Formuły 

 

Cele lekcji 

 

W tej lekcji omówimy mechanizmy za pomocą których jest możliwe wykonywanie działań w Excelu, czyli: 

• pojęcie formuły 

• budowanie i edycja formuł 

• podstawowe działania takie jak: dodawanie, odejmowanie, mnożenie, dzielenie 

• adresowanie względne i bezwzględne 

• autowypełnianie i kopiowanie formuł 

• kolejność wykonywania działań w formułach 

• sprawdzanie poprawności formuł (inspekcja formuł) 

Pojęcie formuły 

Użycie formuł pozwala na zautomatyzowanie obliczeń wykonywanych w arkuszu Excela: jak np. sumowania, 
dzielenia,  przeliczenia  kursów  walut,  wyliczenia  procentów,  itd.  Można  budować  proste  formuły 
wykonujące  podstawowe  działania  matematyczne,  traktując  arkusz  jak  zwykły  kalkulator.  Jednak  często 
arkusz kalkulacyjny jest wykorzystywany w o wiele bardziej zaawansowanych zastosowaniach gdzie trzeba 
pracować na dużej ilości danych, budować skomplikowane formuły i korzystać z funkcji kopiowania formuł 
dla serii danych. 

 

Budowanie i edycja formuł 

Formuły  są  szczególnym  typem  danych  wpisywanych  do  komórki  arkusza.  Formuły  można  wprowadzać 
bezpośrednio w komórce lub za pomocą paska formuły. (Rys1)  

 

Rys. 1. Budowanie formuł

 

Formuła wpisana w komórce będzie się wyświetlała również w pasku formuły. 

Budowa  formuł  wymusza  na  użytkownikach  stosowanie  się  do  pewnych  zasad  tworzenia  formuł.  Należy 
pamiętać,  że  każda  formuła  musi  się  zaczynać  od  znaku  =  (znak  równości),  tylko  w  takim  przypadku 
możemy być pewni, że działanie zostanie wykonane. Jeżeli z jakichś powodów zapomnimy użyć znaku „=” 
przed formułą, Excel potraktuje wprowadzone działanie jako wartość tekstową. 

Uwaga: Wartości tekstowe w Excelu po wprowadzeniu zawsze przylegają do lewej strony komórki, wartości 
liczbowe natomiast do prawej strony. 

Formuły można budować z liczb lub adresów komórek w których znajdują się liczby. 

Przykład: 

Wprowadzając  do  komórki  A1  formułę  postaci  =2+5  i  zatwierdzeniu  jej  przyciskiem  [Enter],  otrzymamy 
wynik działania czyli cyfrę 7. 

Formuły można wprowadzać na 
pasku lub w komórce 

 

Rys. 2. Formuła składająca się z samych liczb 

 

To samo działanie można wykonać wprowadzając do formuły adresy komórek zamiast liczb. Wprowadzamy 
do komórek A2 i A3 odpowiednio wartości 2 i 5. następnie wprowadzając do komórki A1 formułę postaci 
=A2+A3 otrzymamy również wynik 7.  

 

Rys. 3. Formuła składająca się z odwołań do wartości w innych komórkach 

 

Uwaga:  Aby  wprowadzić  do  formuły  adres  komórki  np.  A2  nie  trzeba  wpisywać  adresu  za  pomocą 
klawiatury,  wystarczy  po  wpisaniu  znaku  „=”,  używając  klawiszy  ze  strzałkami  na  klawiaturze  wskazać 
wybraną  komórkę  lub  też  kliknąć  lewym  klawiszem  myszy  na  daną  komórkę  w  celu  wprowadzenia  jej 
adresu do formuły. 

 

Podstawowe działania i operatory matematyczne 

Operatory matematyczne odpowiadają typom działań, które chcemy wykonać w komórkach arkusza 

 

Tabela 1. Operatory matematyczne w formułach 

Operator  Działanie 

Przykład liczby  Przykład adresy 

+

dodawanie

=7+7

=A1+A2

‐ 

odejmowanie =5‐9

=A1‐A2

* 

mnożenie 

=5*6 

=A1*A3 

/ 

dzielenie 

=6/2 

=A1/A7 

^

Potęgowanie

=2^3

=A1^A2

 

Adresowanie komórek 

W Excelu wykorzystywane są dwa sposoby adresowania komórek:  

• Względny,  czyli  w  odniesieniu  do  komórki  znajdującej  się  w  pewnej  pozycji  względem  „Adresu” 

komórki wynikowej zawierającej formułę. 

