

wywała budżet domowy, a niekiedy nawet go ratowała, co jakiś czas gotując kolacje zamoż-

nym paniom, które potem chełpliwie wmawiały swoim gościom, że to one same przygotowa-

ły owe podniecające cuda antylskiej kuchni. Homero z kolei był chorobliwie nieśmiały i nie

był w stanie dać z siebie absolutnie nic ponad to, co robił, ale Lazara urzeczona niewinno-

ścią jego serca i kalibrem jego oręża nie wyobrażała sobie życia bez niego. Z początku szło

im nieźle, ale z każdym rokiem było coraz ciężej, a dzieci rosły. W tym samym mniej wię-

cej czasie, gdy prezydent przybył do miasta, zaczęli naruszać swoje pięcioletnie oszczędności.

Kiedy więc Homero Rey odkrył jego obecność pośród anonimowych pacjentów szpitala, dali

się ponieść marzeniom.

Nie bardzo wiedzieli, o co go poproszą ani z jakiego tytułu. W pierwszej chwili po-

myśleli o zaoferowaniu mu całkowitego pogrzebu, łącznie z zabalsamowaniem zwłok

i wysłaniem ich do kraju. Ale z czasem zdali sobie sprawę, że wbrew początkowym przewi-

dywaniom śmierć prezydenta nie jest nieuchronna. W dniu obiadu targały nimi już same

wątpliwości.

W rzeczywistości Homero nigdy nie pełnił funkcji dowódcy brygad studenckich ani

żadnej innej i tylko jeden jedyny raz brał udział w kampanii wyborczej, właśnie wtedy, kie-

dy zrobiono zdjęcie, które z Lazarą zdołali cudem odnaleźć zagrzebane na samym dnie bie-

liźniarki.

Ale jego entuzjazm był prawdziwy. Prawdą również było to, że musiał uciekać

z kraju ze względu na swój udział w demonstracjach przeciwko wojskowemu zamachowi

stanu, choć jedynym powodem przedłużania wieloletniego już pobytu w Genewie była jego

bojaźliwość. Jedno kłamstwo mniej czy jedno więcej nie powinno więc przeszkodzić

w zdobyciu prezydenckiej łaski.

Pierwszym zaskoczeniem dla obojga był fakt, że znamienity wygnaniec mieszka

w hotelu czwartej kategorii w smutnej dzielnicy la Grotte, pośród azjatyckich emigrantów

i nocnych motylic, a odżywia się tylko w barach dla ubogich, i to w Genewie, która pełna

jest rezydencji dla polityków w niełasce. Homero widział, jak bliźniaczo podobne są do sie-

bie wszystkie jego dni, nawet dzień ich spotkania. Tropił prezydenta wzrokiem, posuwając się

nawet do daleko idącej nieostrożności podczas jego nocnych spacerów wśród ponurych mu-

rów i zwisających żółtych kampanuli starego miasta. Patrzył, jak całymi godzinami oddawał

się rozmyślaniom przed pomnikiem Kalwina. W ślad za nim, dusząc się rozżarzonym zapa-

chem jaśminów, pokonywał krok po kroku wszystkie stopnie kamiennych schodów wiodą-

cych na szczyt Bourg–le–Four, by stamtąd podziwiać ospałość letnich zmierzchów. Którejś

nocy ujrzał go, jak bez palta i parasola moknie w pierwszej przedjesiennej mżawce, stojąc

razem ze studentami w kolejce po bilety na koncert Rubinsteina. „Nie wiem, jakim cudem

nie złapał zapalenia płuc”, powiedział później żonie. W poprzednią sobotę, kiedy już zanosi-

ło się na zmianę pogody, zobaczył, jak kupował jesienne palto z kołnierzem ze sztucznych

norek, ale nie w rozświetlonych sklepach na rue de Rhóne, gdzie zwykli robić zakupy zbiegli

emirowie, tylko na pchlim targu.

– To znaczy, że nic tu po nas! – wykrzyknęła Lazara, kiedy Homero opowiedział jej

o tym. – To zafajdany dusigrosz, gotów dać się pochować przez byle instytucję dobroczynną

w mogile zbiorowej. Nic z niego nie wyciśniemy.

– Może naprawdę jest biedny – odparł Homero – po tylu latach bez pracy.

– Ech, dzieciaku, co innego być Rybą z ascendentem w Rybach, a co innego być

skurwielem – powiedziała Lazara. – Wszyscy wiedzą, że zwiał z całym rządowym złotem

i że to najbogatszy uchodźca na Martynice.

Na starszym o dziesięć lat Homerze olbrzymie wrażenie w młodości wywierał zaw-

sze fakt, że prezydent studiował w Genewie, pracując zarazem jako zwykły robotnik budow-

lany. Lazara natomiast wzrastała w atmosferze skandali wywoływanych przez wrogą prezy-

dentowi prasę, dodatkowo wyolbrzymianych w nieprzyjaznym mu domu, gdzie od dziecka

pracowała jako niańka. Kiedy więc Homero wrócił do domu, zachłystując się z radości, bo

jadł obiad z prezydentem, na nic zdał mu się argument, że prezydent zaprosił go do drogiej

restauracji. Zła była, że Homero nie poprosił go o żadną z wymarzonych przez nich przy-

sług, od stypendiów dla dzieci po lepszą pracę w szpitalu. Decyzję prezydenta, by jego

szczątki rzucić sępom na pożarcie zamiast wydawać pieniądze na godziwy pogrzeb

i uroczyste sprowadzenie zwłok do kraju, uznała za potwierdzenie własnych podejrzeń. Mia-

ry dopełniła nowina, którą Homero zostawił na koniec, o zaproszeniu prezydenta na czwartek

wieczór na ryż z krewetkami.

– Tylko tego nam jeszcze brakuje – wrzasnęła Lazara – żeby padł nam tutaj zatruty

krewetkami z puszki i żebyśmy go musieli pogrzebać za oszczędności dzieci.

Siła małżeńskiej lojalności ostatecznie przeważyła. Od jednej sąsiadki musiała poży-

czyć trzy komplety alpakowych sztućców i kryształową salaterkę, od drugiej elektryczny

ekspres do kawy, od innej jeszcze haftowany obrus i porcelanowy serwis do kawy. Wymieni-

ła stare zasłony na nowe, dotychczas zawieszane jedynie z okazji świąt, zdjęła również po-

krowce z mebli. Przez cały dzień szorowała podłogi, ścierała kurz, przenosiła rzeczy

z miejsca na miejsce, osiągając w rezultacie efekt odwrotny od tego, jaki najbardziej powi-

nien im odpowiadać, czyli wzruszenie gościa godnością ubóstwa.

W czwartkowy wieczór, złapawszy oddech po siedmiopiętrowej wspinaczce, prezy-

dent pojawił się w drzwiach w nowym–starym palcie, w meloniku nie z tej epoki i z jedną

różą dla Lazary. Jego męska uroda i książęce maniery zrobiły na niej spore wrażenie, ale

poza tym zobaczyła go takim, jakim spodziewała się go ujrzeć: fałszywym i chciwym. Wydał

jej się impertynencki. Nie chcąc, żeby woń krewetek rozniosła się po całym mieszkaniu, spe-

cjalnie gotowała przy otwartych oknach, a on, ledwie przekroczywszy próg, głęboko za-

czerpnął powietrza, jakby w przypływie nagłej ekstazy, przymknął oczy, rozpostarł ramiona

i wykrzyknął: „Och tak, zapach naszego morza”. Wydał jej się skąpy jak nikt, przynosząc jej

tylko jedną różę, na pewno zerwaną w jednym z parków miejskich. Wydał jej się bezczelny,

gdy lekceważąco zaczął przeglądać gazetowe wycinki z opisami prezydenckich osiągnięć,

proporczyki i chorągiewki z kampanii wyborczej, które Homero pieczołowicie przybił do

ściany. Wydał jej się bezduszny, bo nawet nie przywitał się z Barbarą i Lazaro, którzy sami

przygotowali dla niego prezent, a w trakcie kolacji napomknął, że dwóch rzeczy szczególnie

nie znosi: psów i dzieci. Znienawidziła go. Jej karaibskie poczucie gościnności było jednak

silniejsze od uprzedzeń. Ubrała się w swoją afrykańską odświętną kieckę, przystroiła

w odpustowe korale i bransoletki i podczas kolacji nie uczyniła najmniejszego niepotrzeb-

nego gestu, i nie wypowiedziała żadnego zbędnego słowa. Zachowywała się lepiej niż niena-

gannie: była po prostu doskonała.

Ryż z krewetkami nie należał, co prawda, do jej koronnych potraw, niemniej przygo-

towała danie, jak mogła najstaranniej i rzeczywiście efekt był bardzo dobry. Prezydent nało-

żył sobie ryżu dwukrotnie, nie szczędząc pochwał, rozpływał się nad smażonymi plastrami

dojrzałych bananów i nad sałatką z avocado, choć nie podzielał nostalgii swych gospodarzy.

Lazara zadowoliła się rolą biernego słuchacza do momentu podania deseru, kiedy Homero ni

z gruszki, ni z pietruszki zabrnął w ślepą uliczkę kwestii istnienia Boga.

– Osobiście wierzę, że istnieje – rzekł prezydent – ale nie ma nic wspólnego

z istotami ludzkimi. Zaprzątnięty jest poważniejszymi problemami.

– Ja wierzę tylko w gwiazdy – odezwała się Lazara, obserwując reakcję prezydenta. –

Którego dnia pan się urodził?

– Jedenastego marca.

– No i stało się – Lazara nie mogła powstrzymać się od triumfalnego okrzyku

i zapytała uprzejmie: – Dwie Ryby przy jednym stole, czy to nie za dużo?

Gdy odchodziła do kuchni, by zaparzyć kawę, mężczyźni dalej rozprawiali o Bogu.

Uprzątnęła już naczynia po kolacji i z całej duszy pragnęła, żeby cały ten wieczór dobrze się

skończył. Kiedy wracała z kawą do pokoju, w progu dobiegło ją oderwane zdanie prezyden-

ta, które wprawiło ją w osłupienie:

– Drogi przyjacielu, niech się pan nie łudzi: największym nieszczęściem, jakie mogło

spotkać naszą ojczyznę, to właśnie wybranie mojej osoby na prezydenta.

Homero ujrzał Lazarę w drzwiach z pożyczonymi porcelanowymi filiżankami

i ekspresem do kawy i pomyślał, że żona zaraz zemdleje. Prezydent również to zauważył.

„Proszę tak na mnie nie patrzeć, proszę pani – powiedział uprzejmie. – Mówię szcze-

rze”. I zwracając się do Homera, dokończył:

– Całe szczęście, że przynajmniej drogo płacę za swoją głupotę.

Lazara podała kawę i zgasiła wiszącą nad stołem lampę, której światło niemiłosiernie

przeszkadzało w rozmowie, i w pokoju zapanował intymny półmrok. Po raz pierwszy zainte-

resowała się gościem, którego wdzięk nie był w stanie przysłonić smutku. Ciekawość Lazary

wzrosła, kiedy skończył pić kawę i odstawił filiżankę na spodek dnem do góry, by spłynęły

fusy.

Podczas deseru prezydent opowiedział, że na miejsce wygnania wybrał Martynikę

przez wzgląd na przyjaźń łączącą go z poetą Aime Cesairem, który w owym okresie opubli-

kował właśnie Cahier d’un retour au pays natal i dopomógł mu w rozpoczęciu nowego życia.

Za pieniądze, jakie im pozostały ze spadku żony, zakupili wzniesiony ze szlachetnych gatun-

ków drewna dom na wzgórzach Fort de France, z drucianymi siatkami w oknach

i wychodzącym na morze tarasem gęsto zarośniętym dzikimi kwiatami, gdzie istną rozkoszą

było spanie przy cykaniu świerszczy i w bryzie przesyconej zapachem melasy i rumu

z pobliskiej gorzelni. Osiadł tam ze starszą od siebie o czternaście lat żoną, nieustannie cho-

rującą od pierwszego i jedynego porodu, i okopał się przed losem, po raz któryś z rzędu

oddając się nałogowej lekturze swych ukochanych łacińskich klasyków, w oryginale, całko-

wicie przekonany, że to już ostatni akt jego życia.

Przez całe lata musiał opierać się pokusie, by nie wdać się w coraz to inną awanturę

proponowaną mu przez jego rozgromionych zwolenników.

– Ale nigdy już nie otworzyłem żadnego listu – powiedział. – Nigdy od momentu,

kiedy stwierdziłem, że te najpilniejsze już po tygodniu przestają być tak pilne, a po dwóch

miesiącach nie pamięta już o nich nawet ten, kto je napisał.

W przyćmionym świetle spojrzał na Lazarę zapalającą papierosa, po czym wyrwał go

jej chciwym ruchem palców.

Zaciągnął się głęboko i przetrzymał dym w gardle. Zaskoczona Lazara, chcąc zapa-

lić, sięgnęła po paczkę i zapałki, ale prezydent oddał jej zapalonego papierosa. „Pali pani

z taką przyjemnością, że nie mogłem oprzeć się pokusie”, powiedział. I natychmiast musiał

wypuścić dym, bo zaniósł się kaszlem.

– Rzuciłem nałóg wiele lat temu, ale on nie całkiem mnie rzucił – powiedział. – Cza-

sami potrafi mnie jeszcze pokonać. Jak teraz.

Zaniósł się kaszlem raz i drugi. Ból zaczął mu znowu dokuczać. Prezydent spojrzał na

zegarek z dewizką i zażył dwie przewidziane na tę porę tabletki. Następnie zagłębił się

w odczytanie dna filiżanki: nic się nie zmieniło, tym razem jednak nie zadrżał.

– Niektórzy z moich dawnych zwolenników zostali po mnie prezydentami – powie-

dział.

– Sayago – rzekł Homero.

– Sayago i inni – odparł prezydent. – Wszyscy tak jak ja: uzurpując sobie prawo do

zaszczytów, na które nie zasługiwaliśmy, związanych z urzędem, którego nie potrafiliśmy

sprawować. Niektórzy gonią tylko za władzą, ale większość szuka czegoś bardziej błahego:

po prostu pracy.

Lazara zacietrzewiła się.

– A wie pan, co o panu mówią? – zapytała.

Homero zaniepokojony wtrącił:

– To kłamstwa.

– To kłamstwa i nie kłamstwa – odparł prezydent zachowując niebiański spokój. –

W przypadku każdego prezydenta najohydniejsza kalumnia może być jednocześnie

i prawdą, i kłamstwem.

Wszystkie dni wygnania przeżył na Martynice, kontaktując się ze światem jedynie za

pośrednictwem skąpych informacji drukowanych w oficjalnej gazecie i utrzymując się

z lekcji hiszpańskiego i łaciny, udzielanych w państwowym liceum, i przekładów, jakie

czasami zlecał mu Aime Cesaire. Upały w sierpniu były nie do zniesienia, on zaś do południa

wylegiwał się w hamaku, czytając w błogim szmerze wentylatora wirującego pod sufitem

sypialni. Jego żona nawet w największy upał opiekowała się ptakami, a przed słońcem chro-

nił ją duży, słomiany kapelusz, ozdobiony drobnymi sztucznymi owocami i kwiatami

z organdyny. Ale kiedy upały słabły, przyjemnie było zażywać świeżego powietrza na tara-

sie, gdzie przesiadywali; on nie odrywał wzroku od morza aż do całkowitego zapadnięcia

ciemności, ona zaś – w wiklinowym fotelu na biegunach, w poszarpanym kapeluszu

i sztucznych pierścionkach na wszystkich palcach – patrzyła na statki z całego świata. „Ten

płynie do Puerto Santo – stwierdzała. – Ten ledwo płynie, tyle wiezie bananów z Puerto San-

to”, mówiła. Bo była absolutnie przekonana, że wszystkie przepływające statki są z jej kraju.

On udawał głuchego, choć ostatecznie to właśnie jej, a nie jemu, łatwiej przyszło zapomnieć,

straciła bowiem pamięć. I tak sobie siedzieli, dopóki gęsty zmierzch nie dobiegł końca i póki

nie musieli chronić się w domu przed atakiem komarów.

Kiedyś, w czasie jednego z tych niezliczonych sierpni, prezydent, czytając na tarasie

gazetę, aż podskoczył ze zdumienia.

– A niech to! – wykrzyknął. – Umarłem w Estoril!

Lewitująca w odrętwieniu żona przeraziła się wiadomością. Było to sześć linijek na

piątej stronie drukowanej nieopodal, bo tuż za rogiem, gazety publikującej jego okazjonalne

tłumaczenia, której naczelny od czasu do czasu go odwiedzał. A teraz pisał, że prezydent

zmarł w Estoril pod Lizboną, kurorcie i azylu europejskiej dekadencji, w miejscowości, do

której nie tylko nigdy nie dotarł, ale która była jedynym miejscem na świecie, gdzie na pewno

nie chciałby umrzeć. Żona zmarła naprawdę rok później, udręczona ostatnim już wspomnie-

niem, jakie jej wówczas pozostało: o jedynym synu, który wziął udział w obaleniu swego

ojca, by następnie zostać rozstrzelanym przez swych współtowarzyszy.

Prezydent westchnął. „Tacy już jesteśmy i nic nie zdoła nas zbawić – powiedział. –

Kontynent poczęty bez odrobiny miłości przez szumowiny z całego świata; dzieci porwań,

gwałtów, nikczemności, oszustw, wrogości wszystkich przeciw wszystkim”. Śmiało spojrzał

w afrykańskie, bezlitośnie badające go oczy Lazary i spróbował ją obłaskawić wymowno-

ścią starego wygi.

– Słowo „metysaż” oznacza mieszanie łez z płynącą krwią. I czego tu oczekiwać po

podobnej miksturze?

Lazara przygwoździła go śmiertelnym milczeniem. Ale zdołała opanować się tuż

przed północą i nawet pożegnała go kurtuazyjnym pocałunkiem. Prezydent nie zgodził się,

żeby Homero odprowadził go do hotelu, nie mógł jednak zapobiec, by pomógł mu

w znalezieniu taksówki.

Wróciwszy do domu, Homero zastał żonę prawdziwie rozsierdzoną.

– To najsłuszniej obalony prezydent na świecie – powiedziała. – Skończony skurwy-

syn.

Pomimo wysiłków Homera, żeby ją uspokoić, spędzili koszmarnie bezsenną noc. La-

zara przyznała, że jest jednym z

najprzystojniejszych mężczyzn, jakich widziała,

o zwalającej z nóg mocy uwodzicielskiej i męskości byka rozpłodowego. „Nawet teraz,

stary i padnięty, potrafiłby chyba jeszcze być tygrysem w łóżku”, stwierdziła. Uważała jed-

nak, że roztrwonił owe boże dary, posługując się nimi tylko po to, żeby udawać. Nie mogła

znieść jego przechwalania się tym, że był najgorszym prezydentem swego kraju. Ani tego

jego obnoszenia się ze swym ubóstwem, bo była przekonana, że jest właścicielem połowy

cukrowni na Martynice. Ani pełnej hipokryzji pogardy wobec władzy, bo przecież gołym

okiem widać, że oddałby wszystko, żeby choć przez chwilę jeszcze raz być prezydentem

i pokazać swoim wrogom, kto tu jest zwycięzcą.

– A wszystko – podsumowała – tylko po to, żebyśmy płaszczyli się u jego stóp.

– I co mu z tego? – zapytał Homero.

– Nic – odpowiedziała. – Rzecz w tym, że kokieteria to nałóg, którego nijak się nie da

zaspokoić.

Tak była wściekła, że Homero nie mógł jej ścierpieć w łóżku, resztę nocy spędził

więc owinięty kocem na sofie w saloniku. Lazara wstała jednak o świcie i nago, tak jak

zwykła zarówno spać, jak i kręcić się po mieszkaniu, recytowała niekończący się monolog na

jedną nutę. Natychmiast wymazała z pamięci ludzkości jakikolwiek ślad niepożądanej kola-

cji. Oddała rano pożyczone rzeczy, wymieniła nowe zasłony na stare i ustawiła meble na

właściwym im miejscu, dopóki mieszkanie nie zaczęło znów wyglądać biednie i schludnie

jak do poprzedniego wieczoru. Na ostatek zerwała wszystkie prasowe wycinki, zdjęcia, pro-

porczyki, chorągieweczki z obrzydliwej kampanii i wyrzuciła wszystko do kosza na śmiecie,

wydając zwycięski okrzyk:

– Chuj z nim!

Tydzień później Homero spotkał prezydenta, który specjalnie czekał na niego przy

wyjściu ze szpitala, by poprosić go o towarzyszenie mu do hotelu. Pokonawszy trzy wysokie

piętra, znaleźli się w pokoiku na poddaszu, z jednym tylko wychodzącym na popielate niebo

okienkiem mansardowym, przeciętym sznurem z suszącą się bielizną. Połowę izdebki zaj-

mowało małżeńskie łoże, a resztę umeblowania stanowiły zwykłe krzesło, miednica, przeno-

śny bidet i nędzna szafa ze zmatowiałym lustrem.

Zakłopotanie Homera nie uszło uwagi prezydenta.

– To ta sama klitka, w której przeżyłem swoje studenckie lata – wyznał mu jakby

usprawiedliwiając się. – Zarezerwowałem ją z Fort de France.

Z aksamitnego woreczka wyjął i rozłożył na łóżku końcowe saldo swoich zasobów:

kilka złotych bransolet wysadzanych przeróżnymi kamieniami szlachetnymi; potrójny sznur

pereł i dwa naszyjniki ze złota i drogocennych kamieni, trzy złote łańcuszki ze świętymi

medalikami, jedną parę złotych kolczyków ze szmaragdami, drugą z diamentami i trzecią

z rubinami; dwa relikwiarze i medalion, jedenaście pierścionków z przeróżnych najszla-

chetniejszych metali i diadem z brylantów, który śmiało mógł należeć do jakiejś królowej.

Następnie z małego etui wyjął trzy pary srebrnych i dwie pary złotych spinek do mankietów

i odpowiednie do nich szpilki do krawata i kieszonkowy zegarek pozłacany białym złotem.

Na koniec wyjął z pudełka po butach swoje sześć orderów: dwa złote, jeden srebrny, reszta

czysty szmelc.

– Oto co mi zostało z dorobku całego życia – powiedział.

Nie pozostawało mu nic innego jak sprzedać to wszystko, aby pokryć koszty leczenia,

i pragnął, by Homero, zachowując daleko idącą dyskrecję, wyświadczył mu tę przysługę.

Homero jednak stwierdził, że nie będzie w stanie spełnić jego oczekiwań, jeśli dokumenty

własności nie będą w porządku.

Prezydent wyjaśnił mu, że to biżuteria żony, odziedziczona po jednej z kolonialnych

prababć, która z kolei odziedziczyła w swoim czasie pakiet akcji kolumbijskich kopalni zło-

ta. Zegarek, spinki do mankietów i szpilki do krawata stanowiły jego własność. Odznaczenia,

oczywiście, nigdy wcześniej nie należały do nikogo.

– Nie sądzę, by ktokolwiek przechowywał rachunki dotyczące takich rzeczy – stwier-

dził.

Homero był nieugięty.

– Wobec tego – zadumał się prezydent – nie pozostaje mi nic innego, jak świadczyć

własnym honorem.

Zaczął zbierać kosztowności z wyrachowanym spokojem.

„Proszę mi wybaczyć, mój drogi Homero, ale nie ma gorszej nędzy od biedy ubogiego

prezydenta – powiedział. – Nawet utrzymanie się przy życiu wygląda na nikczemność”.

W jednej chwili Homerowi zmiękło serce i skapitulował.

Tej nocy Lazara wróciła późno do domu. Ledwie stanęła w progu, natychmiast spo-

strzegła skrzące się w rtęciowym świetle jadalni kosztowności i zamarła, jakby zobaczyła

skorpiona w łóżku.

– Dzieciaku, bez wygłupów – jęknęła wystraszona. – Co te rzeczy tu robią?

Wyjaśnienia Homera jeszcze bardziej ją zaniepokoiły.

Usiadła, żeby przyjrzeć się wszystkim kosztownościom, jednej po drugiej, ze skrupu-

latnością złotnika. Po chwili westchnęła: „To musi być fortuna”. Wreszcie, nijak nie mogąc

dojść do siebie, utkwiła wzrok w Homerze.

– Cholera – powiedziała. – No i skąd ma człowiek wiedzieć, kiedy ten facet kłamie,

a kiedy mówi prawdę?

– A po co miałby kłamać? – odparł Homero. – Przed chwilą na własne oczy widzia-

łem, że sam sobie pierze ubranie i suszy je, rozwieszając tak jak my wpokoju na drucie.

– Ze skąpstwa – stwierdziła Lazara.

– Albo z nędzy – odrzekł Homero.

Lazara ponownie przyjrzała się kosztownościom, choć z mniejszą już uwagą, bo

i ona czuła, że zaczyna się poddawać. I tak oto nazajutrz rano ubrała się w to, co miała naj-

lepszego, przystroiła w klejnoty, które wydawały jej się najdroższe, na każdy palec, nie wy-

łączając kciuków, włożyła ile się dało pierścionków i nałożyła ile się dało bransolet na prze-

guby rąk, i poszła je sprzedać. „Zobaczymy, kto będzie miał czelność żądać dokumentów

własności od Lazary Davis”, powiedziała, zaśmiewając się z własnego, jaśniepańskiego pa-

radowania. Wybrała odpowiedni jej zdaniem sklep jubilerski, o większych pretensjach niż

prestiżu, o którym wiedziała, że skupuje i sprzedaje bez zbędnych pytań, i weszła pewnym

krokiem, choć mocno przerażona.

Wymizerowany i blady subiekt, ubrany w smoking, przywitał się z nią, całując

w dłoń z całym teatralnym ceremoniałem, i zapewnił, że jest do jej usług. W środku, dzięki

lustrom i silnym światłom, było jaśniej niż na dworze, a sklep wydawał się być cały

z diamentów. Lazara w obawie, że cała farsa zbyt szybko wyjdzie na jaw, nie zwróciła nie-

mal uwagi na subiekta, natychmiast kierując się w głąb sklepu.

Jubiler uprzejmym gestem zaprosił ją do zajęcia miejsca przy jednym z trzech sekre-

tarzyków w stylu Ludwika XV, pełniących rolę indywidualnych kontuarów, po czym rozpo-

starł przed nią nieskazitelnie czystą chusteczkę. Następnie usiadł naprzeciwko Lazary

i przyjął postawę wyczekującą.

– Czym mogę służyć?

Zdjęła pierścionki, bransolety, naszyjniki, kolczyki, wszystko, co miała na sobie,

i zaczęła układać je na sekretarzyku jak figury na szachownicy. Chce tylko, powiedziała,

poznać ich rzeczywistą wartość.

Jubiler nałożył monokl na lewe oko i zaczął przyglądać się kosztownościom w iście

klasztornej ciszy. Po dłuższej chwili, nie przerywając oględzin, zapytał:

– Skąd pani jest?

Lazara nie przewidziała tego pytania. – Och, proszę szanownego pana – westchnęła. –

Z bardzo daleka.

– Wyobrażam sobie – odpowiedział.

Ponownie pogrążył się w ciszy, podczas gdy Lazara świdrowała go bezlitośnie swymi

okrutnymi złotymi oczami.

Jubiler zatrzymał się na dłużej przy diamentowym diademie i odłożył go na bok. La-

zara westchnęła.

– Jest pan typową Panną – powiedziała.

Jubiler nie przerwał oglądania.

– A skąd pani wie?

– Ze sposobu bycia – powiedziała Lazara.

Nie odezwał się już, dopóki nie obejrzał całej biżuterii, by dopiero wtedy zwrócić się

do niej, równie lakonicznie jak na początku.

– Skąd się to wszystko wzięło?

– Spadek po babci – odpowiedziała Lazara pełnym napięcia głosem. – Zmarła

w zeszłym roku w Paramaribo, w dziewięćdziesiątym siódmym roku życia.

Jubiler spojrzał jej wówczas w oczy. „Przykro mi – powiedział – ale jedyną wartością

tych przedmiotów jest waga zawartego w nich złota”. Ujął diadem opuszkami palców

i rozmigotał w oślepiającym świetle.

– Oprócz tego – powiedział. – Jest bardzo stary, być może egipski, i mógłby być bez-

cenny, gdyby nie zły stan brylantów. W każdym razie ma pewną wartość historyczną.

Za to kamienie wszystkich pozostałych kosztowności – ametysty, szmaragdy, rubiny,

opale – wszystkie bez wyjątku były fałszywe. „Oryginalne niewątpliwie były prawdziwe –

stwierdził jubiler, zgarniając biżuterię, by ją oddać. – Ale, dziedziczone z pokolenia na poko-

lenie, gubiły gdzieś po drodze prawdziwe kamienie, które zastępowano butelkowym szkłem”.

Lazara poczuła obrzydliwe mdłości, wzięła głęboki oddech i opanowała popłoch. Subiekt

pospieszył z wyrazami pokrzepienia:

– To się często zdarza, proszę pani.

– Wiem – odparła z ulgą. – Dlatego chcę się pozbyć tych rzeczy.

Wówczas poczuła, że to już koniec farsy i zaczęła się zachowywać jak zwykle. Bez

większych ceregieli wyjęła z torebki spinki do mankietów, zegarek, szpilki do krawata, złote

i srebrne odznaczenia, tę całą prezydencką tandetę, i położyła wszystko na stole.

– Tych też? – zapytał jubiler. – Wszystkich – odpowiedziała Lazara.

– I jeszcze słówko, proszę pani – powiedział. – Jestem Wodnikiem.

Tuż po zmierzchu Homero i Lazara zanieśli pieniądze do hotelu. Po kolejnym przeli-

czeniu całej kwoty okazało się, że ciągle jeszcze trochę brakuje. Prezydent ściągnął więc

ślubną obrączkę, odpiął zegarek z dewizką, zdjął spinki do mankietów i szpilkę do krawata,

których stale używał, i ułożył na łóżku.

Lazara oddała mu obrączkę.

– Tego nie – powiedziała. – Takiej pamiątki nie można sprzedawać.

Prezydent zgodził się z nią i ponownie nałożył obrączkę.

W ten sam sposób Lazara oddała mu zegarek z łańcuszkiem. „Tego też nie”, powie-

działa. Prezydent nie podzielał jej zdania, ale sama przypięła mu zegarek do kamizelki.

– Tylko panu mogło przyjść do głowy sprzedawać zegarki w Szwajcarii!

– Jeden już sprzedaliśmy – odparł prezydent.

– Owszem, ale ze względu na złoto, a nie na zegarek.

– Ten też jest złoty – powiedział prezydent.

– Tak – powiedziała Lazara. – Ale może pan nawet obyć się bez operacji, za to nie

może pan nie wiedzieć, która jest godzina.

Nie zgodziła się również na złotą oprawkę okularów, choć miał drugie szylkretowe.

Zważyła pozostałe rzeczy w dłoni i przecięła wszelkie wątpliwości.

– A zresztą – powiedziała – to wystarczy.

Przed wyjściem, nie pytając go o zgodę, zdjęła ze sznura suszące się ubrania i wzięła

je ze sobą, by dosuszyć i wyprasować w domu. Pojechali na motorowerze, Homero prowa-

dził, Lazara siedziała na tylnym siodełku, obejmując go w pasie. Właśnie zapalono lampy

uliczne w różowym zmierzchu. Wiatr zerwał ostatnie liście i drzewa wyglądały niczym

oskubane skamieliny. Rodanem płynął holownik z nastawionym na pełny regulator radiem,

zostawiając za sobą strużkę muzyki. Georges Brassens śpiewał: Mon amour tiens bien la

barre, le temps va passer par Id, et le temps est un barbare dans le genre d’Attila, par Id oii

son cheval passę Vamour ne repousse pas.

Homero i Lazara jechali w milczeniu, upojeni piosenką i nieprzemijającym zapa-

chem hiacyntów. Po jakimś czasie Lazara otrząsnęła się jak po długim śnie.

– Kurwa mać! – zaklęła.

– Co jest?

– Biedny stary – powiedziała Lazara. – Przesrane ma życie.

W następny piątek, 7 października, prezydent został poddany trwającej pięć godzin

operacji, która na razie niczego nie wyjaśniła. W gruncie rzeczy jedyną pociechą była świa-

domość, że nadal żyje. Po dziesięciu dniach przeniesiono go do wieloosobowej sali, gdzie

mogli go już odwiedzić. Zmienił się: był zagubiony i wymizerowany, a włosy miał tak słabe,

że wypadały mu od samego zetknięcia z poduszką. Z dawnej dystynkcji pozostały mu jedy-

nie smukłe dłonie. Pierwsza próba przejścia o dwóch kulach wypadła zniechęcająco. Lazara

zostawała przy nim na noc, żeby zaoszczędzić na pielęgniarce. Podczas pierwszej nocy jeden

z pacjentów cały czas darł się wniebogłosy ze strachu przed śmiercią. To czuwanie bez końca

rozwiało resztki nieufności Lazary.

Cztery miesiące po przybyciu do Genewy prezydent został wypisany ze szpitala. Ho-

mero, skrupulatny zarządca jego szczupłych funduszy, opłacił koszty pobytu w klinice

i przewiózł go swoją karetką, by z pomocą innych sanitariuszy wnieść go na siódme piętro.

Zamieszkał w pokoju dzieci, których nigdy zresztą nie nauczył się rozróżniać, i powoli za-

czął wracać do rzeczywistości. Z wojskową karnością wykonywał codziennie zestaw ćwi-

czeń rehabilitacyjnych i znowu zaczął chodzić o lasce. Ale nawet w swych garniturach

z dawnych dobrych czasów nie przypominał wytwornego niegdyś prezydenta ani wyglądem,

ani sposobem bycia. Lękając się ostrej zimy, a taką zapowiadano i rzeczywiście okazała się

zimą stulecia, postanowił, wbrew opinii lekarzy, którzy chcieli go jeszcze trochę poobserwo-

wać, wrócić statkiem, odpływającym z Marsylii 13 grudnia.

W ostatniej chwili okazało się, że nie starczy na bilet, i Lazara, w tajemnicy przed

mężem, chciała pokryć różnicę dokładając nieco z oszczędności dzieci, ale i tam znalazła

mniej, niż się spodziewała. Wówczas Homero wyznał jej, że po kryjomu sięgnął już do tych

pieniędzy, żeby wyrównać rachunek za szpital.

– No cóż – poddała się Lazara. – Uznajmy, że był to najstarszy syn.

11 grudnia odprowadzili go w straszliwej zamieci na pociąg do Marsylii i dopiero

powróciwszy do domu, natrafili na pożegnalny list leżący na nocnej szafce dzieci. Zostawił

tam również dla Barbary swą ślubną obrączkę razem z obrączką zmarłej żony – jedyną kosz-

townością, której nigdy nie usiłował sprzedać – i zegarek z dewizką dla Lazara. A że była

niedziela, ci spośród karaibskich sąsiadów, którzy odkryli sekret, przybyli na dworzec Cor-

navin z zespołem harfistów z Vera Cruz. Prezydent w palcie dobrym dla abnegata i w dłu-

gim kolorowym szaliku, należącym do Lazary, był bardzo osłabiony, co nie przeszkodziło mu

jednak stać do końca na pomoście ostatniego wagonu i w porywistym wietrze machać kape-

luszem na pożegnanie. Pociąg zaczął już przyspieszać, kiedy Homero zdał sobie sprawę, że

trzyma w ręku laskę prezydenta.

Pobiegł aż na koniec peronu i rzucił laskę na tyle silnie, żeby prezydent mógł ją zła-

pać w powietrzu, ale spadła pod miażdżące ją koła. Przeżyli chwilę grozy. Ostatnim obra-

zem, jaki widziała Lazara, była drżąca dłoń, usiłująca bez powodzenia chwycić w powietrzu

laskę, i konduktor, który w ostatniej chwili zdołał złapać za szalik spadającego w pustkę

ośnieżonego starca. Przerażona Lazara pobiegła za mężem, usiłując zaśmiać się przez łzy.

– Mój Boże – krzyknęła – ten człowiek nijak nie jest w stanie umrzeć.

Dotarł zdrów i cały, jak poinformował w obszernym dziękczynnym telegramie. Przez

ponad pół roku nie mieli o nim żadnej wiadomości. Wreszcie nadszedł odręcznie napisany

sześciostronicowy list, z którego treści wynikało, iż prezydent zmienił się nie do poznania.

Ból, równie dotkliwy i wyraźny jak kiedyś, ponownie zaczął dawać mu się we znaki, posta-

nowił jednak nie zwracać nań uwagi i żyć, jak się da. Poeta Aime Cesaire podarował mu la-

skę inkrustowaną masą perłową, ale zdecydował się jej

nie używać. Od sześciu miesięcy regularnie jada mięso, wszelkie owoce morza i jest

w stanie wypić choćby i dwadzieścia filiżanek mocnej kawy. Przestał wróżyć z fusów, bo

przepowiednie spełniały się zawsze na odwrót. W dniu swych siedemdziesiątych piątych

urodzin wypił kilka kieliszków wspaniałego rumu z Martyniki, który zrobił mu bardzo do-

brze, i ponownie zaczął palić. Nie czuje się lepiej, rzecz jasna, ale i nie gorzej. Rzeczywi-

stym zaś powodem napisania listu było poinformowanie ich, że kusi go powrót do kraju, by

stanąć na czele odnowicielskiego ruchu w obronie słusznej sprawy i godności ojczyzny,

choćby tylko po to, by nie umrzeć ze starości we własnym łóżku. Z tego też punktu widzenia,

kończył list, podróż do Genewy okazała się opatrznościowa. Czerwiec 1979

Święta

Po dwudziestu dwóch latach ponownie ujrzałem Margarita Duarte. Pojawił się znie-

nacka na jednej z sekretnych uliczek Trastevere i w pierwszej chwili go nie poznałem, zmy-

lony jego trudno zrozumiałą hiszpańszczyzną i wyglądem rzymianina z dziada pradziada.

Włosy miał białe i przerzedzone i choć charakterystyczne dla niego w ów czas, kiedy przy-

był do Rzymu, ponuractwo i pogrzebowy garnitur andyjskiego urzędnika magistrackiego

zniknęły bez śladu, w trakcie rozmowy zacząłem stopniowo odzyskiwać go z mylącej prze-

wrotności jego wieku, by wreszcie ujrzeć go takim, jaki był w istocie: skryty, nieobliczalny

i zawzięty jak kamieniarz. Przed wypiciem drugiej filiżanki kawy w jednej z naszych nie-

gdysiejszych kafejek odważyłem się zadać mu pytanie, które zżerało mnie od środka.

– A co ze świętą?

– A jest tutaj – odpowiedział. – Cierpliwie czeka.

Tylko tenor Rafael Ribero Silva i ja byliśmy w stanie zrozumieć, jak przeraźliwie

ludzki żal krył się w jego odpowiedzi. Znaliśmy tak dogłębnie jego dramat, że przez lata

uważałem Margarita Duarte za klasyczny przypadek postaci szukającej autora, na jaką my,

pisarze, czekamy całe życie, i jeśli nigdy nie dałem mu się odnaleźć, to wyłącznie dlatego, że

zakończenie jego historii wydawało mi się niewyobrażalne.

Przybył do Rzymu owej promiennej wiosny, kiedy to Pius XII dostał czkawki, której

żadną dobrą ani złą mocą nikt z wezwanych lekarzy i znachorów nie był w stanie po-

wstrzymać. Po raz pierwszy w życiu opuścił swą rodzinną Tolimę, trudno dostępną wioskę

w kolumbijskich Andach, i było to po nim widać nawet po sposobie, w jaki spał. Stawił się

pewnego dnia w naszym konsulacie z kufrem z wypolerowanego drewna sosnowego, roz-

miarami i kształtem przypominającym futerał wiolonczeli, i zademonstrował konsulowi za-

skakujący powód swej podróży.

Konsul zadzwonił wówczas do tenora Rafaela Ribero Silvy, jego ziomka, by załatwił

mu pokój w pensjonacie, w którym obaj mieszkaliśmy. I tak go poznałem.

Margarito Duarte ukończył tylko szkołę podstawową, ale literackie skłonności umoż-

liwiły mu zdobycie wykształcenia dzięki namiętnemu czytaniu każdego druku, jaki mu się

tylko napatoczył. Gdy miał lat osiemnaście i zajmował już stanowisko pisarza gminnego,

ożenił się z piękną dziewczyną, która niebawem zmarła podczas porodu. Córka, jeszcze

piękniejsza od matki, umarła na skutek silnej gorączki w wieku siedmiu lat. Ale prawdziwa

historia Margarita Duarte zaczęła się sześć miesięcy przed jego przyjazdem do Rzymu, kiedy

w związku z budową zapory wodnej trzeba było zmienić lokalizację wioskowego cmentarza.

