Rozwój motoryczny, ruch rozwijający – metoda Weroniki Sherborne.

1. Pojęcie rozwoju motorycznego i jego składniki

Rozwój ruchowy polega na osiąganiu kontroli nad ruchami ciała poprzez skoordynowanie czynności

ośrodków nerwowych, nerwów i mięśni. Kontrola ta wywodzi się z rozwoju odruchów i globalnej ak-

tywności, charakterystycznej dla noworodka w chwili urodzenia. W ciągu czterech lub pięciu lat życia

osiąga kontrolę w zakresie tzw. dużej motoryki, która dotyczy wielkich powierzchni ciała używanych na

przykład przy chodzeniu, bieganiu, skakaniu, pływaniu. Po piątym roku życia główny kierunek rozwoju

obejmuje sferę kontroli bardziej precyzyjnych ruchów angażujących mniejsze grupy mięśni. Biorą one

udział w takich czynnościach jak rzucanie i chwytanie piłki, pisanie i posługiwanie się narzędziami. W

przypadku normalnego rozwoju ruchowego. Gdy nie wystąpią żadne zakłócenia ze strony środowiska

ani upośledzenia rozwoju fizycznego bądź umysłowego dziecko sześcioletnie osiąga gotowość do tego,

by przystosować się do wymagań szkoły i uczestniczyć zabawowych czynnościach rówieśników.

2. Od czego zależy rozwój motoryczny

a) od dojrzewania struktur układu nerwowego i mięśniowego,. Najpierw pojawiają się odruchy, a dopie-

ro później czynności dowolne. Aktywność globalna, występująca zaraz po urodzeniu, przekształca się

stopniowo w proste schematy ruchów dowolnych, stanowiące podłoże dla rozwoju sprawności. Dopóki

układ mięśniowy dziecka nie osiągnie odpowiedniego stopnia dojrzałości, dopóty nie będzie ono mogło

opanować sprawności ruchowych. Mięśnie prążkowane, które rozwijają się przez całe dzieciństwo kieru-

ją ruchami dowolnymi. Gdy są dostatecznie dojrzałe, możliwa jest koordynacja czynności dowolnych.

b) opanowanie przez dziecko sprawności ruchowej wymaga pewnej dojrzałości. Dopóki układ nerwowy

i mięśnie nie są dobrze rozwinięte, bezskuteczne są próby wyuczenia dziecka sprawności ruchowych.

c) rozwój ruchowy wykazuje możliwe do przewidzenia sekwencje zmian. Wyróżniamy dwa prawa doty-

czące kierunku rozwoju

– prawo następstwa cefalokaudalnego – rozwój przebiega wzdłuż ciała, od głowy do stóp. Oznacza to, że

postęp w strukturze i funkcji ujawnia się najpierw w okolicach głowy, następnie w obrębie tułowia i

wreszcie w okolicach kończyn dolnych;

- prawo następstwa proksymodyskalnego – rozwój postępuje od bliższego do dalszego, a więc od części

ciała znajdujących się w pobliżu osi centralnej (kręgosłupa) do dalszej zewnętrznych części ciała.

W obrębie różnych sfer rozwoju ruchowego występują możliwe do przewidzenia stadia. Każde stadium

stanowi odrębną całość, choć jednocześnie jest uzależnione od stadium poprzedzającego i ma wpływ na

stadium po nim następujące.

d) można ustalić normy rozwoju ruchowego. Rozwój ruchowy przebiega we wczesnym dzieciństwie w

sposób możliwy do przewidzenia co pozwala na ustalenie norm opartych na przeciętnym dziecku, w któ-

rym występują różne formy aktywności ruchowej. Normy dotyczące różnych rodzajów czynności do-

wolnych tj. siedzenie, stanie, sięganie, chwytanie są używane przy ocenie rozwoju umysłowego do mo-

mentu, kiedy można stosować testy inteligencji oparte na zadaniach werbalnych.

e) zachodzą różnice w tempie rozwoju motorycznego. Rozwój ruchowy w szczegółach różni się u po-

szczególnych jednostek. Pewne czynniki przyspieszają, inne zaś opóźniają tempo rozwoju ruchowego.

3. Etapy rozwoju lokomocji

a) przewracanie się z boku na bok.

b) przewracanie się z pleców na brzuszek i na odwrót ( 6 m-c)

c) pełzanie – wykorzystanie siły rąk, nogi odgrywają rolę pomocniczą

d) raczkowanie

e) samodzielne stanie, trzymając się czegoś (9 m-c)

f) pierwsze samodzielne kroki (około 1 roku)

g) dziecko samodzielnie chodzi – kroki krótkie i niepewne, dla utrzymania równowago pomaga sobie rę-

kami

h) przed ukończeniem 2-go roku życia dzieci umieją chodzić bokiem, tyłem, stać na jednej nodze przy

pewnej pomocy. