„Kanon” estetyki jako

autonomicznej dyscypliny

badawczej

Estetyka jako dyskurs o sztuce i pięknie

Typy dyskursów o sztuce w

zależności od stopnia ogólności

●

krytyka sztuki

●

historia sztuki

●

teoria sztuki (poszczególnych dziedzin sztuk)

●

estetyka jako filozofia sztuki

Przedmiot estetyki:
sytuacja estetyczna

●

dzieło sztuki

●

proces twórczy artysty

●

przeżycie estetyczne (oraz sądy

wartościujące i oceny)

●

wartości i kategorie estetyczne

Dzieło sztuki a piękno

●

idea piękna ← → przedmiot piękny (budzący

upodobanie)

●

estetyka idealistyczna ← → dzieła sztuki

●

estetyka obiektywistyczna ← → subiektywistyczna

●

absolutyzm estetyczny ← → relatywizm estetyczny

●

stanowisko pośrednie pomiędzy radykalnie

idealistycznym i obiektywistycznym a radykalnie
subiektywistycznym i relatywistycznym: piękno jako
realizujące się i istniejące w dziele sztuki

Dzieło sztuki (2)

●

historyczność sztuki i pluralizm wartości estetycznych

●

przedmiot estetyki: dzieło sztuki jako nośnik wartości

estetycznych

●

dzieło sztuki ← → przedmiot natury

●

wytwór artystyczny ← → arcydzieło

●

dzieło jako wytwór izolowany ← → w kontekście

kulturowym (teorie wewnętrzne ← → zewnętrzne)

●

dzieło sztuki badane w estetyce w aspekcie wartości

estetycznych (w aspekcie „zmysłowym” - „wyglądu”)

Proces twórczy artysty

●

identyfikacja dzieła z twórcą ← → oderwanie dzieła od

artysty

●

dzieło jako wyraz psychiki twórcy: psychologizm

estetyczny

●

ekspresja emocji, stanów psychiki twórcy,

dzieło jako przekaz tego, co w gotowej postaci

jest już w artyście

●

obiektywizm: skupienie na samym dziele, artysta nie jest

istotny

Proces twórczy artysty (2)

●

twórczość jako ekspresja osobowości (styl, autografia,

sygnatura, osobowość, emocje) ← → jako sprawność
„techniczna” i/lub intelektualna, wytwarzanie wg. reguł
(materiał, narzędzia, procedury)

●

realna osobowość twórcy ← → podmiot twórczy,

autokreacja artysty w dziele

●

estetyka twórczości, estetyka procesu twórczego

Proces twórczy artysty (3)

typy (idealne) procesów twórczych:

●

typ intuicyjny

– ścisłe połączenie fazy przeżyciowej i

realizacyjnej, udział świadomości przedrefleksyjnej, szybki
proces realizacji, kreacja bez motywacji dyskursywnej i bez
udziału pełnej świadomości

●

typ refleksyjny

– oddzielenie faz, przeżyciowa poprzedza

realizacyjną, udział pełnej świadomości, długi proces twórczy,
najpierw koncepcja, potem realizacja przy silnej samokontroli;

●

typ behawioralny

– oddzielenie faz, realizacyjna w pewnym

stopniu poprzedza przeżyciową, udział obu typów
świadomości, metoda prób i błędów: brak wstępnej koncepcji,
dzieło konkretyzuje się w kolejnych posunięciach i aktach
samooceny

Przeżycie estetyczne

●

procesy odbiorcze jako przedmiot estetyki

●

przeżycie (doświadczenie) estetyczne: ujęcie dzieła w

aspekcie jego wartości estetycznej przez podmiot estetyczny
(zaangażowanie czynników emocjonalno-intelektualnych,
uwarunkowanie „a priori estetycznym” - zdolność reagowania,
czyli wrażliwość estetyczna, wiedza o sztuce, znajomość
kategorii estetycznych, doświadczenie zyskane w kontakcie z
dziełami sztuki itp.) i w efekcie wytworzenie przedmiotu
estetycznego

●

specyfika przeżycia estetycznego jako takiego (modele

aprioryczne) ← → empiryczne badania zróżnicowanych
kulturowo reakcji na sztukę

●

specyfika przeżycia estetycznego ← → możliwość redukcji

do innych przeżyć bądź ich konglomeratu

Przeżycie estetyczne (2)

