WPROWADZENIE

Komórki NK (ang. natural killer) s¹ to du¿e ziarniste

limfocyty, które pe³ni¹ funkcje cytotoksyczne i immuno-

regulatorowe (1, 2). Komórki NK maj¹ zdolnoœæ sponta-

nicznego zabijania komórek nowotworowych i zaka¿o-

nych wirusem, dziêki czemu odgrywaj¹ kluczow¹ rolê

w odpowiedzi na nowotwory i infekcje (3). S¹ tak¿e uwa-

115

Onkol. Pol. 2007, 10, 3: 115-119

ISSN 1505-6732

Copyright © 2007 Almamedia

http://www.almamedia.com.pl

PPRRAACCEE PPOOGGLL¥¥DDOOW

WEE // RReevviieeww aarrttiicclleess

Biologia komórek NK (Natural Killer)

Natural Killer cell biology

Joanna Kopeæ-Szlêzak, Urszula Podstawka

Zak³ad Cytobiologii Hematologicznej Instytutu Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie

Adres do korespondencji:

Prof. dr hab. n. med. Joanna Kopeæ-Szlêzak

Instytut Hematologii i Transfuzjologii

Zak³ad Cytobiologii Hematologicznej

ul. Indiry Gandhi 14; 02-776 Warszawa

tel. [phone]; fax [phone]

e-mail: [e-mail]

Praca wp³ynê³a do Redakcji: 2007.07.26.

STRESZCZENIE

Komórki NK (ang. natural killer) tworz¹ pierwsz¹ liniê obrony przed patogenami (wirusami)

i w³asnymi zmienionymi (nowotworowo) komórkami. Komórki NK powstaj¹ w szpiku kostnym

z progenitorowej komórki hematopoetycznej. Wyró¿nia siê komórki NK cytotoksyczne

(CD16++CD56-/+) i immunoregulatorowe (CD56++CD16-/+). Na komórkach NK wystêpuj¹ 3

g³ówne „nadrodziny” receptorów: receptory cytotoksycznoœci naturalnej (natural cytotoxity re-

ceptors – NCRs) – aktywatory cytolizy, receptory immunoglobulinopodobne (killer Ig-like re-

ceptors – KIR) – aktywatory i inhibitory cytolizy oraz receptory lektynowe typu C (killer lecti-

ne like receptors – KLR) – wystêpuj¹ce w postaci heterodimerów, aktywatory i inhibitory

cytolizy. Wa¿ne dla procesów cytotoksycznoœci s¹ tak¿e moleku³y z grupy SLAM (np. CD244)

i LAMP (CD107a). Reakcja cytotoksyczna komórki NK jest wynikiem równowagi pomiêdzy ak-

tywnoœci¹ receptorów o w³asnoœciach stymulacyjnych i inhibitorowych. W przewlek³ych bia-

³aczkach i ch³oniakach z komórek B liczba komórek NK w krwi obwodowej chorych nieleczo-

nych jest 2-3-krotnie wy¿sza ani¿eli u zdrowych dawców; wyj¹tek stanowi bia³aczka

w³ochatokomórkowa, w której liczba komórek NK w krwi jest ni¿sza ni¿ u dawców.

S£OWA KLUCZOWE:

komórki NK, subpopulacje, receptory, cytotoksycznoœæ

ABSTRACT

Natural killer (NK) cells play a critical role in the innate immune response against infections

and tumors through the production of cytokines and direct cytolytic activity. Natural killer cell

development occurs in the bone marrow from hematopoetic progenitor cells. Human NK cells

can be divided into two functional subsets based on their surface expression of CD56:

CD56

bright

immunoregulatory cells and CD56

dim

cytotoxic cells. The CD56

bright

subset has low

expression of CD16 and CD56

dim

NK cells have high CD16 expression. Three major super-

families of NK cell receptor have been described: cytolysis activators – natural cytotoxity re-

ceptors (NCRs), the killer immunoglobulin (Ig) like receptors (KIR) – cytolysis activators and

inhibitors and C-type lectin superfamily receptors (killer lectine like receptors – KLR). Also ac-

tivating co-receptors as CD244 and CD107a on NK cells are described. NK cells recognize

target cell via activating and inhibitory receptors and the balance of signals from these recep-

tors can modulate NK cell activity.

In B-cell chronic leukemia and lymphoma the NK cell number in patient peripheral blood is si-

gnificantly higher than in healthy donors, except hairy cell leukemia.

KEY WORDS:

NK cells, subsets, receptors, cytotoxicity

7OP3_04P.QXD 11/16/07 10:34 AM Page 115

¿ane za elementy ³¹cz¹ce procesy odpornoœci wrodzonej

i nabytej (4), w której uczestnicz¹ m.in. poprzez kontak-

ty z komórkami dendrytycznymi (5). Populacja komórek

NK stanowi od 10 do 15% wszystkich limfocytów krwi

obwodowej. Cech¹ wspóln¹ dla wszystkich komórek NK

jest brak ekspresji moleku³y CD3, co pozwala je odró¿niæ

od limfocytów T CD3+. Komórki NK wykazuj¹ ekspre-

sjê CD56 i CD16, lecz intensywnoœæ ekspresji tych mole-

ku³ jest zró¿nicowana w zale¿noœci od funkcji (1).

ROZWÓJ KOMÓREK NK

Kolejne stadia rozwoju komórek NK u cz³owieka nie

s¹ jeszcze dok³adnie poznane, ale wiadomo, ¿e rozwój ko-

mórek NK zachodzi najpierw w szpiku z komórek proge-

nitorowych CD34++ przy udziale m.in. czynnika wzrostu

komórek macierzystych (stem cell factor – SCF) oraz ki-

nazy tyrozynowej FLT3 i interleukin IL-2 i IL-15. Stwier-

dzono in vitro, ¿e mo¿na wyró¿niæ dwie subpopulacje ko-

mórek NK CD56+ stosuj¹c kryterium ekspresji CD117

i CD94 (receptora lektynowego): subpopulacjê CD117++

CD94-negatywn¹ i subpopulacjê CD117-/+CD94+. Obie

subpopulacje pochodz¹ od komórki CD34+CD38-nega-

tywnej i wykazuj¹ ekspresjê NKp44 (CD336), ale ró¿ni¹

siê charakterem ekspresji m.in. CD16 i receptorów z gru-

py immunoglobulinopodobnych KIR (ang. killer Ig-like

receptors). Komórki NK CD117++ CD94- dominuj¹ we

wczeœniejszym okresie ró¿nicowania i z czasem ich licz-

ba maleje, a wzrasta liczebnoϾ subpopulacji CD117-

/+CD94+, która ju¿ wykazuje aktywnoœæ cytotoksyczn¹

i wydziela interfon gamma (IFN-C). Autorzy badañ twier-

dz¹, ¿e te dwie subpopulacje stanowi¹ dwa kolejne stadia

rozwojowe komórek NK, choæ wyró¿niaj¹ te¿ stadium

przejœciowe: CD117-/+CD94-/+ (6). Mo¿na wiêc powie-

dzieæ, ¿e na opisanym etapie rozwoju komórki NK trac¹

ekspresjê CD117 i uzyskuj¹ ekspresjê CD94. Czêœæ ko-

mórek NK mo¿e przechodziæ do wêz³ów ch³onnych, gdzie

powstaj¹ g³ównie komórki NK CD56++CD16-ujemne.

W tym procesie uczestnicz¹ komórki dendrytyczne (7).

Ostatnio ukaza³a siê praca, w której autorzy opisali w gra-

sicy myszy subpopulacjê komórek NK, która wymaga do

swojego rozwoju IL-7 oraz czynnika transkrypcyjnego

Gata-3. Te nowe dane sugeruj¹, ¿e komórki NK mog¹ siê

adaptowaæ do ró¿nych œrodowisk, w zale¿noœci od „zapo-

trzebowania” (8).