Margarito, tak jak wszyscy okoliczni mieszkańcy, odkopał kości swoich zmarłych, by prze-

nieść je na nowy cmentarz. Szczątki żony obróciły się w proch. Za to ciało dziewczynki

w sąsiedniej trumnie leżało w stanie nienaruszonym mimo upływu jedenastu lat. Do tego

stopnia, że kiedy odsunięto wieko, z trumny uniósł się ten sam zapach świeżych róż,

w którym chowano zmarłą. Najbardziej zaskakujące jednak było to, że ciało nic nie ważyło.

Przez wioskę przetoczyły się setki ciekawskich znęconych wieścią o cudzie. Nie było

wątpliwości. Nietknięte przez rozkład ciało stanowiło bezsporną oznakę świętości i nawet

biskup tamtejszej diecezji przyznał, iż ten widomy cud należy poddać osądowi Watykanu.

Przeprowadzono więc publiczną składkę na wyjazd Margarita Duarte do Rzymu, by tam pod-

jął się walki o coś, co nie było już jego prywatną sprawą, czy nawet sprawą jego wioski, ale

stało się kwestią narodową.

W trakcie opowiadania nam swej historii w pensjonacie zacisznej dzielnicy Parioli

Margarito Duarte otworzył kłódkę i uchylił wieko eleganckiego kufra. W ten oto sposób,

wraz z Ribero Silvą, tenorem, stałem się świadkiem cudu. Zmarła nie miała w sobie nic

z tych zmurszałych mumii, które zobaczyć można w niemal wszystkich muzeach świata,

lecz wyglądała na przebraną w suknię panny młodej dziewczynkę, nieprzebudzoną jeszcze

po tak długim przebywaniu pod ziemią. Skórę miała gładką i ciepłą, a otwarte, przejrzyste

oczy sprawiały, iż odnosiło się nieznośne wrażenie, że widzą nas z głębin śmierci. Satyna

i sztuczne kwiaty pomarańczy w wianku nie zniosły próby czasu tak dobrze jak skóra, ale

wetknięte w jej dłonie róże były wciąż żywe. Gdy wyjęliśmy ciało, ciężar sosnowego kufra

rzeczywiście nie uległ najmniejszej zmianie.

Margarito Duarte już następnego dnia po przyjeździe rozpoczął swoje starania. Po-

czątkowo z pomocą dyplomatyczną, bardziej litościwą niż skuteczną, później zaś chwytając

się wszelkich możliwych forteli, jakie mogłyby okazać się przydatne do pokonania niezliczo-

nych przeszkód Watykanu. Niewiele, a jeśli już to dość powściągliwie, mówił o swoich sta-

raniach, wiedzieliśmy jednak, że podejmował ich mnóstwo i nadaremnie. Nawiązywał kon-

takt z wszystkimi kongregacjami i fundacjami dobroczynnymi, jakie tylko napotykał na swej

drodze, gdzie wysłuchiwano go z uwagą, ale i bez zdziwienia, i przyrzekano natychmiasto-

we poparcie, które nigdy nie przyniosło jakiegokolwiek efektu. Prawdę mówiąc, moment był

wyjątkowo niesprzyjający. Wszystko, co miało cokolwiek wspólnego ze Stolicą Apostolską,

zostało wstrzymane do momentu pokonania przez Ojca Świętego ataku czkawki, odpornej,

jak dotąd, nie tylko na najbardziej wyrafinowane środki uczonej medycyny, ale i na wszel-

kiego rodzaju magiczne zaklęcia przysyłane papieżowi z całego świata.

Wreszcie w czerwcu Pius XII odzyskał zdrowie i udał się na letni wypoczynek do

Castelgandolfo. Na pierwszą cotygodniową audiencję Margarito zabrał ze sobą świętą

z nadzieją, iż będzie mógł ją zademonstrować. Papież pojawił się na wewnętrznym dziedziń-

cu, na balkonie położonym tak nisko, że Margarito mógł ujrzeć jego starannie wypolerowane

paznokcie i nawet zdołał poczuć lekką woń lawendy. Wbrew oczekiwaniom Margarita nie

zszedł jednak do turystów, którzy przybyli tu z całego świata, by zobaczyć go na własne

oczy, a jedynie wygłosił to samo przemówienie w sześciu językach, by na koniec udzielić

powszechnego błogosławieństwa.

Gdy odwlekaniu nie było już widać końca, Margarito postanowił przejąć sprawę

w swoje ręce i osobiście zaniósł do Sekretariatu Stanu niemal siedemdziesięciostronicowe

własnoręczne pismo, na które nie otrzymał odpowiedzi. Był na to przygotowany, bo urzędnik,

który je przyjmował, rygorystycznie wypełniając wszystkie przewidziane formalności, ledwie

zdobył się na oficjalny rzut oka na zmarłą dziewczynkę, a znajdujący się w pobliżu urzędni-

cy przyglądali się jej obojętnie. Jeden z nich opowiedział mu, że w zeszłym roku otrzymali

z różnych stron świata ponad osiemset listów z wnioskiem o uznanie za święte nietkniętych

zwłok. Margarito poprosił na ostatek, by potwierdzono, że ciało nic nie waży. Urzędnik po-

twierdził, ale nie chciał tego uznać.

– Mamy widocznie do czynienia z przypadkiem zbiorowej halucynacji – stwierdził.

W wolnych chwilach, choć rzadko je miewał, i podczas nudnych letnich niedziel

Margarito nie wychodził ze swego pokoju, pożerając wszystkie książki, które, jak mniemał,

mogły być mu przydatne dla sprawy. Pod koniec każdego miesiąca z własnej inicjatywy spi-

sywał swym przesadnie cyzelowanym pismem wykwalifikowanego pisarza gminnego drobia-

zgową listę wydatków, w celu przedłożenia stosownych i dokładnych rachunków tym

wszystkim, którzy złożyli się na jego wyjazd. Po niespełna roku znał już plątaninę wszystkich

ulic i zaułków Rzymu, jakby się tam urodził, mówił prostym włoskim, ograniczonym do

równie znikomej liczby słów, co i jego andyjski hiszpański, a na procesach kanonizacyjnych

znał się jak mało kto. Ale znacznie więcej czasu musiało upłynąć, żeby pozbył się swego po-

grzebowego garnituru, kamizelki i kapelusza magistrackiego urzędnika, które w ówczesnym

Rzymie charakterystyczne były dla co poniektórych sekretnych stowarzyszeń o niezbyt

uczciwych celach. Wychodził bardzo wcześnie z kufrem ze świętą i wracał nierzadko późno

w nocy, wykończony i smutny, ale zawsze z tlącą się jeszcze iskierką, która dodawała mu

sił na dzień następny.

– Święci żyją swoim własnym czasem – mawiał.

Przebywałem wówczas w Rzymie po raz pierwszy, studiując w Eksperymentalnym

Centrum Filmowym, i przeżyłem jego drogę cierniową z niezapomnianą intensywnością.

Pensjonat, w którym mieszkaliśmy, w rzeczywistości był nowoczesnym

i położonym nieopodal Villa Borghese apartamentem, którego właścicielka zajmowała dwa

pokoje, wynajmując pozostałe cztery zagranicznym studentom. Nazywaliśmy ją Piękną Ma-

rią; w pełni swej jesieni była kobietą atrakcyjną, z temperamentem, nieodmiennie hołdującą

świętej zasadzie, że we własnym pokoju każdy jest udzielnym władcą. W gruncie rzeczy

osobą, na której barkach spoczywał ciężar życia powszedniego, była jej starsza siostra, ciotka

Antonieta, bezskrzydły anioł, która pracowała dla niej na godziny w ciągu dnia, łażąc po ca-

łym mieszkaniu z wiadrem i ryżową szczotką, by szorować i polerować do granic niemoż-

liwości marmurowe podłogi. To ona nauczyła nas jeść śpiewające ptaszki, łowione przez Bar-

tolina, jej męża, bardziej z nawyku, pozostałego z czasów wojny, niż z potrzeby, i to wła-

śnie ona przygarnęła w końcu Margarita do siebie, kiedy okazało się, że nie stać go na ceny

Pięknej Marii.

Margarito ze swymi przyzwyczajeniami i sposobem bycia gorzej już trafić nie mógł,

zamieszkując w tym pandemonium. Co chwila czyhała na nas jakaś niespodzianka, i to od

samego świtu, kiedy budził nas przeraźliwy ryk lwa z ogrodu zoologicznego Villa Borghese.

Tenor Ribero Silva wywalczył sobie przywilej, na mocy którego rzymianie nie obrażali się

o jego poranne próby. Wstawał o szóstej, brał leczniczą kąpiel w lodowatej wodzie, przy-

czesywał diaboliczną brodę i brwi Mefistofelesa i dopiero wtedy, gdy czuł się już gotów,

w szlafroku w szkocką kratę, w szaliku z chińskiego jedwabiu i skropiony ulubioną wodą

kolońską, oddawał się duszą i ciałem ćwiczeniom wokalnym. Otwierał okno na oścież, nawet

zimą, gdy na niebie jeszcze świeciły gwiazdy, i zaczynał rozgrzewkę od progresywnego fra-

zowania wielkich arii miłosnych, by dojść do ich odśpiewania pełnym głosem. Najbardziej

oczekiwano owej chwili, kiedy dochodził do górnego „c”, a lew z Villa Borghese odpowia-

dał mu rykiem, od którego drżała ziemia.

– Jesteś wcielonym świętym Markiem, figlio mio – wykrzykiwała ciotka Antonieta

niepomiernie zadziwiona.

– Tylko on potrafił rozmawiać z lwami.

Pewnego ranka to nie lew odpowiedział tenorowi. Ribero Silva zaintonował miłosny

duet z Otella: Gianetta notte densa s’estingue ogni damor. Nagle, z głębi dziedzińca, ode-

zwał się w odpowiedzi przepiękny sopran. Tenor nie przerwał i obydwa głosy odśpiewały

cały utwór, ku zadowoleniu wszystkich okolicznych mieszkańców, którzy pootwierali okna,

by pobłogosławić swoje mieszkania owym strumieniem nieodparcie pięknej miłości. Tenor

omal nie zemdlał, kiedy dowiedział się, że jego niewidzialną Desdemoną była ni mniej, ni

więcej tylko wielka Maria Caniglia.

Wydaje mi się, że właśnie ów epizod rozwiał ostatnie wątpliwości Margarita Duarte

i dostarczył ostatecznego argumentu na rzecz włączenia się w życie pensjonatu. Odtąd siadał

z nami do wspólnego stołu zamiast przycupywać, jak na początku, w kuchni, gdzie ciotka

Antonieta niemal codziennie częstowała go swą mistrzowską potrawą ze śpiewających ptasz-

ków. Piękna Maria czytała nam po obiedzie gazety, żebyśmy osłuchali się z włoską wymo-

wą, ku naszej powszechnej radości uzupełniając dziennikarskie informacje własnym, dowcip-

nym komentarzem. Kiedyś opowiedziała, nawiązując do świętej, że w Palermo jest ogromne

muzeum z nietkniętymi ciałami mężczyzn, kobiet i dzieci, a nawet kilku biskupów, wyko-

panych z cmentarza ojców kapucynów. Wiadomość zaniepokoiła Margarita do tego stopnia,

że nie zaznał spokoju, dopóki nie pojechaliśmy do Palermo. Wystarczyło mu jednak przejść

się po przygnębiających korytarzach z wystawionymi mumiami pozbawionymi wszelkiego

majestatu i przelotnie im się przyjrzeć, by pokrzepiająco zawyrokować:

– To nie ten sam przypadek – stwierdził. – Po tych natychmiast widać, że umarli.

Po obiedzie Rzym zapadał w sierpniową śpiączkę. Słońce nieruchomiało na środku

nieba, a w ciszy o drugiej po południu rozlegał się wyłącznie szum wody, naturalny odgłos

Rzymu. Ale mniej więcej o siódmej wieczorem okna otwierały się gwałtownie, by wpuścić

świeże, już poruszające się powietrze, na ulice zaś wylegały radosne tłumy tylko i wyłącznie

po to, żeby cieszyć się życiem pośród petard motorów, okrzyków sprzedawców arbuzów

i miłosnych piosenek wśród kwiatów kawiarnianych ogródków.

Tenor i ja nie przesypialiśmy sjesty. Dosiadaliśmy jego skutera, on za kierownicą, ja

na siodełku, i zawoziliśmy lody i czekoladki letnim kurewkom, które przechadzały się

w cieniu wiekowych wawrzynów Villa Borghese, szukając klientów wśród snujących się

w pełnym słońcu niewyspanych turystów. Były piękne, biedne i czułe jak większość Wło-

szek w tamtym czasie i ubierały się w niebieskie organdyny, w różowawe popeliny, zielone

lny i osłaniały się przed słońcem parasolkami podziurawionymi przez deszcze niedawnej

wojny. Spotykanie się z nimi było prawdziwą frajdą, bo nic sobie nie robiąc ze świętych za-

sad uprawianego zawodu, odpuszczały lekką rączką dobrego klienta, żeby skoczyć z nami do

pobliskiego barku na kawę i pogaduchy czy na przejażdżkę dorożką po alejkach parkowych

lub litować się nad losem zdetronizowanych królów i ich tragicznych kochanek, jeżdżących

o zmierzchu na galoppatoio. Nierzadko służyliśmy im za tłumaczy w targach z którymś

z zabłąkanych jankesów.

Ale nie dla nich zaciągnęliśmy Margarita Duarte do Villa Borghese, tylko po to, żeby

pokazać mu lwa. Zwierzę, które żyło samopas na pustynnej wysepce otoczonej głęboką fosą,

ujrzawszy nas podchodzących do brzegu, zaczęło ryczeć jak opętane, zadziwiając tym nawet

swego dozorcę. Zewsząd zbiegli się odwiedzający ogród ciekawscy. Tenor usiłował napro-

wadzić lwa na trop swojej osoby, przypominając mu się górnym „c” z wczesnych godzin

porannych, ale lew nie zwrócił na niego najmniejszej uwagi. Wydawało się, że ryczy na całą

trójkę, bez specjalnego wyróżniania kogokolwiek z nas, ale dozorca natychmiast się zorien-

tował, że zwierzę ryczy na Margarita. I tak rzeczywiście było: gdzie się Margarito nie ruszył,

tam ruszał i lew, Margarito znikał mu z oczu, lew przestawał ryczeć. Dozorca, zarazem dok-

tor filologii klasycznej uniwersytetu w Sienie, uznał, że Margarito widocznie przebywał tego

dnia wśród innych lwów i przesiąkł ich zapachem. Żadne inne wytłumaczenie poza tym,

zresztą zupełnie błędnym, nie przychodziło mu do głowy.

– W każdym razie – powiedział – to nie jest ryk wojenny, ale ryk współczucia.

Ale na tenorze Ribero Silva największe wrażenie zrobiło nie nadprzyrodzone zjawi-

sko, lecz poruszenie Margarita, kiedy zatrzymali się, żeby porozmawiać z dziewczynami

z parku. Napomknął o

tym przy stole i

wszyscy zgodnie uznaliśmy, choć jedni

z szelmowskim przymrużeniem oka, inni zaś kierowani współczuciem, że spełnimy dobry

uczynek, jeżeli pomożemy Margaritowi znaleźć jakieś pocieszenie w jego samotności. Roz-

czulona naszą wrażliwością Piękna Maria przycisnęła dłonie upstrzone tanimi pierścionkami

do swego biustu biblijnej matrony.

– Z miłosierdzia bym to zrobiła – powiedziała – gdyby nie to, że jakoś nigdy nie mo-

głam z mężczyznami, którzy noszą kamizelki.

I tak oto tenor przejechał się o drugiej po południu przez Villa Borghese i zabrał na

siodełko skutera panienkę, która wydawała mu się najodpowiedniejsza, by zapewnić Margari-

towi Duarte godzinę miłego towarzystwa.

Zaprowadził ją do swego pokoju, kazał jej się rozebrać, wykąpał ją w pachnącym

mydle, wytarł ręcznikiem, wyperfumował ulubioną wodą kolońską i obsypał swym talkiem

kamforowym po goleniu. Wreszcie zapłacił jej za czas, który już jej zabrał i za godzinę wię-

cej, i dokładnie wytłumaczył, co ma zrobić.

Naga piękność przeszła na palcach, niczym sen popołudniowy, przez tonący

w półmroku dom i z czułością zapukała dwa razy do drzwi mieszczącego się w głębi kory-

tarza pokoju. Margarito Duarte, boso i bez koszuli, uchylił drzwi.

– Buona sera giovanotto – przywitała się, świergocąc i dygając jak pensjonarka. – Mi

manda il tenore.

Margarito przyjął zaskakujący dar z imponującą godnością. Otworzył całkowicie

drzwi, by wpuścić ją do środka, ona zaś natychmiast ułożyła się na łóżku, podczas gdy on

naprędce wkładał koszulę i buty, żeby przyjąć ją z należnym szacunkiem. Następnie usiadł

przy niej na krześle i nawiązał rozmowę. Zaskoczona dziewczyna powiedziała, żeby się po-

spieszył, bo mają dla siebie tylko godzinę. On jakby nie zrozumiał.

Dziewczyna opowiedziała później, że i tak spędziłaby z nim tyle godzin, ile by tylko

chciał, nie biorąc za to ani grosza, bo nie ma na świecie lepiej wychowanego mężczyzny.

Tymczasem, nie wiedząc co ma robić, rozejrzała się po pokoju i spostrzegła na kominku

drewniany futerał. Zapytała, czy to saksofon. Zamiast odpowiedzieć, Margarito rozchylił nie-

co żaluzję, by wpuścić odrobinę światła, przyniósł futerał do łóżka i otworzył wieko. Dziew-

czyna usiłowała coś powiedzieć, ale szczęka jej opadła. Czy jak później powiedziała: Mi si

geló U culo. Uciekła przerażona, ale pomyliła kierunki na korytarzu i wpadła na ciotkę An-

tonietę, która szła do mojego pokoju wymienić żarówkę.

Obie przeraziły się tak bardzo, że dziewczyna dopiero późno w nocy odważyła się

opuścić pokój tenora.

Ciotka Antonieta nigdy się nie dowiedziała, co właściwie zaszło. Wpadła do mojego

pokoju tak roztrzęsiona, że nie była w stanie wkręcić żarówki. Zapytałem, czy coś się jej sta-

ło. „W tym domu straszy – odparła. – I to na dodatek w biały dzień”. I z ogromną suge-

stywnością opowiedziała, że podczas wojny jakiś oficer niemiecki poderżnął gardło swojej

kochance w pokoju zajmowanym obecnie przez tenora. Wielokrotnie, podczas wykonywania

swych codziennych prac, ciotka Antonieta widziała widmo pięknej zamordowanej, krążące po

korytarzach.

– A przed chwilą widziałam ją, jak biegła nagusieńka przez korytarz – powiedziała. –

Wykapana nieboszczka.

Jesienią miasto wróciło do swego normalnego rytmu.

Z pierwszymi podmuchami wiatrów zniknęły letnie, pełne kwiatów ogródki kawiar-

niane, tenor i ja znów zaczęliśmy zaglądać do starej knajpki na Trastevere, gdzie zazwyczaj

jadaliśmy kolacje z uczniami hrabiego Carlo Calcagniego i z niektórymi moimi kolegami ze

szkoły filmowej. Spośród tych ostatnich najczęściej zachodził Lakis, inteligentny

i sympatyczny Grek, którego jedyną wadą były usypiające przemowy o niesprawiedliwości

społecznej. Na szczęście tenorom i sopranistkom niemal zawsze udawało się go uciszyć

fragmentami oper odśpiewywanymi na cały głos, co nikomu jednak nie zawadzało, nawet po

północy. Wprost przeciwnie, niektórzy zapóźnieni przechodnie przyłączali się do chóru,

w sąsiednich zaś budynkach otwierały się okna, żeby nagrodzić koncert oklaskami.

Podczas jednego z takich śpiewanych wieczorów Margarito dołączył do nas, cichut-

ko, na palcach, żeby nam nie przeszkadzać. Taszczył ze sobą sosnowy kufer, którego nie zdą-

żył odnieść do pensjonatu po zademonstrowaniu jego zawartości znanemu ze znacznych

wpływów w Świętej Kongregacji do Spraw Obrządku proboszczowi ze Świętego Jana na

Lateranie. Kątem oka zdołałem spostrzec, że postawił kufer pod odsuniętym na bok stołem

i usiadł, czekając, aż skończymy śpiewać. Jak zwykle około północy, gdy knajpka z wolna

pustoszała, połączyliśmy kilka stolików, by mogli przy nich zasiąść wspólnie i ci, co śpiewa-

li, i ci, co rozprawiali o kinie, i przyjaciele nas wszystkich. A wśród nich również Margari-

to Duarte, znany już w tym gronie jako milczący i smutny Kolumbijczyk, o którym nikt nic

nie wiedział. Zaintrygowany Lakis zapytał go, czy gra na wiolonczeli. Zamarłem, usłyszaw-

szy ten ewidentny i trudny do zatuszowania nietakt.

Równie zmieszany tenor też nie potrafił załagodzić kłopotliwej sytuacji. Jedynym,

który normalnie odebrał pytanie, był Margarito.

– To nie jest wiolonczela – powiedział. – To święta.

Położył skrzynię na stole, otworzył kłódkę i uniósł wieko. Fala osłupienia wstrząsnęła

restauracją. Inni klienci, kelnerzy, a na ostatek obsługa kuchenna w pokrwawionych fartu-

chach, zebrali się oniemiali, by podziwiać cud.

Niektórzy przeżegnali się. Jedna z kucharek uklękła, złożyła dłonie ogarnięta gorącz-

kowym drżeniem i zaczęła modlić się bezgłośnie.

Gdy już opadło początkowe poruszenie, wdaliśmy się we wrzaskliwą dyskusję na te-

mat niedostatku świętości w naszych czasach. Lakis, oczywiście, był najradykalniejszy. Je-

dynym wnioskiem z całej dyskusji był jego pomysł, by zrobić krytyczny film na temat świę-

tej.

– Jestem przekonany – powiedział – że stary Cesare nie pozwoliłby zmarnować takie-

go tematu.

Myślał o Cesare Zavattinim, naszym mistrzu od pomysłów filmowych i scenariuszy,

jednym z wielkich w historii kina i jedynym, który utrzymywał z nami bezpośrednie kon-

takty poza szkołą. Usiłował nauczyć nas nie tylko zawodu, ale i odmiennego sposobu patrze-

nia na życie. To była maszyna do wymyślania scenariuszy. Kipiał pomysłami, które przycho-

dziły mu do głowy niemal wbrew jego woli. I to w takim tempie, że zawsze potrzebował

kogoś, kto pomagałby mu je chwytać w locie, gdy głośno o nich myślał. Tyle że po ich spi-

saniu mijał mu cały zapał.

„Szkoda, że trzeba je będzie sfilmować”, mawiał. Sądził bowiem, że na ekranie stracą

dużo ze swej pierwotnej magii. Zapisywał pomysły na fiszkach, które układał według tema-

tów i przypinał do ścian, i miał ich już tyle, że obwieszona była nimi cała sypialnia.

W następną sobotę poszliśmy z Margarito Duarte odwiedzić Zavattiniego. Był tak

chciwy życia, że czekał już na nas w drzwiach swego domu przy ulicy Angela Merici, rozgo-

rączkowany pomysłem, o którym zdążyliśmy mu napomknąć przez telefon. Wbrew cechują-

cej go grzeczności nawet się z nami nie przywitał, tylko z miejsca poprowadził Margarita do

przygotowanego już stołu i sam otworzył kufer. Wówczas zdarzyło się coś, czego w ogóle

nie braliśmy pod uwagę. Zamiast oszaleć, jak można się było spodziewać, uległ swoistemu

paraliżowi umysłowemu.

– Ammazza! – jęknął przerażony.

Przez dwie, trzy minuty przyglądał się świętej w milczeniu, po czym sam przymknął

wieko i nic nie mówiąc, odprowadził Margarita do drzwi niczym dziecko, które stawia swoje

pierwsze kroki. Pożegnał się z nim, poklepując go po plecach. „Dziękuję, synu, bardzo dzię-

kuję – powiedział. – I niech Bóg cię wspiera w twojej walce”.

Zamknąwszy drzwi, odwrócił się do nas i ogłosił swój werdykt.

– To się nie nadaje na film – stwierdził. – Nikt by w to nie uwierzył.

Ta zaskakująca lekcja przez całą powrotną drogę tramwajem nie dawała nam spokoju.

Jeśli sam Zavattini mówi, że się nie nadaje, to nie ma co sobie głowy zawracać:

nie nadaje się i już. Piękna Maria czekała na nas jednak z pilną wiadomością, że

mamy stawić się u Zavattiniego jeszcze tego wieczoru, ale bez Margarita.

Trafiliśmy na jeden z jego błyskotliwych momentów.

Lakis przyprowadził jeszcze dwóch czy trzech kolegów ze szkoły, ale Zavattini,

otwierając drzwi, zdawał się ich w ogóle nie dostrzegać.

– Mam! – krzyknął. – To będzie bomba, pod warunkiem, że Margarito uczyni cud

i dziewczynka zmartwychwstanie.

– W filmie czy w życiu? – zapytałem.

Zbagatelizował pytanie. „Nie wygłupiaj się – powiedział. Ale natychmiast dostrzegli-

śmy w jego oczach błysk pomysłu nie do odrzucenia. – No, chyba że potrafi ją wskrzesić

naprawdę”, rzekł i całkiem poważnie dodał:

– Powinien spróbować.

Ale była to jedynie chwilowa pokusa przed podjęciem właściwego wątku. Zaczął cho-

dzić po mieszkaniu jak szczęśliwy wariat, wymachując rękami i wrzaskliwie opowiadając

film. Słuchaliśmy go oniemiali, ulegając wrażeniu, że widzimy obrazy jak połyskujące ptaki,

które pierzchały całymi stadami i fruwały oszalałe po całym domu.

– Pewnej nocy – mówił – kiedy zmarło już ze dwudziestu papieży, którzy go nie przy-

jęli, Margarito wraca do domu, sterany i stary, otwiera kufer, głaszcze zmarłą dziewczynkę

po policzku i mówi do niej z największą na świecie czułością: „Przez miłość twego ojca,

córeczko:

wstań i idź”.

Przypatrzył się nam i dokończył z triumfalnym gestem:

– I dziewczynka wstaje!

Czekał na jakąś reakcję z naszej strony. Ale byliśmy tak zaskoczeni, że zabrakło nam

słów. Prócz Lakisa, Greka, który uniósł palec, jak w szkole, żeby poprosić o głos.

– Mój problem polega na tym, że nie wierzę w to – powiedział i widząc nasze zdzi-

wienie, zwrócił się bezpośrednio do Zavattiniego: – Przepraszam, mistrzu, ale nie wierzę.

W tym momencie to Zavattini osłupiał.

– A dlaczego?

– A bo ja wiem – odparł strapiony Lakis. – Bo tak nie może być.

– Ammazza! – wrzasnął wówczas mistrz tak donośnie, że pewnie słychać go było

w całej dzielnicy. – Najbardziej wkurwia mnie u stalinistów właśnie to, że nie wierzą

w rzeczywistość.

Przez następne piętnaście lat, jak sam mi opowiedział, Margarito nosił świętą do Ca-

stelgandolfo, na wszelki wypadek, gdyby nadarzyła się okazja pokazania jej. Podczas jednej

z audiencji dla około dwustu pielgrzymów z Ameryki Łacińskiej, ze wszystkich stron popy-

chany i trącany łokciami, zdołał opowiedzieć swoją historię życzliwemu Janowi XXIII. Ale

nie mógł pokazać mu dziewczynki, bo w ramach środków ostrożności przed zamachem mu-

siał ją zostawić przy wejściu obok tobołków innych pielgrzymów. Papież wysłuchał go

z największą uwagą, na jaką mógł sobie pośród tłumów pozwolić, i poklepał po policzku

gestem otuchy.

– Bravo, figlio mio – powiedział mu. – Bóg wynagrodzi twoją wytrwałość.

Mimo to naprawdę poczuł się blisko spełnienia swoich marzeń podczas krótkotrwałe-

go pontyfikatu uśmiechniętego Albino Lucianiego. Jeden z krewnych Margarita, będąc pod

wrażeniem jego historii, przyrzekł mu swoje wstawiennictwo. Nikt nie przywiązywał do tego

większej wagi. Ale w dwa dni później, podczas obiadu, ktoś zapukał do drzwi pensjonatu

z pilną i krótką wiadomością dla Margarita: nie powinien ruszać się z Rzymu, bo przed

czwartkiem zostanie wezwany przez Watykan na prywatną audiencję.

Nigdy nie zostało wyjaśnione, czy był to żart. Margarito uważał, że nie, i czekał

w stanie pełnej gotowości. Nie wychodził z domu. Kiedy musiał korzystać z łazienki, ogła-

szał to wszem i wobec: „Idę do łazienki”. Piękna Maria, wciąż tryskająca humorem

w brzasku młodej jeszcze starości, wybuchała swym śmiechem wolnej kobiety.

– Wiemy, wiemy, Margarito – krzyczała – to na wypadek, gdyby cię papież wezwał.

Następnego tygodnia, na dwa dni przed zapowiedzianym telefonem, Margarito omal

nie zemdlał, ujrzawszy w gazecie wsuniętej pod drzwi tytuł: Morto il Papa.

Przez ułamek sekundy łudził się, że to przestarzała gazeta, którą przyniesiono przez

pomyłkę, bo niełatwo było uwierzyć, by papieże umierali co miesiąc. Ale tak rzeczywiście

było: uśmiechnięty Albino Luciani, wybrany trzydzieści trzy dni wcześniej, zmarł nad ranem

w swoim łóżku.

Znalazłem się ponownie w Rzymie dwadzieścia dwa lata później i gdyby nie przy-

padkowe spotkanie, być może nie pomyślałbym nawet o poznanym kiedyś Margaricie Duar-

te. Byłem zbyt przygnębiony zniszczeniami dokonanymi przez czas, żeby o kimkolwiek my-

śleć. Bezustannie siąpiła niedorzeczna mżawka jak ciepławy rosół, diamentowe światło

z innych czasów zmętniało, a miejsca, moje miejsca, którymi karmiłem melancholijne

wspomnienia, były całkowicie odmienione i obce. Budynek pensjonatu stał nietknięty, ale

nikt w nim nigdy nie słyszał o Pięknej Marii. Nikt nie odpowiadał pod sześcioma numerami

telefonów, które tenor Ribero Silva przesyłał mi przez te wszystkie lata. Podczas obiadu

z nowymi ludźmi kina wspomniałem mojego mistrza i nagła cisza zatrzepotała nad stołem,

dopóki ktoś nie odważył się wreszcie odezwać:

– Zavattini? Mal sentito.

I tak było: nikt o nim nie słyszał. Drzewa Villa Borghese stargał deszcz, galoppatoio

smutnych księżniczek zostało zżarte przez bezkwietne zarośla, a miejsce niegdysiejszych

piękności zajęli atletyczni hermafrodyci przebrani za hiszpańskie kokietki. Jedynym żyjącym

egzemplarzem fauny na wymarciu był stary, chorujący na świerzb i zakatarzony lew na swo-

jej wysepce otoczonej opadającymi wodami. Nikt nie śpiewał i nie umierał z miłości

w plastikowych knajpkach na placu Hiszpańskim.

Bo Rzym naszych nostalgii był już kolejnym antycznym Rzymem wewnątrz antycz-

nego Rzymu Cezarów. Nagle na jednej z uliczek Trastevere stanąłem jak wryty, gdy doszedł

mnie głos, który równie dobrze mógł dochodzić z zaświatów:

– Cześć, poeto!

To był on, stary i zmęczony. Zmarło pięciu papieży, Wieczne Miasto zdradzało

pierwsze oznaki upadku, a on wciąż czekał. „Naczekałem się już tyle, że pewnie już mi nie-

wiele brakuje – powiedział, żegnając się po prawie czterech godzinach wspomnień. – To już

tylko kwestia miesięcy”. Odszedł środkiem ulicy, powłócząc nogami, w swych wojskowych

butach, w spłowiałej czapce starego rzymianina, nie zważając na kałuże po deszczu,

w których światło zaczynało już butwieć. I nie miałem już najmniejszych wątpliwości, o ile

je kiedykolwiek miałem, że to właśnie on jest świętym. Nie uświadamiając sobie tego, po-

święcając wszystko dla nietkniętego rozkładem ciała swojej córki, już od dwudziestu dwóch

lat walczył za życia o słuszną sprawę własnej kanonizacji.

Sierpień 1981

Samolot śpiącej królewny

Była piękna, wiotka, o delikatnej skórze barwy świeżo upieczonego chleba,

o migdałowych oczach i gładkich, czarnych, opadających na plecy włosach, i otaczała ją

aura zamierzchłej przeszłości, która mogła być rodem tak z Indonezji, jak i z Andów. Ubra-

na była z subtelnym smakiem: kurtka z rysia, lekka kwiecista bluzka z naturalnego jedwa-

biu, spodnie z surowego lnu i płaskie pantofle w kolorze bugenwilli. „W życiu nie widzia-

łem piękniejszej kobiety”, pomyślałem, ujrzawszy, jak idzie, stawiając ciche, długie kroki

lwicy, podczas gdy ja stałem na paryskim lotnisku Charles de Gaulle w kolejce do odprawy

na samolot do Nowego Jorku. Było to zjawisko nadprzyrodzone i krótkotrwałe, bo dziew-

czyna natychmiast zniknęła w tłumie wypełniającym halę.

Była dziewiąta rano. Śnieg padał nieustannie od ubiegłej nocy i jazda po mieście była

trudniejsza niż zazwyczaj, jeszcze gorsza na autostradzie, na której poboczach stały cięża-

rówki i próbujące wydostać się z zasp samochody.

Za to w hali portu lotniczego życie nadal tętniło wiosną.

Stałem w kolejce do odprawy za wiekową Holenderką, która przez niemal godzinę

wykłócała się o wagę swych jedenastu walizek. Zaczynałem już mieć tego dosyć, kiedy mi-

gnęło owo przelotne zjawisko, na którego widok zaparło mi dech w piersiach, i to tak, że

nawet nie wiedziałem, czym skończyła się kłótnia o bagaż, i dopiero hostessa sprowadziła

mnie na ziemię, strofując za gapiostwo. Chcąc ją udobruchać, zapytałem, czy wierzy

w miłość od pierwszego wejrzenia. „Jasne, że wierzę – odpowiedziała. – Inne są niemożli-

we”. Wpatrzona przez cały czas w komputerowy monitor zapytała, jakie miejsce wolę: dla

palących czy dla niepalących.

– Wszystko mi jedno – odpowiedziałem szczerze – byle nie obok tych jedenastu wali-

zek.

W podzięce przybrała swój profesjonalny uśmiech i nie odrywając wzroku od fosfo-

ryzującego ekranu, oznajmiła:

– Proszę wybrać jeden z następujących numerów: trzy, cztery lub siedem.

– Cztery.

W jej uśmiechu rozbłysła iskierka triumfu.

– Piętnaście lat tu pracuję – stwierdziła – i pan pierwszy nie wybrał siódemki.

Zaznaczyła numer miejsca na karcie pokładowej i oddała mi ją z resztą dokumentów,

patrząc na mnie po raz pierwszy swymi oczami koloru winogron, które przez czas jakiś, do-

póki nie ujrzałem ponownie pięknej królewny, były dla mnie pokrzepiającą namiastką.

I dopiero wtedy poinformowała mnie, że lotnisko właśnie zamknięto, a wszystkie loty

wstrzymano.

– Na jak długo?

– Bóg raczy wiedzieć – odpowiedziała z uśmiechem.

– W radiu powiedziano rano, że będzie to największa śnieżyca w tym roku.

Pomyliła się: była to śnieżyca stulecia. Ale w poczekalni dla pasażerów pierwszej

klasy wiosna była tak rzeczywista, że nawet w wazonach kwitły najprawdziwsze róże, a i

pobrzmiewająca jak z puszki muzyka stała się tak wzniosła i kojąca, jak chcieli tego jej

twórcy. Nagle przyszło mi na myśl, że jest to odpowiednie schronienie dla królewny, zaczą-

łem więc jej szukać w innych salach, zaskoczony własną śmiałością. Niestety, wśród pasaże-

rów dominowali mężczyźni z tego świata, którzy czytali gazety po angielsku, podczas gdy

ich żony myślały o innych mężczyznach, przypatrując się przez panoramiczne szyby mar-

twym samolotom w śniegu, lodowym budowlom, rozległym polom Roissy spustoszonym

przez lwy. Po dwunastej nigdzie już nie było wolnego miejsca, a upał stał się tak nieznośny,

że uciekłem, by zaczerpnąć świeżego powietrza.

Na zewnątrz działy się przejmujące sceny. Pasażerowie ze wszystkich stron świata

wypełniali poczekalnie do ostatniego miejsca, zalegali duszne korytarze, nawet schody, ko-

czując na podłodze ze swymi zwierzętami, dziećmi i bagażami. Połączenia z miastem rów-

nież zostały przerwane, a pałac z przezroczystego plastiku wyglądał teraz jak ogromna ko-

smiczna kapsuła miotana przez burzę. Nie mogłem powstrzymać się od myśli, że gdzieś, po-

śród tych potulnych hord, przebywa również piękna królewna, i to marzenie dodało mi sił do

czekania.

Do obiadu zdążyliśmy w pełni nabrać świadomości rozbitków. Niekończące się tłumy

ciągnęły do siedmiu restauracji, kawiarni, przepełnionych barów i po niespełna trzech godzi-

nach trzeba było je wszystkie zamknąć, bo nie zostało już nic do jedzenia ani do picia. Dzieci,

a przez chwilę wydawało się, że są tu wszystkie dzieci z całego świata, rozpłakały się jedno-

cześnie i nad tłumem zaczęła unosić się woń stada. Nastał czas instynktów. Jedynym poży-

wieniem, jakie udało mi się wywalczyć w napierającym tłumie, były dwa ostatnie kubki lo-

dów śmietankowych ze sklepu dla dzieci. Jadłem je powoli przy barze, podczas gdy kelnerzy

ustawiali na stołach zwalniane przez klientów krzesła, a ja gapiłem się na swoje własne odbi-

cie w głębi lustra, z ostatnim kartonowym kubkiem i z ostatnią plastikową łyżeczką,

i marzyłem o pięknej królewnie.

Odlot samolotu do Nowego Jorku, przewidziany na jedenastą, nastąpił dopiero

o ósmej wieczorem. Kiedy udało mi się wreszcie dostać na pokład, pasażerowie pierwszej

klasy siedzieli już w swoich fotelach i stewardesa zaprowadziła mnie na moje miejsce. Dech

mi zaparło. Na sąsiednim siedzeniu, przy okienku, królewna obejmowała w posiadanie swoje

terytorium z wprawą wytrawnych podróżników.

„Gdybym kiedykolwiek o tym napisał, nikt by mi nie uwierzył”, pomyślałem. Ledwie

zdołałem wydukać półgębkiem jakieś słowa powitania, które puściła mimo uszu.

Rozlokowała się, jakby zamierzała tu mieszkać wiele lat, układając wszystko według

ustalonego porządku i na sobie właściwym miejscu, dopóki cała jej przestrzeń nie została

zagospodarowana równie praktycznie jak idealny dom, gdzie wszystko jest w zasięgu ręki.

W trakcie wykonywania przez nią owych czynności steward przyniósł nam powitalnego

szampana. Już miałem jej podać kieliszek, ale zdążyłem powstrzymać się w ostatniej chwili.

Chciała tylko szklankę wody, poza tym poprosiła stewarda, najpierw

w niezrozumiałej francuszczyźnie, następnie w nieco przystępniejszym angielskim, by pod

żadnym pozorem nie budzono jej podczas trwania całego lotu. W jej niskim i obojętnym

głosie pobrzmiewał jakiś orientalny smutek.

Kiedy przyniesiono jej wodę, postawiła na kolanach neseser z miedzianymi obiciami

na rogach, takimi jakie miały kufry naszych babć, otworzyła go i z puzderka pełnego różno-

kolorowych pastylek wyjęła dwie złote tabletki. Wszystkie jej ruchy były przemyślane

i oszczędne, jakby od dnia narodzin nie istniało dla niej nic nieprzewidzianego. Na koniec

zasłoniła okienko, rozłożyła maksymalnie fotel, nie zdejmując pantofli okryła się kocem do

pasa, nałożyła na oczy maseczkę do spania, a potem, odwracając się do mnie plecami, ułoży-

ła się na fotelu bokiem i zasnęła kamiennym snem, nie wydając ani jednego westchnienia, nie

poruszywszy się ani razu przez osiem trwających całą wieczność godzin (nie licząc dwunastu

minut) lotu do Nowego Jorku.