• Bezwzględny, czyli w odniesieniu do  konkretnej „stałej” komórki arkusza. 

Adresy względne to np.  B4, C7, A15, D22.  Są one  interpretowane jako opis „drogi” od komórki aktywnej 
(w której wpisywana jest formuła): komórka pierwsza z lewej, druga z góry, itd. Używa się ich we wzorach, 
które  uwzględniają różne wartości dla różnych pozycji obliczeń np. różna cena towaru dla różnych pozycji 
cennika walutowego. 

Adresy bezwzględne to np. $B$4, $C$7, $A$15, $D$22. Oznaczają one konkretną komórkę, niezależnie od 
tego, jaka jest aktualna komórka. Używa się ich we wzorach, które uwzględniają stałą wartość dla różnych 
pozycji obliczeń np. stały kurs dolara dla wszystkich pozycji cennika walutowego, stawka godzinowa, kwota 
zasiłku rodzinnego itd. 

Rozróżnienie  adresowania  względnego  i  bezwzględnego  ma  znaczenie  przy  pracy  z  seriami  danych,  kiedy 
zachodzi potrzeba skopiowania formuły do kolejnego wiersza lub kolumny. 

Aby skopiować formułę =A1+A2 wpisaną np. w komórce C3 do komórek C4, C5, C6, C7,C8,C9,C10 (czyli do 
kilku  wierszy  poniżej)  nie  trzeba  siedmiokrotnie  używać  opcji  kopiuj/wklej.  Wystarczy  zaznaczyć  komórkę 
C3 i „złapać” lewym przyciskiem myszy w prawym dolnym rogu aktywnej (jest to tzw. uchwyt wypełnienia), 
i cały czas trzymając wciśnięty przycisk myszy przeciągnąć obramowanie na komórki poniżej. W taki sposób 
zostanie przekopiowana formuła do nowych komórek. 

 

Rys. 4. Kopiowanie poprzez przeciąganie 

 

Została  skopiowana  formuła, a  nie jej  wynik. Ponieważ  w tym  przypadku  było wykorzystane adresowanie 
względne  formuły  w  kolejnych  wierszach  zostały  przeliczone  i  tak  w  komórce  C4  będzie  się  znajdowała 
formuła  =A2+A3  i  wartość  2.  A  jaka  formuła  będzie  się  znajdowała  w  komórce  C10?  A  jaka  wartość 
i dlaczego taka? 

Uwaga: Aby podejrzeć formułę znajdującą  się w danej komórce wystarczy taką komórkę wskazać. W tym 
momencie  na  pasku  formuły  zostanie  wyświetlona  formuła.  Jeżeli  chcemy  edytować  formułę  (zawartość 
komórki)  wygodnie  jest  to  zrobić  naciskając  przycisk  F2  na  klawiaturze.  Spróbuj.  Jest  to  najszybszy 
i najwygodniejszy sposób edycji zawartości komórki. Polecamy!!!  

Adresowanie względne 

Pojęcie  adresu  względnego  (względnego  odwołania  się  do  komórki)  zostanie  zaprezentowane  w  na 
przykładzie skoroszytu Lista płac (znajduje się on w materiałach). Aby lepiej zrozumieć omawiane działania 
zachęcamy do samodzielnego prześledzenia całej procedury. 

1. Uaktywniamy komórkę H3 i wprowadzamy do niej wyrażenie =C3*E3, służące do obliczenia wypłaty 

łącznie z premią. 

2. Wskaźnik  komórki  przesuwamy  ponownie  do  H3  (jeżeli  w  czasie  wprowadzania  formuły  został 

przesunięty) i kopiujemy zawartość tej komórki do komórek od H3 do H10. 