SUBPOPULACJE KOMÓREK NK

Komórki NK tworz¹ dwie subpopulacje zró¿nicowa-

ne pod wzglêdem immunofenotypu i pe³nionych funkcji:

NK immunoregulatorowe CD56++ oraz NK cytotoksycz-

ne CD56-/+ (9), (ryc. 1). Zatem wyznacznikiem podzia³u

komórek NK na dwie wyraŸne subpopulacje jest zró¿ni-

cowanie intensywnoœci ekspresji adhezyjnej moleku³y

powierzchniowej tzw. N-CAM (neural cell adhesion mo-

lekule), czyli CD56 i wyró¿niane s¹ subpopulacje ko-

mórek NK: CD56

bright

i CD56

dim

. Komórki NK CD56

bright

wykazuj¹ jednoczeœnie s³ab¹ ekspresjê CD16, a komórki

CD56

dim

– siln¹ ekspresjê CD16 (1). W krwi obwodowej

subpopulacja CD56++CD16-/+ stanowi zaledwie 10%

a subpopulacja CD16++CD56-/+ – 90% wszystkich ko-

mórek NK. Te dwie subpopulacje komórek NK ró¿ni¹ siê

nie tylko ekspresj¹ CD56, ale i CD16 (receptora dla ³añ-

cucha lekkiego immunoglobulin). Komórki

CD56++CD16-/+ jako komórki immunoregulacyjne, wy-

dzielaj¹ liczne cytokiny, w przeciwieñstwie do CD56-

116

Kopeæ-SzlêzakJ., Podstawka U.

Natural Killer cell biology

Onkol. Pol. 2007, 10, 3: 115-119

ISSN 1505-6732

RYCINA 1. Komórki NK CD56

bright

(immunoregulatorowe)

i CD56

dim

(cytotoksyczne)

– odmienna ekspresja

CD16, receptorów immu-

noglobulinopodobnych

KIR, selektyny L (CD62L)

i sekrecji cytokin (wg 9 –

uproszczone)

FIGURE 1. Human Natural Killer cells

CD56

bright

(immunoregula-

tory) and CD56

dim

(cytoto-

xic) – show different surfa-

ce receptors: CD16, the

killer immunoglobulin (Ig)

like receptors (KIR), L-se-

lectin (CD62L) and cytoki-

ne secretion (acc. 9 – mo-

dified)

7OP3_04P.QXD 11/16/07 10:34 AM Page 116

/+CD16++, efektorowych komórek cytotoksycznych (9).

Ponadto komórki NK CD16+CD56-/+ maj¹ znacznie

krótsze telomery ni¿ komórki CD56+CD16-/+ i s¹ trakto-

wane jako komórki bardziej dojrza³e (10).

Komórki CD56++ wykazuj¹ ekspresjê selektyny

L (CD62L) i receptora CCR7 dla chemokin CCL19

i CCL21 i wystêpuj¹ g³ównie w wêz³ach ch³onnych, gdzie

kontaktuj¹ siê z limfocytami T oraz komórkami dendry-

tycznymi w procesach prezentacji antygenu i stymulacji

powstawania subpopulacji limfocytów T (11). Aktywo-

wane komórki CD56++ wydzielaj¹ równie¿ cytokiny

TNF-= (tumor necrosis factor) oraz IFN-C, a tak¿e IL-10.

Wprawdzie stanowi¹ tylko 10% wszystkich komórek NK,

ale podczas d³ugotrwa³ej terapii interleukin¹ 2 mog¹ staæ

siê subpopulacj¹ dominuj¹c¹ w krwi obwodowej chorych

na nowotwory lub z wirusem HIV (12).

Komórki CD56-/+CD16++ wykazuj¹ ekspresjê recep-

tora dla IL-2 (CD25) i IL-15, czyli dla cytokin, które

znacznie zwiêkszaj¹ zdolnoœæ komórek NK do zabijania

komórek docelowych op³aszczonych antygenami oraz ko-

mórek bez ekspresji MHC (molecular histocompatibility

complex) (1).

Retencjê komórek NK CD56

bright

i CD56

din

w organi-

zmie warunkuje ekspresja wielu receptorów chemokin;

wa¿na jest tu ekspresja receptora CXCR4 (CD184) dla

chemokiny SDF-1 (stromal derived factor), który uczest-

niczy w migracji komórek NK do szpiku i œledziony (13).