Intensywna była to podróż. Zawsze wierzyłem, że w naturze nie ma nic piękniejszego

od pięknej kobiety, nie mogłem więc ani przez chwilę wyzwolić się spod uroku owej baśnio-

wej istoty śpiącej u mego boku. Steward zniknął natychmiast po starcie i zastąpiła go karte-

zjańska stewardesa, która usiłowała zbudzić królewnę, by wręczyć jej kosmetyczkę

i słuchawki do słuchania muzyki. Powtórzyłem jej życzenie królewny przekazane stewardo-

wi, ale stewardesa uparła się, że z ust samej zainteresowanej musi usłyszeć, że ta nie życzy

sobie również kolacji. Musiał interweniować główny steward, co i tak nie ustrzegło mnie

przed reprymendą ze strony stewardesy, wzburzonej tym, że piękna królewna nie powiesiła

sobie na szyi kartonika z napisem, żeby jej nie budzić.

Zjadłem kolację w osamotnieniu, bezgłośnie mówiąc do siebie to wszystko, co po-

wiedziałbym jej, gdyby nie spała. Sen królewny był tak mocny, że w pewnej chwili ogarnął

mnie niepokój, czy zażyte przez nią proszki nie były tabletkami nasennymi, ale śmiertelną

trucizną. Przed każdym łykiem unosiłem kieliszek i wznosiłem toast:

– Twoje zdrowie, królewno.

Po kolacji wygaszono światła, wyświetlono film dla nikogo i oboje zostaliśmy sami

w półmroku świata. Śnieżyca stulecia była już za nami, nad Atlantykiem rozpościerała się

ogromna i przejrzysta noc, a samolot wydawał się tkwić nieruchomo wśród gwiazd. Wów-

czas przyjrzałem jej się dokładnie i tak wpatrywałem się w nią przez kilka godzin, ale jedy-

nymi oznakami życia, jakie zdołałem w niej dostrzec, były cienie snów przesuwające się po

jej czole jak chmury po wodzie. Na szyi miała łańcuszek tak delikatny, iż ledwo dostrzegalny

na złotej skórze, nie przekłute, cudowne uszy, różowe paznokcie świadczące o dobrym

zdrowiu i obrączkę na lewej dłoni. Biorąc pod uwagę, że nie wyglądała na osobę, która mia-

łaby ukończone dwadzieścia lat, pocieszyłem się myślą, że nie jest to obrączka ślubna, lecz

wspomnienie po jakimś przelotnym narzeczeństwie. „Wiedzieć, że śpisz tak pewna

i bezpieczna, wierny nurt opuszczenia, czysta linia, tak blisko moich ramion spętanych”, po-

wtórzyłem sobie, niesiony grzbietem pienistej fali szampana, mistrzowski sonet Gerarda Die-

go. Następnie rozłożyłem fotel do wysokości jej fotela i leżeliśmy o wiele bliżej siebie niż

w małżeńskim łożu. Jej oddech spowijała ta sama aura, co i głos, skóra zaś wydawała deli-

katną woń, która nie mogła być niczym innym jak tylko zapachem jej własnej urody. To było

niewiarygodne: wiosną ubiegłego roku przeczytałem przepiękną powieść Yasunari Kawabaty

o starcach z mieszczańskiego Kioto, którzy płacili ogromne pieniądze tylko za możliwość

przyglądania się przez całą noc najpiękniejszym, nagim i oszołomionym narkotykami dziew-

czętom, leżąc obok nich, w tym samym łóżku, i konając z miłości.

Nie mogli dziewcząt ani obudzić, ani dotknąć, i nawet tego nie próbowali, bo istota

rozkoszy polegała wyłącznie na przypatrywaniu się, jak śpią. Tej nocy, czuwając nad snem

królewny, nie tylko pojąłem owo starcze wyrafinowanie, ale i samemu go w pełni doświad-

czyłem.

„Nikt by nie uwierzył – powiedziałem sobie, unosząc się szampańską pychą. – Ja,

właśnie ja, w roli japońskiego staruszka”. Zdaje się, że spałem parę godzin, pokonany przez

musujący trunek i nieme błyski filmu, i obudziłem się z pękającą głową. Poszedłem do ła-

zienki. Dwa rzędy dalej spało babsko od jedenastu walizek, obrzydliwie rozwalone na fotelu.

Wyglądała jak trup porzucony na polu bitwy. Na podłodze, w samym środku przejścia, leżały

jej okulary do czytania obok naszyjnika z kolorowych paciorków i przez chwilę delektowa-

łem się nikczemną radością, że ich nie podniosłem.

Gdy pozbyłem się nadmiaru szampana, zaskoczyło mnie własne odbicie w lustrze,

brzydkie i podłe, i zdziwiłem się straszliwymi skutkami spustoszeń miłosnych.

Samolot nagle zaczął gwałtownie opadać, pilot wyrównał maszynę, na ile tylko mógł,

i kontynuował lot kangurowymi skokami. Zapaliły się napisy nakazujące zajęcie miejsc. Na-

tychmiast ruszyłem z nadzieją, że co jak co, ale boskie turbulencje są w stanie obudzić kró-

lewnę i przerażenie każe jej schronić się w mych ramionach. Spiesząc się, omal nie zadepta-

łem okularów Holenderki, a uczyniłbym to z radością. Ale zawróciłem, podniosłem je

i położyłem na jej brzuchu pełen niespodziewanej wdzięczności za to, że nie wybrała przede

mną miejsca numer cztery.

Sen królewny był nie do pokonania. Kiedy lot zaczął przebiegać już nieco spokojniej,

musiałem powstrzymać się, żeby nią nie potrząsnąć pod byle pretekstem, bo w ostatniej go-

dzinie podróży pragnąłem jedynie ujrzeć ją, choćby i wściekłą, ale przebudzoną, byle odzy-

skać wolność i, być może, młodość. Ale nie byłem w stanie tego zrobić. „Cholera jasna –

skląłem samego siebie z bezbrzeżną pogardą. – Dlaczego nie urodziłem się pod znakiem By-

ka!”. Obudziła się sama, bez niczyjej pomocy, w tej samej chwili, w której zapaliły się napi-

sy informujące o lądowaniu, i była tak piękna i pełna życia, jakby spała wśród róż. Dopiero

wtedy uświadomiłem sobie, że pasażerowie zajmujący sąsiednie fotele nie mówią sobie

„dzień dobry” po przebudzeniu – jak stare małżeństwa.

Królewna też nic nie powiedziała. Zdjęła maseczkę, otworzyła promienne oczy, wy-

prostowała fotel, odrzuciła koc, potrząsnęła włosami, które ułożyły się pod własnym cięża-

rem, ponownie postawiła neseser na kolanach i przystąpiła do szybkiego i dyskretnego maki-

jażu, co w zupełności jej wystarczyło, by aż do chwili otwarcia luku ani razu nie spojrzeć

w moją stronę. Wówczas założyła kurtkę z rysia i niemal przeszła po mnie, przepraszając

konwencjonalnie w najczystszej hiszpańszczyźnie obu Ameryk, i odeszła bez słowa poże-

gnania, nawet bez słowa podzięki za to wszystko, co uczyniłem dla naszej szczęśliwej nocy,

i zniknęła aż po dziś dzień w nowojorskiej Amazonii.

Czerwiec 1982

Śnię na zamówienie

O dziewiątej rano, gdy jedliśmy śniadanie na tarasie hawańskiego hotelu „Riviera”,

ogromna fala, uderzywszy z potworną siłą, uniosła w rozsłonecznione powietrze szereg

przejeżdżających nadmorskim bulwarem lub parkujących na chodniku samochodów, wbijając

jeden z nich w skrzydło hotelu. Huk podobny eksplozji dynamitu rozbił w proch witraż

w holu i wywołał panikę, która ogarnęła dwadzieścia pięter hotelu. Licznie zgromadzonych

w poczekalni turystów uniosło razem z meblami, a niektórzy z nich zostali ranieni odłam-

kami szkła. Uderzenie było niesamowite, bo hotel oddzielony jest od morza szeroką dwukie-

runkową aleją, fala musiała więc nad nią przelecieć i miała jeszcze dość siły, żeby doszczęt-

nie rozbić witraż.

Radośni ochotnicy kubańscy z pomocą strażaków w niecałe sześć godzin usunęli

zniszczenia, zamknęli drzwi od strony morza, uruchomili inne wejście i wszystko wróciło do

normy. Rano nikt się nie zajął samochodem wbitym w ścianę, zakładając z góry, że to jeden

z tych, które parkowały na chodniku. Kiedy jednak dźwig wydobył go z wyrwy, we wraku

odkryto zwłoki kobiety, przypięte pasami do siedzenia kierowcy. Uderzenie było tak silne, że

zmiażdżyło jej wszystkie kości. Twarz miała zniekształconą, poszarpane buty, ubranie

w strzępach, a na palcu złoty pierścionek w kształcie węża z oczyma ze szmaragdów. Poli-

cja ustaliła, że była to gospodyni w rezydencji nowo mianowanego ambasadora Portugalii.

Istotnie, przybyła do Hawany z ambasadorem i jego żoną piętnaście dni wcześniej i tego

dnia rano wyjechała na targ nowym samochodem. Kiedy czytałem w gazetach informacje

o wypadku, jej nazwisko nic mi nie powiedziało, ale zaintrygował mnie ów pierścionek

w kształcie węża ze szmaragdowymi oczami. Nie mogłem ustalić, na którym palcu go nosiła.

A była to zasadnicza dla mnie informacja, bo żywiłem obawę, że ofiarą mogła być

niezapomniana kobieta, której prawdziwego nazwiska nigdy nie poznałem, a która nosiła

identyczny pierścionek na palcu wskazującym prawej dłoni, co w tamtych czasach było

czymś jeszcze bardziej osobliwym. Poznałem ją trzydzieści cztery lata wcześniej w Wiedniu,

gdy w knajpie latynoamerykańskich studentów jadłem kiełbaski z gotowanymi ziemniakami,

popijając beczkowym piwem. Przybyłem owego dnia rano z Rzymu i wciąż pamiętam wra-

żenie, jakie zrobił na mnie jej wspaniały biust sopranistki, wyleniałe lisie ogony na kołnierzu

palta i ów egipski pierścionek w kształcie węża.

Wnosząc z jej rudymentarnej hiszpańszczyzny, jaką mówiła, nie zaczerpując powie-

trza i z chropawym akcentem, pomyślałem, że w tej długiej drewnianej sali gospody jest

jedyną Austriaczką. Ale nie, urodziła się w Kolumbii, a wyjechała do Austrii w okresie

międzywojennym jako bardzo młoda dziewczyna, by studiować tu muzykę i śpiew. Teraz

miała mniej więcej trzydzieści lat, i to źle znoszonych, bo chyba nigdy nie grzeszyła urodą

i zaczęła się przedwcześnie starzeć. Była za to przeuroczym człowiekiem. I zarazem osobą

wzbudzającą największy lęk.

Wiedeń był jeszcze dawnym cesarskim miastem, które dzięki swemu położeniu mię-

dzy dwoma wrogimi światami powstałymi po drugiej wojnie światowej stało się rajem dla

czarnego rynku i światowego szpiegostwa. Nie mógłbym sobie wyobrazić lepszego miejsca

dla mojej rodaczki – emigrantki, która nie przestała stołować się w studenckiej tawernie na

rogu tylko przez wierność swojemu pochodzeniu, miała bowiem dość środków, by kupić ją

całą za gotówkę, razem ze wszystkimi stołownikami. Nigdy nie podała swego prawdziwego

nazwiska, zawsze znaliśmy ją pod germańskim łamańcem, jaki dla niej wymyślili latynoscy

studenci w Wiedniu: Frau Frida. Ledwie mi ją przedstawiono, a ja już pozwoliłem sobie na

szczęśliwą impertynencję, pytając, jak udało jej się zapuścić korzenie w świecie tak odmien-

nym i tak odległym od jej wietrznych skał Quindi’o, ona zaś odpowiedziała jakby nigdy nic:

– Śnię na zamówienie.

Był to rzeczywiście jej jedyny zawód. Urodziła się jako trzecie dziecko

w wielodzietnej, bo liczącej jedenaścioro potomstwa, rodzinie zamożnego sklepikarza

w starym Caldas i od czasu, gdy nauczyła się mówić, zaprowadziła w domu miły zwyczaj

opowiadania sobie snów na czczo, przed śniadaniem, a więc w porze, kiedy w najczystszym

stanie zachowują swoje wróżbiarskie właściwości. Gdy miała siedem lat, przyśniło jej się, że

jeden z braci został porwany przez potok. Matka z czystych przesądów religijnych zakazała

synowi jego ulubionej zabawy, czyli kąpieli w górskim strumieniu. Ale Frau Frida posiadała

już własny system przepowiedni.

– Ten sen wcale nie znaczy – powiedziała – że się utopi, ale że nie powinien jeść sło-

dyczy.

Już sama interpretacja snu wydawała się nikczemnością wobec pięcioletniego brzdąca,

który nie wyobrażał sobie życia bez swoich niedzielnych łakoci. Matka, całkowicie już pewna

wróżbiarskich umiejętności córki, kazała surowo przestrzegać ostrzeżenia. Ale dzieciak, ko-

rzystając z chwili jej nieuwagi, dorwał się po kryjomu do landrynki, zakrztusił się i już nie

udało się go uratować.

Frau Frida nie przypuszczała, że może zawodowo wykorzystać swoje umiejętności,

dopóki życie w czasie srogich wiedeńskich zim nie przyłożyło jej noża do gardła. Wtedy to,

szukając pracy, zapukała do drzwi pierwszego domu, w którym z przyjemnością by za-

mieszkała, a na pytanie, co potrafi robić, odpowiedziała zgodnie z prawdą: „Śnię”.

Wystarczyło jej złożyć pani domu kilka słów wyjaśnienia, żeby ją przyjęto za skromne

co prawda, bo ledwie wystarczające na drobne wydatki wynagrodzenie, ale i za przyzwoity

pokój i trzy posiłki dziennie. A przede wszystkim śniadanie, kiedy to cała rodzina siadała do

stołu, by poznać najbliższą przyszłość każdego z jej członków: ojca, wytwornego rentiera;

matki, kobiety wesołej i namiętnej wielbicielki romantycznej muzyki kameralnej; i dwojga

dzieciaków, z których jedno miało jedenaście, a drugie dziewięć lat. Wszyscy byli religijni,

a tym samym podatni na archaiczne przesądy, przyjęli więc Frau Fridę z zachwytem, wyma-

gając od niej jedynie codziennego odczytywania losów rodziny na podstawie snów.

Dobrze sobie z tym radziła, szczególnie w okresie wojny, kiedy rzeczywistość była

o wiele bardziej ponura od sennych koszmarów. Tylko ona potrafiła powiedzieć podczas

śniadania, co kto powinien robić danego dnia i jak to powinien robić, do tego stopnia, iż jej

przepowiednie urosły z czasem do rangi jedynego autorytetu w domu.

Jej władza nad rodziną stała się absolutna: najcichszego bodaj westchnienia nie można

było wydać bez jej przyzwolenia. Właśnie w czasie mojego pobytu w Wiedniu zmarł pan

domu, który zachował się z dużą elegancją, zapisując jej część swych rentierskich dochodów,

pod jednym wszak warunkiem: że nadal będzie śnić dla rodziny aż do końca jej snów.

W oczekiwaniu na pieniądze, które nigdy nie nadeszły, spędziłem w Wiedniu ponad

miesiąc, dzieląc niedostatki studentów. Nieprzewidziane i szczodre wizyty Frau Fridy

w tawernie przynosiły świąteczną odmianę w naszym ubogim jadłospisie. Podczas jednego

z owych wieczorów, w pełnej euforii piwnej, nachyliła się i z przekonaniem, które nakazy-

wało bezzwłoczne działanie, szepnęła mi do ucha:

– Przyszłam tylko po to, żeby ci powiedzieć, że w nocy mi się śniłeś – powiedziała

mi. – Musisz natychmiast wyjechać i przez następnych pięć lat nie wolno ci wracać do

Wiednia.

Jej pewność była tak prawdziwa, że tej samej nocy wsadziła mnie do ostatniego po-

ciągu do Rzymu. Ja ze swej strony do tego stopnia uległem jej sugestiom, że od tamtej pory

uważam się za jedyną osobę ocalałą z katastrofy, której nie dane mi było przeżyć. Do tej pory

nie wróciłem do Wiednia.

Przed katastrofą w Hawanie spotkałem Frau Fridę w Barcelonie, w okolicznościach

tak nieoczekiwanych i przypadkowych, iż rzecz cała wydała mi się bardzo tajemnicza. Zda-

rzyło się to w dniu, kiedy Pablo Neruda stanął na hiszpańskiej ziemi po raz pierwszy od woj-

ny domowej, korzystając z krótkiego postoju statku, którym wypłynął w spokojny rejs do

Valparaiso. Spędził z nami całe przedpołudnie, polując po antykwariatach na grubego zwie-

rza, i w „Porterze” kupił jakąś starą i poszarzałą, pozbawioną okładek książkę, za którą za-

płacił kwotę równoważną pewnie jego dwumiesięcznej pensji konsula w Rangunie. Poruszał

się między ludźmi jak kulawy słoń, okazując dziecięcą ciekawość wobec wewnętrznych me-

chanizmów każdej rzeczy, bo świat wydawał mu się ogromną zabawką wprawianą w ruch

pociągnięciem sznurka, dzięki czemu wymyślano życie.

Nie znałem nikogo, kto by bardziej odpowiadał naszemu wizerunkowi renesansowego

papieża: obżartucha i konesera. Nawet wbrew własnej woli to on zawsze pełnił rolę gospoda-

rza przy stole. Matilde, jego żona, zakładała mu śliniak, który bardziej pasował do zakładu

fryzjerskiego niż do sali restauracyjnej, ale był to jedyny sposób zapobiegający błotnej kąpieli

w sosach. Ów dzień w „Carvalleiras” był typowy. Neruda zjadł trzy całe langusty, ćwiartu-

jąc je z maestrią godną chirurga, nieustannie zarazem pożerając wzrokiem zawartość talerzy

pozostałych współbiesiadników, kosztując po trochu wszystkiego z każdego talerza i tak się

tym delektując, iż łakomstwo natychmiast się udzielało: małże z Galicii, pąkle z Morza Kan-

tabryjskiego, wielkie krewetki z Alicante, espardenyas z Costa Brava. Podczas jedzenia, jak

Francuzi, mówił jedynie o innych kulinarnych delicjach, a szczególnie o prehistorycznych

owocach morza z Chile, które zachowywał w sercu. Nagle przerwał jedzenie, nastawił swoje

homarze czułki i powiedział mi cichutko:

– Ktoś za mną stoi i nie spuszcza ze mnie oka.

Spojrzałem mu przez ramię i rzeczywiście. Za jego plecami, trzy stoliki dalej, kobieta

w staromodnym, filcowym kapeluszu i fioletowym szaliku powoli przeżuwała z oczami

śmiało utkwionymi w Nerudzie. Natychmiast ją rozpoznałem. Postarzała się, przytyła, ale to

była ona, z wężowym pierścionkiem na wskazującym palcu.

Płynęła z Neapolu tym samym statkiem co państwo Neruda, ale nie spotkali się na

pokładzie. Zaprosiliśmy ją do naszego stołu na kawę i chcąc zadziwić poetę, nakłoniłem ją,

by opowiedziała o swoich snach. Nie wyraził najmniejszego zainteresowania tematem, już na

początku zastrzegł się bowiem, że nie wierzy w żadne przepowiednie na podstawie snów.

– Tylko poezja jest jasnowidząca – powiedział.

Po obiedzie, w czasie nieodzownego spaceru po Ramblas, specjalnie zostałem z tyłu

z Frau Fridą, by poza zasięgiem niepowołanych uszu odświeżyć wspólne wspomnienia.

Opowiedziała mi, że sprzedała swoje austriackie posiadłości i zamieszkała w Porto,

w Portugalii, w domu będącym według jej opisu fałszywym zamkiem na wzgórzu,

z którego widać było cały ocean aż po Amerykę. Choć nawet o tym nie wspomniała, z jej

słów jasno wynikało, że od snu do snu w końcu przejęła całą fortunę swych nieocenionych

pryncypałów z Wiednia. Nie zdziwiło mnie to jednak, bo zawsze sądziłem, że jej sny są tylko

cwanym sposobem na życie. I powiedziałem jej to.

Zaniosła się swym zaraźliwym śmiechem. „Jesteś jak zawsze bezczelny”, odrzekła mi.

I nie powiedziała nic więcej, bo reszta grupy zatrzymała się, by poczekać, aż Neruda dogada

się w chilijskim żargonie z papugami z Rambli Ptaków. Kiedy wróciliśmy do rozmowy,

Frau Frida zmieniła temat.

– A tak przy okazji – powiedziała. – Możesz już wrócić do Wiednia.

Dopiero wtedy zdałem sobie sprawę, że od naszego poznania minęło już trzynaście

lat.

– Nawet gdyby twoje sny były nieprawdziwe, nigdy tam nie wrócę – odparłem. – Na

wszelki wypadek.

O trzeciej pożegnaliśmy się z nią, by odprowadzić Nerudę na jego świętą sjestę. Prze-

spał ją w naszym domu po przeróżnych, uroczystych przygotowaniach, które w pewnym

stopniu przypominały japoński rytuał parzenia herbaty. Trzeba było otworzyć jedne okna,

a inne zamknąć, by uzyskać odpowiednią temperaturę, właściwy rodzaj światła

z właściwego kierunku i absolutną ciszę.

Neruda zasnął natychmiast i obudził się po dziesięciu minutach, jak to robią dzieci,

w najmniej przez nas spodziewanym momencie. Pojawił się w pokoju wypoczęty,

z monogramem z poduszki odgniecionym na policzku.

– Śniła mi się ta kobieta, co śni – powiedział.

Matilde chciała, żeby jej opowiedział sen.

– Śniło mi się, że się jej śniłem – powiedział.

– To z Borgesa – stwierdziłem.

Popatrzył na mnie rozczarowany.

– Już to napisał?

– Nawet jeśli nie napisał, to kiedyś napisze – odpowiedziałem mu. – To będzie jeden

z jego labiryntów.

Natychmiast po wejściu na pokład, o szóstej po południu, Neruda pożegnał się

z nami, usiadł przy odosobnionym stoliku i zaczął pisać potoczyste strofy wiecznym piórem

z zielonym atramentem, którym zwykle rysował kwiaty, ryby i ptaki na dedykacjach do swo-

ich książek.

Po pierwszym sygnale syren okrętowych ruszyliśmy na poszukiwanie Frau Fridy

i kiedy już zamierzaliśmy odejść bez pożegnania, odnaleźliśmy ją wreszcie na pokładzie tu-

rystycznym.

– Śnił mi się poeta – powiedziała nam.

Poprosiłem, zdziwiony, by opowiedziała mi sen.

– Śniło mi się, że mu się śnię – powiedziała, a zdumienie na mojej twarzy zmyliło ją.

– Co chcesz? Czasem, wśród tylu snów, zaplącze się taki, który nie ma nic wspólnego

z rzeczywistym życiem.

Nigdy jej więcej nie spotkałem ani nie zastanawiałem się nad jej losem do czasu, gdy

dotarła do mnie informacja o pierścionku w kształcie węża, należącym do kobiety, która

zginęła w katastrofie przy hotelu „RMera”. Nie oparłem się więc pokusie, by kilka miesięcy

później nie zadać paru pytań ambasadorowi Portugalii, którego przypadkowo spotkałem na

jakimś przyjęciu dyplomatycznym. Ambasador opowiedział mi o niej z ogromnym entuzja-

zmem i wielkim podziwem. „Nawet pan sobie nie wyobraża, jaka to była niezwykła kobieta

– powiedział mi. – Nie oparłby się pan pokusie, żeby nie napisać o niej opowiadania”.

I kontynuował w tym tonie, przytaczając zaskakujące szczegóły, ale nie naprowadza-

jąc mnie na najmniejszy choćby ślad, po którym mógłbym dojść do ostatecznych wniosków.

– No dobrze – zapytałem wreszcie – ale co ona konkretnie robiła?

– Nic – odpowiedział z pewnym rozczarowaniem. – Śniła.

Marzec 1980

„Chciałam tylko skorzystać z telefonu”

Jadąc wieczorem do Barcelony wynajętym samochodem w trakcie jednej z tych ty-

powych, wiosennych ulew, Maria de la Luz Cervantes miała awarię na pustkowiu Monegros.

Ta ładna, poważna, dwudziestosiedmioletnia Meksykanka cieszyła się przed paroma laty

pewnym rozgłosem jako aktorka estradowa. Była żoną występującego na imprezach rodzin-

nych prestidigitatora, z którym owego dnia miała się spotkać po odwiedzeniu swych krew-

nych w Saragossie. Po godzinie rozpaczliwych prób zatrzymania przejeżdżających szybko

w strugach deszczu

samochodów i ciężarówek ulitował się wreszcie nad nią kierowca rozpadającego się

autokaru. Uprzedził ją jednak, że nie jedzie zbyt daleko.

– Nic nie szkodzi – powiedziała Maria. – Potrzebuję tylko telefonu.

Było to zgodne z prawdą, a potrzebowała telefonu, by zawiadomić męża, że nie do-

jedzie przed siódmą wieczorem. W pensjonarskim paltociku i w plażowych pantofelkach

w środku kwietnia wyglądała jak przemoczony wróbelek i była tak skołowana niespodzie-

waną awarią, że zapomniała zabrać ze sobą kluczyki do samochodu. Siedząca obok kierowcy

kobieta o wyglądzie sierżanta, ale miła w obejściu, podała jej ręcznik i koc, i zrobiła miej-

sce obok siebie. Maria wytarła się naprędce, usiadła i owinąwszy się kocem, chciała zapalić

papierosa, ale zapałki były mokre. Sąsiadka podała Marii ogień, prosząc zarazem

o poczęstowanie jej jednym z niewielu już zresztą suchych papierosów. Dopiero gdy zapali-

ły, Maria uległa pokusie, by dać się ponieść złości, a jej głos zagłuszał szum ulewy

i klekotanie autokaru. Kobieta uciszyła ją, przyłożywszy palec do ust.

– Obudzisz je – szepnęła.

Maria spojrzała przez ramię i zobaczyła, że miejsca w autokarze zajęte były przez

kobiety w nieokreślonym wieku i przeróżnego pochodzenia, które spały przykryte identycz-

nymi jak jej pled kocami. Ich spokój tak dalece udzielił się Marii, że skuliła się na siedzeniu

i poddała szumowi deszczu. Kiedy się obudziła, była już późna noc, a ulewa przemieniła się

w lodowatą wilgoć. Nie miała najmniejszego pojęcia, jak długo spała i gdzie się znajduje.

Sąsiadka zaczęła się czujnie rozglądać.

– Gdzie jesteśmy? – zapytała Maria.

– Już jesteśmy na miejscu – odpowiedziała kobieta.

Autokar wjeżdżał na wybrukowany dziedziniec olbrzymiego i ponurego budynku,

który wyglądał jak stary klasztor w lesie gigantycznych drzew. Ledwie widoczne w nikłym

świetle jedynej oświetlającej dziedziniec latarni pasażerki nie ruszały się z miejsc, dopóki

kobieta o wyglądzie sierżanta nie kazała im wysiąść, wydając komendy krótkie i proste, jak

dla przedszkolaków. Wszystkie okazały się kobietami leciwymi i poruszały się w półmroku

dziedzińca tak niemrawo, iż wyglądały jak senne widziadła. Maria, która ostatnia opuściła

autokar, pomyślała, że to zakonnice. Ale natychmiast odrzuciła tę myśl, ujrzawszy grupę jed-

nakowo ubranych kobiet, które przejmowały staruszki przy drzwiach autobusu, okrywszy im

kocami głowy, by nie zmokły, i lekko poklepując po plecach, w milczeniu ponaglały je, by

ustawiały się gęsiego.

Żegnając się z sąsiadką, Maria chciała oddać koc, ale ta odparła, żeby okryła sobie

głowę, bo zmoknie przechodząc przez dziedziniec, a koc może oddać w portierni.

– Jest tam telefon? – zapytała Maria.

– Oczywiście – odpowiedziała kobieta. – Tam pani dokładnie powiedzą.

Poprosiła o jeszcze jednego papierosa, Maria oddała jej całą przemoczoną paczkę.

„Po drodze wyschną”, dodała.

Kobieta, stojąc już na stopniach autobusu, pomachała jej na pożegnanie i niemal

krzycząc, zawołała: „Powodzenia”. Autobus ruszył, nie dając jej czasu na nic więcej.

Maria ruszyła biegiem ku wejściu do budynku. Jedna ze strażniczek spróbowała ją za-

trzymać energicznym klepnięciem po plecach, nie widząc jednak żadnej reakcji, natychmiast

wrzasnęła: „Stać mi tu!”. Maria wyjrzała spod koca i napotkała lodowate oczy i groźnie wy-

sunięty palec nakazujący jej powrót do szeregu. Posłusznie zawróciła.

Znalazłszy się już w sieni budynku oddzieliła się od grupy i zapytała portiera, gdzie

jest telefon. Jedna ze strażniczek, poklepując ją po plecach, zawróciła ją do szeregu, przema-

wiając do niej łagodnie:

– Tędy, ślicznotko, tędy, tam jest telefon.

Maria podążyła wraz z innymi kobietami mrocznym korytarzem, by po jakimś czasie

dotrzeć do zbiorowej sypialni, gdzie strażniczki odebrały im koce i zaczęły przydzielać łóż-

ka. Wyróżniająca się spośród innych strażniczek kobieta, która Marii wydała się bardziej

ludzka i wyższa stopniem, przeszła wzdłuż szeregu, porównując nazwiska z listy z tymi

wypisanymi na kartonikach, które nowo przybyłe miały przyszyte do kaftanów. Stanąwszy

przy Marii zdziwiła się, że ta nie posiada identyfikatora.

– Ja chciałam tylko skorzystać z telefonu – odpowiedziała Maria.

Zaczęła, jak mogła najszybciej, wyjaśniać, że jej samochód miał awarię. Mąż, który

jest iluzjonistą występującym na domowych przyjęciach, czeka na nią w Barcelonie, bo do

północy muszą zrealizować trzy zlecenia i chciałaby go uprzedzić, że nie zdąży przyjechać,

żeby mu towarzyszyć. Zbliża się siódma. On powinien wyjść z domu za dziesięć minut,

a ona obawia się, że przez jej spóźnienie będzie musiał wszystko odwołać. Strażniczka wy-

dawała się słuchać z uwagą.

– Jak się nazywasz? – zapytała.

Maria, odetchnąwszy z ulgą, podała jej swoje imię i nazwisko, ale kobieta nie znala-

zła jej w spisie, mimo iż przejrzała listę kilkakrotnie. Zaniepokojona spytała o to inną straż-

niczkę, ta zaś, nie wiedząc co odpowiedzieć, wzruszyła ramionami.

– Bo ja chciałabym tylko skorzystać z telefonu – powiedziała Maria.

– Dobrze, dobrze, kochanie – odpowiedziała przełożona strażniczek, prowadząc ją

w stronę łóżka z troskliwością zbyt przesadną, by mogła być prawdziwa – jeśli będziesz

grzeczna, to będziesz mogła porozmawiać sobie przez telefon z kim tylko zechcesz, ale nie

teraz. Jutro.

Wówczas dotarło do umysłu Marii coś, co pozwoliło jej zrozumieć, dlaczego kobiety

z autobusu wloką się, jakby chodziły po dnie akwarium. Były odurzone środkami uspokaja-

jącymi, a ten mroczny pałac o grubych, kamiennych murach i lodowatych schodach był

w rzeczywistości zakładem dla psychicznie chorych kobiet. Wybiegła zatrwożona z sypialni,

ale tuż przed bramą olbrzymia strażniczka w kombinezonie mechanika samochodowego zła-

pała ją, jednym ruchem przewróciła i mistrzowskim chwytem unieruchomiła na podłodze.

Maria spojrzała na nią z ukosa zmartwiała z przerażenia.

– Na miłość boską – jęknęła. – Przysięgam na moją zmarłą matkę, że chciałam tylko

skorzystać z telefonu.

Ale starczyło jej spojrzeć w twarz pogromczyni, żeby zrozumieć, że nie ma co błagać

tej furiatki w kombinezonie, którą ze względu na niezwykłą siłę nazywano Herkuliną. Jej

specjalnością były trudne przypadki, a dwie pacjentki nawet zmarły, zaduszone przez nią

rękami jak łapy niedźwiedzia polarnego wytresowanego w sztuce bezwiednego zabijania.

Pierwszy wypadek uznano za nieumyślne spowodowanie śmierci. Drugi przypadek nie był

już taki oczywisty, Herkulina została więc upomniana i ostrzeżona, że następnym razem

wszystko zostanie dokładnie sprawdzone. Wersja obiegowa głosiła, że owa zbłąkana owiecz-

ka pochodząca z rodu szczycącego się wielkim nazwiskiem, miała za sobą dość mętną karie-

rę, pełną dziwnych, nieszczęśliwych wypadków w wielu hiszpańskich zakładach dla obłąka-

nych.

Tej pierwszej nocy trzeba było Marii dać zastrzyk ze środkiem nasennym. Kiedy obu-

dziła się przed świtem spragniona papierosa, przywiązana była do prętów łóżka za nadgarstki

i kostki. Na jej krzyki nikt się nie zjawił. Rano, a więc w tym samym czasie, gdy mąż nie

mógł jej w żaden sposób odnaleźć w Barcelonie, trzeba było Marię przenieść do ambulato-

rium, natknięto się bowiem na nią, jak leżała bez zmysłów w trzęsawisku własnych nie-

szczęść.

Nie miała pojęcia, ile czasu minęło, zanim odzyskała przytomność. Ale świat był już

wówczas spokojną zatoczką miłości, a przy łóżku Marii stał potężny starzec o niedźwiedzich

ruchach i kojącym uśmiechu, który dwoma mistrzowskimi fortelami przywrócił jej chęć do

życia. Był to dyrektor sanatorium.

Maria poprosiła go o papierosa, zanim przystąpiła do wyjaśnień, nawet się z nim nie

witając. Podał jej już zapalonego i podarował jej prawie pełną paczkę. Maria nie mogła po-

wstrzymać łez.

– Tak, tak, póki możesz, płacz, ile dusza zapragnie – powiedział jej lekarz uspokajają-

cym głosem. – Nie ma lepszego lekarstwa od łez.

Bez najmniejszych oporów Maria dała upust swoim żalom jak nigdy w nużących

chwilach po byle jakiej miłości z przygodnymi kochankami. Lekarz wysłuchał jej, głaszcząc

po włosach, poprawiając poduszkę, żeby się jej lepiej oddychało, prowadząc przez labirynt jej

własnej niepewności z mądrością i łagodnością, o jakich nigdy nawet marzyć by nie śmiała.

Po raz pierwszy w życiu zdarzył się jej cud zrozumienia przez mężczyznę, który słuchał jej

całą duszą, nie licząc w zamian na przespanie się z nią. Po długiej godzinie, wypłakawszy

wszystkie łzy, odważyła się poprosić, by pozwolił jej na telefoniczną rozmowę z mężem.

Lekarz wstał w całym majestacie swej szlachetności i rangi. „Jeszcze nie, królowo –

odparł, poklepując ją po policzku z czułością, jakiej jeszcze nigdy nie zaznała.

– Wszystko we właściwym czasie”. Stojąc już w drzwiach przesłał jej biskupie bło-

gosławieństwo i zniknął na zawsze.

– Zaufaj mi – powiedział.

Tego samego popołudnia Maria została zarejestrowana w zakładzie pod kolejnym

numerem, z ogólnikowo brzmiącymi uwagami odnośnie do jej tajemniczego przybycia

i wątpliwościami co do jej tożsamości. Na marginesie dopisana została ręką dyrektora adno-

tacja: nadpobudliwa.

Zgodnie z przewidywaniami Marii mąż ostatecznie udał się na występy sam, opusz-

czając skromne mieszkanie w dzielnicy Horta z półgodzinnym opóźnieniem.

W ciągu ich niemal dwuletniego, wolnego i harmonijnego związku po raz pierwszy

zdarzyło jej się nie wrócić o umówionej porze, uznał więc, że przyczyną opóźnienia stały się

katastrofalne ulewy, które pod koniec tygodnia dotknęły całą okolicę. Przed wyjściem przy-

czepił do drzwi kartkę z rozkładem swoich występów tej nocy.

Na pierwszym kinderbalu, gdzie wszystkie dzieciaki przebrane były za kangury, zre-

zygnował ze swego popisowego numeru z niewidzialnymi rybkami, bo nie mógł go wykonać

bez pomocy Marii. Drugie zlecenie pochodziło od dziewięćdziesięciotrzyletniej, unierucho-

mionej w wózku inwalidzkim staruszki, która chlubiła się tym, że każde z jej ostatnich trzy-

dziestu urodzin uświetniały występy innego iluzjonisty. Był tak zdenerwowany spóźnieniem

Marii, że nie był w stanie skupić się nawet przy najprostszych sztuczkach. Trzecim wystę-

pem, jak każdej nocy, był program estradowy w kawiarni na Ramblas, gdzie odbębnił swoje

numery dla grupy francuskich turystów, którzy nie mogli uwierzyć własnym oczom, bo i tak

za nic nie chcieli wierzyć w magię. Po każdym występie dzwonił do domu, nie łudząc się

zbytnio, że Maria podniesie słuchawkę. Gdy dzwonił po raz trzeci, nie mógł już powstrzymać

dręczących go obaw, że stało się coś złego.

Wracając do domu w furgonetce przystosowanej do występów na świeżym powie-

trzu, zauważył przepych wiosny w palmach na Paseo de Gracia i wstrząsnęła nim ponura

myśl o tym, jak mogłoby wyglądać miasto bez Marii.

Stracił resztki nadziei, kiedy zobaczył własną kartkę wciąż wiszącą na drzwiach. Był

tak rozdrażniony, że zapomniał nakarmić kota.

Dopiero teraz, w trakcie pisania, uświadomiłem sobie, że nigdy nie wiedziałem, jak

się nazywa naprawdę, bo w Barcelonie znaliśmy go pod jego artystycznym pseudonimem:

Saturno Mag. Dziwny miał charakter i cierpiał na nieuleczalny brak towarzyskiej ogłady, co

swoim taktem i wdziękiem nadrabiała Maria. To ona prowadziła go za rękę przez ten świat

wielkich tajemnic, gdzie nikomu do głowy by nie przyszło dzwonić po północy po wszystkich

znajomych i pytać o swoją żonę. A Saturno tak właśnie zrobił – i to po paru zaledwie

dniach pobytu w Barcelonie – i pragnął o tym jak najszybciej zapomnieć. Tej nocy wolał

więc ograniczyć się do rozmowy z Saragossą, gdzie wyrwana ze snu babina odpowiedziała

mu z absolutnym spokojem, że Maria wyjechała po obiedzie. Dopiero o świcie zdołał za-

snąć, i

to na niecałą godzinę. W grząskim śnie zobaczył Marię w postrzępionej

i poplamionej krwią sukni ślubnej. Obudził się przerażony pewnością, że znów go rzuciła,

tym razem już na zawsze, zostawiając go samego w ogromnym świecie bez niej.

W ciągu ostatnich pięciu lat porzucała go trzykrotnie, za każdym razem dla innego

mężczyzny, wliczając w to samego Saturna. Opuściła go w stolicy Meksyku, gdy po sześciu

miesiącach znajomości, nieprzytomni ze szczęścia, przeżywali szaloną miłość w pokoiku na

osiedlu Anzures. Zniknęła z domu rano, po wyjątkowo nieprzyzwoitej nocy. Zostawiła

wszystko, co do niej należało, nawet ślubną obrączkę z poprzedniego małżeństwa i list,

w którym wyznawała, że nie jest w stanie znieść udręki tej zwariowanej miłości. Saturno

pomyślał, że wróciła do pierwszego męża, szkolnego kolegi, za którego, nie mając jeszcze

szesnastu lat, wyszła za mąż w tajemnicy przed rodziną i którego rzuciła dla innego mężczy-

zny po dwóch przeżytych bez miłości latach. Ale nie, wróciła do rodziców i tam też udał się

Saturno, by odzyskać ją za wszelką cenę. Błagał Marię, nie stawiając żadnych warunków,

przyrzekał więcej, niż mógł dać, ale natrafił na mur nieodwołalnej decyzji. „Jest miłość krót-

ka i miłość długa – powiedziała mu i na koniec oznajmiła bezlitośnie: – Ta miłość była krót-

ka”. Uległ wobec takiej bezwzględności.

A mimo to, gdy wrócił o świcie we Wszystkich Świętych do osieroconego przez nie-

mal rok zapomnienia pokoju, ujrzał śpiącą na sofie Marię w wianku z białych kwiatów po-

marańczy i w długim, tiulowym trenie dziewiczej panny młodej.

Wyznała mu prawdę. Kolejny narzeczony, bezdzietny wdowiec, dostatnio żyjący

i absolutnie zdecydowany na ponowne złączenie się świętym węzłem małżeńskim na zawsze,

zostawił ją w ślubnej sukni i czekającą na niego przed ołtarzem. Rodzice Marii postanowili

jednak, mimo wszystko, wesele wyprawić. Jak zabawa, to zabawa. Tańczyła do upadłego,

śpiewała z mańachis, piła bez umiaru, by o północy, w ponurym stanie spóźnionych wyrzu-

tów sumienia ruszyć do Saturna.