3. Uaktywniamy komórkę H10 i odczytujemy formułę z tej komórki na pasku formuły. 

Chwytamy „uchwyt wypełnienia 
i przeciągamy w dół cały czas 
trzymając wciśnięty lewy 
przycisk myszy 

 

Rys. 5. Adresowanie względne 

  

Formuła  źródłowa  w  komórce  H3  miała  postać  =C3*E3.  Po  jej  skopiowaniu  do  komórek  od  H4  do  H10  
zmieniły  się  odwołania  do  komórek  zawarte  w  tej  formule;  w  komórce  H4  przybrała  ona  postać  =C4*E4, 
w komórce H5 odpowiednio =C5*E5, itd. Jaka będzie formuła w komórce H10? Sprawdź. 

Dzieje się tak, ponieważ w pobranej z H3 formule =C3*E3 były użyte adresy względne. To oznacza, że jeżeli 
na  przykład  kopiujemy  formułę  do  komórki  położoną  o  jeden  wiersz  niżej,  czyli  z  H3  do  H4  to  Excel 
automatycznie wie, że w komórce H4 względem komórki H3 musi do adresów komórek, do części adresu 
komórek odpowiadającej numerowi wiersza dodać wartość 1. Stąd Z C3 zrobiło się C4, a z E3 zrobiło się E4. 

Gdybyśmy chcieli skopiować zawartość komórki H3 (w której znajduje się formuła =C3*E3) w poziomie do 
innej komórki, np. do J3, formuła ta w komórce J3 przybrałaby postać =E3*G3 – czyli względem komórki H3 
zmieniłyby się nazwy kolumn: C3 na E3, a E3 na G3. Czy wiesz dlaczego? Jak będzie wyglądała formuła w 
komórce J6 jeżeli do tej komórki skopiowaliśmy formułę z komórki H3?  

 

Adresowanie bezwzględne 

Załóżmy, ze wszyscy pracownicy muszą zapłacić „Podatek stały” którego wysokość dla wszystkich jest taka 
sama  i  znajduje  się  w  komórce  B16  (Na  potrzeby  tego  ćwiczenia  wprowadziliśmy  do  komórki  A16  tekst 

„podatek”,  a  do  komórki  B16  wartość  15%).  Stworzymy  teraz  formułę  w  kolumnie  J  wyliczającą  wartość 
tego podatku dla każdego pracownika. Tworzymy formułę. Istnieje kilka rozwiązań: 

1. Pierwszym  rozwiązaniem  jest  wpisanie  tej  stawki  bezpośrednio  do  odpowiednio  zmodyfikowanej 

formuły  w  komórce  J3  i  skopiowanie  zawartości  tej  komórki  do  komórek  położonych  poniżej. 
Formuła  umieszczona  w  J3  wyglądałaby  wówczas  następująco:  =C3*15%.  Wadą  tego  rozwiązania 
jest  to,  że  w  razie  zmiany  stawki  trzeba  będzie  zmienić  liczbę  15%  we  wszystkich  formułach,  we 
wszystkich komórkach ją zawierających. Odradzamy stosowanie tego rozwiązania. 

2. Spróbujmy stawkę za nadgodziny umieścić w oddzielnej komórce np. B16 ‐ gdy zmieni się stawka, 

wystarczy wpisać inną liczbę do tej komórki. Excel sam automatycznie zaktualizuje wyniki. Formuła 
umieszczona w J3 wyglądałaby wówczas następująco: =C3*B16. Po jej skopiowaniu do komórek od 
J4 do J10 okazuje się jednak, że jest to rozumowanie błędne, gdyż przy kopiowaniu w dół wzrastają 
numery wierszy we wszystkich adresach (w J3 będzie formuła: =C3*B16, w J4 pojawi się =C4*B17. 
Dzieje  się  tak,  ponieważ  adresy  względne  zmieniają  się  przy  kopiowaniu  formuły.  Zalecamy 
dokładne  sprawdzanie wyników po kopiowaniu  formuł. Jeżeli w  formule występuje odwołanie  do 
komórki,  które  pomimo  kopiowania  formuły  powinno  do  niej  pozostać  trzeba  koniecznie  przed 
kopiowaniem formuł zmodyfikować adres odwołania z względnego na  bezwzględny. Pokażemy to 
w punkcie poniżej. 