RECEPTORY KOMÓREK NK

Na komórkach NK wyró¿niane s¹ 3 g³ówne „nadro-

dziny” receptorów (1, 3, 14):

1. Receptory lektynowe cytotoksycznoœci naturalnej

(natural cytotoxity receptors – NCRs) – aktywatory cyto-

lizy. Nale¿¹ tu receptory: NKp46 – CD335, NKp44 –

CD336, NKp30 – CD337. Receptory te nie u¿ywaj¹ HLA

jako liganda, a w przypadku wirusów jako ligand dla -

NKp46 i NKp44 s³u¿y hemaglutynina.

2. Receptory immunoglobulinopodobne (killer Ig-like

receptors – KIR); nale¿¹ tu zarówno aktywatory (w licz-

bie 6) i inhibitory cytolizy (w liczbie 7). Receptory KIR

u¿ywaj¹ jako liganda HLA klasy I, np. HLA-C i HLA-G.

W klasyfikacji moleku³ CD zajmuj¹ numer CD158 (od

CD158a do CD158k). Receptory KIR nie wystêpuj¹ na

komórkach CD56++ (14).

3. Receptory lektynowe typu C (killer lectine like re-

ceptors – KLR) – wystêpuj¹ce w postaci heterodimerów,

aktywatory i inhibitory cytolizy. Receptory aktywuj¹ce to

CD94/NKG2C i CD94/NKG2E, a o w³asnoœciach hamu-

j¹cych to CD94/NKG2A oraz NKG2D. CD94/NKG2 to

heterodimer, którego funkcja aktywuj¹ca, b¹dŸ hamuj¹ca

cytotoksycznoœæ komórki NK, zale¿y od izoformy NKG;

np. NKG2A ma dzia³anie hamuj¹ce. CD94/NKG u¿ywa-

j¹ ligandów HLA klasy I lub tzw. polimorficznych MHC-

podobnych tzw. MIC (np. MIC A i MIC B na komórkach

bia³aczkowych) (15, 16).

Wa¿n¹ grupê receptorów na komórkach NK stanowi¹

moleku³y nale¿¹ce do rodziny limfocytowych moleku³ sy-

gnalizacyjnych (SLAM), np. CD2 i CD244, dla których li-

gand stanowi CD48, który tak¿e nale¿y do tej samej gru-

py moleku³. S¹ to koreceptory uczestnicz¹ce w interak-

cjach heterotypowych i homotypowych, tzn. pomiêdzy

komórkami NK i innymi komórkami, ale te¿ i pomiêdzy

komórkami NK. CD244 to moleku³a aktywacyjna, istot-

na dla stymulacji cytotoksycznoœci komórek NK, jak i dla

syntezy oraz wydzielania IFN-C (17). Stwierdzono, ¿e

przy braku interakcji pomiêdzy CD244 i CD48 aktywnoœæ

cytotoksyczna wobec komórek nowotworowych jest po-

wa¿nie obni¿ona. Funkcje komórek NK s¹ tak¿e regulo-

wane poprzez interakcje homotypowe pomiêdzy komór-

kami NK via CD244/CD48 (18).

CD107a inaczej LAMP-1 (lysosomal-associated mem-

brane protein-1) to moleku³a zwi¹zana z b³on¹ lizosomów

komórek NK i jest uwa¿ana za wyznacznik procesu degra-

nulacji tych komórek. W przewlek³ej bia³aczce limfocy-

towej B (PBL-B) liza komórek bia³aczkowych przy lecze-

niu przeciwcia³ami monoklonalnymi anty-CD20

i anty-CD52 dokonuje siê za poœrednictwem komórek

NK, które wykazuj¹ wysok¹ ekspresjê CD107a (19).

Stwierdzono równie¿, ¿e ekspresja CD107a koreluje po-

zytywnie z intensywn¹ liz¹ komórek docelowych wywo-

³an¹ przez komórki NK (20).