Nie było go w domu, ale klucze leżały tam gdzie zawsze, w doniczce stojącej na ko-

rytarzu. Tym razem to Maria poddała się, nie stawiając żadnych warunków.

„A teraz na jak długo?”, zapytał. Odpowiedziała mu słowami z wiersza Viniciusa de

Moraes: „Miłość jest wieczna, dopóki trwa”. Dwa lata później wciąż była wieczna.

Wyglądało na to, że Maria wydoroślała. Zrezygnowała z marzeń o karierze aktorskiej

i całkowicie poświęciła się Saturnowi, tak w pracy, jak i w łóżku. Pod koniec ubiegłego

roku, wracając z kongresu iluzjonistów w Perpignan, zajechali do Barcelony. Tak im się tu

spodobało, że zostali przez osiem następnych miesięcy, a i powodziło im się na tyle dobrze,

że w bardzo katalońskiej dzielnicy Horta kupili mieszkanie, hałaśliwe i bez dozorcy, za to

tak duże, że pomieściłoby jeszcze piątkę dzieciaków. To była pełnia szczęścia, aż do owego

piątku, kiedy Maria wynajęła samochód i pojechała do Saragossy odwiedzić krewnych, przy-

rzekłszy wrócić w poniedziałek o siódmej wieczorem. Do następnego czwartku rano nie dała

jeszcze znaku życia.

W poniedziałek następnego tygodnia towarzystwo ubezpieczeniowe zadzwoniło do

domu w sprawie wynajętego samochodu, pytając zarazem o Marię. „Nic o niej nie wiem –

powiedział Saturno. – Szukajcie jej w Saragossie”. Odłożył słuchawkę. Po tygodniu zjawił

się w domu policjant z drogówki z informacją, że odnaleziono wrak samochodu na bocznej

drodze nieopodal Kadyksu, dziewięćset kilometrów od miejsca, w którym pozostawiła go

Maria. Funkcjonariusz chciał dowiedzieć się, czy Maria wie coś więcej o kradzieży. Saturno

karmił kota i ledwo rzucił okiem na policjanta, by powiedzieć mu bez ogródek, żeby nie tra-

cili niepotrzebnie czasu, bo jego żona uciekła z domu, a on nie wie z kim i dokąd. Mówił

z takim przekonaniem, że policjant poczuł się nieswojo i przeprosił za najście. Sprawę uzna-

no za zamkniętą.

Podejrzenie, że Maria może ponownie z kimś odejść, zrodziło się w duszy Saturna

podczas świąt wielkanocnych, które spędzali w Cadaques, zaproszeni przez Rosę Regas na

przejażdżkę jachtem. Siedzieli w zatłoczonym, obskurnym barze „Maritim”, uczęszczanym

przez gauche divine u schyłku frankizmu, zajmując żelazne krzesła wokół żelaznego stolika,

przy którym mieściło się ledwie sześć osób, a ich było ze dwadzieścioro. Po wypaleniu dru-

giej w tym dniu paczki papierosów Marii skończyły się zapałki. Szczupłe, pokryte samczym

owłosieniem ramię z bransoletką z rzymskiego brązu przebiło się przez tłum przy stoliku

i podało jej ogień. Podziękowała, nie patrząc nawet komu, ale Saturno Mag zobaczył. Był to

kościsty, blady jak śmierć gołowąs, z długim, piekielnie czarnym końskim ogonem sięgają-

cym mu do pasa. Choć szyby ledwie wytrzymywały napór wiosennej tramontany, on ubrany

był w rodzaj wyjściowej piżamy z surowej bawełny, na nogach zaś miał zwykłe wiejskie

łapcie.

Spotkali go ponownie dopiero pod koniec jesieni w jednym z barów La Barcelonety

specjalizującym się w owocach morza. Był w tym samym perkalowym stroju, z długim

warkoczem zamiast końskiego ogona. Pozdrowił ich jak starych przyjaciół, a z czułości,

z jaką pocałował Marię, i z czułości, z jaką odwzajemniła pocałunek, Saturno natychmiast

wysnuł podejrzenie, że pewnie spotykają się po kryjomu. W parę dni później natknął się

przypadkiem na nieznane sobie imię i numer telefonu, zapisane przez Marię w domowym

notesiku, i okrutny przebłysk zazdrości objawił mu, kogo dotyczą. Towarzyskie walory nie-

proszonego gościa ostatecznie dobiły Saturna: dwadzieścia dwa lata, jedynak z bogatej ro-

dziny, dekorator witryn najmodniejszych sklepów cieszący się dość prawdopodobną sławą

biseksa i zasłużonym prestiżem etatowego pocieszyciela mężatek. Ale nerwy puściły Satur-

nowi dopiero owej nocy, kiedy Maria nie wróciła do domu. Wówczas zaczął wydzwaniać do

chłopaka codziennie, najpierw co dwie, trzy godziny, od szóstej rano do świtu dnia następne-

go, a później zawsze, gdy tylko miał telefon pod ręką.

To, że nikt nie odbierał, jedynie powiększało jego mękę.

Czwartego dnia telefon odebrała Andaluzyjka, która przychodziła sprzątać mieszka-

nie. „Panicza nie ma”, odpowiedziała z niepewnością, co jeszcze bardziej wzmogło szaleń-

stwo Saturna. Nie mógł oprzeć się pokusie, żeby zapytać, czy przypadkiem nie zastał panien-

ki Marii.

– Tutaj nie mieszka żadna Maria – odpowiedziała mu kobieta. – Panicz jest kawale-

rem.

– To wiem – odparł. – Nie mieszka, ale czasami przychodzi, prawda?

Sprzątaczka nie wytrzymała.

– A kto, kurwa, mówi?

Saturno odłożył słuchawkę. Przeczącą odpowiedź kobiety odebrał jako kolejne po-

twierdzenie czegoś, co przestało już być dla niego wyłącznie podejrzeniem, przeradzając się

w piekącą pewność. Stracił panowanie nad sobą. Przez kolejne dni wydzwaniał do wszyst-

kich znajomych w Barcelonie w porządku alfabetycznym. Nikt nie był w stanie udzielić mu

choćby najbardziej skąpej informacji, każda rozmowa telefoniczna pogłębiała jednak jego

cierpienie, tym bardziej że obłędna zazdrość Saturna stała się słynna pomiędzy zatwardziały-

mi nocnymi markami z gauche divine, którzy odpowiadali mu głupimi żartami, żeby cierpiał

jeszcze bardziej. Dopiero wtedy zrozumiał, jak bardzo jest osamotniony w tym pięknym,

lunatycznym i nieprzeniknionym mieście, gdzie nigdy nie zazna szczęścia. Rano, gdy nakar-

mił już kota, zacisnął serce jak mógł najmocniej, żeby nie umrzeć, i postanowił ostatecznie

zapomnieć o Marii.

Mimo upływu dwóch miesięcy Maria nie była w stanie przyzwyczaić się do szpital-

nego życia. Wegetowała, dziobiąc ledwie więzienną strawę z misek przytwierdzonych łańcu-

chami do stołów zbitych z desek, tępo gapiąc się na litografię generała Francisco Franco,

wiszącą na honorowym miejscu ponurego średniowiecznego refektarza. Początkowo opierała

się klasztornemu porządkowi dnia z jego idiotyczną rutyną jutrzni, psalmów i innych religij-

nych zajęć, które zajmowały większą część czasu. Odmawiała gry w piłkę na boisku i pracy

w warsztacie przy produkcji sztucznych kwiatów, wytwarzanych z obłędną gorliwością

przez grupę pensjonariuszek. Ale począwszy od trzeciego tygodnia zaczęła powoli przyzwy-

czajać się do życia w odosobnieniu.

Ostatecznie, jak twierdzili lekarze, na początku wszystkie pacjentki zachowywały się

identycznie, by wcześniej czy później włączać się do życia społeczności.

Problem braku papierosów, rozwiązywany w pierwszych dniach przez jedną ze straż-

niczek, odprzedającą je po niebotycznych cenach, zaczął znowu doskwierać Marii, gdy skoń-

czyły jej się te i tak niewielkie pieniądze, jakie miała przy sobie. Później musiała się zadowo-

lić skrętami z papieru gazetowego i niedopałków wyciąganych ze śmietnika przez niektóre

pacjentki, palenie przeistoczyło się bowiem dla Marii w taką samą obsesję, jak telefon. Tych

kilka peset, które później zarobiła, robiąc sztuczne kwiaty, przyniosło tylko chwilową ulgę.

Najcięższa do zniesienia była nocna samotność. Wiele pacjentek leżało w mroku

z otwartymi oczami, jak Maria, nie mając odwagi zrobić czegokolwiek, bo strażniczka

z nocnej zmiany również czuwała przy drzwiach zamkniętych na łańcuch i kłódkę. Pewnej

nocy jednak dręczona niepokojem Maria spytała szeptem na tyle głośnym, by usłyszała ją

kobieta z sąsiedniego łóżka:

– Gdzie jesteśmy?

Poważny i przytomny głos sąsiadki odparł:

– W piekielnych otchłaniach.

– Mówią, że to ziemia Maurów – dodał, niosąc się po całej sali, odległy głos. –

I chyba tak jest, bo latem, gdy świeci księżyc, słychać jak psy szczekają na morze.

Rozległ się chrzęst ogniw łańcucha niczym zgrzyt spuszczanej kotwicy galeonu

i otworzyły się drzwi. Strażniczka, jedyna, wydawało się, żywa istota w ciszy, jaka nagle

zapadła, zaczęła przechadzać się wzdłuż sypialni. Maria skuliła się przerażona i tylko ona

wiedziała dlaczego.

Już w pierwszym tygodniu pobytu Marii w zakładzie nocna strażniczka zapropono-

wała jej bezceremonialnie, żeby przespała się z nią w pokoju dla straży. Z początku propo-

zycja miała ton konkretnej, handlowej oferty: miłosne usługi za papierosy, czekoladki, za

cokolwiek. „Będziesz miała wszystko – mówiła jej, drżąc. – Będziesz tu królową”. Wobec

odmowy Marii strażniczka zmieniła metodę. Podrzucała jej miłosne liściki pod poduszkę, do

kieszonek fartucha, w najmniej oczekiwane miejsca. Były to rozdzierające prośby zdolne

wzruszyć kamień. Od ponad miesiąca wydawało się, że już pogodziła się z porażką, kiedy

nastąpiło owo zajście w sypialni.

Gdy strażniczka upewniła się, że wszystkie pacjentki śpią, podeszła do łóżka Marii

i zaczęła szeptem wyznawać jej na ucho najprzeróżniejsze czułe świństwa, obcałowując jej

twarz, napiętą z przerażenia szyję, zesztywniałe ramiona, omdlałe nogi. Wreszcie, być może

przekonana, że paraliż Marii wynika nie ze strachu, lecz z przyzwolenia, odważyła się posu-

nąć jeszcze dalej. W tej samej chwili Maria uderzyła ją na odlew tak mocno, że strażniczkę

aż cisnęło na sąsiednie łóżko. Podniosła się, wściekła, pośród wrzasków przerażonych kobiet.

– Ty kurewski pomiocie – wrzasnęła. – Będziemy razem gnić w tym chlewie, dopóki

nie oszalejesz z miłości do mnie.

Lato nadeszło znienacka w pierwszą niedzielę czerwca i administracja zakładu zmu-

szona była podjąć nadzwyczajne środki zaradcze, bo duszące się z gorąca pacjentki zaczęły

podczas mszy zdzierać z siebie zakonne habity z etaminy. Maria z rozbawieniem przygląda-

ła się widowisku, jakie tworzyły nagie kobiety, za którymi strażniczki goniły po nawach jak

ślepe babki. Usiłując uchronić się od padających w rozgardiaszu ciosów na oślep, nie wia-

domo jak znalazła się sama w pustym gabinecie, w którym nieustannie rozbrzmiewał błagal-

ny dzwonek telefonu.

Maria podniosła machinalnie słuchawkę i usłyszała odległy i chichotliwy głos zaba-

wiający się w zegarynkę:

– Godzina czterdziesta piąta dziewięćdziesiąt dwie minuty i sto siedem sekund.

– Głupi gnojek – powiedziała Maria.

Rozbawiona, odłożyła słuchawkę. Już miała wyjść z pokoju, kiedy uświadomiła so-

bie, że przepuszcza niepowtarzalną okazję. Wykręciła sześć cyfr, tak spiesznie i w takim na-

pięciu, że nawet nie była pewna, czy rzeczywiście jest to numer jej własnego telefonu. Serce

podeszło jej do gardła, usłyszała znajomy sygnał o smutnym i chciwym tonie, jeden, drugi,

trzeci, i wreszcie usłyszała głos mężczyzny swego życia w pustym bez niej domu.

– Tak?

Musiała odczekać chwilę, żeby przełknąć zbitą w gardle kulę łez.

– Króliczku, kochanie – westchnęła.

Łzy okazały się silniejsze od niej: po drugiej stronie na chwilę zaległa grobowa cisza

i rozogniony zazdrością głos bryzgnął:

– Ty kurwo!

I natychmiast trzasnął słuchawką.

Tej nocy, w ataku szału, Maria zerwała wiszący w refektarzu portret generalissimusa

Franco, z całej siły cisnęła nim w oszklone drzwi do ogrodu i padła zakrwawiona.

Starczyło jej jeszcze wściekłości, żeby rzucić się z pięściami na strażników na próżno

próbujących ją obezwładnić, dopóki nie ujrzała stojącej w drzwiach i przyglądającej się jej

ze skrzyżowanymi ramionami Herkuliny. Poddała się. Mimo to zaciągnięto Marię do pawilo-

nu furiatów i unieszkodliwiono strumieniem lodowatej wody i wstrzykniętą w nogi terpen-

tyną. Skutecznie unieruchomiona wywołanym w ten sposób stanem zapalnym Maria zrozu-

miała, że nie ma takiej rzeczy na świecie, której nie mogłaby zrobić, byleby tylko uciec

z tego piekła. Tydzień później, z powrotem przeniesiona do zbiorowej sypialni, wstała, prze-

szła na palcach przez salę i zapukała do celi nocnej strażniczki.

Przekazanie wiadomości mężowi było ceną, jaką Maria kazała zapłacić sobie z góry.

Strażniczka przystała na to, ale pod warunkiem, że umowa zostanie zachowana w absolutnej

tajemnicy. I bezlitośnie wycelowała w nią palcem.

– Jeśli kiedykolwiek się wyda, zginiesz.

I tak oto Saturno Mag przybył w następną sobotę do zakładu dla obłąkanych

w cyrkowej furgonetce specjalnie wyszykowanej dla uczczenia powrotu Marii. Dyrektor

osobiście przyjął go w swoim wysprzątanym i sterylnym jak okręt wojenny gabinecie i z

ogromną życzliwością poinformował go o stanie zdrowia małżonki. Nikt nie wiedział, jak,

skąd i kiedy tu się pojawiła, pierwszą bowiem informacją o jej hospitalizacji była karta cho-

robowa, której treść sam podyktował po przeprowadzeniu badania.

Próba wyjaśnienia podjęta tego samego dnia nie dała żadnego rezultatu. Niezależnie

od wszystkiego, dyrektora najbardziej intrygowało, jak Saturno dowiedział się o miejscu po-

bytu żony. Saturno nie wydał strażniczki.

– Towarzystwo ubezpieczeniowe przekazało mi informację – powiedział.

Dyrektor przytaknął usatysfakcjonowany. „Nie wiem, jak towarzystwa ubezpiecze-

niowe to robią, że wiedzą o wszystkim”, powiedział. Przejrzał szybko dokumenty, które miał

na swoim biurku ascety i stwierdził:

– Jedyną rzeczą nie podlegającą dyskusji jest poważny stan zdrowia pańskiej małżon-

ki.

Gotów był udzielić mu zezwolenia na odwiedziny z zachowaniem niezbędnych środ-

ków ostrożności pod warunkiem, że Saturno Mag przyrzeknie mu, iż dla dobra małżonki za-

stosuje się do jego zaleceń, a w szczególności do tych wszystkich, które odnoszą się do spo-

sobu jej traktowania w celu uniknięcia nawrotu coraz częstszych i coraz bardziej niebez-

piecznych napadów furii.

– To dziwne – powiedział Saturno. – Zawsze była dość wybuchowa, ale potrafiła pa-

nować nad sobą.

Lekarz przybrał wyraz twarzy mędrca. „Istnieją zaburzenia, które przez wiele lat po-

zostają utajone, by pewnego dnia nagle wybuchnąć z całą siłą – powiedział.

– W każdym razie żona miała ogromne szczęście, że trafiła tutaj, bo jesteśmy specja-

listami w przypadkach wymagających twardej ręki”. Na koniec ostrzegł przed dziwną, tele-

foniczną obsesją Marii.

– Niech pan jej się w niczym nie sprzeciwia – powiedział.

– Może pan być spokojny, doktorze – odpowiedział Saturno nieco rozweselony. – To

moja specjalność.

Sala odwiedzin, skrzyżowanie więzienia i konfesjonału, była dawną klasztorną roz-

mównicą. Ukazaniu się Saturna nie towarzyszył taki wybuch radości, jakiego oboje mogli się

spodziewać. Maria czekała na środku sali przy stoliku z wazonikiem bez kwiatów i dwoma

krzesłami obok. Rzucało się w oczy, że jest już przyszykowana do opuszczenia zakładu,

ubrana w swój żałosny paltocik koloru truskawkowego i w obrzydliwych pantoflach,

w które litościwie ją obuto. W kącie, prawie niewidoczna, stała Herkulina ze skrzyżowanymi

rękoma. Maria nie poruszyła się na widok wchodzącego męża, a na jej twarzy, z wyraźnymi

jeszcze śladami po rozbiciu drzwi do ogrodu, nie pojawiła się najmniejsza oznaka wzruszenia.

Pocałowali się machinalnie.

– Jak się czujesz? – zapytał.

– Cieszę się, że w końcu przyjechałeś, króliczku – powiedziała. – Ja tu umierałam.

Nie mieli czasu, żeby usiąść. Tonąc we łzach Maria opowiedziała mu o wszystkich

nieszczęściach, okrucieństwie strażniczek, podłym jedzeniu, ciągnących się bez końca no-

cach, kiedy ze strachu nie mogła nawet zmrużyć oka.

– Sama nie wiem, ile dni, miesięcy czy lat już tu jestem, ale wiem, że każdy dzień jest

gorszy od poprzedniego – powiedziała i westchnęła z głębi serca. – Wydaje mi się, że nigdy

już nie będę taka jak przedtem.

– To już wszystko za tobą – powiedział, głaszcząc ją opuszkami palców po świeżych

bliznach na twarzy. – Teraz będę przychodzić w każdą sobotę. A nawet częściej, jeśli mi

dyrektor pozwoli. Zobaczysz, wszystko się dobrze skończy.

Spojrzała mu głęboko w oczy przerażonym wzrokiem.

Saturno odwołał się do swych salonowych sztuczek. Przybierając sztubacki ton wiel-

kich kłamstw, przekazał jej osłodzoną wersję diagnozy dyrektora zakładu. „Jednym słowem –

stwierdził na zakończenie – potrzeba ci tylko paru dni, żebyś mogła całkowicie dojść do

zdrowia”.

Maria pojęła wreszcie całą prawdę.

– Na miłość boską, króliczku! – powiedziała ogłupiała.

– Nie mów mi, że ty też wierzysz, że jestem wariatką!

– Skąd ci to przyszło do głowy! – powiedział, usiłując się zaśmiać. – Po prostu dla

wszystkich będzie lepiej, jak zostaniesz tu jeszcze przez jakiś czas. Oczywiście w lepszych

warunkach.

– Przecież mówiłam ci, że ja tu tylko chciałam skorzystać z telefonu – powiedziała

Maria.

Nie wiedział, jak zareagować wobec oznak obsesji, przed którą go ostrzegano. Zerknął

na Herkulinę. Strażniczka wykorzystała jego spojrzenie, by pukając w zegarek dać mu do

zrozumienia, że czas na odwiedziny dobiegł już końca. Maria przechwyciła wymianę spoj-

rzeń, odwróciła się i ujrzała Herkulinę gotową do nieuniknionego ataku. Wówczas rzuciła się

mężowi na szyję, wrzeszcząc jak prawdziwa wariatka. Okazując całą miłość, na jaką go było

stać, oderwał ją od siebie i zostawił na łasce Herkuliny, która zaatakowała ją od tyłu. Nie

dając Marii czasu na obronę wykręciła jej rękę, chwyciła za szyję i krzyknęła do Saturna

Maga.

– Wynoś się pan!

i Saturno uciekł przerażony.

W następną sobotę, gdy wrócił do równowagi po swej pierwszej wizycie, przyjechał

jednak ponownie do zakładu z kotem ubranym tak jak on sam: w czerwono–żółty trykot

wielkiego Leotarda, w cylinder i w pelerynę, tak obszerną jakby miała służyć do latania.

Wjechał w

swej odpustowej furgonetce na dziedziniec klasztoru i

tam wystąpił

z cudownym, prawie trzygodzinnym przedstawieniem, które pacjentki oglądały z balkonów,

krzycząc i klaszcząc w najmniej stosownych momentach. Wyległy wszystkie, prócz Marii,

która nie tylko odmówiła spotkania się z mężem, ale nawet oglądania go z balkonu. Saturno

poczuł się zraniony do żywego.

– To typowa reakcja – pocieszył go dyrektor. – Przejdzie jej.

Ale nigdy jej nie przeszło. Po wielokrotnych próbach widzenia się z Marią, Saturno

zrobił, co było w ludzkiej mocy, żeby przynajmniej odbierała jego listy, ale na próżno. Czte-

rokrotnie odsyłała mu bez słowa nieotwarte listy.

Saturno przestał nalegać, choć nadal zostawiał w portierni zakładu kolejne paczki pa-

pierosów, nie mając żadnej pewności, czy trafiają do Marii, aż wreszcie, pokonany przez sa-

mo życie, poddał się ostatecznie.

I tyle o nim słyszano, poza tym, że ponownie ożenił się i wrócił do swego kraju.

Przed wyjazdem z Barcelony zostawił wygłodniałego kota przelotnej narzeczonej, która zo-

bowiązała się również zawozić Marii papierosy. Ale i ta dziewczyna zniknęła. Rosa Regas

pamięta, że owszem, spotkała ją w domu towarowym „El Corte Ingles” ze dwanaście lat te-

mu, z ogoloną głową i w pomarańczowej szacie jakiejś wschodniej sekty i jakby tego było

mało, w bardzo zaawansowanej ciąży. Dziewczyna opowiedziała Rosie, że przez jakiś czas,

kiedy tylko mogła, zawoziła Marii papierosy, przy okazji pomagając jej załatwiać rozmaite

bieżące sprawy, do czasu, kiedy pojechawszy któregoś dnia, zastała jedynie ruiny szpitala,

wyburzonego jako ponura pamiątka tamtych niewdzięcznych lat. Kiedy widziała się z nią po

raz ostatni, Maria, która się nieco roztyła, zrobiła na niej wrażenie osoby przy zdrowych zmy-

słach i zadowolonej z klasztornego spokoju. Tego samego dnia dziewczyna odwiozła Marii

kota, bo już skończyły jej się pieniądze, które Saturno zostawił na jego karmienie.

Kwiecień 1978

Strachy sierpniowe

Choć do Arezzo przybyliśmy tuż przed południem, to ponad dwie godziny straciliśmy,

usiłując odnaleźć renesansowy zamek, który wenezuelski pisarz Miguel Otero Silva kupił

w tym idyllicznym zakątku Toskanii. Była rozpalona, gwarna niedziela początków sierpnia

i niełatwo było na tłocznych od turystów ulicach trafić na osobę, która by cokolwiek wiedzia-

ła. Po wielu daremnych próbach wróciliśmy do samochodu, wydostaliśmy się z miasta nie-

oznakowaną, obsadzoną cyprysami drogą i dopiero napotkana tam stara gęsiarka powiedziała

nam, jak jechać do zamku. Żegnając się z nami, zapytała, czy będziemy tam spać, a my od-

powiedzieliśmy jej, zgodnie z prawdą, że zamierzamy tylko zjeść obiad.

– Całe szczęście – powiedziała – bo tam straszy.

Ani ja, ani żona nie należymy do tych, którzy wierzą w duchy, i to w biały dzień,

skwitowaliśmy więc uśmiechem pobłażania jej wiarę w zabobony. Ale obaj nasi synowie,

i ten dziewięcio – i ten siedmioletni, uradowali się niepomiernie na samą myśl, że będą mieli

okazję spotkać się z najprawdziwszym duchem.

Miguel Otero Silva, nie dość, że pisarz przedni, to jeszcze cudowny gospodarz

i smakosz nad smakosze, czekał na nas z wiekopomną ucztą. Przybywszy później, niż zapo-

wiadaliśmy, nie zdążyliśmy już zwiedzić zamkowych wnętrz przed obiadem, ale sama bu-

dowla na pierwszy rzut oka nie miała w sobie nic przerażającego, a najmniejszy choćby nie-

pokój natychmiast znikał wobec niezwykłego widoku rozciągającego się na całe miasto

z ukwieconego tarasu, na którym podano obiad. Niewiarygodne, że to wzgórze, pokryte

wdrapującymi się nań domami, w których mogło się pomieścić zaledwie dziewięćdziesiąt

tysięcy osób, wydało tylu nieśmiertelnych geniuszy. Jednak Miguel Otero Silva skonstatował

z charakterystycznym dlań poczuciem humoru, że najwybitniejszą postacią Arezzo nie była

żadna z owych licznych sław.

– Największym – zawyrokował – był Ludovico.

Ot, tak, zwyczajnie, po imieniu: Ludovico, hojny mecenas sztuk i możny pan wojny,

który wzniósł był ów zamek swego nieszczęścia i o którym Miguel rozprawiał podczas całe-

go obiadu. Mówił o jego ogromnej władzy, o jego trudnej miłości i straszliwej śmierci.

Opowiedział nam, jak w porywie sercowego obłędu zasztyletował swą damę w łożu, gdzie

chwilę przedtem się kochali, a następnie poszczuł na siebie swoje własne krwiożercze psy,

które rozszarpały go na strzępy. Zapewnił nas z całą powagą, że z nastaniem północy duch

Ludovica krąży w zamkowych ciemnościach, usiłując odnaleźć ukojenie w swym czyśćcu

miłości.

Zamek był rzeczywiście ogromny i ponury. Ale w blasku dnia, przy pełnym żołądku

i z radością w sercu, opowieść Miguela nie mogła być niczym innym jak kolejnym z jego

wielu żartów, jakimi zwykł zabawiać gości. Osiemdziesiąt dwa pokoje, które po sjeście zwie-

dziliśmy bez najmniejszego strachu, zaznały pod rządami swych kolejnych właścicieli wszel-

kiego rodzaju przeróbek. Miguel całkowicie odrestaurował parter, ponadto kazał zbudować

sobie nowoczesną sypialnię z marmurową podłogą, saunę, siłownię, jak również gęsto obsa-

dzony kwiatami taras, na którym zjedliśmy obiad. Pierwsze i najbardziej używane

w ubiegłych wiekach piętro było ciągiem pozbawionych jakiegokolwiek charakteru pomiesz-

czeń, z meblami z przeróżnych epok, wstawionymi, jak popadło. Ale na ostatnim piętrze

zachował się w stanie nietkniętym pokój, do którego czas nawet nie zajrzał. Była to sypialnia

Ludovica.

Przeżyliśmy magiczną chwilę. Ujrzeliśmy oto łoże z kotarami pokrytymi haftami ze

złotych nici i zdobioną cudowną pasmanterią kapę, jeszcze sztywną od zakrzepłej krwi ko-

chanki złożonej w ofierze. I ujrzeliśmy kominek ze zlodowaciałym popiołem, z ostatnią

szczapą obróconą w kamień, szafę z bronią gotową w każdej chwili do strzału i obraz olej-

ny w złotych ramach, portret zamyślonego kawalera pędzla jednego z tych mistrzów flo-

renckich, którzy nie mieli tyle szczęścia, by ich sława przetrwała próbę czasu. Największe

wrażenie wywarł na mnie jednak unoszący się w całej sypialni zastygły i zupełnie niepojęty

zapach świeżo zerwanych truskawek.

Letnie dni w Toskanii są długie i ślamazarne, a słońce nad horyzontem do dziewiątej

wieczór nie rusza się z miejsca. Kiedy skończyliśmy zwiedzać zamek, było już po piątej, ale

Miguel uparł się, że koniecznie musimy obejrzeć freski Piero della Francesca w kościele

Świętego Franciszka; później była kawa, niezgorzej przegadana w cieniu pergoli na placu,

kiedy zaś wróciliśmy po bagaże, stół był już nakryty. Nie mieliśmy więc innego wyjścia jak

zostać na kolacji.

Podczas gdy my ucztowaliśmy pod niebem całym w różach i w fioletach, na którym

świeciła jedna tylko gwiazda, chłopcy zapalili w kuchni pochodnie i ruszyli na podbój ciem-

ności górnych pięter. Do naszych uszu zaczął dochodzić tętent mustangów galopujących po

schodach, zawodzenie drzwi, radosne wrzaski nawołujące Ludovica w mrocznych pokojach.

To właśnie chłopcom wpadł do głowy kiepski pomysł, żebyśmy zostali na noc. Miguel Otero

Silva poparł ich, zachwycony, a nam nie starczyło odwagi cywilnej, żeby się temu sprzeci-

wić.

Wbrew moim obawom wszystkim nam spało się wyśmienicie, zarówno mnie z żoną

w sypialni na parterze, jak i naszym synom w sąsiednim pokoju. Oba pomieszczenia zostały

całkowicie odnowione i nie miały w sobie nic z mrocznego nastroju komnat zamkowych.

Usiłując zasnąć, policzyłem dwanaście bezsennych uderzeń stojącego w salonie zegara

i przypomniałem sobie złowieszczą przestrogę starej gęsiarki. Byliśmy jednak tak zmęczeni,

że natychmiast zasnęliśmy długim, mocnym snem i dopiero po siódmej zbudziło mnie wspa-

niałe słońce prześwitujące przez bluszcz obrastający okna. Obok mnie żona nadal płynęła

przez spokojne morze niewinnych.

„Bzdura! – pomyślałem sobie – że też w dzisiejszych czasach ktoś jeszcze może wie-

rzyć w duchy”. I w tej samej chwili struchlałem, poczuwszy zapach świeżo zerwanych tru-

skawek, i ujrzałem kominek z wystygłym popiołem, i ostatnią szczapę obróconą w kamień

i portret smutnego kawalera, który patrzył na nas ze złotych ram swym spojrzeniem sprzed

trzech wieków. Bo znajdowaliśmy się nie w sypialni na parterze, gdzie położyliśmy się spać

wieczorem, ale w książęcej alkowie, pod baldachimem, osłonięci zakurzonymi kotarami,

w pościeli zbryzganej ciepłą jeszcze krwią, w przeklętym łożu Ludovica.

Październik 1980

Maria dos Prazeres

Pracownik zakładu pogrzebowego stawił się tak punktualnie, że zaskoczył Marię dos

Prazeres jeszcze w szlafroku, z głową nastroszoną drucianymi wałkami, i czasu starczyło jej

ledwie na wpięcie za ucho czerwonej róży, żeby nie wyglądać równie parszywie, jak się czu-

ła. Ten żałosny stan sprawił jej jeszcze większą przykrość, gdy otworzyła drzwi i zamiast

ponurego notariusza, wbrew swym wyobrażeniom o tym, jak powinien wyglądać kancelista

śmierci, zobaczyła nieśmiałego młodzieńca w kraciastej marynarce i krawacie w kolorowe

ptaki. Nie miał palta pomimo kapryśnej barcelońskiej wiosny i jej zacinających deszczy da-

jących się niemal zawsze bardziej we znaki niż zima. Maria dos Prazeres, która niemało męż-

czyzn wpuściła w swoje progi o najdziwniejszych porach, poczuła się zawstydzona jak nig-

dy. Choć właśnie skończyła siedemdziesiąt sześć lat i była przekonana, że umrze przed Bo-

żym Narodzeniem, w pierwszym odruchu już chciała zamykać drzwi i prosić akwizytora

pogrzebów o odrobinę cierpliwości, żeby mogła przyodziać się odpowiednio i przyjąć go

stosownie do jego rangi. Szybko jednak pomyślała, że biedak może zmarznąć w ciemnej sie-

ni, wpuściła go więc do środka.

– Proszę mi wybaczyć, że wyglądam jak straszydło – powiedziała – ale od ponad

pięćdziesięciu lat mieszkam w Katalonii i po raz pierwszy ktoś przychodzi o umówionej

godzinie.

Mówiła po katalońsku doskonale, z nieco przestarzałą poprawnością, choć dawało się

jeszcze uchwycić melodię jej ojczystego, dawno zapomnianego, języka portugalskiego. Mimo

swego wieku i nawet w tych drucianych wałkach nadal była szczupłą, pełną życia Mulatką,

o sztywnych włosach, żółtych i drapieżnych oczach, która już dawno przestała litować się

nad mężczyznami. Przedstawiciel firmy, oślepiony jeszcze jaskrawym światłem dnia, wytarł

jedynie buty o jutową wycieraczkę i słowem się nie odezwawszy, z szacunkiem pocałował

Marię dos Prazeres w dłoń.

– Zachowujesz się jak mężczyźni z czasów mojej młodości – powiedziała Maria dos

Prazeres, wybuchnąwszy gromkim śmiechem. – Siadaj.

Choć dopiero terminował w tym fachu, na tyle był już z nim obeznany, by nie ocze-

kiwać o ósmej rano tak radosnego przyjęcia, tym bardziej przez zatraconą staruchę, która na

pierwszy rzut oka wydała mu się kolejną zwariowaną uciekinierką z jednego z krajów laty-

noskich. Zamarł więc tuż za progiem, nie bardzo wiedząc, co powiedzieć, podczas gdy Maria

dos Prazeres rozsuwała ciężkie, pluszowe kotary. Przyćmiony blask kwietnia ledwie rozjaśnił

zadbane aż do przesady wnętrze salonu, wyglądającego raczej na witrynę sklepu z antykami.

Znajdowały się w nim wyłącznie przedmioty codziennego użytku, nagromadzone ze

stosownym umiarem i rozmieszczone z tak wyrafinowanym smakiem, iż trudno byłoby zna-

leźć mieszkanie lepiej urządzone nawet w tak starym i tajemnym mieście jak Barcelona.

– Proszę mi wybaczyć – powiedział. – Pomyliłem drzwi.

– Daj Boże – powiedziała – ale śmierć się nie myli.

Młody człowiek rozłożył na stole w jadalni plan, wielostronicowy niczym mapa na-

wigacyjna, z zaznaczonymi na kolorowo parcelami, z mnóstwem krzyżyków i cyferek na

każdej barwnej plamie. Maria dos Prazeres zrozumiała, że jest to dokładny plan ogromnego

cmentarza Montjuich i

z zadawnionym przerażeniem przypomniała sobie cmentarz

w Manaus w strugach październikowych deszczy, gdzie tapiry taplały się wśród bezimien-

nych mogił i wystawnych grobowców z florentyńskimi witrażami, w których spoczywali

poszukiwacze fortun. Dawno temu Amazonka o świcie wystąpiła z brzegów, przeistaczając

się w cuchnące trzęsawisko, a mała Maria dos Prazeres, wyjrzawszy rano na patio, zobaczy-

ła unoszące się na powierzchni błota roztrzaskane trumny ze szczątkami tkanin i wystającymi

przez szpary włosami zmarłych. Właśnie to wspomnienie sprawiło, że na miejsce swego

wiecznego spoczynku wybrała wzgórze Montjuich, a nie pobliski i dobrze jej znany cmenta-

rzyk Świętego Gerwazego.

– Chcę mieć takie miejsce, do którego nigdy nie dotrze woda – powiedziała.

– Proszę, to właśnie tu – powiedział sprzedawca, wskazując miejsce na planie rozkła-

daną wskazówką, którą nosił w kieszeni jak wieczne pióro. – Nie ma morza, które mogłoby

aż tak wezbrać.

Zaczęła rozglądać się po barwnej szachownicy, dopóki nie odnalazła miejsca tuż przy

głównej bramie, gdzie znajdowały się obok siebie trzy identyczne i bezimienne groby,

w których leżeli Buenaventura Durruti i dwaj inni przywódcy anarchistyczni polegli

w czasie wojny domowej. Co noc ktoś pisał ich nazwiska na białych nagrobkach. Ołówkiem,

farbą, węglem, kredką do brwi lub lakierem do paznokci, w pełnym brzmieniu i w odpo-

wiednim porządku. I każdego ranka dozorcy zmywali je, żeby nikt nie wiedział, kto jest kim

pod niemymi marmurami.

Maria dos Prazeres uczestniczyła w pogrzebie Durrutiego, w najsmutniejszym

i najbardziej burzliwym pogrzebie, jaki kiedykolwiek miał miejsce w Barcelonie, i chciała

spocząć w pobliżu jego grobu. Ale na rozległym, lecz przeludnionym cmentarzu było to nie-

możliwe. Musiała więc dostosować się do istniejących możliwości. „Pod warunkiem – po-

wiedziała – że nie wpakujecie mnie do jednej z tych szuflad w murze na pięć lat, gdzie

człowiek leży jak w

skrzynce pocztowej”. Następnie przypomniawszy sobie nagle

o najważniejszym, stwierdziła:

1– I przede wszystkim musicie mnie pogrzebać na leżąco.

W odpowiedzi na hałaśliwą promocję ratalnej przedsprzedaży grobów zaczęła krążyć

pogłoska, że pragnąc zaoszczędzić na ziemi, zmarłych chowano w pionowo ustawianych

trumnach. Sprzedawca wyjaśnił z dokładnością wyuczonego na pamięć i wielokrotnie po-

wtarzanego przemówienia, że pogłoska ta jest ohydnym oszczerstwem tradycyjnych zakła-

dów pogrzebowych, wymyśloną w celu zdyskredytowania nowości w postaci ratalnej przed-

sprzedaży grobów. W trakcie składania przezeń wyjaśnień rozległy się trzy cichutkie puknię-

cia do drzwi. Nieco zdezorientowany sprzedawca przerwał swój wywód, ale Maria dos Praze-

res dała mu znak, by kontynuował.

– Proszę sobie nie przeszkadzać – powiedziała ściszonym głosem. – To Noi.

Sprzedawca podjął przerwany wątek, a Maria dos Prazeres uznała wyjaśnienia za za-

dowalające. Zanim jednak otworzyła drzwi, chciała raz, a dobrze wyłuszczyć myśl, dojrze-

wającą w jej sercu przez wiele lat w każdym najdrobniejszym szczególe od owej legendarnej

powodzi w Manaus.

– Chcę powiedzieć – wyznała – że szukam takiego miejsca, gdzie będę leżała pod

ziemią, nienarażona na powodzie, i jeśli można, żeby latem padał na mnie cień drzew, no i w

miejscu, z którego nie wyciągną mnie po jakimś czasie, żeby wyrzucić na śmietnik.

Otworzyła drzwi i wpuściła przemoczonego i wyglądającego jak siedem nieszczęść

pudelka, który zupełnie nie pasował do reszty mieszkania. Wracał z porannego spaceru po

najbliższej okolicy i po wejściu wpadł w szał radości.

Wskoczył na stół, szczekając jak opętany, i omal nie zniszczył planu cmentarza upa-

pranymi błotem łapami. Jedno spojrzenie pani wystarczyło, żeby go przystopować.

– Noi! – powiedziała, nie podnosząc głosu. – Baixa d’aci!

Zwierzę skuliło się, spojrzało na nią zalęknione i dwie błyszczące łzy spłynęły mu po

pysku. Maria dos Prazeres odwróciła się ku sprzedawcy i dostrzegła jego zaskoczenie.

– Collons! – krzyknął. – On płacze!

– Jest podniecony tym, że zastaje kogoś w domu o tej porze – usprawiedliwiła psa,

ściszając głos, Maria dos Prazeres. – Zazwyczaj wchodzi do domu ostrożniej niż ludzie. Nie

licząc ciebie, jak zdążyłam się przekonać.

– Ale on się, kurwa, popłakał! – powtórzył sprzedawca i spostrzegłszy natychmiast

swój nietakt, zaczerwienił się i przeprosił. – Proszę wybaczyć, ale czegoś takiego nawet

w kinie nie widziałem.

– Wszystkie psy są w stanie to zrobić, wystarczy je nauczyć – odpowiedziała. – Pro-

blem w tym, że właściciele stają na głowie, żeby nauczyć je rzeczy, od których te zwierzaki

cierpią, jak jeść z talerza czy załatwiać swoje potrzeby o tej samej godzinie i w tym samym

miejscu. Nie uczą za to rzeczy naturalnych, które one lubią, jak śmiać się czy płakać. Na

czym to stanęliśmy?