●

kontemplacja estetyczna (bierność, poddanie się dziełu)

← → aktywność estetyczna (współtworzenie w odbiorze
– konkretyzacja estetyczna i przedmiot estetyczny)

●

ekspresja odbiorcy ← → dominacja dzieła

●

estetyka recepcji

– zróżnicowane stopnie radykalności

Wartość estetyczna

●

„wartość estetyczna to szczególna własność

przysługująca niektórym przedmiotom przynależnym do
świata człowieka” (M. Gołaszewska); wielość
szczegółowych definicji – wielość teorii estetycznych

●

wartościowanie (przypisanie określonej wartości

przedmiotowi estetycznemu) → ocena (ustosunkowanie
się, sąd (dez)aprobujący przedmiot ze względu na
przypisaną mu wartość)

Wartość estetyczna (2)

●

wartość w dziele sztuki ← → wartość w odbiorze

●

obiektywizm ← → subiektywizm

●

absolutyzm ← → relatywizm

●

relacjonizm (W. Tatarkiewicz): między dziełem a

odbiorem

●

autonomiczność ← → heteronomiczność

●

immanentna teoria wartości ← → transcendentna

(związek z innymi przedmiotami w kontekście
kulturowym)

●

(wartość estetyczna ← → wartość artystyczna)

Wartość estetyczna (3)

●

piękno jako nadrzędna (a nawet jedyna) wartość

estetyczna ← → jako jedna z wielu wartości

●

pluralizm ← → monizm estetyczny

●

próby klasyfikacji i hierarchizacji, różne kryteria podziału

(w. „łagodne” i „ostre” - M. Wallis)

●

kategoria estetyczna: pojęcie opisujące i

charakteryzujące daną wartość estetyczną

●

piękno, brzydota, tragizm, wzniosłość, komizm,

malowniczność, groteskowość, wdzięk, wspaniałość,
dramatyczność, dowcip, ironia, szlachetność, ładność...

Sytuacja estetyczna

●

sytuacja estetyczna

– zespolenie wszystkich

przedmiotów badań estetyki: procesu twórczego →
dzieła → przeżycia estetycznego → wartości estetycznej

●

model sytuacji estetycznej: artysta

– dzieło – odbiorca (A

– D – O)

●

sytuacja estetyczna jako swoista komunikacja wartości

estetycznej, jej przekaz przez artystę, poprzez dzieło, do
odbiorcy (odkrywanie, kreowanie, wydobywanie,
aktualizacja, współkreacja)

Postawa estetyczna

i prezentyzm estetyki

●

postawa estetyczna (nastawienie estetyczne):

nastawienie na recepcję aspektów/wartości estetycznych
przedmiotu, wyłączenie uwagi dla innych aspektów
(tulipan Kanta)

●

estetyka a historia sztuki: historia sztuki jako

rekonstrukcja wartości artystycznych i estetycznych, jakie
dzieło posiadało w swojej epoce ← → estetyka
rozpatruje dzieło i jego wartości estetyczne w aspekcie
współczesności (prezentyzm)

Sytuacja estetyczna a różne

sposoby podejścia do sztuki

●

A

– D – O (artysta - dzieło - odbiorca)

●

akcentowanie poszczególnych elementów lub relacji →

różne typy teorii/koncepcji sztuki

●

koncepcje wewnętrzne, liczy się przedmiot (D) ← →

koncepcje zewnętrzne, liczy się relacja przedmiot - człowiek
(A-D) (D-O)

●

wewnętrzne: forma, treść, ekspresja, pluralizm

●

zewnętrzne: genetyczne (A-D) i funkcjonalistyczne (D-O)

Lektury do wykładu

●

M. Gołaszewska, Zarys estetyki, Warszawa 1986

●

Roz. I. Estetyka jako nauka, s. 10-75

●

Roz. III.3. Typologia osobowości twórczych, s. 176-
189

●

Roz. V. Odbiorca, s. 285-336

●

Roz. VI. Wartość estetyczna, s. 337-387

●

W. Tatarkiewicz,

Dzieje sześciu pojęć, Warszawa 1975

●

Rozdz. 1, 7, 8, 11 (sztuka, forma, twórczość,

przeżycie estetyczne), s. 21-61; 257-311, 361-392