Jako koreceptory „aktywuj¹ce” wymienia siê rów-

nie¿: CD16, dla którego ligand stanowi Fc immunoglobu-

lin oraz integryna CD18/11a, dla której ligandem jest mo-

leku³a adhezyjna z nadrodziny immunoglobulin – CD54,

a tak¿e CD69 o nieznanym dot¹d ligandzie. Moleku³a

CD154 znana do niedawna jako CD40L, ³¹czy siê z CD40

m.in. na komórkach dendrytycznych, w reakcjach odpor-

noœciowych. Niezale¿nie od intensywnoœci ekspresji

CD56 wszystkie komórki NK u cz³owieka wykazuj¹ eks-

presjê moleku³y aktywacyjnej CD161 (1).

REGULACJA AKTYWNOŒCI KOMÓREK NK

Reakcja komórki NK (np. cytotoksyczna) jest wyni-

kiem proporcji liczby receptorów stymulacyjnych i inhi-

bitorowych na komórce NK oraz równowagi pomiêdzy

aktywnoœci¹ receptorów o w³asnoœciach stymulacyjnych

cytolizê i hamuj¹cych ten proces.

Aktywacja cytotoksycznoœci komórki NK nastêpuje

wówczas, gdy komórka docelowa (np. nowotworowa) nie

wykazuje ekspresji liganda dla receptora o w³asnoœciach

inhibitorowych na komórce NK, a wykazuje ekspresjê dla

receptora aktywacji na komórce NK. Aktywacja komór-

ki NK nastêpuje równie¿ wtedy, gdy liczebnoœæ ligandów

na komórce docelowej dla receptorów aktywacji jest wy-

¿sza ani¿eli dla receptorów hamowania na komórce NK.

Natomiast hamowanie aktywnoœci cytotoksycznej ko-

mórki NK zachodzi wówczas, gdy komórka docelowa wy-

kazuje jedynie ekspresjê liganda dla receptorów hamowa-

nia na komórce NK oraz wtedy, gdy aktywnoœc ligandów

na komórce docelowej dla receptorów hamowania jest

wy¿sza ani¿eli dla receptorów aktywacji cytotoksyczno-

œci na komórce NK (ryc. 2) (21). Przyk³adem mo¿e byæ

dzia³anie hamuj¹ce i aktywuj¹ce receptory komórki NK

przez ligandy prawid³owych i nowotworowych komórek

w procesie „decyzji” komórki NK o rozpoczêciu proce-

117

Kopeæ-SzlêzakJ., Podstawka U.

Biologia komórek NK

Onkol. Pol. 2007, 10, 3: 115-119

ISSN 1505-6732

7OP3_04P.QXD 11/16/07 10:34 AM Page 117

sów cytolizy. Komórka prawid³owa krwi wykazuje eks-

presjê moleku³y MHC klasy I, która jest ligandem dla re-

ceptora typu KIR o w³asnoœciach hamuj¹cych cytolitycz-

n¹ aktywnoœæ komórki NK; w tej sytuacji proces cytolizy

komórki prawid³owej nie zachodzi. Natomiast komórka

bia³aczkowa niewykazuj¹ca ekspresji liganda dla recepto-

ra typu KIR o w³asnoœciach hamuj¹cych, ale dla recepto-

ra o w³asnoœciach aktywuj¹cych np. z grupy NCR (czyli

cytotoksycznoœci naturalnej), wywo³uje aktywacjê proce-

su cytotoksycznego przez komórki NK. Efekt przeciwbia-

³aczkowy poprzez receptory NCR stwierdzono w ostrych

bia³aczkach limfoblastycznych i w szpiczaku mnogim

(22, 23).

Podobne procesy zachodz¹ pomiêdzy komórkami NK

a komórkami zaka¿onymi wirusami. Receptor KIR o w³a-

snoœciach aktywuj¹cych komórki NK wi¹¿e siê z moleku-

³¹ HLA klasy I komórki zaka¿onej wirusem, czego efek-

tem jest cytoliza tej komórki. W procesie niszczenia

komórek zainfekowanych wirusami mog¹ uczestniczyæ

tak¿e monocyty, które poprzez wydzielanie interleukiny

12 (IL-12) stymuluj¹ wydzielanie z komórek NK interfe-

ronu gamma o aktywnoœci przeciwwirusowej (24).