Do uzgodnienia pozostało już niewiele. Maria dos Prazeres musiała przystać również

na lato bez drzew, bo jedyne miejsca z cieniem zarezerwowane były na cmentarzu dla reżi-

mowych dygnitarzy. Za to szczegółowe warunki umowy były już mniej istotne, bo intereso-

wał ją przede wszystkim rabat za opłatę z góry i w gotówce.

Dopiero po zakończeniu wszystkich formalności i chowając już papiery do teczki,

sprzedawca rozejrzał się przytomniej po mieszkaniu i nie bez emocji poczuł, jak ulega jego

magicznemu urokowi. Przyjrzał się ponownie Marii dos Prazeres, jakby właśnie ją zobaczył.

– Czy mogę zadać pani niedyskretne pytanie? – zapytał.

Odprowadziła go do drzwi.

– Oczywiście – odparła – o ile nie będzie to pytanie o mój wiek.

– Mam taką manię, że lubię zgadywać zawód ludzi po przedmiotach, jakie znajdują

się w ich mieszkaniach, i prawdę mówiąc, w pani przypadku nie jestem w stanie utrafić –

wyznał. – Co pani robi?

Maria dos Prazeres odpowiedziała mu, dusząc się ze śmiechu:

– Jestem kurwą, synu. A co? Już tego po mnie nie widać?

Sprzedawca zaczerwienił się.

– Bardzo mi przykro.

– To mnie powinno być przykro – powiedziała, przytrzymując go, żeby nie rąbnął się

o drzwi. – Ostrożnie! Nie rozwal sobie łba, zanim mnie przyzwoicie nie pochowasz.

Po zamknięciu drzwi natychmiast wzięła pieska na ręce i zaczęła go tulić, przyłącza-

jąc się swym pięknym afrykańskim głosem do dziecięcych chórków, które w tej samej chwili

rozległy się w pobliskim przedszkolu. Przed trzema miesiącami doznała w snach objawienia,

że umrze, i od tej pory jeszcze bardziej poczuła się przywiązana do tego jedynego stworzenia

towarzyszącego jej w samotności. Tak szczegółowo przewidziała pośmiertny podział swoich

dóbr i los własnego ciała, że nawet teraz mogłaby już umrzeć, nie sprawiając nikomu kłopo-

tu. Z własnej woli wycofała się z zawodu, odłożywszy fortunkę zbieraną grosz do grosza

latami, ale bez specjalnych wyrzeczeń, i na miejsce swej ostatniej przystani wybrała stare

i zacne miasteczko Gracia, wchłonięte już przez ekspansywną Barcelonę. Kupiła zrujnowaną

antresolę, w której zawsze unosił się zapach wędzonych śledzi, a w ścianach zżartych przez

saletrę zachowały się ślady strzałów po jakichś epizodycznych walkach. Nie było dozorcy,

a wilgotnym i ciemnym schodom brakowało niektórych stopni, choć wszystkie mieszkania

były zajęte.

Maria dos Prazeres wyremontowała łazienkę i kuchnię, obiła ściany tkaninami

w radosnych kolorach, wstawiła ozdobne szyby i zawiesiła w oknach pluszowe zasłony. Na

koniec sprowadziła wytworne meble, ozdoby, zastawę i kufry jedwabi i brokatów, które fa-

szyści rabowali z rezydencji opuszczonych przez republikanów w chaosie klęski, a ona sku-

pywała powoli, przez wiele lat, po okazyjnych cenach i na tajnych wyprzedażach.

Z przeszłością łączyła ją jedynie przyjaźń z hrabią de Cardona, nadal odwiedzającym Marię

dos Prazeres w każdy ostatni piątek miesiąca, żeby zjeść z nią kolację, a potem, na deser,

kochać się ospałą miłością.

Ale nawet i tę przyjaźń z czasów młodości zachowywali w sekrecie, do tego stopnia,

że hrabia zostawiał swój samochód z herbowymi znakami w odległości bardziej niż ostroż-

nej i przemykał się do jej mieszkania zacienionymi uliczkami w trosce o reputację Marii dos

Prazeres i swoją własną. Maria dos Prazeres nie znała w kamienicy nikogo poza młodym

małżeństwem z dziewięcioletnią córką, które niedawno wprowadziło się do mieszkania na-

przeciwko.

I choć wydawało jej się to aż nieprawdopodobne, naprawdę nigdy nikogo więcej na

schodach nie spotkała.

Niemniej rozporządzenie spadkiem uprzytomniło jej, że mocniej, niż sądziła, wrosła

w tę wspólnotę twardych Katalończyków z krwi i kości, których duma narodowa opierała

się na skromnej przyzwoitości. Nawet najbłahsze drobiazgi rozdzieliła pomiędzy osoby naj-

bliższe jej sercu, a tak się złożyło, że były to zarazem osoby, które najbliżej niej mieszkały.

I choć w końcu nie była całkiem przekonana, czy wobec wszystkich postąpiła równie spra-

wiedliwie, za to jednego była pewna: że nie zapomniała o nikim, kto sobie na jej pamięć za-

sługiwał. Do sporządzenia swej ostatniej woli przygotowała się tak skrupulatnie, że notariusz

z ulicy del Arbol, szczycący się tym, że wszystko już w życiu widział, własnym uszom nie

wierzył, gdy zaczęła jego kancelistom dyktować z pamięci drobiazgowy spis swoich dóbr,

podając w

średniowiecznej katalońszczyźnie właściwą nazwę każdego przedmiotu

i kompletną listę spadkobierców, z wyszczególnieniem ich zawodów i adresów, i określając

miejsce, jakie zajmują w jej sercu.

Po wizycie sprzedawcy pogrzebów dołączyła do rzeszy niedzielnych gości cmentarza.

Tak samo jak jej sąsiedzi z przyległych grobów zasadziła wzdłuż obrzeży kwiaty na każdą

porę roku, murawę świeżo wzeszłej trawy podlewała i strzygła sekatorkiem, dopóki nie

upodobniła się do klombów przed ratuszem i tak się przywiązała do tego miejsca, iż

w końcu sama nie była w stanie pojąć, jak z początku mogło jej się wydawać przygnębiają-

ce.

Podczas pierwszej wizyty serce zabiło jej mocniej na widok trzech bezimiennych gro-

bów przy bramie, ale nawet się nie zatrzymała, żeby rzucić na nie okiem, bo nieopodal prze-

chadzał się rozglądający się bacznie strażnik.

Ale trzeciej niedzieli wykorzystała chwilę jego nieuwagi, żeby spełnić jedno ze swych

największych marzeń, i szminką do ust napisała na pierwszym nagrobku spłukanym desz-

czem: Durruti. Od tamtej pory, w miarę możliwości, robiła to zawsze, na jednym grobie, na

dwóch lub na wszystkich trzech, bez najmniejszego wahania i zawsze z sercem drżącym od

nostalgii.

W jedną z ostatnich niedziel września była świadkiem pierwszego pogrzebu na wzgó-

rzu. Trzy tygodnie później, w lodowato wietrzne popołudnie, pogrzebano w sąsiednim gro-

bie młodą mężatkę. Pod koniec roku siedem kwater było już zajętych, ale krótkotrwała zima

minęła Marii dos Prazeres spokojnie. Nie nękały jej żadne przypadłości i w miarę jak robiło

się coraz cieplej, a przez otwarte okna wlewały się coraz gwarniejsze odgłosy życia, czuła, że

z każdą chwilą przybywa jej odwagi, by przetrwać zagadki własnych snów. Wróciwszy

z gór, gdzie zawsze spędzał porę największych upałów, hrabia de Cardona stwierdził, że wy-

gląda jeszcze bardziej atrakcyjnie niż podczas jej zaskakującej młodości w wieku pięćdzie-

sięciu wiosen.

Po wielu nieudanych próbach Marii dos Prazeres udało się wreszcie doprowadzić do

tego, że Noi zaczął rozpoznawać jej grób na rozległym wzgórzu pełnym identycznych mogił.

Następnie uparła się, że nauczy go płakać nad pustym grobem, by później mógł już

z przyzwyczajenia opłakiwać jej śmierć. Wielokrotnie przeszła z nim całą drogę z domu na

cmentarz, cierpliwie pokazując wszystkie punkty orientacyjne, które miały mu dopomóc

w zapamiętaniu trasy autobusu z Ramblas, aż uznała, że pies jest już na tyle wytresowany, iż

może go puścić samego.

Gdy nadszedł czas próby generalnej, w niedzielę, o trzeciej po południu, zdjęła mu

wiosennny kaftanik, po części dlatego, że lato było tuż tuż, a po części, żeby nie zwracał na

siebie uwagi, i pozostawiła go jego własnemu losowi. Widziała, jak rusza ocienioną stroną

ulicy i oddala się truchcikiem, ze ściśniętym i smutnym zadeczkiem pod trzęsącym się

ogonkiem, i z trudem się powstrzymywała, by nie popłakać nad sobą i nad nim, i nad tylo-

ma tak gorzkimi latami wspólnych marzeń, dopóki nie zniknął jej z oczu, skręciwszy

w stronę morza na rogu ulicy Mayor. Piętnaście minut później na pobliskim placu Lessepsa

wsiadła do autobusu jadącego na Ramblas i wypatrując psa przez okna, w końcu dojrzała go

pośród czeredy niedzielnej dzieciarni, jak daleki i poważny czeka na zmianę świateł przy

przejściu dla pieszych na Paseo de Gracia. „Mój Boże – westchnęła. – Jaki on samotny!”.

Niemal dwie godziny musiała czekać na niego w ostrym słońcu na Montjuich. Po-

zdrowiła wielu zbolałych z mniej pamiętnych niedziel, choć ledwie ich rozpoznała, upłynęło

bowiem tyle czasu od ich pierwszego spotkania, że ani żałoby już nie nosili, ani nie płakali,

a kwiaty kładli na grobach, nie myśląc o swoich zmarłych. Nieco później, kiedy wszyscy

odeszli, usłyszała posępne wycie, które spłoszyło mewy, i zobaczyła na bezkresnym morzu

biały transatlantyk z banderą Brazylii, i z całej duszy zapragnęła, żeby przywiózł jej list od

kogoś, kto gotów był życie za nią oddać w więzieniu w Pernambuco. Tuż po piątej, dwana-

ście minut przed czasem, na wzgórzu pojawił się Noi, zaśliniony ze zmęczenia i z gorąca, ale

z triumfującą miną zadowolonego z siebie dziecka. W tej samej chwili Marię dos Prazeres

opuścił strach, że nikt na tym świecie nie zapłacze nad jej grobem.

To właśnie następnej jesieni zaczęła dostrzegać złowróżbne znaki, których nie była

w stanie rozszyfrować, co przepełniało jej serce jeszcze większą trwogą. Znowu zaczęła cho-

dzić na kawę pod złociste akacje na placu del Reloj, przywdziewając palto z kołnierzem

z lisów i kapelusz ozdobiony sztucznymi kwiatami, tak bardzo stary, że ponownie był

w modzie. Zdwoiła czujność. Usiłując dociec przyczyn swego lęku, wsłuchiwała się

w paplaninę ptaszniczek na Ramblas, w szepty mężczyzn, których rozmowy przy stoiskach

z książkami, po raz pierwszy od wielu lat, nie dotyczyły piłki nożnej, w głębokie milczenie

inwalidów wojennych, rzucających gołębiom okruchy chleba, i wszędzie odnalazła nieomyl-

ne znaki śmierci. Na Boże Narodzenie wśród akacji zapłonęły kolorowe światełka, balkony

zaniosły się muzyką i głosami radości, tłumy turystów całkowicie obojętnych na nasz los

zawładnęły kawiarniami pod gołym niebem, ale nawet w tej świątecznej wesołości dawało

się odczuć to samo tłumione napięcie, które poprzedzało czasy, kiedy ulicą zawładnęli anar-

chiści. Maria dos Prazeres, dobrze pamiętająca tę epokę wielkich namiętności, nie potrafiła

opanować niepokoju i po raz pierwszy szpony przerażenia wyrwały ją ze snu. Pewnej nocy

agenci bezpieki zastrzelili na wprost jej okien studenta wypisującego pędzlem na murze:

Niech, żyje wolna Katalonia!

„Mój Boże – rzekła z niedowierzaniem – to tak jakby wszystko umierało ze mną!”.

Podobnego niepokoju zaznawała jedynie w dzieciństwie, w Manaus, tuż przed świ-

tem, gdy milkły nagle nieprzeliczone odgłosy nocy, wody wstrzymywały swój bieg, czas wa-

hał się, a puszcza amazońska zapadała w bezdenną ciszę, równą tylko ciszy śmierci. I w

takim właśnie stanie obezwładniającego napięcia zastał ją hrabia de Cardona, przybywszy, jak

zwykle, w ostatni piątek kwietnia na kolację.

Wizyty przeistoczyły się w rytuał. Hrabia przychodził regularnie pomiędzy siódmą

a dziewiątą wieczorem z

butelką katalońskiego szampana zawiniętą dla niepoznaki

w popołudniówkę i z pudełkiem nadziewanych trufli.

Maria dos Prazeres przygotowywała mu zapiekane caneloni i kurczaka w sosie wła-

snym – ulubione dania Katalończyków z wyższych sfer w starych dobrych czasach –

i paterę świeżych owoców. Podczas gdy Maria dos Prazeres szykowała kolację, hrabia słu-

chał wybranych arii z włoskich oper w archiwalnych nagraniach, sącząc z kieliszka porto,

którego starczało mu akurat do końca płyty.

Po długiej i porządnie przegadanej kolacji odruchowo szli do łóżka, gdzie kochali się

nieruchawą miłością, po której oboje odczuwali jedynie gorycz katastrofy. Przed wyjściem,

jak zwykle spłoszony późną porą, hrabia wsuwał dwadzieścia pięć peset pod popielniczkę

w sypialni.

Tyle brała Maria dos Prazeres, kiedy ją poznał w hoteliku na Paralelo, i była to jedy-

na rzecz, której nie zżarła patyna czasu.

Żadne z nich nie zadało sobie nigdy pytania, na czym polega ich przyjaźń. Maria dos

Prazeres zawdzięczała hrabiemu parę drobnych przysług. Udzielał jej trafnych porad, jak po-

winna obracać swoimi oszczędnościami, nauczył ją rozpoznawać rzeczywistą wartość jej

skarbów i co robić, żeby nie wyszło na jaw, że są kradzione. Ale przede wszystkim to wła-

śnie on wskazał jej drogę ku godziwej starości w dzielnicy Gracia, kiedy w burdelu, gdzie

spędziła całe życie, uznali ją za zbyt sfatygowaną jak na współczesne gusta i zamierzali ulo-

kować w domu pokątnych emerytek, które za pięć peset uczyły dzieci sztuki kochania. Opo-

wiedziała kiedyś hrabiemu, że jak miała czternaście lat, matka sprzedała ją w porcie Manaus,

a pierwszy oficer tureckiego statku po bezlitosnym wykorzystywaniu jej podczas całej po-

dróży przez Atlantyk zostawił ją później bez pieniędzy, bez znajomości języka, bezimienną

w trzęsawisku świateł na Paralelo. Oboje w pełni zdawali sobie sprawę, że łączy ich tak

niewiele, iż czują się najbardziej samotni, będąc razem, a mimo to żadne z nich nie odważy-

ło się zniszczyć uroków przyzwyczajenia. Trzeba im było narodowego wstrząsu, by oboje

jednocześnie zrozumieli, jak bardzo i z jak ogromną czułością nienawidzili się przez tyle lat.

Był to istny pożar. Hrabia de Cardona słuchał miłosnego duetu z Cyganerii, wykony-

wanego przez Licie Albanese i Beniamina Gigli, kiedy do jego uszu dotarły przypadkowe

strzępy wiadomości z radia, którego Maria dos Prazeres słuchała w kuchni. Podszedł na pal-

cach i również zaczął nasłuchiwać. Generał Francisco Franco, po wsze czasy dyktator Hisz-

panii, osobiście przyjmuje na siebie odpowiedzialność za decyzję stanowiącą o ostatecznym

losie trzech separatystów baskijskich, których właśnie skazano na śmierć. Hrabia odetchnął

z ulgą.

– To znaczy, że na pewno ich rozstrzelają – powiedział – bo Wódz jest sprawiedliwym

człowiekiem.

Maria dos Prazeres utkwiła w hrabiego swe płonące oczy królewskiej kobry

i zobaczyła jego beznamiętne źrenice za szkłami w złotej oprawce, zęby drapieżnika, bez-

kształtne ręce zwierzęcia przyzwyczajonego do wilgoci i ciemności. Takiego, jakim był.

– No to módl się do Boga, żeby było inaczej – powiedziała – bo jeśli rozstrzelają

choćby jednego, to ja ci wsypię truciznę do zupy.

Hrabia przestraszył się.

– A to dlaczego?

– Bo ja też jestem sprawiedliwą kurwą.

Hrabia de Cardona nie pojawił się już więcej, a Maria dos Prazeres nabrała pewności,

że właśnie dobiega końca ostatni etap jej życia. Do niedawna jeszcze ogarniało ją święte obu-

rzenie, że ustępują jej miejsca w autobusie, że próbują jej pomóc przy przechodzeniu przez

ulicę, że biorą ją pod rękę przy wchodzeniu po schodach, w końcu jednak nie tylko się z tym

pogodziła, ale nawet zaczęła się tego domagać jak obmierzłej konieczności. Wtedy zamówiła

nagrobek jak dla anarchisty, bez imienia, nazwiska, bez dat, a udając się na spoczynek nie

zamykała już drzwi na zasuwę, żeby Noi mógł swobodnie wyjść i powiadomić o jej śmierci,

gdyby umarła podczas snu.

Pewnej niedzieli, wracając z cmentarza, spotkała na podeście schodów dziewczynkę

z sąsiedniego mieszkania.

Przeszła się z nią kilka przecznic, z babciną prostodusznością opowiadając jej po tro-

sze o wszystkim, i nie uszło jej uwagi, że dziewczynka bawi się z Noiem jak ze starym

przyjacielem. Na Diamentowym placu, tak jak sobie zaplanowała, zaprosiła ją na lody.

– Lubisz psy? – zapytała.

– Uwielbiam – odpowiedziała dziewczynka.

– Maria dos Prazeres złożyła jej wówczas propozycję, z którą nosiła się od bardzo

dawna.

– Gdyby coś mi się przydarzyło, zaopiekujesz się Noiem – powiedziała jej – ale pod

warunkiem, że pozostawisz mu wolne niedziele, nie przejmując się niczym.

On będzie wiedział, co robić.

Dziewczynka była wniebowzięta. Maria dos Prazeres ze swej strony powróciła do

domu uskrzydlona radością, że jednak udało jej się dożyć snu, który dojrzewał w jej sercu

przez wiele lat. Ów sen jednak się nie spełnił. I to nie przez mordęgę starości, i nie przez

opieszałość śmierci.

I nawet nie była to jej własna decyzja. To życie podjęło ją za nią w listopadowe, lo-

dowate popołudnie, gdy opuszczała cmentarz i raptownie rozpętała się gwałtowna burza.

Po dopisaniu nazwisk na trzech nagrobkach schodziła ku dworcowi autobusowemu

i przemokła już w pierwszych strugach deszczu. Ledwie zdążyła schronić się w jednej

z bram całkowicie wyludnionej i jakby nie z tego miasta dzielnicy, ze zrujnowanymi skła-

dami, z dymiącymi fabrykami i ogromnymi ciężarówkami przejeżdżającymi z łomotem

potęgującym huk burzy. Usiłując ogrzać przemoczonego psa własnym ciałem, Maria dos Pra-

zeres bezradnie patrzyła na mijające ją zatłoczone autobusy, patrzyła na mijające ją puste, ale

ze złamaną chorągiewką taksówki i nikt nie zwracał uwagi na jej rozpaczliwe gesty rozbitka.

Nagle, gdy niemożliwy wydawał się nawet cud, luksusowa limuzyna o barwie ciemnej stali

przejechała niemal bezgłośnie przez zalaną ulicę, gwałtownie zahamowała przed skrzyżowa-

niem, po czym cofnęła się na wstecznym biegu do miejsca, w którym stała Maria dos Praze-

res. Jak za magicznym zaklęciem szyby opuściły się, a kierowca zaoferował, że ją podwiezie.

– Jadę bardzo daleko – wyznała szczerze Maria dos Prazeres. – Ale byłabym bardzo

wdzięczna, gdyby przynajmniej trochę mnie pan podwiózł.

– Ale gdzie pani jedzie? – zapytał.

– Na Gracia – odpowiedziała.

Drzwi same się otworzyły.

– Jadę w tamtym kierunku – odpowiedział kierowca.

– Proszę wsiadać.

Ledwie zajęła miejsce w aptecznym chłodzie samochodu, deszcz natychmiast prze-

istoczył się w kłopot wydumany, miasto nabrało odmiennych barw i Maria dos Prazeres po-

czuła, że przebywa w innym, szczęśliwym świecie, gdzie wszystko było z góry załatwione.

Kierowca torował sobie drogę poprzez uliczny zamęt z wprawą czarnoksiężnika.

Marię dos Prazeres ogarnęło onieśmielenie nie tylko z powodu własnego ubóstwa, ale

i ze względu na biednego czworonoga śpiącego na jej kolanach. – To prawdziwy transatlan-

tyk – powiedziała, bo czuła, że musi powiedzieć coś mądrego. – Nigdy czegoś podobnego nie

widziałam, nawet w snach.

– Prawdę mówiąc, jedyną jego wadą jest to, że nie należy do mnie – odpowiedział

z trudem po katalońsku, a po małej przerwie dodał po kastylijsku: – Nawet za zarobki całego

życia nie mógłbym go sobie kupić.

– Wyobrażam sobie – westchnęła.

Przyjrzała się ukradkiem jego twarzy oświetlonej zielonymi światełkami tablicy roz-

dzielczej i zobaczyła, że to jeszcze prawie chłopiec, o kręconych, krótkich włosach i profilu

rzymskiego posągu. Pomyślała, że nie jest piękny, ale pełen swoistego uroku, że dobrze mu

w taniej i mocno już znoszonej, skórzanej kurtce i że jego matka musi czuć się wyjątkowo

szczęśliwa, kiedy słyszy, jak wraca do domu. I tylko jego spracowane ręce wskazywały, że

rzeczywiście nie jest właścicielem samochodu.

Przez resztę drogi nie zamienili już ani słowa, ale i Maria dos Prazeres poczuła, że

jest poddawana ukradkowym oględzinom, i po raz któryś z rzędu zrobiło jej się przykro, że

ciągle żyje mimo swego wieku. Poczuła się brzydka i godna litości w okrywającej włosy

byle szmacie, którą naprędce narzuciła, kiedy zaczęło padać, i w nędznym paletku, którego

wymiana nawet nie przyszła jej do głowy zaprzątniętej myślami o śmierci.

Kiedy dotarli do dzielnicy Gracia, przestało Już padać, nastała noc i na ulicach paliły

się światła. Maria dos Prazeres poprosiła kierowcę, by zostawił ją na naijbliższym rogu, ale

on uparł się, że podwiezie ją pod samą bramę, i nie tylko tak zrobił, ale nawet zaparkował na

chodniku, żeby mogła wysiąść, nie mocząc nóg. Puściła psa i

spróbowała wyjść

z samochodu na tyle godnie, na ile pozwalało jej własne ciało, i kiedy odwróciła się, żeby

podziękować, napotkała męskie spojrzenie, od którego zaparło jej dech w piersiach. Wy-

trzymała je przez chwilę, nie bardzo rozumiejąc, kto, czego i od kogo oczekuje, i wówczas

on zapytał stanowczym głosem:

– Mam wejść?

Maria dos Prazeres poczuła się upokorzona.

– Jestem panu bardzo wdzięczna za podwiezienie – powiedziała – ale nie pozwolę

kpić z siebie.

– Nie widzę powodu, dla którego miałbym kpić z kogokolwiek – powiedział po ka-

stylijsku z powagą nie znoszącą sprzeciwu. – A tym bardziej z takiej kobiety jak pani.

Maria dos Prazeres poznała wielu mężczyzn takich jak on, uratowała przed samobój-

stwem wielu innych, bezczelniejszych od niego, ale nigdy w swoim długim życiu nie odczu-

wała takiego strachu przed powzięciem decyzji.

I znów usłyszała, jak bez najmniejszego wahania powtarza:

– Mam wejść?

Oddaliła się, nie zamykając drzwiczek, i odpowiedziała mu po kastylijsku, żeby mieć

pewność, że zostanie zrozumiana.

– Niech pan robi, co się panu podoba.

Weszła do klatki skąpo oświetlonej przez ukośnie padający z ulicy odblask i zaczęła

pokonywać pierwszą partię schodów na miękkich nogach, półżywa z przerażenia, które dotąd

wydawało jej się możliwe tylko w chwili śmierci. Kiedy zatrzymała się przy drzwiach antre-

soli, drżącymi rękami szukając gorączkowo kluczy w kieszeni, usłyszała kolejno dwa trza-

śnięcia samochodowych drzwiczek. Noi, który ją wyprzedził, chciał już szczekać. „Siedź ci-

cho”, rozkazała mu konającym szeptem. Wnet usłyszała pierwsze kroki na obluzowanych

stopniach schodów i przestraszyła się, że zaraz pęknie jej serce. W okamgnieniu raz jeszcze,

dokładnie zagłębiła się w proroczy sen, który w ciągu ostatnich trzech lat całkowicie odmie-

nił jej życie, i zrozumiała swój błąd w jego odczytaniu.

„Mój Boże – powiedziała sobie z niedowierzaniem.

– A więc to nie była śmierć!”.

Wreszcie natrafiła na zamek, słysząc w ciemnościach coraz bliższe kroki, słysząc co-

raz wyraźniejszy oddech kogoś, kto nadchodził w ciemnościach równie przerażony jak ona,

i wtedy zrozumiała, że warto było czekać tyle, tyle lat i tak wiele w ciemnościach przecier-

pieć, by tylko przeżyć tę jedną chwilę.

Maj 1979

Siedemnastu zatrutych Anglików

Pierwszą rzeczą, jaką pani Prudencia Linero zauważyła po przypłynięciu do Neapolu,

było to, że w porcie unosi się taki sam zapach jak w Riohacha. Oczywiście nie powiedziała

o tym nikomu, bo i tak nikt by tego nie zrozumiał na wiekowym transatlantyku pełnym

Włochów z Buenos Aires, odwiedzających swą ojczyznę po raz pierwszy od zakończenia

wojny, ale mimo wszystko poczuła się raźniej, mniej samotna i przy swoich siedemdziesięciu

dwóch latach i po osiemnastu dniach wzburzonego morza, już nie aż tak bardzo oddalona od

swoich bliskich i swego domu.

Już o świcie dostrzeżono światła lądu. Pasażerowie wstali wcześniej niż zazwyczaj

i wylegli na pokład odświętnie ubrani i pełni skrywanych obaw przed niepewnością zejścia

na ląd, toteż ta ostatnia niedziela na statku wyglądała na jedyną prawdziwą podczas całej po-

dróży.

Pani Prudencia Linero była jedną z niewielu osób uczestniczących w mszy.

W odróżnieniu od poprzednich dni, kiedy chodziła po statku w lekkiej żałobie, ostatniego

dnia podróży przywdziała burą, prostą suknię z surowego lnu przepasaną sznurem świętego

Franciszka i obuła sandały z surowej skóry, które wyłącznie dlatego, że były zbyt nowe, nie

wyglądały na pielgrzymie. To była przedterminowa spłata: przyrzekła Bogu, że będzie nosić

ten długi habit aż do śmierci, jeśli uczyni jej łaskę i pozwoli dotrzeć do Rzymu, by ujrzeć

papieża, a teraz uznała, że modlitwy jej już zostały wysłuchane. Po mszy zapaliła świecę

Duchowi Świętemu za odwagę, jaką ją natchnął, żeby mogła przetrwać karaibskie sztormy,

i odmówiła modlitwę za każde z dziewięciorga dzieci i czternaściorga wnuków w tej wła-

śnie chwili śniących w wietrzną noc o babci.

Kiedy po śniadaniu wyszła na pokład, statek żył już innym życiem. Wszystkie bagaże

zostały złożone w sali dancingowej wśród przeróżnych pamiątek z podróży, zakupionych

przez Włochów na antylskich targowiskach magii, a na kontuarze kantyny stała metalowa,

ozdobna klatka z małpką z Paramaribo. Był promienny poranek pierwszych dni sierpnia.

Typowa niedziela dla tych powojennych lat, kiedy światło stawało się powszednim objawie-

niem, a ogromny statek, posapując chorowicie, sunął z wolna przez przejrzyste wody. Ponu-

ra forteca książąt Anjou ledwie zaczynała wyłaniać się na horyzoncie, ale pasażerom wypa-

trującym lądu zdawało się, że już rozpoznają swoje rodzinne strony, i choć niezbyt pewni,

czy rzeczywiście cokolwiek dostrzegają, pokazywali je sobie, wydając okrzyki radości

w swoich południowych dialektach.

Pani Prudencia Linero, która w czasie podróży zawarła tyle zażyłych przyjaźni

i opiekowała się dziećmi, gdy ich rodzice ruszali w tany, i nawet pierwszemu oficerowi

przyszyła guzik do galowego munduru, nagle spostrzegła, że wszyscy ci ludzie w jednej

chwili stali się obcy i dalecy. Towarzyskie usposobienie i ludzkie ciepło, dzięki którym uda-

ło jej się przeżyć pierwsze nostalgie w senności tropiku, zniknęły bez śladu. Dozgonne miło-

ści rozkwitłe na pełnym morzu kończyły się u wejścia do portu. Pani Prudencia Linero, nie

obznajomiona z kapryśnym charakterem Włochów, pomyślała, że przyczyna zła tkwi nie

w sercach innych, lecz w jej własnym sercu, bo w powracających do kraju tłumach była

jedyną samotną pasażerką. Pewnie takie są wszystkie podróże, pomyślała, przyglądając się

szczątkom tylu obumarłych światów na dnie, i po raz pierwszy w życiu poczuła, jak gorzko

jest być obcym. Nagle przestraszyła ją stojąca obok niej prześliczna dziewczyna, krzycząc

z przerażenia.

– Mamma mia! – wrzasnęła wskazując na dno. – Patrzcie tam!

Były to zwłoki topielca. Pani Prudencia Linero zobaczyła, że tuż pod powierzchnią

wody unosi się na plecach ciało starszego już i łysego mężczyzny z dziwnym wyrazem wro-

dzonej wyniosłości na twarzy, a jego otwarte i wesołe oczy miały ten sam kolor co niebo

o świcie. Ubrany był w nienaganny strój wizytowy z brokatową kamizelką, na nogach miał

lakierki, a w butonierce świeżą gardenię. W prawej dłoni trzymał pakuneczek wytwornie

owinięty w ozdobny papier, a sine jak stal palce zaciskały się na kokardzie wstążki, jedynej

rzeczy, jakiej mógł się uchwycić w chwili śmierci.

– Pewnie wypadł za burtę – powiedział jeden z oficerów. – Na tych wodach latem

zdarza się to bardzo często.

Było to chwilowe zajście, bo już wpływali na wody zatoki i inne, mniej ponure spra-

wy, zaprzątnęły uwagę pasażerów. Ale pani Prudencia Linero wciąż myślała o topielcu, tym

biednym topielcu i jego fraku falującym w kilwaterze statku.

Gdy transatlantyk znalazł się w zatoce, wypłynął mu na spotkanie mocno zdezelowa-

ny holownik, by przeprowadzić go między dziesiątkami wraków okrętów zatopionych

w czasie wojny. W miarę jak statek przebijał się poprzez zardzewiałe szczątki, coraz więk-

szy kożuch oleju pokrywał wodę, a skwar zaczynał dokuczać bardziej niż upał w Riohacha

o drugiej po południu. Po przeciwległej stronie przesmyku, rozświetlone słońcem godziny

jedenastej, objawiło się nagle całe miasto fantastycznych pałaców i starych kolorowych

domków stłoczonych na wzgórzach. Z dna zmąconych wód uniósł się wówczas fetor nie do

wytrzymania, który pani Prudencia Linero rozpoznała jako smród krabów gnijących na patio

jej domu.

Podczas manewru podejścia pasażerowie rozpoznawali swoich bliskich radośnie wy-

machujących rękami w tłumie na nabrzeżu. Większość oczekujących stanowiły jesienne,

olśniewająco piersiaste matrony, duszące się w żałobnych strojach, w towarzystwie najpięk-

niejszych i najliczniejszych na świecie dzieciaków i mężów, drobnych i skrzętnych,

z nieśmiertelnego gatunku tych, co to sięgają po gazetę dopiero po przeczytaniu jej przez

żonę i ubierają się w przepisowe garniturki kancelistów mimo morderczego upału.

Pośród tej jarmarcznej wrzawy bardzo stary mężczyzna o beznadziejnie smutnym

wyglądzie, w żebraczym płaszczu, wyciągał z obu kieszeni pełne garście małych piskląt.

W okamgnieniu zapełniły całe nabrzeże, wszędzie popiskując jak szalone, i wyłącznie

dlatego, że były magicznymi stworzonkami, wiele z nich ciągle biegało mimo zadeptywania

ich przez tłumy obojętne na cud. Magik położył swój kapelusz na ziemi, ale nikt nie rzucił mu

z pokładu choćby grosika miłosierdzia.

Zafascynowana cudownym widowiskiem odgrywanym jakby na jej cześć, bo tylko

ona przyglądała mu się z wdzięcznością, pani Prudencia Linero nie zauważyła, kiedy przy-

stawiono trap i ludzka lawina zalała statek z wrzaskiem i impetem pirackiego abordażu.

Oszołomiona tak ogromną radością i zatęchłym fetorem cebuli bijącym od tylu rodzin tłoczą-

cych się w letnim skwarze, potrącana przez ekipy tragarzy wyrywających sobie bagaże, po-

czuła, że grozi jej taka sama mało chwalebna śmierć, jaka spotkała pisklęta z portowego na-

brzeża. Przywarowała wówczas na swoim drewnianym, okowanym mosiądzem kufrze

i siedząc tak kamieniem, odmawiała w kółko modlitwy chroniące przed wszelakimi niebez-

pieczeństwami i odpędzające pokusy czyhające na ziemi niewiernych. Tam natknął się na nią

pierwszy oficer, już po przejściu nawałnicy, gdy w opustoszałym salonie nie było poza nią

żywego ducha.

– O tej porze nikt nie powinien już tu przebywać – powiedział oficer dość grzecznie.

– Czy mogę pani w czymś pomóc?

– Mam tutaj czekać na konsula – powiedziała.

Nie inaczej. Dwa dni przed odpłynięciem statku najstarszy syn pani Prudencii Linero

posłał do konsula w Neapolu i zarazem swego przyjaciela telegram, w którym prosił go, by

czekał na nią w porcie i pomógł jej załatwić wszystkie formalności niezbędne dla jej dalszej

podróży do Rzymu. Podał mu nazwę statku, godzinę przybycia, zaznaczając ponadto, że mo-

że ją rozpoznać po franciszkańskim habicie, który przywdzieje, schodząc na ląd. Tak stanow-

czo obstawała przy swoim, że w rezultacie oficer pozwolił jej zostać czas jakiś i czekać,

mimo iż zbliżała się już pora posiłku dla załogi, na stołach ustawiono krzesła do góry nogami

i zmywano podłogi, wylewając na nie wiadra wody. Musieli wielokrotnie przesuwać kufer,

żeby go nie zmoczyć, ale ona najspokojniej w świecie, nie przerywając swoich mo-

dlitw, szła za kufrem i znów siadała, dopóki nie została całkiem wyprowadzona stamtąd i nie

znalazła się razem ze swoim kufrem w pełnym słońcu między szalupami ratunkowymi. Wła-

śnie tam, tuż przed drugą, ponownie natknął się na nią pierwszy oficer, jak zlana potem

w swym pątniczym skafandrze odmawiała różaniec bez żadnej nadziei, bo była przerażona,

smutna i ledwie powstrzymywała łzy.

– Nie ma co się dalej modlić – powiedział oficer, już nie tak grzeczny jak za pierw-

szym razem. – Nawet Bóg w sierpniu wyjeżdża na urlop.

Wytłumaczył jej, że połowa Włoch w tym okresie wyleguje się na plaży,

a szczególnie w niedziele. Możliwe, że konsul ze względu na charakter swej pracy nie prze-

bywa na wakacjach, ale na pewno jego biuro aż do poniedziałku jest nieczynne. Najrozsądniej

będzie udać się do hotelu, odpocząć przez tę noc, a następnego dnia zadzwonić do konsulatu,

którego numer na pewno jest w książce telefonicznej. Chcąc nie chcąc, pani Prudencia Line-

ro musiała przyznać mu rację, oficer pomógł jej więc załatwić wszystkie formalności imigra-

cyjne i celne, pomógł również wymienić pieniądze i odprowadził do taksówki, wydając kie-

rowcy dość mgliste polecenie, by zawiózł ją do przyzwoitego hotelu.

Mocno sfatygowana taksówka, która, sądząc po zachowanych śladach, kiedyś była ka-

rawanem, rzucając i podskakując jechała po opustoszałych ulicach. Pani Prudencia Linero

przez chwilę pomyślała, że taksówkarz i ona są jedynymi żywymi istotami w mieście peł-

nym zjaw wiszących na drutach przeciągniętych nad ulicami, ale pomyślała zarazem, że

człowiekowi, który tyle i z takim przejęciem gada, nie starczy czasu, żeby skrzywdzić bied-

ną, samotną kobietę, która ruszyła w niebezpieczną podróż przez ocean, by zobaczyć papie-

ża.

Gdy opuścili labirynt ulic, znowu widać było morze. Taksówka, wciąż podskakując,

przejechała wzdłuż rozpalonej i bezludnej plaży, przy której stało mnóstwo małych hoteli-

ków pomalowanych na intensywne kolory. Nie zatrzymała się przy żadnym z nich, lecz poje-

chała prosto pod najmniej okazały, usytuowany w parku z olbrzymimi palmami i zielonymi

ławkami. Taksówkarz postawił kufer na ocienionym chodniku i dostrzegłszy wahanie pani

Prudencii Linero, zapewnił ją, że to najporządniejszy hotel w Neapolu.

Urodziwy i miły bagażowy zarzucił sobie kufer na plecy i zajął się nią. Zaprowadził

do windy o metalowych prętach dobudowanej we wnęce schodów i zaczął śpiewać jedną

z arii Pucciniego, pełnym głosem i z niepokojącą determinacją. Budynek był sędziwym

gmachem o dziewięciu odrestaurowanych piętrach, a na każdym z nich był osobny hotel.

Pani Prudencia Linero doznała nagle chwilowego snu na jawie, gdy uwięziona w klatce dla

kur, nieznośnie wolno unoszącej się środkiem schodów z litych marmurów, zaskakiwała

w mieszkaniach ludzi dręczonych najintymniejszymi wątpliwościami, w dziurawych ga-

ciach, z palącą ich zgagą. Na trzecim piętrze winda zatrzymała się, podskoczywszy nieco,

a bagażowy natychmiast przestał śpiewać, otworzył drzwiczki z ruchomych rombów i w

szarmanckim ukłonie dał pani Prudencii Linero do zrozumienia, że jest u siebie.

W hallu pełnym rzucających cień roślin w miedzianych donicach zobaczyła cherla-

wego młodzieńca stojącego za drewnianym kontuarem z inkrustacjami z barwnego szkła.

Chłopiec natychmiast przypadł jej do gustu, bo miał takie same loczki cherubina jak jej naj-

młodszy wnuk. Przypadła jej do gustu nazwa hotelu wygrawerowana dużymi literami na ta-

blicy z brązu, przypadł jej do gustu zapach karbolu, przypadły jej do gustu wiszące paprocie,

cisza, złote lilie na tapecie pokrywającej ściany.

Wobec tego postąpiła krok przed windę i serce jej zmartwiało. W długim rzędzie

ustawionych w poczekalni foteli drzemała grupa angielskich turystów w krótkich spoden-

kach i plażowych sandałach. Było ich siedemnastu, siedzieli równo i tak symetrycznie, jakby

byli jednym ciałem wielokrotnie odbitym w lustrzanej galerii. Pani Prudencia Linero ogarnę-

ła ich wzrokiem, nie odróżniając żadnego od pozostałych, i jedyną rzeczą, która wywarła na

niej wrażenie, był długi rząd zaróżowionych kolan, wyglądających jak świńskie ryje wiszące

na rzeźniczych hakach. Zamiast wykonać następny krok, natychmiast cofnęła się, przerażona,

do windy.

– Jedziemy na inne piętro – powiedziała.

– To jest jedyny hotel z restauracją, signora – powiedział bagażowy.

– Nie szkodzi – powiedziała.