3. Jedynym rozwiązaniem jest użycie adresów bezwzględnych (absolutnych). Usuń formuły z komórek 

od J3 do J10. (zaznacz zakres komórek J3:J10 i naciśnij klawisz [Del]). Do komórki J3 wpisz formułę = 
C2*$B$16  i  naciśnij  [Enter].  Skopiuj  formułę  do  komórek  od  J4  do  J10  posługując  się  uchwytem 
wypełniania.  Teraz  w  ramach  testów  do  komórki  B16  wpisz  inną  stawkę  np.  40%  ‐  podatki 
wszystkich  pracowników  zostaną  automatycznie  przeliczone.  I  o  to  właśnie  chodziło.  Dodanie 
znaków „$” w adresie komórki B16 w formule (teraz wygląda tak $B$16) spowodowało, że od tej 
chwili kopiowana formuła zawierająca taki zapis zachowa odwołanie do komórki B16 bez względu 
na to czy będzie kopiowana w poziomie czy w pionie. Adres $B$16 stał się adresem bezwzględnym, 
który nie zmienia się przy operacjach kopiowania i przesuwania. 

 

Uwaga:  Znaki  $  przy  adresowaniu  można  wstawiać  za  pomocą  kombinacji  klawiszy:  [Shift]  +[4]  ,  lub 
podczas wprowadzania formuły mając w formule wprowadzony adres komórki, który ma się stać adresem 
bezwzględnym nacisnąć przycisk [F4]. 

 

 

Rys. 6. Adresowanie bezwzględne 

Aby  przećwiczyć  kopiowanie  komórek  i  lepiej  zrozumieć  wykonywanie  działań  w  Excelu  powtórz  to 
ćwiczenie samodzielnie w dokumencie Lista płac znajdującym się w udostępnionych materiałach. 

 

Kolejność wykonywania działań w formułach 

Ponieważ  formuły  mogą  być  bardzo  rozbudowane,  w  Excel  obowiązują  zasady  następujące  zasady 
wykonywania kolejności działań: 

• działania wykonywane w nawiasach 

• mnożenie dzielenie, potęgowanie 

• dodawanie i odejmowanie 

Przykłady działań:  

=3+3*3+3 da wynik 15  

=(3+3)*3+3 da wynik 21  

=(3+3)*(3+3) da wynik 36  

Sprawdzanie poprawności formuł (inspekcja formuł) 

Excel  posiada  doskonałe  narzędzia  do  sprawdzania  odwołań  w  formułach.  Narzędzia  te  znajdują  się  na 
zakładce Formuły w sekcji Inspekcja formuł.  

 

Rys. 7. Narzędzia do sprawdzania poprawności formuł 

 

Narzędzia, które są najczęściej wykorzystywane to: 

• Śledź  poprzedniki  –  umożliwia  wskazanie  strzałek,  wskazujących  komórki,  które  mają  wpływ  na 

wartość aktualnie zaznaczonej komórki. 

• Śledź zależności – umożliwia pokazanie strzałek wskazujących komórki, na które ma wpływ wartość 

aktualnie zaznaczonej komórki. 

• Usuń strzałki – umożliwia usunięcie strzałek narysowanych przez funkcję Śledź poprzedniki i Śledź 

zależności.  

• Pokaż formuły ([Ctrl] + [‘]) – umożliwia wyświetlanie w każdej komórce formuły zamiast wartości 

wynikowej. 

Obejrzyj na poniższych rysunkach działanie narzędzi Śledź poprzedniki, Śledź zależności. 

 

Rys. 8. Działanie narzędzia Śledź poprzedniki 

 

Rys. 9. Działanie narzędzia Śledź zależności 

 

Podsumowanie 

W  tej  zapoznałeś  się  z  tematyką  związaną  z  pojęciem  formuł,  ich  budowaniem  i  edycją,  sposobami 
adresowania (względne i bezwzględne). Wiesz również, jak sprawdzić poprawność formuł.