PROCES CYTOLIZY

Proces cytolizy komórek docelowych przez komórki

NK jest zale¿ny od aktywnoœci granulosomów wystêpu-

j¹cych w cytoplazmie komórek NK. Ka¿dy granulosom

sk³ada siê z czêœci korowej, w której wystêpuj¹, tzw. mi-

niziarna zawieraj¹ce perforynê – enzym proteolityczny.

Rdzeñ granulosomu zawiera granzymy. W procesach cy-

tolizy najpierw aktywne s¹ perforyny, które dokonuj¹ na

drodze enzymatycznej perforacji b³ony komórkowej two-

rz¹c w niej kana³y, co oznacza koniec integralnoœci np. ko-

mórki nowotworowej. Nastêpnie proteazy pochodz¹ce

z granzymów wnikaj¹ do cytoplazmy komórki docelowej

i aktywuj¹ kaspazy, kluczowe enzymy procesu apoptozy.

W ten sposób procesy cytolizy powoduj¹ apoptozê niepra-

wid³owych komórek (25).

Jednak¿e nie zawsze proces cytolizy komórek nowo-

tworowych przez komórki NK jest mo¿liwy. Stwierdzo-

no m.in., ¿e komórki NK u chorych na ostr¹ bia³aczkê

szpikow¹ (OBS) wykazuj¹ nisk¹ aktywnoœæ cytolityczn¹

wobec komórek bia³aczkowych z powodu znacznie obni-

¿onej ekspresji receptorów NCR – tzw. cytotoksycznoœci

naturalnej, niezbêdnych do stymulacji procesu cytolizy.

Nie wykazano zale¿noœci niskiej ekspresji receptorów

NCR od aberracji cytogenetycznych czy od podtypu OBS

wg klasyfikacji FAB. Wprawdzie u chorych w ca³kowitej

remisji stwierdzono wy¿sz¹ ekspresjê tych receptorów, ale

autorzy sugeruj¹, ¿e obni¿enie ekspresji receptorów cyto-

toksycznoœci naturalnej na komórkach NK mo¿e byæ nie-

korzystnym czynnikiem rokowniczym (26).

W innej pracy wykazano, ¿e komórki NK najbardziej

efektywnie wywo³uj¹ cytolizê komórek nowotworowych

podczas ich mitozy, w porównaniu do innych faz cyklu ko-

mórkowego. Rozpoznanie przez komórki NK komórek no-

wotworowych podczas mitozy wymaga aktywacji recepto-

rów komórek NK rozpoznaj¹cych hialurany (stanowi¹ce

sk³adnik tzw. macierzy oko³okomórkowej), których iloœæ

wzrasta podczas mitozy komórek nowotworowych (27).

118

Kopeæ-SzlêzakJ., Podstawka U.

Natural Killer cell biology

Onkol. Pol. 2007, 10, 3: 115-119

ISSN 1505-6732

RYCINA 2. Regulacja reakcji cytoto-

ksycznej komórek NK jako

wynik równowagi pomiê-

dzy ekspresj¹ receptorów

aktywuj¹cych i hamuj¹-

cych oraz odpowiednich

ligandów na komórkach

docelowych (wg 21 – upro-

szczone)

FIGURE 2. Regulation of NK cell cyto-

toxocity response as ba-

lance effect of activating

and inhibitory receptors

and receptor-ligand inte-

ractions. (acc. 21 – modi-

fied)

7OP3_04P.QXD 11/16/07 10:34 AM Page 118

BIA£ACZKA / CH£ONIAK Z KOMÓREK NK

W piœmiennictwie wyró¿niane s¹ dwie formy bia³acz-

ki z komórek NK CD56+CD16+CD3-: przewlek³a i agre-

sywna. Obie charakteryzuje limfocytoza komórek NK.

Forma agresywna wystêpuje przewa¿nie poni¿ej 40 roku

¿ycia, charakteryzuje siê jednoczesnym zaka¿eniem wiru-

sem EBV, organomegali¹, cytopeni¹ i z³ym rokowaniem.

Natomiast forma przewlek³a pojawia siê g³ównie po 60 ro-

ku ¿ycia przewa¿nie u mê¿czyzn, jest EBV-ujemna, a po-

jedyncza organomegalia wystêpuje tylko u 40% chorych;

rokowanie jest pomyœlne (28).