Bagażowy przytaknął z rezygnacją, zamknął windę i dośpiewując końcowy fragment

arii, wjechał do hotelu na piątym piętrze. Tam wszystko wyglądało mniej wykwintnie,

a właścicielka była niestarą jeszcze, prostoduszną matroną mówiącą prostą hiszpańszczyzną

i nikt nie odsypiał sjesty na fotelach w hallu. Rzeczywiście nie było tu jadalni, ale hotel miał

umowę z pobliską restauracją, która obsługiwała jego klientów po specjalnych cenach. Pani

Prudencia Linero postanowiła więc, że tak, że zostanie tu na jedną noc, ostatecznie przekona-

na tak elokwencją sympatycznej właścicielki, jak i ulgą, jaką przyniósł jej brak jakiegokol-

wiek Anglika o zaróżowionych kolanach śpiącego w hallu.

W sypialni żaluzje były spuszczone i mimo drugiej po południu mrok zachował chłód

i ciszę ustronnego zagajnika i znakomicie nadawał się do płaczu. Pani Prudencia Linero,

ledwie została sama, zamknęła drzwi na obie zasuwki i po raz pierwszy od rana wysiusiała

się cieniutką i mozolną strużką, co pozwoliło jej wreszcie przyjść do siebie po podróży. Na-

stępnie zdjęła sandały i sznur i położyła się na boku od serca na łożu małżeńskim zbyt sze-

rokim i zbyt pustym dla niej samej i rozpłynęła się w kolejnym strumieniu, tym razem dając

wreszcie upust długo powstrzymywanym łzom.

Nie dość, że w ogóle wyjechała z Riohacha po raz pierwszy, ale był to również jeden

z jej rzadkich wypadów z domu, bo w ogóle nieczęsto go już opuszczała, gdy dzieci po

swych ożenkach odeszły od niej, a ona została sama z dwiema bosonogimi Indiankami, by

opiekować się pozbawionym czucia ciałem swego męża. Połowa życia upłynęła jej

w sypialni obok pogorzeliska pozostałego z jedynego mężczyzny, jakiego kochała i który

niemal trzydzieści lat przeleżał w letargu na materacu z kozich skór w łóżku swych mło-

dzieńczych miłości.

W październiku zeszłego roku chory otworzył oczy w nagłym przebłysku świadomo-

ści, rozpoznał najbliższych i poprosił, żeby wezwali fotografa. Sprowadzili staruszka z parku

z olbrzymim aparatem z miechem, z czarnym rękawem i talerzem z magnezją do zdjęć we

wnętrzach. Chory osobiście kierował zdjęciami. „Jedno dla Prudencii, za miłość i szczęście,

jakimi obdarzyła mnie w życiu”, powiedział.

Udało im się za pierwszym błyskiem magnezji. „I jeszcze dwa zdjęcia dla moich uko-

chanych córek, Prudencity i Natalii”, powiedział. Zrobili następne dwa. „I dwa dla moich

obu synów, rodzinnych wzorów czułości i rozsądku”, powiedział. I tak po kolei, dopóki nie

skończyły się klisze i fotograf nie musiał udać się do domu po brakujące materiały.

O czwartej po południu, kiedy w sypialni nie sposób już było wytrzymać od dymu

z magnezji i gwaru krewnych, przyjaciół i znajomych, którzy zjawili się, żeby otrzymać

swoje zdjęcia, chory zaczął gwałtownie słabnąć i pożegnał się ze wszystkimi gestem dłoni,

jakby znikał w dali, odpływie ze świata przy balustradzie statku.

Jego śmierć, wbrew oczekiwaniom wszystkich, nie przyniosła wdowie żadnej ulgi.

Wprost przeciwnie, była tak przygnębiona, że dzieci zebrały się, żeby zapytać, jak można jej

pomóc, a ona odpowiedziała, że jedyne, czego chce, to pojechać do Rzymu, żeby zobaczyć

papieża.

– Pojadę sama i w habicie świętego Franciszka – uprzedziła ich. – Tak ślubowałam.

Jedyną miłą rzeczą, jaka jej została po tylu latach czuwania przy chorym, była przy-

jemność płakania. Na statku, gdzie musiała dzielić kajutę z dwiema klaryskami, które wysia-

dły w Marsylii, przesiadywała jak najdłużej w łazience, żeby popłakać sobie na osobności.

Pokój w neapolitańskim hotelu był więc jedynym od chwili opuszczenia Riohacha odpo-

wiednim miejscem, jakie znalazła, by napłakać się do woli. I płakałaby do następnego dnia,

do odjazdu pociągu do Rzymu, gdyby o siódmej właścicielka nie zapukała do drzwi, by prze-

strzec ją, że jeśli sie nie pospieszy, zamkną restaurację i zostanie bez Kolacji.

Pracownik hotelu zaprowadził ją. Od morza powiała świeża bryza, na plaży została

jeszcze garstka plażowiczów kąpiących się w promieniach bladego przedwieczornego słońca.

Pani Prudencia Linero szła za pracownikiem hotelu stromymi i wąskimi uliczkami, które

dopiero co budziły się z niedzielnej sjesty, i nagle znalazła się pod cienistą pergolą, gdzie

ustawiono stoły pokryte obrusami w czerwoną kratkę, na nich zaś słoiki po marynatach prze-

robione na wazoniki z papierowymi Kwiatami. Jedynymi biesiadnikami o tak wczesnej po-

rze byli sami pracownicy i ubożuchny ksiądz, który w kąciku jadł cebulę z chlebem. Wcho-

dząc, poczuła na sobie wzrok wszystkich z powodu burego habitu, nie speszyła się tym jed-

nak, w pełni świadoma, że śmieszność jest częścią pokuty. Za to kelnerka wzbudziła w niej

odrobinę litości, bo była śliczna i miała blond włosy, i mówiła, jakby śpiewała, a pani Pru-

dencia Linero pomyślała, że widać nie najlepiej dzieje się we Włoszech po wojnie, jeśli taka

dziewczyna musi usługiwać w knajpie. Ale poczuła się dobrze w ukwieconej altanie,

a dochodzący z kuchni zapach liści laurowych pobudził jej apetyt tłumiony dotąd przez pe-

rypetie dnia. Po raz pierwszy od dłuższego czasu nie zbierało jej się na płacz.

A jednak jedzenie nie sprawiło jej przyjemności. Po części dlatego, że dogadanie się

z jasnowłosą kelnerką sporo ją kosztowało, mimo że dziewczyna była sympatyczna

i cierpliwa, a po części dlatego, że jedynym serwowanym tu mięsem były śpiewające ptasz-

ki, takie same, jakie w Riohacha hodowano w mieszkaniach. Spożywający w kąciku swój

posiłek ksiądz, który w rezultacie służył obu kobietom za tłumacza, usiłował ją przekonać, że

wojenne niedogodności jeszcze się w Europie nie skończyły i że za cud niemal należy uznać,

że do jedzenia są przynajmniej leśne ptaszki.

Ale pani Prudencia Linero odmówiła ich skosztowania.

– Czułabym się – powiedziała – jakbym zjadła własne dziecko.

Musiała więc zadowolić się zupą z drobnym makaronem, potrawą z gotowanych cu-

kinii z plasterkami zjełczałej słoniny i twardą jak kamień kromką chleba. Już jadła, gdy

przysiadł się do niej ksiądz, błagając o okazanie miłosierdzia i zaproszenie na filiżankę ka-

wy. Pochodził z Jugosławii, ale był misjonarzem w Boliwii i mówił trudno zrozumiałą, choć

nader wyrazistą hiszpańszczyzną.

Pani Prudencii Linero wydał się prostakiem pozbawionym jakichkolwiek oznak wyro-

zumiałości, zauważyła, że ma niegodziwe ręce, połamane i brudne paznokcie, i oddech tak

mocno przesiąknięty cebulą, że wydawał się raczej trwałą cechą charakteru niż zwykłym odo-

rem. Ale niezależnie od wszystkiego był to sługa boży, a i spotkanie, tak daleko od domu,

kogoś, z kim można było się porozumieć, należało do przyjemnych niespodzianek.

Rozmawiali powoli, obojętni wobec gęstniejącej wokół nich wrzawy, w miarę jak są-

siednie stoliki zajmowali napływający wciąż goście. Pani Prudencia Linero miała już wyro-

biony sąd o Włoszech: nie podobały jej się. I nie dlatego, że mężczyźni zachowywali się

trochę bezczelnie, a to już było dużo, i nawet nie dlatego, że jedli ptaki, co już było dużo za

dużo, ale za paskudny nawyk zostawiania topielców na łasce prądów morskich.

Ksiądz, który oprócz kawy kazał sobie również podać na jej koszt kieliszek grappy,

usiłował wykazać powierzchowność jej osądu. Podczas wojny powołano nader skuteczną

służbę, mającą na celu wyławianie, identyfikowanie i grzebanie w poświęconej ziemi nie-

wyobrażalnej liczby topielców, pojawiających się każdego ranka na wodach zatoki neapoli-

tańskiej.

– Wieki temu – podsumował ksiądz – Włosi uzmysłowili sobie, że życie mamy tylko

jedno, i próbują przeżyć je, jak tylko potrafią najlepiej. To uczyniło z nich ludzi wyrachowa-

nych i niestałych, ale zarazem wyleczyło z okrucieństwa.

– Nawet statku nie zatrzymali – odpowiedziała.

– Informują o tym przez radio władze portowe – powiedział ksiądz. – O tej porze

niewątpliwie został już wyłowiony i pogrzebany w imię Boże.

Ta dyskusja obojgu odmieniła humor. Pani Prudencia Linero skończyła jeść i dopiero

wówczas dostrzegła, że wszystkie miejsca są zajęte. Przy sąsiednich stolikach siedzieli, je-

dząc w milczeniu, półnadzy turyści, a wśród nich kilka zakochanych par, które całowały się

miast jeść. Przy stolikach ustawionych w głębi, w pobliżu kontuaru, tłoczyli się mieszkańcy

dzielnicy, grając w kości i pijąc bezbarwne wino. Pani Prudencia Linero zrozumiała, że ist-

nieje tylko jeden powód, dla którego znajduje się w tym niechcianym kraju.

– Myśli ksiądz, że bardzo trudno jest zobaczyć papieża? – zapytała.

Ksiądz odpowiedział, że latem nie ma nic łatwiejszego.

Papież spędza wakacje w Castelgandolfo i w środy po południu przyjmuje pielgrzy-

mów z całego świata na audiencji publicznej. Wstęp jest bardzo tani: dwadzieścia lirów.

– A ile bierze za spowiedź? – spytała.

– Ojciec Święty nikogo nie spowiada – powiedział ksiądz nieco oburzony – poza kró-

lami oczywiście.

– A czemuż to miałby odmówić biednej kobiecie, która przybywa z tak daleka – po-

wiedziała.

– Nawet niektórzy królowie, będąc królami, umarli, nie doczekawszy się – powiedział

ksiądz. – Proszę mi jednak powiedzieć: straszny grzech musi mieć pani na sumieniu, skoro

sama wybrała się w taką podróż tylko po to, żeby wyspowiadać się Ojcu Świętemu.

Pani Prudencia Linero zastanawiała się przez chwilę i ksiądz po raz pierwszy zoba-

czył, jak się uśmiecha.

– Matko Przenajświętsza! – powiedziała. – Wystarczyłoby mi go zobaczyć. –

I dodała, westchnąwszy z głębi duszy: – To największe marzenie mojego życia!

W rzeczywistości nadal była przestraszona i smutna i pragnęła jedynie opuścić na-

tychmiast nie tylko to miejsce, ale i w ogóle Włochy. Ksiądz pomyślał pewnie, że z tej na-

wiedzonej baby większego pożytku już miał nie będzie, życzył jej więc szczęścia i przeniósł

się do innego stolika, by błagać o okazanie mu miłosierdzia i następną kawę.

Kiedy pani Prudencia Linero wyszła z restauracji, ujrzała zupełnie inne miasto. Za-

skoczyło ją światło słoneczne o dziewiątej wieczorem i przeraził wrzaskliwy tłum, który

wyległ na ulice, poczuwszy świeżą bryzę. Nie dawało się żyć w kanonadzie mnóstwa szale-

jących skuterów. Prowadzili je mężczyźni bez koszul, wioząc z tyłu swoje piękne, obejmują-

ce ich w pasie kobiety i przemykając się to gwałtownym skokiem, to wężowym ślizgiem

między wiszącymi świniami i straganami arbuzów.

Choć atmosfera była świąteczna, pani Prudencii Linero wydawało się, że przeżywa

katastrofę. Straciła orientację.

Nagle znalazła sie na nieodpowiedniej ulicy z kobietami siedzącymi melancholijnie

na progach swych identycznych domów, których czerwone, migające światła przyprawiły ją

o dreszcze przerażenia. Przyzwoicie ubrany mężczyzna, z ciężkim sygnetem ze złota i z

diamentem w krawacie, ruszył za nią, by towarzysząc jej krok w krok przez parę przecznic,

mówić coś do niej wpierw po włosku, a później po angielsku i francusku. Nie otrzymawszy

żadnej odpowiedzi, pokazał jej pocztówkę ze sporej talii widokówek wyciągniętych

z kieszeni, a jej wystarczył rzut oka, żeby poczuć, że idzie samym środkiem piekła.

Uciekła przerażona i dopiero, gdy u wylotu ulicy znów odnalazła zmierzchające mo-

rze z tym samym co i w porcie Riohacha fetorem zgniłych skorupiaków, serce wróciło jej na

miejsce. Rozpoznała kolorowe hotele przy bezludnej plaży, karawaniarskie taksówki, diament

pierwszej gwiazdy na bezkresnym niebie. W głębi zatoki dostrzegła osamotniony statek przy

nabrzeżu, ten sam, którym przypłynęła, ogromny, z oświetlonym pokładem, i zdała sobie

sprawę, że nie ma on już nic wspólnego z jej życiem.

W tym właśnie miejscu skręciła w lewo, ale dalej nie mogła postąpić już ani kroku,

bo natrafiła na tłum gapiów powstrzymywany przez patrol karabinierów. Przy drzwiach do

budynku jej hotelu stał rząd otwartych karetek.

Wyciągając głowę ponad ciekawskich, pani Prudencia Linero ponownie ujrzała an-

gielskich turystów. Wynoszono ich, jednego po drugim, na noszach i wszyscy byli nieru-

chomi i dostojni, i wciąż wyglądali jak jeden, tylko wielokrotnie powtórzony, tym razem

w wieczorowych garniturach, które włożyli na kolację: flanelowe spodnie, krawaty w skośne

paski i ciemne marynarki z herbem Trinity College wyhaftowanym na kieszonce. Przygląda-

jący się z balkonów sąsiedzi i gapie stłoczeni na ulicy liczyli wynoszonych Anglików na

cały głos niczym kibice na stadionie. Było ich siedemnastu. Załadowano ich po dwóch do

karetek i odwieziono na wyjących sygnałach.

Oszołomiona tyloma wrażeniami, pani Prudencia Linero weszła do windy wypełnio-

nej rozmawiającymi w dziwnych językach gośćmi innych hoteli. Wychodzili na kolejnych

piętrach, poza trzecim, otwartym i całkowicie oświetlonym, ale za kontuarem nie było tam

nikogo i nikogo nie było w poczekalnianych fotelach, gdzie nie tak dawno widziała zaróżo-

wione kolana siedemnastu śpiących Anglików. Właścicielka piątego piętra, nie panując nad

własnym podnieceniem, komentowała nieszczęście.

– Wszyscy nie żyją – powiedziała pani Prudencii Linero po hiszpańsku. – Zatruli się

zupą z ostryg podaną na kolację. Ostrygi! W sierpniu! Wyobraża sobie pani?

Podała jej klucze, nie zwracając już na nią uwagi, podczas gdy innym klientom tłuma-

czyła w swoim dialekcie:

„Na szczęście tu nie ma jadalni, więc wszyscy, którzy kładą się spać, budzą się cali

i zdrowi!”. Pani Prudencia Linero, znów czując napływające jej do gardła łzy, zamknęła za

sobą drzwi na zasuwki. Potem zastawiła drzwi stolikiem i fotelem, na koniec zaś własnym

kufrem, odgradzając się niczym barykadą nie do zdobycia od tego strasznego kraju, gdzie

zdarzało się tyle rzeczy naraz. Następnie włożyła wdowią koszulę nocną, położyła się na

wznak na łóżku i odmówiła siedemnaście różańców za wieczny odpoczynek dusz siedemna-

stu zatrutych Anglików.

Kwiecień 1980

Tramontana

Widziałem go tylko raz, w „Boccaccio”, modnym wówczas kabarecie Barcelony, na

kilka godzin przed jego marną śmiercią. Osaczała go grupka młodych Szwedów, usiłujących

o drugiej nad ranem porwać go do Cadaques, by tam kontynuować zabawę. Zebrało się ich

jedenaścioro i nie sposób było odróżnić jednego od drugiego, bo wszyscy, zarówno chłopcy,

jak i dziewczęta, wydawali się identyczni: piękni, o wąskich biodrach i długich złotych wło-

sach. On nie miał chyba więcej niż dwadzieścia lat.

Głowę pokrytą miał błyszczącymi od brylantyny kędziorami, oliwkową i gładką cerę

mieszkańców Karaibów nauczonych przez mamusie chodzić cały czas w cieniu, i arabskie

spojrzenie jakby specjalnie na zatracenie Szwedek i pewnie niejednego Szweda. Posadzili go

na barze jak kukłę brzuchomówcy i śpiewając, i klaszcząc w rytm najnowszych przebojów,

usiłowali go namówić, by przyłączył się do nich. Zahukany i przerażony próbował wyjaśnić

im swoje racje. Ktoś krzyknął, żeby zostawili chłopaka w spokoju, ale jeden ze Szwedów,

zaśmiewając się, odwrzasnął:

– Jest nasz! Znaleźliśmy go w śmietniku!

Zaszedłem tam parę minut wcześniej z grupką przyjaciół po ostatnim koncercie, jaki

dał Dawid Ojstrach w Palau de la Musica, i włosy mi się zjeżyły na widok niedowierzają-

cych chłopakowi Szwedów. Miał on bowiem swoje racje i były to racje święte. W Cadaques

mieszkał do zeszłego lata, zatrudniony w modnej knajpce jako wykonawca antylskich piose-

nek, dopóki nie pokonała go tramontana. Zdołał uciec drugiego dnia wichury, zdecydowany

nigdy już tam nie wracać, czy tramontana będzie wiać czy nie będzie, przeświadczony, że

powrót oznacza dla niego śmierć. Była to iście karaibska pewność, zupełnie niepojęta dla tej

bandy skandynawskich racjonalistów, rozochoconych latem i mocnymi wtenczas winami

katalońskimi, które siały w sercach zamęt i podsuwały najdziksze pomysły.

Rozumiałem go jak mało kto. Cadaques było jednym z najpiękniejszych i najlepiej

zachowanych miasteczek na Costa Brava. Swój urok po części zawdzięczało prowadzącej tam

skrajem bezdennej przepaści wąskiej i krętej drodze, gdzie trzeba było mieć nerwy jak po-

stronki, żeby prowadzić samochód z prędkością ponad pięćdziesięciu kilometrów na godzinę.

Domy stojące tam od niepamiętnych czasów były białe, niziutkie, w tradycyjnym stylu śród-

ziemnomorskich osad rybackich. Nowe zaś zostały zaprojektowane przez uznanych architek-

tów, którzy zachowali oryginalną harmonię. Latem, kiedy żar zdawał się przychodzić

z afrykańskiej pustyni, znajdującej się niemal po drugiej stronie ulicy, Cadaques przeistacza-

ło się w piekielną wieżę Babel, pełną turystów z całej Europy, przez trzy miesiące toczących

bój o ten raj tak z miejscowymi, jak i z przyjezdnymi, którzy mieli szczęście kupić tu tanio

dom, kiedy było to jeszcze możliwe. Mimo to zarówno wiosną, jak i jesienią, a więc wtedy,

kiedy Cadaques stawało się przytulniejsze, wszyscy z przerażeniem myśleli o tramontanie,

bezlitosnym, dokuczliwym, wiejącym z głębi lądu wietrze, który w przekonaniu tutejszych

mieszkańców i niektórych pisarzy, nauczonych przykrym doświadczeniem, rozsiewa ziarna

szaleństwa.

Jakieś piętnaście lat temu należałem do najczęstszych gości w Cadaques, dopóki

w nasze życie nie wtargnęła tramontana. Poczułem ją, zanim jeszcze nadeszła, w niedzielę

podczas sjesty, doznając niewytłumaczalnego przeczucia, że coś się stanie. Popadłem

w przygnębienie, zmarkotniałem ni stąd, ni zowąd, odnosząc zarazem wrażenie, że moi sy-

nowie, z których starszy nie miał wówczas jeszcze dziesięciu lat, wodzą za mną zbójeckim

wzrokiem. Po chwili zjawił się dozorca, niosąc skrzynkę z narzędziami i liny żeglarskie,

żeby zabezpieczyć drzwi i okna. Moje kiepskie samopoczucie wcale go nie zdziwiło.

– To tramontana – powiedział. – Za niecałą godzinę już tu będzie.

Był to stary wilk morski, któremu z lat pracy została jeszcze góra sztormiaka, czapka,

fajka i skóra wyżarta przez sól mórz całego świata. W wolnych chwilach grał na placu

w kule z weteranami wielu przegranych wojen i pił aperitify z turystami w przybrzeżnych

tawernach, posiadał bowiem tę zaletę, iż jego artyleryjski kataloński zrozumiały był

w każdym języku. Z dumą powtarzał, że zwiedził wszystkie porty na naszej planecie, ale

nigdy nie był w żadnym mieście położonym w głębi lądu. „Nawet w Paryżu, we Francji,

a przecież Paryż, wiadomo”, mówił.

Nie dowierzał bowiem żadnemu środkowi transportu, który nie poruszałby się po mo-

rzu.

W ostatnich latach postarzał się gwałtownie i nie wychodził już z domu. Większość

czasu spędzał w swojej stróżówce, sam jak palec, tak jak żył zawsze. Gotował sobie

w puszce na maszynce spirytusowej, ale wystarczało mu to całkowicie, żeby jeszcze i nas

wszystkich raczyć wspaniałościami znakomitej kuchni. Od świtu zajmował się gośćmi, pokój

po pokoju, i był jednym z najbardziej uczynnych ludzi, jakich kiedykolwiek poznałem, ob-

darzonym typową dla Katalończyków naturalną szczodrością i szorstką delikatnością. Mówił

mało, za to bezpośrednio i celnie. Kiedy nie miał już nic do roboty, godzinami wypełniał

kupony totalizatora piłkarskiego, które bardzo rzadko wysyłał.

Tego dnia, wzmocniwszy drzwi i okna przed oczekiwaną katastrofą, opowiadał nam

o tramontanie jak o paskudnej babie, bez której jednak jego życie pozbawione byłoby sensu.

Zaskoczyło mnie, że człowiek morza oddaje podobne hołdy wiatrowi wiejącemu z głębi lądu.

– Bo ten jest o wiele starszy – odparł.

Sprawiał wrażenie, że nie dzielił roku na dni i miesiące, ale na pory, kiedy wiała tra-

montana. „W zeszłym roku, jakieś trzy dni po drugiej tramontanie, miałem atak kolki”, po-

wiedział mi kiedyś. Być może to tłumaczyło jego przeświadczenie, że po każdym przejściu

tramontany człowiek starzeje się o kilka lat. Jego obsesja była tak zaraźliwa, że w końcu

i nas zaczęło korcić, by poznać ową śmiercionośną, ale zarazem i oczekiwaną jak gość, wi-

churę.

Nie musieliśmy długo czekać. Ledwie dozorca wyszedł, rozległ się gwizd, który sta-

wał się coraz bardziej przejmujący, coraz silniejszy, wreszcie zaginął w grzmocie podobnym

trzęsieniu ziemi. Wtedy zaczęło wiać. Najpierw pojedynczymi podmuchami spadającymi co-

raz częściej, aż stężały w jedno uderzenie, trwające bez chwili przerwy, bez wytchnienia,

z taką siłą i takim okrucieństwem, iż zdawało się czymś nadprzyrodzonym. Okna naszego

apartamentu, odwrotnie niż jest to w zwyczaju na Karaibach, wychodziły na góry, co być

może wynika z owych specyficznych gustów staroświeckich Katalończyków, którzy kochają

morze, ale nie chcą na nie patrzeć. Wiatr walił więc prosto w nasz dom, co groziło wysadze-

niem okien z framug.

Moją uwagę najbardziej przykuła utrzymująca się nadal wyjątkowo piękna pogoda,

wciąż świeciło złote słońce, a niebo było nieustraszenie bezchmurne. Do tego stopnia, że

postanowiłem wyjść z dzieciakami na ulicę, żeby popatrzeć, w jakim stanie jest teraz morze.

Wychowali się, jak by nie było, wśród trzęsień ziemi w Meksyku i karaibskich huraganów,

i jeden wiatr mniej czy więcej nie wydawał się nam niczym takim znów nadzwyczajnym,

żeby od razu się przejmować. Na paluszkach przeszliśmy przez klitkę dozorcy

i zobaczyliśmy go, jak siedząc nieruchomo nad talerzem fasoli z paprykowaną kiełbasą, ob-

serwował wiatr przez okno. Nie zauważył, jak wychodziliśmy.

Tak długo, jak osłaniał nas budynek, mogliśmy jeszcze iść, ale po wyjściu zza rogu

musieliśmy uczepić się latarni, żeby nas wiatr nie porwał. I tak przyklejeni do słupa podzi-

wialiśmy przezroczyste i nieruchome pośród kataklizmu morze, dopóki dozorca, wspomaga-

ny przez kilku sąsiadów, nie przybył nam z odsieczą. Dopiero wtedy przekonaliśmy się, że

jedyną rozsądną rzeczą jest zamknięcie się w domu do czasu, aż Bóg raczy się zlitować.

A nikt w tym momencie nie miał najmniejszego pojęcia, kiedy Bóg zlitować się ra-

czy.

Po dwóch dniach odnosiliśmy wrażenie, że ów straszny wiatr nie jest zjawiskiem

przyrodniczym, ale wyładowywaniem przez kogoś złości na niewinnym, całkowicie niewin-

nym człowieku. Dozorca przejęty stanem naszego ducha zaglądał do nas kilka razy dziennie,

przynosząc owoce i ciastka dla chłopców. Na wtorkowy obiad obdarował nas przyrządzonym

w swojej puszce arcyspecjałem kuchni katalońskiej: królikiem ze ślimakami. Było to święto

pośród grozy.

Środa, kiedy nic się poza wiatrem nie wydarzyło, była najdłuższym dniem w moim

życiu. Ale musiało to być coś takiego jak ciemność tuż przed świtem, bo po północy wszyscy

obudziliśmy się jednocześnie, przytłoczeni absolutną ciszą, która mogła być tylko ciszą

śmierci. Na drzewach od strony gór nie drżał najmniejszy nawet liść. Wyszliśmy więc na uli-

cę, gdy w pokoiku dozorcy jeszcze nie paliło się światło, i zaczęliśmy rozkoszować się roz-

iskrzonym wszystkimi gwiazdami porannym niebem i połyskującym morzem. Mimo że nie

było jeszcze piątej, wielu turystów zażywało już wytchnienia na kamienistej plaży, a żeglarze

po trzech dniach przymusowej pokuty zaczęli taklować łodzie. Kiedy wychodziliśmy

z domu, nie zwróciliśmy większej uwagi na to, że w stróżówce było ciemno. Ale gdy wróci-

liśmy, powietrze już skrzyło się tak samo jak morze, a klitka nadal tonęła w ciemnościach.

Zdziwiony zapukałem dwa razy i nie doczekawszy się odpowiedzi, pchnąłem drzwi.

Wydaje mi się, że chłopcy zobaczyli go wcześniej i krzyknęli z przerażenia. Stary dozorca,

z wpiętymi w klapę sztormiaka odznakami znakomitego żeglarza, wisiał na sznurze przy-

wiązanym do belki stropowej, kołysząc się jeszcze od ostatniego podmuchu tramontany.

Odzyskawszy siły, ale w

nastrojach przedwczesnej nostalgii, wyjechaliśmy

z miasteczka przed planowanym terminem z mocnym postanowieniem, że już nigdy tu nie

wrócimy. Turyści znowu wylegli na ulice i znów rozbrzmiewała muzyka na placyku wetera-

nów, którzy bez większej ochoty rozgrywali kolejne partie swojej gry w kule. Poprzez zaku-

rzone szyby baru „Maritim” zdołaliśmy dostrzec paru ocalałych przyjaciół, którzy rozpoczy-

nali życie od nowa w promiennej wiośnie tramontany.

Ale to wszystko należało już do przeszłości.

Dlatego o smutnym świcie w „Boccaccio” nikt tak jak ja nie rozumiał przerażenia

kogoś, kto bronił się przed powrotem do Cadaques, bo był pewien, że tam umrze.

Nie było jednak sposobu na Szwedów, którzy w końcu uprowadzili ze sobą chłopaka,

iście po europejsku pewni, że wyleczą go z afrykańskich zabobonów, aplikując mu prawdzi-

wie końską kurację. Pośród oklasków jednych i gwizdów innych gości wierzgającego nogami

chłopaka wrzucili do mikrobusu pełnego pijaków i ruszyli w długą podróż do Cadaques.

Rano obudził mnie telefon. Wróciwszy z zabawy, zapomniałem zasłonić okna, sy-

pialnia zalana była przepychem lata, ale nie miałem najmniejszego pojęcia, która to godzina.

Przerażony głos w słuchawce, którego zrazu nie mogłem rozpoznać, natychmiast wybił mnie

ze snu.

– Pamiętasz tego chłopaka, którego w nocy zabrali do Cadaques?

Nie musiałem słuchać dalej. Z tą tylko różnicą, że wszystko wydarzyło się nie tak, jak

to sobie wyobrażałem, ale znacznie bardziej dramatycznie. Chłopak, przerażony coraz bliż-

szym powrotem, skorzystał z nieuwagi zwariowanych Szwedów i rzucił się w przepaść

z pędzącego samochodu, usiłując uciec przed nieuchronną śmiercią.

Styczeń 1982

Szczęśliwe lato pani Forbes

Gdy wróciliśmy po południu do domu, zobaczyliśmy ogromnego węża morskiego

przybitego za szyję do futryny drzwi. Był czarny, lśniący i wyglądał jak cygańskie czary,

z jeszcze żywymi oczami i ostrymi zębami w rozwartych szczękach. Miałem wtedy jakieś

dziewięć lat i ogarnął mnie taki strach na widok tej potwornej zjawy, że aż mi głos odebrało.

A mój o dwa lata młodszy brat wypuścił z rąk butle tlenowe, maski i płetwy i uciekł,

wrzeszcząc jak opętany. Pani Forbes usłyszała go, wchodząc po krętych, kamiennych scho-

dach, które pięły się po skale od samej przystani aż do domu, i szybko dobiegła do nas, dy-

sząca i sina, ale wystarczyło jej, że zobaczyła zwierzę ukrzyżowane na drzwiach, żeby zro-

zumieć przyczynę naszego przerażenia. Zwykła mawiać, że kiedy dwoje dzieci przebywa

razem, oboje odpowiedzialni są za to, co każde z nich robi osobno, najpierw więc zrugała nas

za wrzaski mojego brata, a później obsztorcowała za brak opanowania. Gadała po niemiecku

a nie po angielsku, wbrew ustalonym w jej kontrakcie guwernantki warunkom, pewnie dla-

tego że sama była przestraszona i nie chciała się do tego przyznać. Ale gdy tylko odzyskała

oddech, wróciła do swojego szorstkiego angielskiego i do swych pedagogicznych obsesji.

– To jest muraena helena – wyjaśniła nam – nazwana tak, ponieważ przez starożyt-

nych Greków uważana była za zwierzę święte.

Orestes, miejscowy chłopak, który uczył nas nurkowania w głębokich wodach, poja-

wił się nagle zza krzewów kaparowych. Na czole miał maskę płetwonurka, krótkie spodenki

kąpielowe i skórzany pas z sześcioma nożami o różnych kształtach i różnej wielkości, bo

nie uznawał innego sposobu polowania pod wodą jak tylko w bezpośrednim starciu ze zwie-

rzętami. Miał ze dwadzieścia lat, więcej czasu spędzał w morskich głębinach niż na stałym

lądzie i sam, z ciałem zawsze Wysmarowanym olejem silnikowym, wyglądał raczej na mor-

skiego stwora. Pani Forbes, kiedy zobaczyła go po raz pierwszy, powiedziała moim rodzicom,

że trudno wyobrazić sobie piękniejszą istotę ludzką. Uroda nie chroniła go jednak przed rygo-

rami dyscypliny: Orestes również musiał wysłuchać reprymendy po włosku za to, że powiesił

murenę na drzwiach, tylko i wyłącznie po to, bo nie ma innego wytłumaczenia, żeby prze-

straszyć dzieci. Następnie pani Forbes zażądała, by zdjął murenę z szacunkiem należnym

mitycznemu stworzeniu, a nam kazała przebrać się do kolacji.

Zrobiliśmy to najszybciej, jak mogliśmy, próbując nie popełnić najmniejszego błędu,

bo po dwóch tygodniach rządów pani Forbes nauczyliśmy się, że nie ma nic trudniejszego od

życia. Gdy braliśmy prysznic w mrocznej łazience, zdałem sobie sprawę, że mój brat ciągle

myśli o murenie. „Miała ludzkie oczy”, powiedział. Zgadzałem się, ale dałem mu do zrozu-

mienia, że myślę zupełnie odwrotnie, i udało mi się zmienić temat już do końca kąpieli. Ale

kiedy wyszedłem spod prysznica, poprosił mnie, żebym z nim został.

– Jeszcze jest widno – powiedziałem.

Rozsunąłem zasłony. Była pełnia sierpnia i przez okno widać było rozżarzoną księży-

cową równinę rozciągającą się po kraniec wyspy i znieruchomiałe na niebie słońce.

– Nie o to chodzi – powiedział mój brat. – Ale boję się, że się będę bać.

Ale kiedy usiedliśmy do stołu, wydawał się spokojny i robił wszystko tak starannie,

że zasłużył na specjalną pochwałę od pani Forbes i na dwa kolejne punkty w tygodniowej

ocenie dobrego zachowania. Mnie za to odliczyła dwa punkty z pięciu, które dotychczas

zdobyłem, bo w ostatniej chwili zacząłem się spieszyć i wszedłem do jadalni zadyszany.

Zdobycie pięćdziesięciu punktów dawało nam prawo do podwójnej porcji deseru, ale żaden

z nas nie zdołał przekroczyć piętnastu. Szkoda, naprawdę szkoda, bo już nigdy nie mieliśmy

okazji jeść tak wspaniałych budyni, jak te, które robiła pani Forbes.

Przed kolacją odmawialiśmy na stojąco modlitwę przy pustych talerzach. Pani Forbes

nie była katoliczką, ale jej kontrakt przewidywał, że w ramach swych obowiązków ma dopil-

nować, byśmy modlili się sześć razy dziennie, i nauczyła się naszych modlitw, żeby spełnić

ten warunek. Potem wszyscy troje siadaliśmy, a my wstrzymywaliśmy oddech, podczas gdy

ona najdokładniej, jak mogła, obserwowała nasze zachowanie i dopiero wtedy, kiedy uznała,

że wszystko jest w doskonałym porządku, potrząsała dzwoneczkiem.

Wówczas wchodziła Fulvia Flaminea, kucharka, z nieustającą tego obrzydliwego lata

wazą zupy z makaronem.

Na początku, kiedy byliśmy sami z rodzicami, posiłki były świętem. Fulvia Flaminea,

obdarzona niezwykłym darem wprowadzania zamętu, który jedynie rozweselał życie, poda-

wała do stołu, cały czas trajkocąc, by wreszcie samej przysiąść się do nas i zacząć kosztować

wszystkiego po trochu z każdego talerza. Ale od czasu, gdy pani Forbes przejęła nasz los

w swoje ręce, Fulvia Flaminea podawała do stołu w milczeniu tak grobowym, że mogliśmy

usłyszeć bulgot gotującej się w garnku zupy. Jedliśmy kolację ze sztywno przylegającymi do

oparć krzeseł plecami, przeżuwając każdy kęs dziesięć razy z jednej strony i dziesięć razy

z drugiej, nie odrywając oczu od twardej i zarazem wątłej jesiennej kobiety, która recytowa-

ła z pamięci lekcję dobrego wychowania. Brzmiało to tak samo jak msza niedzielna, ale bez

radosnej otuchy śpiewających ludzi.

W dniu, w którym natknęliśmy się na rozpiętą na drzwiach murenę, pani Forbes opo-

wiedziała nam o obowiązkach względem ojczyzny. Fulvia Flaminea, unosząc się niemal

w powietrzu rzednącym od słów, podała nam na drugie danie upieczone na ruszcie płaty

śnieżnobiałego mięsa o wspaniałym zapachu. Ryby od tamtej pory lubiłem szczególnie,

przedkładając je nad wszystko, co jeść się dało, a pochodziło z ziemi lub z powietrza, więc

owo przypomnienie naszego domu w Guacamayal napełniło mnie radością. Ale brat, nie pró-

bując nawet dania, odsunął talerz.

– Nie lubię tego – powiedział.

Pani Forbes przerwała lekcję.

– Nie możesz tego wiedzieć – powiedziała mu – nawet nie spróbowałeś.

Ostrzegawczo spojrzała na kucharkę, ale już było za późno.

– Murena to najdelikatniejsza ryba na świecie, figlio mio – powiedziała Fulvia Flami-

nea. – Skosztuj i sam zobaczysz.

Pani Forbes nawet nie drgnęła. Opowiedziała nam, w swój bezlitosny sposób, że

w starożytności murena była królewskim daniem, a wojownicy walczyli o jej żółć, bo dawa-

ła ona nadzwyczajną odwagę. Następnie powtórzyła, po raz któryś z rzędu w tak krótkim

czasie, że poczucie smaku nie jest cechą wrodzoną, nie jest również umiejętnością, której

można wyuczyć się w jakimkolwiek wieku, lecz należy się w tym wprawiać już od dzieciń-

stwa. Czyli nie ma żadnego uzasadnionego powodu, żeby odmawiać jedzenia. Zdążyłem

spróbować mureny, zanim dowiedziałem się, co właściwie jem, i na zawsze zapamiętałem

sprzeczność, która mną wówczas owładnęła: mięso miało wyborny, chociaż trochę melancho-

lijny smak, ale przygnębiający widok przygwożdżonego do futryny węża był silniejszy od

mojego apetytu. Brat przełamał się resztką sił i spróbował, ale nie dał rady: zwymiotował.

– Marsz do łazienki – powiedziała pani Forbes jakby nigdy nic – umyć się i z powro-

tem do stołu.

Bałem się o niego, bo wiedziałem, ile nerwów kosztuje go przejście przez cały dom

tonący już w mroku i zostanie samemu w łazience na czas mycia. Ale wrócił bardzo szybko,

w świeżej koszuli, blady i tylko troszeczkę drżący, i dzielnie zniósł skrupulatne sprawdzanie

stanu czystości. Potem pani Forbes ukroiła kawałek mureny i nakazała, żebyśmy jedli dalej.

Z trudem przełknąłem drugi kęs. Za to brat nawet nie tknął sztućców.

– Nie zjem tego – powiedział.

Jego stanowczość była tak oczywista, że pani Forbes wolała uniknąć starcia.

– Proszę bardzo – powiedziała – ale nie dostaniesz deseru.

Ulga mojego brata dodała mi odwagi. Skrzyżowałem sztućce na talerzu, tak jak nam

nakazywała pani Forbes po skończeniu posiłku, i powiedziałem:

– Ja też nie zjem deseru.

– I nie będziecie oglądać telewizji – odpowiedziała.

– I nie będziemy oglądać telewizji – powiedziałem.

Pani Forbes położyła serwetkę na stół i wszyscy wstaliśmy, żeby się pomodlić. Na-

stępnie odesłała nas do sypialni, ostrzegając, że zanim ona dokończy kolację, mamy już spać.

Wszystkie dotychczas zdobyte przez nas punkty zostały anulowane i dopiero od dwudziestu

mogliśmy znowu liczyć na jej ciastka z kremem, torty waniliowe, wspaniałe biszkopty ze

śliwkami, na te wszystkie pyszności, jakich już nigdy w życiu nie mieliśmy skosztować.

Wcześniej czy później musiało dojść do takiej chryi.

Przez cały rok czekaliśmy niecierpliwie na wspaniałe wakacje na wyspie Pantelaria,

na południowym krańcu Sycylii, i takie rzeczywiście były przez pierwszy miesiąc, kiedy zo-

stali z nami nasi rodzice. Wciąż jeszcze wspominam jak sen słoneczną równinę wulkanicz-

nych skał, wieczne morze, pomalowany wapnem aż po dach dom, z którego okien widać

było w bezwietrzne noce śmigające światła afrykańskich latarni morskich. Badając z ojcem

śpiące dno wokół wyspy, odkryliśmy stos żółtych torped spoczywających tam od ostatniej

wojny; wydobyliśmy grecką amforę, prawie metrowej wysokości, ze skamieniałymi wieńca-

mi, na której dnie spoczywały resztki nie wiadomo jak starego i trującego wina, i kąpaliśmy

się w parującym stawie, gdzie woda była tak gęsta, że można było niemal po niej chodzić.

Ale najwspanialszym odkryciem była Fulvia Flaminea.

Wyglądała jak szczęśliwy biskup i zawsze chodziła otoczona stadem sennych kotów,

które przeszkadzały jej w chodzeniu, ale ona mówiła, że trzyma je nie z miłości, ale ze stra-

chu, żeby nie zjadły jej szczury. Nocą, podczas gdy nasi rodzice oglądali w telewizji progra-

my dla dorosłych, Fulvia Flaminea zabierała nas do swego domu, niecałe sto metrów od na-

szego, i uczyła rozpoznawać zapomniane i dalekie narzecza, piosenki, zawodzące podmuchy

tunezyjskich wiatrów. Jej mąż, zbyt młody dla niej mężczyzna, pracował latem w hotelach na

drugim krańcu wyspy, a do domu wracał tylko na noc. Orestes mieszkał ze swoimi rodzicami

trochę dalej i zawsze pojawiał się wieczorem z pękiem ryb, z koszami langust złowionych

przed chwilą i wieszał je w kuchni, żeby mąż Fulvii Flaminei sprzedał je następnego dnia

w hotelach. Potem znów nakładał na czoło swoją latarkę płetwonurka i brał nas ze sobą, że-

by łapać wielkie jak króliki górskie szczury, czatujące na odpadki kuchenne. Czasem wracali-

śmy do domu, kiedy nasi rodzice już spali, a my prawie nie mogliśmy zasnąć, słysząc hurgot

szczurów walczących między sobą o resztki jedzenia na patio. Ale nawet to było szczyptą

magicznej przyprawy do naszego szczęśliwego lata.

Myśl o zatrudnieniu niemieckiej guwernantki mogła powstać tylko w głowie mojego

ojca, pisarza z Karaibów, który miał więcej pretensji niż talentu. Zaślepiony popiołami euro-

pejskiej chwały, zawsze wydawał się zbyt gorączkowo zabiegać o to, by wybaczono mu jego

pochodzenie – tak w książkach, jak i w życiu – i uroił sobie, że w synach nie pozostanie

najmniejszy ślad jego własnej przeszłości.

Moja matka z kolei nic się nie zmieniła od czasów, gdy była skromną, wiejską na-

uczycielką w górnej Guajirze, i w swej naiwności nie dopuszczała nawet myśli, że mężowi

mogło przyjść do głowy coś, co nie byłoby zbawiennym pomysłem. W rezultacie żadne

z nich nie zastanowiło się, jak będzie wyglądało nasze życie z tym dortmundzkim kapralem,

który uparł się, że siłą wpoi w nas najbardziej staroświeckie maniery europejskich elit towa-

rzyskich, podczas gdy oni sami, razem z czterdziestoma modnymi pisarzami, będą brali

udział w pięciotygodniowym rejsie kulturalnym po wyspach Morza Egejskiego.

Pani Forbes przybyła w ostatnią sobotę lipca na pokładzie liniowego statku

z Palermo i wystarczyło nam ją zobaczyć, żebyśmy zrozumieli, że święto się skończyło.

Mimo ostrego południowego upału przyjechała w oficerkach i w zapiętym na ostatni guzik

żakiecie, a na krótkie, po męsku przystrzyżone włosy nałożony miała filcowy kapelusz. Czuć

ją było małpimi siuśkami. „Tak pachną wszyscy Europejczycy, zwłaszcza w lecie – powie-

dział nam ojciec. – To zapach cywilizacji”. Mimo swego wojskowego wyglądu pani Forbes

była istotą cherlawą, która być może wzbudziłaby w nas odrobinę litości, gdybyśmy byli

starsi albo gdyby dało się w niej odnaleźć choćby trochę ciepła. Świat stał się inny. Sześć

godzin morza, które od początku wakacji były nieustannym ćwiczeniem wyobraźni, przemie-

niły się w jedną tylko, taką samą i wielokrotnie powtarzaną godzinę. Kiedy rodzice byli

jeszcze z nami, mogliśmy przez cały czas pływać z Orestesem, podziwiając jego kunszt

i odwagę, gdy uzbrojony wyłącznie w swoje noże walczył z ośmiornicami na ich terenie,

w wodzie zmętniałej od krwi i atramentowej wydzieliny. I choć nie przestał przypływać swą

motorówką jak zwykle o jedenastej, pani Forbes nie pozwalała mu zostawać z nami nawet

o minutkę dłużej poza czas przewidziany na lekcję podwodnego pływania. Zakazała nam

chodzić nocą do domu Fulvii Flaminei, bo uważała to za zbytnie spoufalanie się ze służbą,

i czas, który przedtem upływał nam na łapaniu szczurów, teraz musieliśmy poświęcać anali-

zowaniu Szekspira. Dla nas, nawykłych do kradzieży mango z drzew rosnących na patiach

i namiętnie rzucających cegłami w psy włóczące się po rozpalonych ulicach Guacamayal,

nie istniały męczarnie okrutniejsze niż takie życie młodych książąt.

Bardzo szybko zdaliśmy sobie jednak sprawę, że pani Forbes wobec samej siebie nie

jest aż tak wymagająca jak wobec nas, i była to pierwsza rysa na jej autorytecie. Na począt-

ku, podczas gdy Orestes uczył nas nurkowania, kładła się na plaży pod kolorowym paraso-

lem, odziana w swój wojenny rynsztunek, i czytała ballady Schillera, a następnie udzielała

nam, godzina za godziną, aż do przerwy obiadowej, teoretycznych lekcji savoir vivre’u.

Pewnego dnia poprosiła Orestesa, żeby zabrał ją motorówką do hotelowych sklepów

dla turystów i wróciła z jednoczęściowym strojem kąpielowym, czarnym i lśniącym jak

focza skóra, ale nigdy nie weszła do wody. Gdy kąpaliśmy się, pani Forbes smażyła się na

plaży i wycierała pot ręcznikiem, nie wchodząc pod prysznic, po trzech dniach wyglądała

więc jak langusta wyjęta z wrzątku, a zapach jej cywilizacji zaczął już odrzucać.

Po nocach za to dawała upust swoim żalom. Od pierwszych dni jej panowania słysze-

liśmy, że ktoś kręci się po mieszkaniu w ciemnościach, odgarniając mrok rękami, i brat

przestraszył się nawet, że mogą to być pokutujący topielcy, o których tyle nam opowiadała

Fulvia Flaminea.

Ale szybko odkryliśmy, że to pani Forbes przez całą noc żyje prawdziwym życiem

samotnej kobiety, które za dnia sama uznałaby za wielce naganne. Pewnego dnia rano zastali-

śmy ją niespodziewanie w kuchni, jak w nocnej koszuli pensjonarki, caluteńka obsypana

mąką, przyrządzała swe wspaniałe desery, popijając ze szklanki porto i będąc w stanie umy-

słowego nieładu, który zgorszyłby tę drugą panią Forbes. Wiedzieliśmy już, że kiedy my kła-

dliśmy się spać, pani Forbes wcale nie odchodziła do swojej sypialni, tylko szła pływać po

kryjomu albo przesiadywała do późna w salonie, oglądając w telewizji przy wyłączonej fonii

filmy zakazane dla dzieci i młodzieży, zażerając się własnymi tortami i wypijając całą butel-

kę specjalnego wina, którego nasz ojciec strzegł jak oka w głowie, chowając je na szczególne

okazje. Wbrew własnym kazaniom o umiarze i skromności opychała się i opijała bez końca

z jakąś dziką namiętnością. Później słyszeliśmy, jak gada sama do siebie w pokoju, słyszeli-

śmy, jak recytuje w swej melodyjnej niemczyźnie długie fragmenty z Die Jungfrau von Or-

leans, słyszeliśmy, jak śpiewa, słyszeliśmy, jak do świtu łka w łóżku, a rano przychodziła na

śniadanie ze spuchniętymi od łez oczyma, coraz bardziej posępna i apodyktyczna. Ani ja, ani

brat nie byliśmy już nigdy potem tak nieszczęśliwi jak wtedy, ale ja byłem gotów wytrzymać

z panią Forbes do końca, bo wiedziałem, że tak czy inaczej jej racje będą silniejsze od na-

szych. Brat za to zbuntował się całym sobą i szczęśliwe lato przeistoczyło się w piekło. Zaj-

ście z mureną przekroczyło wszelkie granice. Tej samej nocy, gdy leżąc już w łóżkach sły-

szeliśmy nieustanną krzątaninę pani Forbes po śpiącym domu, brat nagle wyrzucił z siebie

całą nagromadzoną złość.

– Zabiję ją – powiedział.

Zaskoczył mnie nie tyle swoją decyzją, ile tym, iż traf chciał, że od kolacji nie myśla-

łem o niczym innym. Ale mimo wszystko próbowałem go odwieść od tego pomysłu.

– Utną ci głowę – powiedziałem mu.

– Na Sycylii nie ma gilotyny – odpowiedział. – Poza tym nikt nie będzie wiedział, kto

to zrobił.

Myślał o wydobytej z morza amforze, w której nadal zalegało śmiercionośne wino.

Nasz ojciec zachował jej zawartość, bo chciał poddać wino dokładniejszej analizie, żeby zba-

dać, na czym polega jego trucicielski charakter, trucizna bowiem nie mogła powstać po prostu

z upływem czasu. Użycie tego wina przeciwko pani Forbes było czymś tak prostym, że ni-

komu do głowy by nie przyszło, że to nie wypadek albo samobójstwo. O świcie więc, kiedy

usłyszeliśmy, jak pani Forbes pada wykończona hałaśliwym czuwaniem, dodaliśmy wino

z amfory do specjalnego wina naszego ojca. Zgodnie z tym, co słyszeliśmy, była to dawka

wystarczająca, żeby zabić konia.

Śniadanie jedliśmy w kuchni punktualnie o dziewiątej i przygotowywała je osobiście

pani Forbes, podając również słodkie bułeczki, wstawiane wcześnie rano do piecyka przez

Fulvię Flamineę. Dwa dni po dolaniu wina, podczas śniadania, brat dał mi do zrozumienia

swym spojrzeniem pełnym rozczarowania, że zatruta butelka stoi nietknięta w kredensie. To

było w piątek i przez weekend butelka wciąż pozostała nietknięta. Ale we wtorek w nocy

pani Forbes wypiła połowę, oglądając w telewizji nieprzyzwoite filmy.

W środę przyszła jednak na śniadanie punktualnie jak zwykle. I miała, jak zwykle, ten

sam wyraz twarzy po fatalnie spędzonej nocy, a jej oczy, zwykle niespokojnie rozbiegane za

grubymi szkłami okularów, stały się jeszcze bardziej niespokojne, gdy w koszyku

z bułeczkami odnalazła list ze znaczkami poczty niemieckiej. Przeczytała go, pijąc kawę,

dokładnie tak, jak nie należało robić, o czym wielokrotnie nam mówiła, i w trakcie lektury

przez jej twarz przebiegały smugi jasności bijącej z napisanych słów. Następnie oderwała

znaczki z koperty i przeznaczając je do zbiorów męża Fulvii Flaminei, wrzuciła je do ko-

szyczka z pozostałymi po śniadaniu bułeczkami. Mimo że jej pierwsze próby były zupełnie

nieudane, tego dnia towarzyszyła nam w badaniu dna morskiego i błądziliśmy po morzu

miękkich wód, dopóki starczyło nam powietrza w butlach, a do domu wróciliśmy, nie pobie-

rając tym razem lekcji dobrego wychowania. Nie dość, że pani Forbes tryskała humorem

przez cały dzień, to przy kolacji była ożywiona jak nigdy. Mój brat z kolei nie był w stanie

ukryć rozczarowania. Ledwie padła komenda, po której mogliśmy rozpocząć kolację, na-

tychmiast odsunął prowokacyjnym gestem talerz zupy z makaronem.

– Rzygać mi się chce od tej gównianej wody z robakami – powiedział.

Jakby cisnął na stół prawdziwy granat. Pani Forbes zbladła i zacisnęła wargi najmoc-

niej, jak mogła, dopóki nie zaczęły się rozwiewać dymy wybuchu, a szkła jej okularów nie

zmętniały od łez. Zdjęła je, przetarła serwetką i zanim wstała, odłożyła ją z powrotem na

stół, pełna goryczy totalnej klęski.

– Możecie robić, co wam się żywnie podoba – powiedziała. – Ja nie istnieję.

Od siódmej siedziała zamknięta w swoim pokoju. Ale przed północą, kiedy uznała, że

już śpimy, ujrzeliśmy ją idącą w nocnej koszuli pensjonarki ku sypialni z połową czekola-

dowego tortu i butelką w ćwierci wypełnioną zatrutym winem. Poczułem drgnienie litości.

– Biedna pani Forbes – powiedziałem.

Mój brat był jednak nieugięty.

– To my będziemy biedni, jeśli nie wykituje dziś w nocy – powiedział.

O świcie znów długo gadała sama do siebie, deklamowała na cały głos Schillera

w natchnionym szale, by wreszcie wydać z siebie końcowy krzyk, który wypełnił cały dom.

Później wielokrotnie westchnęła z głębi serca i padła ze smutnym, przeciągłym gwizdem

dryfującej łodzi. Kiedy obudziliśmy się wyczerpani całonocnym czuwaniem, ostre słońce

przedzierało się przez każdą szparkę żaluzji, ale cały dom był jak zatopiony na dnie stawu.

I wtedy zdaliśmy sobie sprawę, że jest już koło dziesiątej, a my nie zostaliśmy ścią-

gnięci z łóżek nieuchronną pobudką pani Forbes. Nie usłyszeliśmy wody spuszczanej

w ubikacji o ósmej ani lejącej się w umywalce, ani szelestu żaluzji, ani stukotu zelówek

i trzech śmiercionośnych ciosów w drzwi zadanych jej łapskiem poganiacza niewolników.

Mój brat przyłożył ucho do ściany, wstrzymał oddech, by nie umknęła mu najdrobniejsza

oznaka życia w sąsiednim pokoju, i w końcu westchnął z ulgą.

– Już po wszystkim! – powiedział. – Słychać tylko morze.

Około jedenastej przygotowaliśmy sobie śniadanie i przed pojawieniem się, zazwy-

czaj sprzątającej dom o tej porze, Fulvii Flaminei w otoczeniu kotów, zeszliśmy na plażę

z dwiema butlami dla każdego z nas i dwiema zapasowymi. Orestes już czekał na przystani,

patrosząc złowioną przed chwilą sześciofuntową doradę. Powiedzieliśmy mu, że czekaliśmy

na panią Forbes do jedenastej, ale widząc, że ciągle śpi, postanowiliśmy sami zejść nad mo-

rze.

Opowiedzieliśmy mu jeszcze, że wieczorem miała przy stole atak płaczu i że być mo-

że źle spała i wolała zostać w łóżku. Wszystkie te wyjaśnienia, tak jak przewidywaliśmy,

niewiele go obeszły, natychmiast udaliśmy się więc w jego towarzystwie na ponadgodzinną

włóczęgę po morskich głębinach. Później kazał nam wrócić do domu na obiad, a sam odpły-

nął motorówką, by sprzedać doradę w jednym z hoteli. Stojąc już na kamiennych schodach

i udając, że szykujemy się do wejścia na górę, machaliśmy mu na pożegnanie, dopóki nie

zniknął za skałami. A wtedy z powrotem założyliśmy butle i wskoczyliśmy w wodę, nie

czekając na czyjekolwiek pozwolenie.

Dzień był pochmurny, a zza horyzontu dobiegał ciemny huk grzmotów, ale morze by-

ło spokojne, przezroczyste i jego własne światło w zupełności wystarczało. Płynąc na po-

wierzchni, dotarliśmy na wysokość latarni morskiej Pantelarii, później skręciliśmy sto metrów

na prawo i zanurzyliśmy się tam, gdzie jak wynikało z naszych obliczeń, widzieliśmy na

początku wakacji torpedy z czasów wojny. I tam też leżały: sześć pomalowanych na sło-

neczny, żółty kolor, z nienaruszonymi numerami serii, ułożonych na wulkanicznym dnie tak

równo i porządnie, że nie mogło to być dziełem przypadku. Później pływaliśmy wokół latar-

ni, szukając zatopionego miasta, o którym często i z przejęciem opowiadała nam Fulvia

Flaminea, ale nie mogliśmy go odnaleźć. Po dwóch godzinach, pewni, że nie ma już żadnych

tajemnic do odkrycia, łapiąc ostatnie łyki tlenu, wypłynęliśmy na powierzchnię.

Podczas naszej podwodnej wyprawy zerwała się letnia burza, morze rozfalowało się,

a nad ławicami zdychających na plaży ryb unosiły się z dzikim piskiem stada drapieżnych

ptaków. Ale światło wieczoru jakby rozbłysło przed chwilą, a życie bez pani Forbes było

piękne. Kiedy jednak pokonaliśmy wreszcie schody wśród skał, zobaczyliśmy przed domem

tłum ludzi i dwa samochody policyjne i wtedy po raz pierwszy dotarło do naszej świadomo-

ści, co zrobiliśmy. Mój brat zaczął się trząść i usiłował zawrócić.

– Nie wejdę tam – powiedział.

A mnie zaczęło chodzić po głowie, że gdybyśmy poszli tylko przypatrzeć się zwło-

kom, to bylibyśmy poza wszelkim podejrzeniem.

– Spokojnie – powiedziałem mu. – Oddychaj głęboko i myśl tylko o jednym: my

o niczym nie wiemy.

Nikt nie zwrócił na nas uwagi. Zostawiliśmy przy drzwiach butle, maski i płetwy

i weszliśmy bocznym korytarzem, gdzie na podłodze, przy noszach polowych, siedziało

dwóch mężczyzn palących papierosy. Dopiero wtedy zauważyliśmy, że przy tylnych

drzwiach stoi karetka i wielu wojskowych uzbrojonych w karabiny. W salonie, siedząc na

krzesłach równo poustawianych przy ścianie, modliły się w miejscowym dialekcie kobiety

z sąsiedztwa, a ich mężczyźni stłoczeni na patio rozmawiali o byle czym, bez żadnego

związku ze śmiercią. Ścisnąłem jeszcze mocniej twardą, lodowatą dłoń brata i tylnymi

drzwiami weszliśmy do domu. Nasza sypialnia była otwarta, a pokój znajdował się w takim

samym stanie, w jakim rano go zostawiliśmy. W pokoju pani Forbes, przylegającym do na-

szego, stał uzbrojony i pilnujący wejścia karabinier, ale drzwi były otwarte. Z bijącymi ser-

cami spróbowaliśmy zajrzeć do środka i ledwie wsunęliśmy głowy, kiedy Fulvia Flaminea

jak burza wyskoczyła z kuchni i zatrzasnęła drzwi, przeraźliwie krzycząc:

– Na miłość boską, figlioli, nie patrzcie na nią!

Za późno. To, co zdążyliśmy zobaczyć przez tę króciutką chwilę, nękało naszą pamięć

przez resztę życia. Dwóch cywilów mierzyło taśmą mierniczą odległość między łóżkiem

a ścianą, podczas gdy trzeci robił zdjęcia aparatem z czarną zasłoną, takim samym jak apara-

ty używane przez parkowych fotografów. Pani Forbes nie leżała na rozbebeszonym łóżku.

Leżała na podłodze, bokiem, naga w schnącej kałuży krwi, którą zbryzgana była posadzka

całego pokoju, a jej ciało podziurawione było jak rzeszoto ciosami ostrego noża. Otrzymała

dwadzieścia siedem śmiertelnych ran i zarówno po ich liczbie, jak i po okrucieństwie widać

było, że zadane zostały z wściekłością nieujarzmionej miłości i że pani Forbes równie na-

miętnie przyjęła każde uderzenie, nie krzycząc nawet, nie płacząc, recytując jedynie Schillera

swym pięknym, żołnierskim głosem, świadoma, że jest to nieuchronna i bezlitosna cena za

jej szczęśliwe lato.

Światło jest jak woda

W czasie świąt Bożego Narodzenia chłopcy znowu zażyczyli sobie łódkę z wiosłami.

– Zgoda – powiedział tata – kupimy łódkę, jak wrócimy do Cartageny.

Dziewięcioletni Toto i siedmioletni Joel wykazali się jednak znacznie większą sta-

nowczością, niż przewidywali rodzice.

– Nie – odpowiedzieli zgodnie. – Musimy ją mieć tu i teraz.

– Przede wszystkim – powiedziała mama – zgódźmy się co do jednego: tutaj jedyną

wodą żeglowną jest ta, która leci z prysznica.

Zarówno ona, jak i jej mąż mieli rację. Dom w Cartagena de Indias miał dziedziniec

wychodzący wprost na zatokę i pomost, przy którym mogły cumować dwa duże jachty,

a tutaj, w Madrycie, mieszkali ściśnięci na czwartym piętrze przy alei Castellana, pod nume-

rem 47. Koniec końców nie bardzo mieli jak się wykręcić, bo przyrzekli łódź wiosłową

z sekstantem i busolą, jeśli chłopcy uzyskają najlepsze świadectwa ukończenia trzeciej kla-

sy.

I uzyskali. Tata kupił więc wszystko, nie mówiąc nic swojej żonie, zdecydowanie

przeciwnej spłacaniu jakichkolwiek długów hazardowych. Była to przepiękna aluminiowa

łódź z oznaczonym złotą linią poziomem zanurzenia.

– Łódka jest w garażu – przyznał się tata podczas obiadu. – Rzecz w tym, że nie da

się jej przewieźć windą ani wnieść po schodach, a w garażu już nie ma miejsca.

Wobec tego zaprosili na sobotnie popołudnie swych kolegów z klasy, żeby pomogli

im wnieść łódkę po schodach i nawet udało im się zmieścić ją w służbówce.

– Gratuluję – powiedział im tata. – A teraz co?

– Nico – odpowiedzieli chłopcy. – Chcieliśmy mieć łódkę w pokoju i już.

W środę wieczorem, jak w każdą środę, rodzice poszli do kina. Chłopcy, panowie

i władcy całego domu, zamknęli, jak mogli najszczelniej, wszystkie drzwi i okna i stłukli

jedną z żarówek palących się w lampie oświetlającej salon. Ze stłuczonej żarówki zaczęła

wypływać strużka złocistego i świeżego jak woda światła, któremu pozwolili rozlewać się,

dopóki nie zalało podłogi na głębokość czterech piędzi. Wtedy wyłączyli prąd, spuścili łódź

i do woli opłynęli wszystkie wyspy mieszkania.

Ta fantastyczna przygoda zdarzyła się wskutek mej lekkomyślności, którą nader po-

chopnie wykazałem się w trakcie seminarium na temat poezji sprzętów domowych. Toto

zapytał, jak to jest z tym światłem, że wystarczy raz pstryknąć, a już się pali, mnie zaś za-

brakło odwagi, żeby pomyśleć nad odpowiedzią.

– Światło jest jak woda – odpowiedziałem. – Odkręca się kurek i już leci.

W każdą zatem środę pływali po całym mieszkaniu, ucząc się korzystania z sekstantu

i busoli, do powrotu rodziców, którzy zastawali ich już w łóżkach, śpiących jak aniołki lądu

stałego. Jakby im tego było mało, chłopcy po paru miesiącach poprosili o pełny ekwipunek

do podwodnych połowów. Wszystko: maski, płetwy, akwalungi i kusze na sprężone powie-

trze.

– Nie dość, że w służbówce trzymacie łódkę, z którą i tak nie wiecie, co począć –

powiedział ojciec – to na domiar złego chcecie jeszcze sprzęt do nurkowania.

– A jeśli na półrocze zostaniemy wzorowymi uczniami?

– zapytał Joel.

– Nie! – krzyknęła przerażona mama. – Starczy tego.

Tata skarcił mamę za jej nieustępliwość.

– Kiedy trzeba odrobić lekcje, te łobuzy palcem nawet nie kiwną – powiedziała –

a dla głupiego kaprysu gotowe są nawet zdobyć posadę nauczyciela.

W rezultacie rodzice nie powiedzieli ani tak, ani nie. Na półrocze okazało się, że Toto

i Joel, przez ostatnie dwa lata najgorsi uczniowie, zostali prymusami, dostąpiwszy zarazem

zaszczytu publicznego wyróżnienia przez dyrektora szkoły. I choć nigdy więcej nie ponowili

swej prośby, tego samego wieczora znaleźli w sypialni dwa nowiutkie, jeszcze nierozpako-

wane komplety wyposażenia do nurkowania.

W najbliższą więc środę, gdy rodzice oglądali Ostatnie tango w Paryżu, chłopcy zalali

całe mieszkanie światłem na głębokość dwóch sążni i niczym łagodne rekiny zaczęli nurko-

wać pod szafy i pod łóżka, wydobywając z głębin światła przedmioty, które w ostatnich

latach utonęły w ciemnościach.

Podczas uroczystości kończących rok szkolny obu braci postawiono za wzór dla całej

szkoły i wręczono im świadectwa z wyróżnieniem. Tym razem o nic nie musieli prosić, bo

rodzice sami zapytali, czego chcą. Zachowali się nadspodziewanie rozsądnie, bo chcieli tylko

urządzić w domu przyjęcie dla swoich kolegów szkolnych.

Tata, zostawszy sam na sam z żoną, promieniał.

– To dowód dojrzałości – powiedział.

– Daj Boże – powiedziała mama.

W środę, podczas gdy rodzice chłopców oglądali Bitwę o Algier, przechodnie space-

rujący aleją Castellana ujrzeli kaskadę światła spadającą ze starej, ukrytej wśród drzew ka-

mienicy. Strumienie światła przelewały się przez balkony, spływały po fasadzie, zlewając się

w jeden nurt toczącego się po rozległej alei złotego potoku, który oświetlił całe miasto aż po

szczyty gór Guadarramy.

Wezwani na ratunek strażacy, wyważywszy drzwi mieszkania na czwartym piętrze,

ujrzeli wszystkie pokoje zalane światłem aż po sufit. To niżej, to wyżej unosiły się obite lam-

parcią skórą fotele i sofa, dryfując między butelkami wypływającymi z barku, fortepianem

i przykrywającą go mantylką, która trzepotała tuż pod powierzchnią niczym złota płaszczka.

Sprzęty domowe w pełni swojej poezji szybowały na własnych skrzydłach po niebie kuchni.

Instrumenty dęte, na których chłopcy przygrywali sobie do tańca, płynęły na wznak obok ko-

lorowych, uwolnionych z mamusinego akwarium rybek, jedynych radosnych i cieszących

się życiem istot pływających w ogromnym świetlistym bajorze. W łazience unosiły się

szczoteczki do zębów całej rodziny, prezerwatywy taty, słoiczki i flakoniki mamy i jej zapa-

sowa sztuczna szczęka, a z sypialni rodziców wynurzył się, płynąc na boku, włączony tele-

wizor z kolejnym odcinkiem nocnego i niedozwolonego dla dzieci serialu na ekranie.

Tuż pod sufitem w głębi korytarza unosiła się łódka z siedzącym na rufie Totem, któ-

ry w pełnym rynsztunku płetwonurka wiosłował z całej siły i do ostatniego tchu w butlach,

wypatrując świateł latarni portowej, i jego bratem na dziobie, który próbował wciąż ustalić

sekstantem wysokość gwiazdy polarnej, po całym zaś mieszkaniu sunęła ławica ich trzydzie-

stu siedmiu kolegów szkolnych, uwiecznionych w chwili, gdy jedni pili ukradkiem szklanką

brandy tatusia, inni sikali do doniczki z geranium, a jeszcze inni śpiewali odpowiednio prze-

kręcony i szydzący z dyrektora hymn szkolny. Bo zapalili tyle świateł naraz, że zalali

mieszkanie i dom, i cała czwarta klasa szkoły podstawowej noszącej imię Świętego Juliana

Gościnnego utopiła się na czwartym piętrze kamienicy przy alei Castellana 47, w Madrycie,

stolicy Hiszpanii, w mieście odległym, w mieście skwarnych letnich upałów i lodowatych

wichrów, w mieście pozbawionym morza i rzeki, w mieście, którego rdzenni mieszkańcy

nigdy nie należeli do mistrzów w sztuce pływania po świetle.

Grudzień 1978

Ślad twojej krwi na śniegu

O zmierzchu, kiedy dotarli do granicy, Nena Daconte zdała sobie sprawę, że palec ze

ślubną obrączką ciągle krwawi. Żandarm z kocem z surowej wełny narzuconym na trójgra-

niasty lakierowany kapelusz przejrzał paszporty w świetle lampki karbidowej, z wszystkich

sił próbując utrzymać się na nogach pod napierającym od Pirenejów wichrem. I choć obydwa

paszporty dyplomatyczne były jak najbardziej w porządku, żandarm uniósł lampkę, żeby

sprawdzić, czy zdjęcia odpowiadają twarzom. Nena Daconte wyglądała na dziecko jeszcze,

miała oczy szczęśliwego ptaka i cerę o barwie melasy, ciągle promieniejącą w ponurym

zmierzchu stycznia słoneczną jasnością Karaibów i okutana była aż po szyję w futro

z grzbietów norek, na którego kupno nie stać byłoby całego posterunku granicznego nawet za

całoroczne pobory. Billy Sanchez de Avila, jej mąż, który prowadził samochód i był o rok

od niej młodszy i niemal równie piękny, miał na sobie marynarkę w szkocką kratę i czapkę

baseballisty. W przeciwieństwie do żony był postawny, atletycznie zbudowany i miał żelaz-

ne szczęki nieśmiałego zbira. Ale pozycję społeczną obydwojga najlepiej unaoczniał platy-

nowy automobil, z którego wnętrza dochodziło dyszenie żywej bestii, samochód, jakiego

jeszcze nikt nie widział na tej granicy ubogich. Tylne siedzenia zarzucone były zbyt nowymi

walizkami i wieloma pudłami z nierozpakowanymi jeszcze prezentami. Leżał tam ponadto

saksofon tenorowy, największa namiętność Neny Daconte, dopóki nie uległa nieproszonej

miłości swego młodszego kumpla z wakacyjnej paczki.

Kiedy żandarm oddał im ostemplowane paszporty, Billy Sanchez zapytał o najbliższą

aptekę, gdzie mogliby opatrzeć palec żony, a żandarm, przekrzykując wiatr, odpowiedział, by

zapytali w Hendaye, po stronie francuskiej. Ale żandarmi z Hendaye siedzieli sobie przy

stole, w samych koszulach, grając w karty i pojadając bułkę moczoną w dużych filiżankach

pełnych wina, w oszklonym, ciepłym, dobrze oświetlonym pomieszczeniu posterunku

i wystarczyło im zobaczyć wielkość i klasę samochodu, żeby gestem zezwolić na wjazd do

Francji. Billy Sanchez zaczął trąbić raz po raz, ale do żandarmów nie docierało, że to o nich

chodzi, wreszcie któryś odsunął szybkę i wrzasnął z wściekłością gwałtowniejszą od wiatru:

– Merde! Allez–vous–en!

Wówczas okutana w futro Nena Daconte wyszła z samochodu i zapytała żandarma

bezbłędną francuszczyzną, gdzie mieści się najbliższa apteka. Żandarm z ustami pełnymi

bułki odpowiedział z przyzwyczajenia, że to nie jego sprawa, tym bardziej przy takiej wichu-

rze, i zamknął okienko. Ale później przyjrzał się uważnie dziewczynie ssącej zraniony palec

i okrytej blaskiem najprawdziwszych norek i widocznie przywidziało mu się, że w tę noc

strachów ma do czynienia z magicznym urojeniem, bo natychmiast zmienił mu się humor.

Wyjaśnił, że najbliższym miastem jest Biarritz, ale że teraz, w środku zimy i przy takim wie-

trze jakby się kto powiesił, najbliższa apteka będzie pewnie czynna dopiero w Bajonnie, tro-

chę dalej.

– To coś poważnego? – zapytał.

– Nie, nie, nic takiego – uśmiechnęła się Nena Daconte, pokazując mu ozdobiony

diamentowym pierścionkiem palec, na którego opuszce można było ledwie dostrzec rankę od

kolca róży. – To tylko ukłucie.

Przed Bajonną znowu zaczęło sypać. Była najwyżej siódma, ale na ulicach nie spotka-

li żywego ducha, domy były zamknięte przed zamiecią na cztery spusty i nie natrafiwszy na

aptekę mimo wielokrotnego okrążenia szeregu ulic, postanowili jechać dalej. Billy Sanchez

ucieszył się z tej decyzji. Poza nieposkromioną namiętnością do rzadkich samochodów miał

również tatę dręczonego zbyt dużym poczuciem winy i posiadającego dość środków, żeby

synowi dogadzać, ten zaś nigdy przedtem nie prowadził czegoś podobnego jak ów otrzymany

w prezencie ślubnym bentley kabriolet. Billy Sanchez znajdował się teraz w takiej ekstazie,

że im dłużej prowadził, tym mniej się czuł zmęczony. Gotów był tej nocy dojechać do Borde-

aux, gdzie mieli zarezerwowany apartament dla nowożeńców w hotelu „Splendid”, i nie

istniał taki huragan, i nie było w niebie takiej ilości śniegu, która mogłaby mu w tym prze-

szkodzić. Za to Nena Daconte goniła już resztką sił, szczególnie po ostatnim odcinku drogi

z Madrytu, wiodącym górskimi wertepami bombardowanymi przez grad. Już za Bajonną

owinęła sobie mocno palec chusteczką, żeby powstrzymać ciągle płynącą krew, i głęboko

zasnęła. Billy Sanchez zauważył to dopiero koło północy, kiedy śnieg przestał już padać,

wiatr nagle umilkł pośród sosen, a niebo nad równiną roziskrzyło się lodowatymi gwiazdami.

Przejechał obok świateł śpiącego Bordeaux;

zatrzymał się tylko po to, żeby zatankować na stacji benzynowej przy drodze, bo jesz-

cze czuł się na siłach, żeby jechać bez przerwy aż do Paryża. Był tak szczęśliwy ze swej za-

bawki za dwadzieścia pięć tysięcy funtów szterlingów, że nawet nie zadał sobie pytania, czy

równie szczęśliwa jest owa promienna istota śpiąca u jego boku z przesiąkniętym krwią ban-

dażem na palcu serdecznym, nad której dziewczęcym snem po raz pierwszy pojawiły się

chmury niepewności.

Pobrali się trzy dni wcześniej w Cartagena de Indias, dziesięć tysięcy kilometrów

stąd, ku zaskoczeniu jego i rozczarowaniu jej rodziców i z osobistym błogosławieństwem

księdza prymasa. Nikt poza nimi nie rozumiał rzeczywistych powodów i nigdy nie poznał

początków tej nieprzewidzianej miłości. A zaczęła się ona trzy miesiące przed ślubem pod-

czas plażowej niedzieli w kurorcie Marbella, kiedy banda Billego Sancheza szturmem zdoby-

ła przebieralnie kobiet. Nena Daconte skończyła niedawno osiemnaście lat i wróciła właśnie

ze Szwajcarii, z internatu la Chatellenie w Saint–Blaise, doskonale, bez śladu obcego akcen-

tu władając czterema językami i mistrzowsko opanowawszy grę na saksofonie tenorowym,

i było to jej pierwsze od powrotu wyjście na plażę. Rozebrała się, by włożyć strój kąpielowy,

kiedy w sąsiednich kabinach wraz z pirackimi wrzaskami wybuchła panika, ale nie rozumia-

ła, co się wokół niej dzieje, dopóki skobelek w jej drzwiach nie poszedł w drzazgi i nie uj-

rzała w progu najurodziwszego pod słońcem zbójnika. Na sobie miał tylko kąpielówki ze

sztucznej skóry lamparta, a ciało jego było zgrabne, prężne i ogorzałe jak u ludzi morza.

Wokół prawej dłoni, ozdobionej metalową bransoletą rzymskiego gladiatora, owinął sobie

żelazny łańcuch, służący mu za śmiertelną broń, a na szyi zawieszony miał medalik bez świę-

tego, pulsujący milcząco w rytm przerażonego serca.

Chodzili razem do szkoły podstawowej i brylowali na niejednym kinderbalu, bo oboje

należeli do prowincjonalnych rodów, które od kolonialnych czasów rządziły, jak chciały,

miastem, ale przestali się widywać tak dawno temu, że z początku nie poznali się. Nena Da-

conte stała nieruchomo, nie próbując nawet zakryć swej intensywnej nagości. Billy Sanchez

spełnił wówczas swój chłopięcy, rytualny obowiązek: spuścił lamparcie kąpielówki

i zademonstrował dziewczynie swe szacowne, sterczące zwierzę.

Śmiało spojrzała mu w oczy.

– Widziałam już większe i twardsze – powiedziała, opanowując przerażenie. – Więc

zastanów się dobrze, co chcesz zrobić, bo ze mną będziesz musiał się sprawić lepiej od Mu-

rzyna.

W rzeczywistości Nena Daconte nie tylko była dziewicą, ale do tej pory nigdy jeszcze

nie widziała nagiego mężczyzny, wyzwanie okazało się jednak skuteczne. A Billemu San-

chezowi przyszło do głowy jedynie, aby rąbnąć owiniętą w łańcuch pięścią w ścianę, i w

rezultacie zgruchotac sobie kości. Nena Daconte zawiozła go wpierw swoim samochodem do

szpitala, następnie pomogła mu znieść trudy rekonwalescencji, a w końcu nauczyli się ko-

chać normalnie.

Spędzili trudne czerwcowe wieczory na tarasie domu, w którym zmarło sześć pokoleń

przodków Neny Daconte, ona grała na saksofonie modne piosenki, a on w hamaku, z ręką

w gipsie, przyglądał się jej z nieustannym zdumieniem.

Dom z ogromnymi oknami wychodzącymi na martwe wody cuchnącej zatoki był jed-

nym z największych, najstarszych i bez wątpienia najbrzydszych w dzielnicy La Manga.

Ale wyłożony szachownicą płyt taras, na którym Nena Daconte grała na saksofonie, był jedy-

ną osłoną przed upałem wczesnego popołudnia i wychodził na ocienione patio z drzewami

mango i bananowymi zaroślami, pod którymi krył się bezimienny grób, starszy nie tylko od

samego domu, ale i od najstarszych wspomnień rodzinnych. Nawet ci, którzy najmniej znali

się na muzyce, uważali, że dźwięk saksofonu zupełnie nie pasuje do siedziby tak wspaniałego

rodu.

„Brzmi jak statek”, powiedziała babcia Neny Daconte, kiedy po raz pierwszy usłysza-

ła saksofon. Matka Neny Daconte bezskutecznie usiłowała nakłonić córkę, by przynajmniej

grała na nim inaczej, niż zwykła to czynić, dla wygody podwijając spódnicę wysoko, bo aż po

uda, rozchylając kolana i oddając się grze ze zmysłowością, która nie wydawała jej się naj-

istotniejsza dla muzyki. „Wszystko mi jedno, na jakim instrumencie będziesz grać – mówiła

jej – pod warunkiem, że będziesz na nim grała ze złączonymi kolanami”. Ale to właśnie ów

pożegnalny nastrój odpływających statków i zapamiętałe uczucie pozwoliły Nenie Daconte

rozbić gorzką skorupę Billego Sancheza. Pod smutną sławą chamskiego łobuza, zasłużenie

ugruntowaną znamienitymi nazwiskami rodowymi, odkryła wylęknionego i wrażliwego sie-

rotę. W czasie, gdy powoli zrastały mu się kości dłoni, zdołali poznać się tak dobrze, że na-

wet Billy Sanchez był zaskoczony, że miłość przyszła tak normalnie i zwyczajnie, kiedy Ne-

na Daconte zaprowadziła go do swego panieńskiego łoża w deszczowe popołudnie, gdy zo-

stali sami w domu. Przez następne dwa tygodnie, codziennie o tej samej porze, dokazywali

nago na oczach oszołomionych portretów bojowników i nienasyconych babć, którzy przed

nimi znaleźli się w raju owego historycznego łoża. Nie ubierali się nawet w czasie miło-

snych przerw, pozostawiając otwarte okna i oddychając bryzą niosącą zapach spoczywają-

cych na dnie zatoki wraków i smród gówna; saksofon milczał, a oni słuchali powszedniego

gwaru patia, kumkającej na jedną nutę ropuchy pod bananowymi liśćmi, kropli wody na bez-

imiennym grobie, naturalnych śladów życia, których wcześniej nie mieli czasu poznać.

Kiedy rodzice wrócili z podróży, Nena Daconte i Billy Sanchez zaszli już w swej

miłości tak daleko, że świata im nie starczało na nic innego i kochali się o jakiejkolwiek po-

rze, w jakimkolwiek miejscu, za każdym razem próbując wymyślać miłość od nowa.