LICZEBNOŒÆ KOMÓREK NK

W PRZEWLEK£YCH CHOROBACH

LIMFOPROLIFERACYJNYCH Z LINII B

W przewlek³ych bia³aczkach i ch³oniakach z komórek

B generalnie liczba bezwzglêdna komórek NK w krwi ob-

wodowej chorych nieleczonych jest 2-3-krotnie wy¿sza

ani¿eli u zdrowych dawców i jest to ró¿nica istotna; naj-

bardziej zaznacza siê u chorych na ch³oniaka p³aszcza.

Wyj¹tek stanowi bia³aczka w³ochatokomórkowa, w której

liczba komórek NK w krwi obwodowej jest znamiennie

ni¿sza ni¿ u zdrowych dawców. Stwierdzono, ¿e u cho-

rych na PBL-B po leczeniu leukeranem liczebnoϾ ko-

mórek NK w krwi obwodowej ulega normalizacji, nato-

miast po leczeniu analogami puryn, tj. 2CdA i fludarabin¹,

liczba komórek NK w krwi obwodowej jest istotnie ni¿-

sza ani¿eli u dawców, co najmniej przez kilka miesiêcy po

zakoñczeniu leczenia (dane w³asne niepublikowane).

Wiedza na temat udzia³u komórek NK w procesach

obrony organizmu przed patogenami rozszerza siê bardzo

szybko. W pracach z ostatnich miesiêcy podkreœla siê

m.in. wystêpowanie dodatniej korelacji pomiêdzy aktyw-

noœci¹ komórek NK a „opornoœci¹” narz¹dów przed prze-

rzutami. Komórki NK staj¹ siê w ten sposób istotnym ele-

mentem obrony przeciwnowotworowej, mog¹ likwidowaæ

nie tylko kr¹¿¹ce komórki nowotworowe, ale i zapobiegaæ

mikroprzerzutom (29).

Piœmiennictwo

1. Farag S.S., Caligiuri M.A.: Human natural killer cell development and bio-

logy. Blood Rev. 2006, 20, 123-137.

2. Lanier L.L.: Natural killer cells: roundup. Immunol. Rev. 2006, 214, 5-8.
3. O’Connor G.M., Hart O.M., Gardiner C.M.: Putting the natural killer cell

in its place. Immunology 2005, 117, 1-10.

4. Cooper M., Fehniger T.A., Fuchs A. i wsp.: NK cell and dendritic cells in-

teraction. Trends Immunol. 2004, 25, 47-52.

5. Kalinsky P., Maillard R.B., Giermasz A. i wsp.: Natural killer-dendritic cell

cross-talk in cancer immunotherapy. Expert Opin. Biol. Ther. 2005, 5,

1303-1315.

6. Grzywacz B., Kataria N., Sikora M. i wsp.: Coordinated acquisition of in-

hibitory and activating receptors and functional properties by developing

human natural killer cells. Blood 2006, 108, 3824-3833.

7. Ferlazzo G., Pack M., Thomas D. i wsp.: Distinct roles of IL-2 and IL-15

in human natural killer cell activation by dendritic cells from secondary

lymphoid organs. Proc. Natl. Acad. Sci. USA 2004, 101, 16606-16611.

8. Di Santo J.P., Vosshenrich C.A.J.: Bone marrow versus thymic pathwa-

ys of natural killer cell development. Immunol. Rev. 2006, 214, 35-46.

9. Cooper M.A., Fehniger T.A., Turner S.C. i wsp.: Human natural killer

cells: a unique innate immunoregulatory role for the CD56(bright) sub-

set. Blood 2001, 97, 3146-3151.

10. Ouyang Q., Baerlocher G., Vulto I., Lansdorp P.M.: Telomere length in hu-

man natural killer cell subsets. Ann. N Y Acad. Sci. 2007, 1106, 240-252.

11. Fehniger T.A., Cooper M.A., Nouvo G.J. i wsp.: CD56bright natural kil-

ler cells are present in human lymph nodes and are activated by T-cell

derived IL-2; a potential new link between adaptive and innate immu-

nity. Blood 2003, 101, 3052-3057.

12. Alter G., Altfelt M.: NK cell function in HIV-1 infection. Curr. Mol. Med.

2006, 6, 621-629.

13. Beider K., Nagler A., Wald O. i wsp.: Involvment of CXCR4 and IL-2 in

the homing and retention NK and NKT cells to the bone marrow and

spleen of NOD/SCID mice. Blood 2003, 102, 1951-1958.

14. Hsu K.C., Dupont B.: Natural killer cell receptors: regulating innate im-

mune responses to hematologic malignancy. Semin. Hematol. 2005,

103, 42-49.

15. Karre K.: Natural killer cell biology: relevance of missing self-recogni-

tion another aspects of basic natural killer cell biology for clinical appro-

aches. Hematology (EHA Educ Program) 2006, 2, 239-242.

16. Borrego F., Masilamani M., Marusina A.I. i wsp.: The CD94/NKG2 fa-

mily of receptors: from molecules and cells to clinical relevance. Immu-

nol. Res. 2006, 35, 263-278.

17. Sandusky M.M., Messmer B., Watzl C.: Regulation of 2B4 (CD244)-me-

diated Nk cell activation by ligand-induced receptor modulation. Eur. J.

Immunol. 2006, 36, 3268-3276.

18. Lee K.M., Forman J.P., McNerney M.E. i wsp.: Requirement of homo-

typic NK-cell interactions through 2B4 (CD244)/CD48 in the generation

of NK effector functions. Blood 2006, 107, 3181-3188.

19. Fischer L., Penack O., Gentilini C. i wsp.: The anti-lymohoma effect of

antibody-mediated immunotherapy is based on an increased degranu-

lation of peripheral blood natural killer (NK) cells. Exp. Hematol. 2006,

34, 753-759.

20. Alter G., Malefant J.M., Altfeld M.: CD107a as a functional marker for

the identification of natural killer cell activity. J. Immunol. Methods

2004, 294, 15-22.

21. Farag S.S., Fehniger T.A., Ruggeri L. i wsp.: Natural killer cell recep-

tors: new biology and insights into the graft-versus-leukemia effect. Blo-

od 2002, 100, 1935-1947.

22. Pende D., Spaggiari G., Marcenaro S. i wsp.: Analysis of the receptor-

ligand interactions In the NK-mediated lysis of freshly isolated myeloid

or lymphoblastic leukemia. Blood 105, 2005, 2066-2073.

23. Carbone E., Neri P., Mesuraca M.: HLA-class I, NKG2and natural cy-

totoxicity receptors regulate multiple myeloma cell recognition by NK

cells. Blood 2005, 105, 251-258.

24. Chiesa M., Romagnani C., Thiel A. i wsp.: Multidirectional interactions

are bridging human NK cells with dendritic cells during innate immune

responses. Blood 2006, 108, 3851-3858.

25. Voskobojnik I., Smyth M., Trapani J.: Perforin-mediated target-cell de-

ath and immune homeostasis. Nat. Rev. Immunol. 2006, 6, 940-952.

26. Fauriat C., Just-Landi S., Mallet F. i wsp.: Deficient expression of NCR

in NK cells from acute myeloid leukemia; evolution during leukemia tre-

atment and impact of leukemia cells in NCRdull phenotype induction.

Blood 2007, 109, 323-330.

27. Nolte-‘t Hoen E., Almeida C., Cohen N. i wsp.: Increased surveillance

of cells in mitosis by human NK cells suggests a novel strategy for li-

miting tumor growth and viral replication. Blood 2007, 109, 670-673.

28. Sokol L., Loughran T.: Large granular lymphocyte leukemia. Oncologist

2006, 11, 263-273.

29. Yang Q., Goding S., Hokland M., Basse P.: Antitumor activity of NK

cells. Immunol. Res. 2006, 36, 13-26.

Konflikt interesów: nie zg³oszono

119

Kopeæ-SzlêzakJ., Podstawka U.

Biologia komórek NK

Onkol. Pol. 2007, 10, 3: 115-119

ISSN 1505-6732

7OP3_04P.QXD 11/16/07 10:34 AM Page 119