Z początku kochali się najlepiej, jak umieli, w samochodach sportowych, które tata Billego

Sancheza kupował, żeby stłumić wyrzuty sumienia. Później, kiedy samochody spowszedniały

im nadmierną łatwizną, włamywali się nocą do pustych kabin plażowych w Marbelli, gdzie

los zetknął ich po raz pierwszy, a raz nawet, podczas listopadowego karnawału, skryli się

w przebraniach w pokojach do wynajęcia w dawnej dzielnicy niewolników Getsemani, pod

opieką burdel–mam, które jeszcze nie tak dawno musiały znosić Billego Sancheza i jego

uzbrojoną w łańcuchy bandę. Nena Daconte oddawała się ukradkowym miłościom z tą samą

szaleńczą namiętnością, z jaką przedtem grała na saksofonie, do tego stopnia, że jej oswojony

rozbójnik zrozumiał w końcu, co miała na myśli, kiedy powiedziała, że musi zachować się

jak Murzyn. Billy Sanchez nie zawiódł jej nigdy, zawsze i ciągle z tym samym entuzjazmem

stając na wysokości zadania. Tuż po ślubie spełnili małżeński obowiązek, odczekawszy aż

stewardesy zasną, w połowie lotu nad Atlantykiem, ledwie mieszcząc się w ciasnej toalecie

i umierając bardziej ze śmiechu niż z rozkoszy.

Tylko oni wiedzieli, dwadzieścia cztery godziny po ślubie, że Nena Daconte jest od

dwóch miesięcy w ciąży.

Kiedy więc przyjechali do Madrytu, byli jak najdalsi od tego, żeby czuć się zaspoko-

jonymi kochankami, ale mieli w sobie dość siły, żeby zachowywać się jak dwoje niewinnych,

dopiero co poślubionych małżonków. Rodzice obojga wszystko przygotowali. Zanim młoda

para opuściła pokład samolotu, w kabinie pierwszej klasy zjawił się wysoki urzędnik proto-

kołu, żeby Nenie Daconte wręczyć futro z białych norek obramowane połyskliwą czernią,

ślubny prezent od jej rodziców. Billemu Sanchezowi wręczył kożuszek barani, ostatni krzyk

mody, i nieoznakowane kluczyki do samochodu niespodzianki, który czekał nań na lotnisku.

Przedstawicielstwo dyplomatyczne ich kraju przyjęło nowożeńców w swym reprezen-

tacyjnym salonie. Ambasador i jego małżonka należeli od dawien dawna do najbliższych

przyjaciół obu rodzin, poza tym nie kto inny, a właśnie obecny ambasador był tym lekarzem,

który przyjął Nenę Daconte na świat, teraz zaś czekał na nią z bukietem róż tak wspaniałych

i świeżych, że nawet krople rosy wydawały się sztuczne. Przywitała ich sztubackimi całusa-

mi, speszona swoim nieco przedwczesnym zamążpójściem, a następnie przyjęła róże. Odbie-

rając bukiet, ukłuła się kolcem w palec, ale wybrnęła z kłopotliwej sytuacji z czarującym

wdziękiem.

– Zrobiłam to specjalnie – powiedziała – żebyście mogli zauważyć moją obrączkę.

Cała ambasada rzeczywiście nie kryła swego podziwu dla wspaniałości obrączki, któ-

ra musiała kosztować fortunę, i to nie ze względu na klasę diamentów, ale dlatego, iż był to

świetnie zachowany okaz starej biżuterii.

Ale nikt nie zauważył, że palec zaczął krwawić. Uwaga wszystkich skupiła się następ-

nie na nowym samochodzie. Ambasador wykazał się poczuciem humoru, podstawiając na

lotnisko samochód zapakowany w celofan i przewiązany olbrzymią złotą kokardą. Billy

Sanchez nie docenił jednak żartu. Tak go nosiło, żeby jak najszybciej zobaczyć samochód, że

jednym ruchem rozerwał kokardę i opakowanie, i zaparło mu dech w piersiach. Był to

ostatni model bentleya, kabriolet z tapicerką z najprawdziwszej skóry. Niebo wyglądało jak

peleryna z popiołu, od gór Guadarramy dął przenikliwy i lodowaty wiatr, więc przebywanie

na dworze nie sprawiało żadnej przyjemności, ale Billy Sanchez nie czuł zimna. Przetrzymał

całe przedstawicielstwo dyplomatyczne na niezadaszonym parkingu, nieświadom, że marzną

z grzeczności, dopóki nie zaznajomił się z każdym najmniejszym detalem samochodu. Na-

stępnie ambasador usiadł przy nim, by służyć mu za przewodnika w drodze do rezydencji,

gdzie czekano na nich z obiadem. W czasie jazdy starał mu się pokazywać najbardziej znane

miejsca w mieście, ale Billy Sanchez wydawał się zważać jedynie na magię samochodu.

Po raz pierwszy opuścił swój kraj. Przedtem poniewierał się po wszystkich szkołach

państwowych i prywatnych, repetując tę samą klasę, by ostatecznie znaleźć się

w przedpiekle niechcianych i niekochanych. Pierwsze spotkanie z miastem innym od ro-

dzinnego, bloki popielatych domów z palącymi się w biały dzień światłami, bezlistne drze-

wa, odległe morze, wszystko razem wzmagało jego poczucie bezradności, które z trudem

tłamsił, by nie zawładnęło jego sercem. A jednak, nie zdając sobie z tego sprawy, niebawem

wpadł w pierwszą pułapkę zapomnienia. Nad Madrytem przeszła cicha, pierwsza o tej porze

roku zamieć, kiedy więc już po obiedzie opuszczali rezydencję ambasadora, by ruszyć

w podróż do Francji, ujrzeli miasto pokryte iskrzącym się śniegiem. Billy Sanchez zapomniał

wówczas o samochodzie i na oczach wszystkich, wrzeszcząc z radości i obsypując głowę

białym puchem, zaczął tarzać się w kożuszku po ulicy.

To, że krwawi jej palec, Nena Daconte po raz pierwszy zauważyła, gdy

o przezroczystym po zamieci zmierzchu opuszczali Madryt. Zdziwiła się, bo akompaniując

na saksofonie pani ambasadorowej, która po oficjalnych obiadach lubiła śpiewać w oryginale

włoskie arie operowe, czuła tylko leciutki ból na palcu serdecznym. Później, kiedy pilotowała

męża najkrótszymi drogami do granicy, odruchowo ssała palec za każdym razem, gdy ciekła

z niego krew, i dopiero po dotarciu do Pirenejów pomyślała, że należałoby poszukać apteki.

A potem, gdy zapadła w zaniedbywany przez ostatnie dni sen i nagle obudziła się dręczona

wrażeniem, że samochód płynie po wodzie, na jakiś czas zapomniała o chustce owiniętej

wokół palca.

Zobaczyła na świecącym się na tablicy rozdzielczej zegarze, że już minęła trzecia,

przeprowadziła w myśli obliczenia i dopiero wtedy zrozumiała, że minęli i Bordeuax,

i Angouleme, i Poitiers i właśnie jadą wzdłuż grobli nad wezbraną Loarą. Blask księżyca

przebijał się przez mgłę i sylwetki zamków wśród sosen wyglądały jak z baśni.

Nena Daconte, znająca te okolice na pamięć, wyliczyła, że znajdują się około trzech

godzin od Paryża, a Billy Sanchez jakby nigdy nic wciąż tkwi za kierownicą.

– Straszny jesteś – powiedziała. – Prowadzisz samochód od jedenastu godzin

o pustym żołądku.

Ciągle jeszcze był pod wrażeniem nowego samochodu.

Mimo że w samolocie spał krótko i źle, czuł się w pełni sił i aż nadto przytomny,

żeby dotrzeć do Paryża o świcie.

– Jeszcze czuję obiad z ambasady – odpowiedział. I dodał bez żadnego związku: –

Było nie było w Cartagenie dopiero wychodzą z kina. Tam jest chyba koło dziesiątej.

Mimo to Nena Daconte obawiała się, że zaśnie nad kierownicą. Spośród wielu prezen-

tów otrzymanych w Madrycie wybrała i rozpakowała jedno z pudełek i spróbowała włożyć

mężowi do ust kawałek pomarańczy w cukrze. Ale on odwrócił głowę z niesmakiem.

– Mężczyźni nie jedzą słodyczy – powiedział.

Tuż przed Orleanem mgła się rozwiała i ogromny księżyc oświetlił ośnieżone pola,

ale ruch na drodze zwiększył się wraz z napływem ciężarówek z warzywami i cystern

z winem jadących w kierunku Paryża. Nena Daconte chętnie pomogłaby mężowi, zastępując

go przy kierownicy, ale nawet nie odważyła się tego zaproponować, bo już podczas pierwszej

wspólnej przejażdżki zdążył ją ostrzec, że nie ma dla mężczyzny większego poniżenia niż być

wożonym przez własną żonę. Po niespełna pięciu godzinach głębokiego snu czuła się wypo-

częta i nawet była zadowolona, że w końcu nie zatrzymali się w żadnym z owych prowin-

cjonalnych hoteli francuskich, które poznała w trakcie wielu podróży z rodzicami. „Nie ma

na świecie piękniejszych pejzaży – mawiała – ale choćbyś konał z pragnienia, to nie spotkasz

tutaj nikogo, kto poda ci za darmo szklankę wody”. Była o tym tak przekonana, że

w ostatniej chwili wrzuciła do podręcznego neseserka mydło i papier toaletowy, bo

w hotelach francuskich mydła nigdy nie było, a miast papieru toaletowego w ubikacjach

używano gazet z poprzedniego tygodnia, pociętych w kwadraciki i wbitych na haczyk. Je-

dynym, czego teraz żałowała, było zmarnowanie całej nocy bez miłości.

Mąż odpowiedział natychmiast.

– Właśnie myślałem, że byłoby w pytę, gdybyśmy przelecieli się na śniegu – powie-

dział. – Od razu tutaj. Chcesz?

Nena Daconte poważnie potraktowała propozycję. Śnieg na skraju drogi wyglądał

w świetle księżyca na miękki i ciepły, ale w miarę zbliżania się do przedmieść Paryża ruch

stawał się coraz większy, zaczęły pojawiać się pierwsze oświetlone fabryki i robotnicy na

rowerach. Gdyby nie zima, jechaliby już w świetle dziennym.

– Lepiej poczekajmy do Paryża – powiedziała Nena Daconte. – W przyjemnym cie-

pełku i w czystym łóżku, jak ludzie po ślubie.

– Po raz pierwszy nawalasz – powiedział.

– Jasne – odpowiedziała. – Po raz pierwszy jesteśmy po ślubie.

Tuż przed świtem umyli twarze, wysiusiali się w przydrożnej gospodzie i w towarzy-

stwie kierowców ciężarówek popijających wino do śniadania wypili przy kontuarze kawę

z ciepłymi croissants. W łazience Nena Daconte zauważyła na bluzce i spódnicy plamy

krwi, ale nawet nie próbowała ich zmyć. Wyrzuciła do kosza przesiąkniętą chusteczkę, prze-

łożyła ślubną obrączkę na lewą dłoń i dokładnie umyła skaleczony palec wodą i mydłem.

Ukłucie było prawie niewidoczne. Ale ledwie wrócili do samochodu, ranka znowu zaczęła

krwawić. Nena Daconte przewiesiła ramię przez okienko, przeświadczona, że lodowaty wiatr

od pól ma własności środka tamującego. Był to kolejny bezskuteczny sposób, ale jeszcze się

nie zaniepokoiła. „Jeśli ktoś będzie chciał nas odnaleźć, to przyjdzie mu to z łatwością – po-

wiedziała z charakterystycznym dla siebie wdziękiem. – Wystarczy, że będzie podążać śla-

dem mojej krwi na śniegu”.

Następnie zastanowiła się nad tym, co powiedziała, i jej twarz rozpromieniła się

w pierwszych blaskach świtu.

– Pomyśl tylko – powiedziała. – Ślad krwi na śniegu od Madrytu do Paryża. Nie wy-

daje ci się, że to piękny temat na piosenkę?

Nie miała już czasu, żeby nad tym się zastanowić. Na przedmieściach Paryża palec był

już tryskającym źródłem i poczuła, że teraz dusza naprawdę ulatuje jej przez krwawiącą ranę.

Spróbowała powstrzymać krwotok papierem toaletowym, który wiozła w neseserku, ledwie

jednak kończyła bandażowanie palca, już musiała wyrzucać przez okno przesiąknięty krwią

opatrunek. Ubranie, w którym wybrała się w podróż, futro, siedzenia, powoli, lecz nieod-

wracalnie nasiąkały krwią. Billy Sanchez przeraził się nie na żarty i postanowił natychmiast

poszukać apteki, ale Nena Daconte wiedziała już, że to sprawa nie dla aptekarzy.

– Jesteśmy prawie przy Bramie Orleańskiej – powiedziała. – Jedź prosto aleją generała

Leclerca, to jest ta najszersza, z wieloma drzewami, a później powiem ci jak dalej.

Był to najuciążliwszy odcinek całej podróży. Aleja generała Leclerca była piekielnym

kłębowiskiem małych samochodów i

motorów, zakorkowanych w

obu kierunkach,

i ogromnych ciężarówek usiłujących dotrzeć do hal targowych w centrum. Billy Sanchez tak

się zdenerwował bezużytecznym jazgotem klaksonów, że obsobaczył niejednego szofera

w kwiecistej mowie swych chłopców–łańcuchowców, a w pewnym momencie już wysiadał,

żeby rzucić się z pięściami na któregoś z kierowców, ale Nena Daconte zdołała go przeko-

nać, że choć Francuzi są niewątpliwie największymi chamami na świecie, nigdy się jednak

nie biją. Był to kolejny przejaw jej opanowania i rozsądku, bo w tym momencie Nena Da-

conte walczyła już resztką sił, żeby nie stracić przytomności.

Wyjazd z ronda Leona de Belfort zajął im ponad godzinę. Kawiarnie i sklepy tonęły

w światłach, jakby zbliżała się północ, był to bowiem jeden z owych typowych, stycznio-

wych paryskich wtorków, pochmurny, brudny, z ustawiczną mżawką, która nie była w stanie

przejść w śnieg.

Ale aleja Denfert–Rochereau była mniej zatłoczona i po minięciu kilku przecznic Ne-

na Daconte kazała mężowi, by skręcił w prawo i zatrzymał się przy wejściu do pogotowia

w ogromnym i ponurym szpitalu.

Musiał jej pomóc przy wysiadaniu z samochodu, ale nie straciła spokoju ducha ani

przytomności umysłu. Ułożona na łóżku na kółkach w oczekiwaniu na dyżurnego lekarza

odpowiedziała pielęgniarce na pytania z

kwestionariusza dotyczące jej tożsamości

i przebytych chorób. Billy Sanchez trzymał jej torebkę i ściskał lewą dłoń, na której miała

teraz ślubną obrączkę, i czuł, że jest zimna i słaba, i widział, że wargi Neny Daconte zbiela-

ły. Stał cały czas przy niej, nie wypuszczając z ręki jej dłoni, dopóki nie pojawił się lekarz

dyżurny i nie przeprowadził szybkich oględzin zranionego palca. Był to bardzo młody męż-

czyzna o skórze barwy starej miedzi i ogolonej głowie. Nena Daconte nie zwróciła na niego

uwagi, uśmiechając się jedynie do męża bladosinym uśmiechem.

– Nie bój się – powiedziała mu ze swym nieodpartym poczuciem humoru. – Najwyżej

ten ludożerca utnie mi rękę, żeby ją zjeść.

Lekarz zakończył badanie i wówczas zaskoczył ich płynną hiszpańszczyzną, choć

z dziwnym azjatyckim akcentem.

– Nic z tych rzeczy, moje drogie dzieci – powiedział.

– Ten ludożerca woli umrzeć z głodu niż uciąć tak piękną dłoń.

Spłoszyli się, ale lekarz uspokoił ich miłym gestem.

Następnie wydał dyspozycje, żeby odwieźć chorą. Billy Sanchez chciał iść z żoną,

trzymając ją wciąż za rękę. Lekarz przytrzymał go.

– Pan zostaje – powiedział. – Żonę bierzemy na oddział intensywnej terapii.

Nena Daconte ponownie uśmiechnęła się do męża i machając mu ręką na pożegnanie,

zniknęła w głębi korytarza. Lekarz też zaczął powoli zbierać się do wyjścia, przyglądając się

danym wpisanym przez pielęgniarkę do kwestionariusza. Billy Sanchez zawołał go.

– Panie doktorze – powiedział. – Ona jest w ciąży.

– W którym miesiącu?

– W drugim. Lekarz nie przywiązywał do informacji takiej wagi, jakiej Billy Sanchez

oczekiwał. „Dobrze, że mi pan powiedział”, odparł i ruszył w ślad za łóżkiem. Billy Sanchez

stał bez ruchu w ponurym hallu, gdzie unosiła się woń potu pacjentów, został sam, nie wie-

dząc, co robić, i patrząc w pusty korytarz, którym odwieziono Nenę Daconte, a później

usiadł na drewnianej ławce obok innych oczekujących osób. Nie miał pojęcia, jak długo sie-

dział, ale kiedy wreszcie zdecydował się wyjść ze szpitala, na dworze znów panowała noc

i ciągle mżyło, a on, przytłoczony ciężarem świata, wciąż nie wiedział, co ma z sobą po-

cząć.

Nena Daconte została przyjęta do szpitala o 9.30 we wtorek 7 stycznia, jak zdołałem

ustalić wiele lat później w archiwum szpitala. Tej pierwszej nocy Billy Sanchez spał

w samochodzie zaparkowanym przy wejściu do pogotowia i następnego dnia z samego rana

zjadł w pierwszej napotkanej kawiarni sześć jajek na twardo i wypił dwie filiżanki kawy

z mlekiem, od Madrytu bowiem nic nie jadł. Następnie wrócił do poczekalni pogotowia, żeby

zobaczyć Nenę Daconte, ale dano mu do zrozumienia, że powinien zgłosić się do głównego

wejścia. Pracujący w szpitalnych służbach pomocniczych Asturyjczyk pomógł mu tam

wreszcie dogadać się z portierem, ten zaś zdołał sprawdzić, że istotnie Nena Daconte została

zarejestrowana w szpitalu, ale na odwiedziny zezwalano wyłącznie we wtorki od dziewiątej

do czwartej. To znaczy za sześć dni. Usiłował zobaczyć się z owym mówiącym po hiszpań-

sku lekarzem, którego opisał jako Murzyna z ogoloną głową, ale nikt nie był mu w stanie

czegokolwiek powiedzieć, mimo dwóch tak oczywistych wskazówek.

Uspokojony potwierdzeniem, że Nena Daconte została zarejestrowana, wrócił na

miejsce, gdzie zostawił samochód, tam zaś jeden z funkcjonariuszy drogówki kazał mu po-

stawić wóz dwie przecznice dalej, w bardzo wąskiej uliczce, po stronie nieparzystej. Znaj-

dował się tam odrestaurowany budynek z napisem: „Hotel Nicole”. Miał tylko jedną gwiazd-

kę i bardzo małą salkę recepcyjną, gdzie mieściła się jedynie sofa i stare pianino, ale obda-

rzony piskliwym głosem właściciel potrafił porozumieć się z klientami w każdym języku

pod warunkiem, że mieli czym zapłacić. Billy Sanchez wprowadził się z jedenastoma waliz-

kami i dziewięcioma pudłami prezentów do jedynego wolnego pokoju, trójkątnej mansardy

na dziewiątym piętrze, do której docierało się resztką sił po spiralnych schodach przesiąknię-

tych wonią gotowanych kalafiorów.

Ściany były obite smutnymi tapetami, a w jedynym okienku mieściło się tylko mętne

światło wewnętrznego dziedzińca. W pokoju stało dwuosobowe łóżko, ogromna szafa, zwy-

kłe krzesło, przenośny bidet i miednica z dzbanem, leżenie na łóżku było więc jedynym spo-

sobem przebywania w tym pokoju. Wszystko było gorzej niż stare, bo nędzne, ale zarazem

bardzo schludne i tchnące higienicznym zapachem dopiero co użytego lekarstwa.

Billemu Sanchezowi nie starczyłoby życia, żeby rozszyfrować zagadki tego świata

zbudowanego na sztuce skąpstwa. Nigdy nie potrafił pojąć, na czym polega tajemnica światła

na klatce schodowej, które gasło, zanim dotarł na swoje piętro, nigdy też nie odgadł, jak moż-

na je zapalić z powrotem. Strawił pół dnia, by nauczyć się, że na każdym półpiętrze znajduje

się ubikacja z wodą spuszczaną przez pociągnięcie za łańcuszek i już zdecydowany był sko-

rzystać z ustępu po ciemku, kiedy przypadkowo odkrył, że światło zapala się po przesunięciu

zasuwki, tak żeby nikt przez zapomnienie nie zostawił włączonej żarówki. Za znajdujący się

na końcu korytarza prysznic, z którego Billy Sanchez uparł się korzystać dwa razy dziennie

tak jak u siebie w kraju, płaciło się oddzielnie i z góry, a ciepła woda, której użycie kontro-

lowano z pomieszczeń administracji, kończyła się po trzech minutach.

Mimo to Billy Sanchez miał na tyle zdrowego rozsądku, żeby zrozumieć, że ów po-

rządek rzeczy, tak odmienny od znanego mu dotychczas, jest mimo wszystko nieporówny-

walnie lepszy od panującej za oknem styczniowej słoty, poza tym czuł się tak bezradny

i samotny, że nie był w stanie pojąć, jak mógł żyć kiedykolwiek bez wsparcia Neny Dacon-

te.

Dotarłszy w środę rano do pokoju natychmiast rzucił się w palcie na łóżko, nieustan-

nie myśląc o cudownej istocie, która wykrwawiała się po drugiej stronie ulicy, i zapadł na-

tychmiast w sen tak głęboki, że kiedy obudził się i zegarek wskazywał piątą, nie był

w stanie połapać się, czy to piąta rano, czy po południu, jaki to dzień tygodnia i co to za

miasto z tłukącym o szybę wiatrem i zacinającym deszczem. Nie ruszył się z łóżka, wciąż

myśląc o Nenie Daconte, dopóki nie stwierdził, że w rzeczywistości świta. Wtedy poszedł na

śniadanie do tej samej kawiarni co poprzedniego dnia i tam dowiedział się, że jest czwartek.

Światła w szpitalu paliły się, przestało padać, oparł się więc o pień kasztanowca na wprost

głównego wejścia, przez które wchodzili i wychodzili lekarze i pielęgniarki w białych ki-

tlach, i czekał z nadzieją, że spotka azjatyckiego lekarza, który przyjął Nenę Daconte. Nie

wypatrzył go rano i nie spotkał go również po południu, kiedy to musiał już zrezygnować

z czekania, bo zmarzł na kość. O siódmej wypił następną kawę z mlekiem i zjadł dwa jajka

na twardo, które sam wziął z lady po czterdziestu ośmiu godzinach spożywania ciągle tego

samego w tym samym miejscu. Kiedy wracał do hotelu, marząc tylko o tym, żeby położyć

się do łóżka, zobaczył, że jego samochód jest jedynym, który stoi po lewej stronie ulicy, pod-

czas gdy wszystkie pozostałe parkowały po drugiej, a za wycieraczkę wciśnięty był mandat.

Portier z hotelu „Nicole” z trudem, bo z trudem, ale jakoś zdołał wytłumaczyć mu, że w dni

nieparzyste należy parkować po nieparzystej stronie ulicy, następnego zaś dnia po stronie

przeciwnej. Taka porcja zdroworozsądkowych wymysłów przekraczała zdolności pojmowa-

nia jednego z najbardziej nieodrodnych potomków Sanchezów de Avila, który jeszcze nie tak

dawno, bo zaledwie dwa lata wcześniej, wjechał do kina służbowym samochodem samego

burmistrza, siejąc ogromne spustoszenia w obecności nieulękłych policjantów. Billy Sanchez

de Avila zgłupiał już do reszty, kiedy portier poradził mu, żeby zapłacił mandat, ale samo-

chodu nie ruszał, bo w przeciwnym razie i tak będzie musiał go znowu przestawiać

o północy. Tego dnia rano Billy Sanchez de Avila po raz pierwszy nie był zaprzątnięty wy-

łącznie myślami o Nenie Daconte, bo nie mogąc zasnąć i przewracając się z boku na bok,

wspominał koszmarne noce w pedalskich barach przy targowisku w karaibskiej Cartagenie.

Przypominał sobie smak smażonych ryb i ryżu w tawernach przy nabrzeżu, gdzie przybijały

łodzie z Aruby. Przypomniał sobie rodzinny dom ze ścianami pokrytymi bugenwillami, gdzie

teraz jest dopiero wczoraj siódma wieczorem, i zobaczył swego ojca w jedwabnej piżamie

czytającego gazetę w chłodzie tarasu.

Przypomniał sobie matkę, o której nikt nigdy nie wiedział, gdzie może się właśnie

podziewać, swą ponętną i gadatliwą mamę, odświętnie ubraną, z różą wieczorem zatkniętą

za ucho i duszącą się od spiekoty i krępujących ją wspaniałych tkanin. Gdy miał siedem lat,

wtargnął któregoś popołudnia do jej sypialni i zaskoczył ją nagą w łóżku z jednym z jej

przelotnych kochanków. Owa kłopotliwa sytuacja, o której nigdy między sobą słowem nie

napomknęli, połączyła ich szczególną zmową, znacznie praktyczniejszą od miłości. Billy

Sanchez de Avila jednak nie zdawał sobie z tego sprawy, tak jak nie zdawał sobie sprawy

z wielu innych strasznych rzeczy wynikających z samotności jedynaka, aż do tej właśnie

nocy, kiedy przewracając się z boku na bok w smutnej paryskiej mansardzie, nie miał się

komu zwierzyć ze swego nieszczęścia i był wściekły na samego siebie, bo nie mógł po-

wstrzymać łez.

Bezsenność wyszła mu na dobre. W piątek wstał wykończony nieprzespaną nocą, ale

z mocnym postanowieniem, że sam zacznie stanowić o swoim życiu. Zdecydował się wresz-

cie rozwalić zamek od własnej walizki, by w końcu zmienić ubranie, bo wszystkie kluczyki

zostały w torebce Neny Daconte, tak jak i większa część pieniędzy i lista telefonów, gdzie

być może zdołałby odnaleźć numer któregoś ze znajomych w Paryżu. W tej samej kawiarni

co zawsze zdał sobie sprawę, że nauczył się po francusku witać i zamawiać kanapki

z szynką i kawę z mlekiem. Ale był również świadom, że nigdy w żaden sposób nie będzie

w stanie poprosić o masło czy jajka, bo nigdy nie nauczy się wymawiać tych słów, ale masło

i tak podawano zawsze do pieczywa, a jajka na twardo wystawione były na ladzie i nie trze-

ba było ich zamawiać. Po trzech dniach zresztą kelnerzy oswoili się z nim do tego stopnia, że

sami pomagali mu się dogadać. W piątek zatem, usiłując uporządkować nieco dotychczaso-

wy zamęt w głowie, zamówił na obiad cielęcy kotlet z frytkami i butelkę wina. I poczuł się

tak dobrze, że poprosił o następną butelkę, wypił ją do połowy i przeszedł przez ulicę zdecy-

dowany wtargnąć siłą do szpitala. Nie miał pojęcia, gdzie ma szukać Neny Daconte, ale

w pamięć zapadł mu opatrznościowy wizerunek azjatyckiego lekarza, był więc święcie prze-

konany, że na pewno go spotka. Wszedł nie głównym wejściem, ale od strony pogotowia,

które wydawało mu się mniej strzeżone, lecz zdołał dotrzeć jedynie do korytarza, gdzie Nena

Daconte machała mu dłonią na pożegnanie. Strażnik w fartuchu poplamionym krwią zapytał

o coś przechodzącego obok Billego Sancheza, ale ten nie zwrócił na niego uwagi. Strażnik

ruszył za nim, nieustannie powtarzając po francusku to samo pytanie, wreszcie chwycił Bille-

go Sancheza za ramię tak mocno, że osadził go w miejscu. Billy Sanchez spróbował oswobo-

dzić się w stylu swoich chłopców–łańcuchowców, ale strażnik w odpowiedzi obrzucił go

stekiem francuskich wyzwisk, mistrzowskim chwytem wykręcił mu rękę i ani na chwilę nie

przestawszy siarczyście kląć, przeniósł go niemal w powietrzu do drzwi, wściekłego z bólu,

i rzucił jak worek kartofli na środek ulicy.

Tego samego popołudnia Billy Sanchez, rozbity bolesną nauczką, stał się dorosłym

mężczyzną. Postanowił, tak jak zrobiłaby to Nena Daconte, zwrócić się o pomoc do ambasa-

dora swojego kraju. Hotelowy portier, mimo ponurego wyglądu człowiek nadzwyczaj usłużny

i cierpliwości wielkiej wobec języków obcych, odszukał w książce telefonicznej adres

i numer ambasady i zapisał mu wszystko na kartce. W ospałym, matowym głosie przemiłej

kobiety, która odebrała telefon, Billy Sanchez natychmiast rozpoznał charakterystyczny ak-

cent andyjski. Zaczął przedstawiać się swoimi pełnymi nazwiskami rodowymi, pewny, że już

dwa pierwsze zrobią na niej odpowiednie wrażenie, ale głos w telefonie nawet nie zadrżał.

Usłyszał, jak kobieta recytuje wyuczoną na pamięć formułkę, że pan ambasador chwilowo

jest nieobecny i spodziewany jest dopiero jutro, nie zmienia to niemniej faktu, iż pan amba-

sador i tak mógłby go przyjąć dopiero po uprzednim ustaleniu konkretnego dnia wizyty

i tylko w szczególnym przypadku. Billy Sanchez zrozumiał wówczas, że i tą drogą nigdy

nie dotrze do Neny Daconte i z równą uprzejmością podziękował za przekazaną mu informa-

cję. Następnie wziął taksówkę i pojechał do ambasady.

Znajdowała się na Polach Elizejskich pod numerem 22, w

jednym

z najprzyjemniejszych zakątków Paryża, ale, jak Billy Sanchez sam mi opowiadał wiele lat

później w Cartagena de Indias, jedyne, co zdołał ze zdumieniem zauważyć, to świecące po

raz pierwszy od kiedy tu przybył słońce, równie jasne jak na Karaibach, i wieżę Eiffla strzeli-

ście ulatującą w promienne niebo nad miastem.

Urzędnik, który go przyjął zamiast ambasadora, wyglądał, jakby dopiero co zwlókł się

z łoża śmiertelnych boleści, nie tylko z powodu czarnego garnituru, kołnierzyka mocno ści-

skającego szyję i żałobnego krawata, ale i ze względu na powściągliwe gesty i dobroduszny

głos. Podzielał niepokój Billego Sancheza, niemniej przypomniał mu, nie tracąc nic ze swej

łagodności, że znajdują się w cywilizowanym kraju, który rządzi się mądrymi zasadami, wy-

pracowanymi w trakcie wielowiekowych doświadczeń, w przeciwieństwie do barbarzyń-

skich krajów Ameryki, gdzie wystarczy przekupić portiera, żeby dostać się do szpitala. „Nie,

nie, drogi młodzieńcze – powiedział. – Nie ma innego wyjścia, jak poddać się władzy rozumu

i poczekać do wtorku”.

– Przecież to tylko cztery dni – stwierdził. – A tymczasem niech pan zwiedzi Luwr,

serdecznie panu radzę. Naprawdę warto.

Po wyjściu z ambasady Billy Sanchez znalazł się na placu Zgody, nie wiedząc, co ze

sobą począć. Zobaczył sterczącą ponad dachami wieżę Eiffla i wydało mu się, że jest tak

blisko, iż spróbował dojść do niej nabrzeżem. Ale szybko zdał sobie sprawę, że wieża nie

tylko znajduje się znacznie dalej, niż mu się zdawało, ale że poza tym zmienia miejsce,

w miarę jak się jej szuka. Spocząwszy więc na ławce nad brzegiem Sekwany, zaczął myśleć

o Nenie Daconte. Zobaczył przepływające pod mostami barki i zdało mu się, że to nie statki,

lecz wędrowne domy z kolorowymi dachami i z okienkami, na których parapetach stały,

jedna obok drugiej, doniczki z kwiatami, i były porozpinane druty z suszącym się praniem.

Przez jakiś czas przyglądał się nieruchomemu wędkarzowi z nieruchomą wędką w ręku

i nieruchomą żyłką w nurcie rzeki, i w końcu tak zmęczył się czekaniem, żeby coś nareszcie

drgnęło, że gdy zaczęły zapadać ciemności, postanowił wziąć taksówkę i wrócić do hotelu.

Dopiero wtedy zdał sobie sprawę, że nie pamięta nazwy hotelu, nie zna adresu i nie ma naj-

mniejszego pojęcia, w jakiej części Paryża znajduje się szpital.

Cały spanikowany wszedł do pierwszej napotkanej kawiarni, poprosił o lampkę ko-

niaku i spróbował uporządkować myśli. W trakcie zastanawiania się ujrzał własne odbicie

wielokrotnie i z różnych stron powielone w licznych lustrach wiszących na ścianach

i poczuł się wystraszony i samotny, i po raz pierwszy od swych narodzin pomyślał, że

śmierć istnieje naprawdę. Ale po drugiej lampce koniaku poczuł się lepiej i wpadł na zba-

wienny pomysł, że powinien wrócić do ambasady. Poszukał w kieszeni zapisanej mu przez

portiera kartki, by przypomnieć sobie nazwę ulicy, i odkrył, że na drugiej stronie miał wy-

drukowaną nazwę i adres hotelu. Był tak przygnębiony wszystkim, co mu się przydarzyło, że

w ciągu

weekendu opuszczał swój pokoik tylko po to, żeby coś zjeść i przestawić samochód

na odpowiednią stronę ulicy.

Przez trzy dni mżyło równie paskudnie jak owego ranka, kiedy przyjechali. Billy San-

chez, który nigdy nie przeczytał żadnej książki do końca, teraz zamarzył choćby o jednej,

żeby się tak nie nudzić w łóżku, ale te, które znalazł w walizce żony, były w obcych języ-

kach. Czekał więc na nadejście wtorku, gapiąc się na rzędy pawi na tapecie i ani na chwilę

nie przestając myśleć o Nenie Daconte. W poniedziałek uporządkował nieco pokoik, myśląc

o tym, co powiedziałaby ona, widząc go w takim stanie, i dopiero wówczas odkrył, że futro

z norek poplamione jest zakrzepłą krwią. Przez całe popołudnie próbował zmyć plamy per-

fumowanym mydłem, które odnalazł w neseserze, dopóki nie doprowadził futra do takiego

stanu, w jakim wniesiono je na pokład samolotu w Madrycie.

Nadszedł wtorkowy ranek, szary i mroźny, ale bez mżawki, i Billy Sanchez wstał

skoro świt, by stanąć przy wejściu do szpitala w tłumie innych odwiedzających, obładowa-

nych prezentami i bukietami kwiatów. Wszedł ze wszystkimi, niosąc futro z norek, o nic nie

pytając i nie mając najmniejszego pojęcia, gdzie może znajdować się Nena Daconte, ale pod-

trzymywany na duchu przez pewność, że odnajdzie azjatyckiego lekarza. Przeszedł przez ol-

brzymi dziedziniec pełen kwiatów i dzikich ptaków, wzdłuż którego znajdowały się pawilony

chorych: z prawej strony kobiece, z lewej męskie. Podążając za odwiedzającymi, wszedł do

pawilonu kobiecego. Zobaczył długi rząd siedzących na łóżkach w szpitalnych koszulach

pacjentek oświetlonych wpadającym przez ogromne okna światłem i pomyślał nawet, że to

wszystko jest o wiele mniej smutne, niż można było sobie wyobrazić z zewnątrz. Dotarł do

końca korytarza i przeszedł się z powrotem, dopóki nie przekonał się, że żadna z pacjentek

nie jest Neną Daconte. Następnie przeszedł wzdłuż pawilonów męskich, zaglądając przez

okna, by wreszcie, jak mu się wydawało, rozpoznać lekarza, którego szukał.

Rzeczywiście, to był on. Stał pośród innych lekarzy i pielęgniarek, asystując przy ba-

daniu jednego z pacjentów. Billy Sanchez wszedł do pawilonu, odsunął jedną z pielęgniarek

i stanął naprzeciw pochylonego nad chorym azjatyckiego lekarza. Zawołał go. Lekarz uniósł

smutny wzrok, zastanowił się przez chwilę i wówczas rozpoznał go.

– Gdzie się pan, do diabła, podziewał? – zapytał.

Billego Sancheza zamurowało.

– W hotelu – odpowiedział. – Tuż za rogiem.

Wtedy się dowiedział. Nena Daconte zmarła wykrwawiwszy się, w czwartek, 9

stycznia, o 7.10 wieczorem, po siedemdziesięciu godzinach daremnych wysiłków najbardziej

wykwalifikowanych specjalistów francuskich. Do ostatniej chwili zachowała przytomność

umysłu i spokój, prosząc, by odszukano jej męża w hotelu „Plaża Athenee”, gdzie mieli za-

rezerwowany pokój, i przekazując wszystkie dane, potrzebne do skontaktowania się z jej

rodzicami. Ambasada została poinformowana przez swoje ministerstwo pilnym telegramem

w piątek, kiedy rodzice Neny Daconte lecieli już do Paryża. Ambasador osobiście zajął się

wszystkimi formalnościami związanymi z zabalsamowaniem zwłok i z pogrzebem, utrzymu-

jąc stały kontakt z paryską prefekturą policji, by zlokalizować Billego Sancheza. Pilny ko-

munikat podający jego rysopis odczytywany był w radiu i w telewizji od piątku wieczorem

do niedzieli i w ciągu tych czterdziestu godzin był najbardziej poszukiwanym człowiekiem

we Francji. Jego zdjęcie odnalezione w torebce Neny Daconte porozwieszano, gdzie się tylko

dało. Zatrzymano trzy identyczne kabriolety bentley, żaden nie należał jednak do Billego

Sancheza.

Rodzice Neny Daconte przylecieli w sobotę w południe i czuwali przy zwłokach

córki w szpitalnej kaplicy, do ostatniej chwili łudząc się, że Billy Sanchez zostanie odnale-

ziony. Jego rodzice również zostali poinformowani i już byli gotowi lecieć do Paryża, osta-

tecznie jednak, w wyniku przeinaczeń w telegramach, w ostatniej chwili zrezygnowali

z podróży. Uroczystości żałobne odbyły się w niedzielę o drugiej po południu, dwieście

zaledwie metrów od plugawej nory hotelowej, gdzie Billy Sanchez konał samotnie z miłości

do Neny Daconte. Urzędnik, który przyjął go w ambasadzie, wyznał mi wiele lat później, że

godzinę po tym, jak chłopak wyszedł z jego biura, osobiście odebrał telegram z ministerstwa

i ruszył szukać Billego Sancheza po sekretnych barach Faubourg St. Honore. Przyznał mi się,

że w momencie, kiedy przyjmował Billego Sancheza, nie przejął się nim zbytnio, bo nawet

mu przez myśl nie przyszło, że za tym oszołomionym czymś dla siebie tak nowym jak Paryż

Karaibczykiem w fatalnie noszonym kożuszku stoją aż tak znamienite nazwiska. Tej samej

jeszcze niedzielnej nocy, podczas gdy Billy Sanchez powstrzymywał się resztkami sił, żeby

nie rozpłakać się z wściekłości, rodzice Neny Daconte zrezygnowali z poszukiwań

i zabalsamowane ciało zabrali ze sobą w metalowej trumnie, ci wszyscy zaś, którzy zdołali

zobaczyć zmarłą, przez wiele jeszcze lat powtarzali, że nigdy, ani wśród żywych, ani wśród

martwych, nie widzieli piękniejszej kobiety. Kiedy więc Billy Sanchez wszedł w końcu we

wtorek rano do szpitala, pogrzeb już się odbył w smutnym panteonie dzielnicy La Manga,

nieopodal domu, gdzie oboje rozszyfrowali pierwsze tajniki szczęścia. Azjatycki lekarz, który

wprowadził Billego Sancheza w szczegóły tragedii, chciał od razu dać mu tabletki uspokaja-

jące, ale ten odmówił. Odszedł bez pożegnania, nie mając za co dziękować, zaprzątnięty wy-

łącznie myślą o tym, że jedyne, czego rozpaczliwie potrzebuje, od zaraz, to natknąć się na

kogoś, komu mógłby rozbić łańcuchem łeb, by ulżyć swemu nieszczęściu. Po wyjściu ze szpi-

tala nie zauważył nawet, że z nieba pada śnieg bez najmniejszego śladu krwi, a jego płatki,

świeże i czyste, wyglądają jak piórka gołębic, i że na ulicach Paryża panuje atmosfera wiel-

kiego święta, bo po raz pierwszy od dziesięciu lat pada tak duży śnieg.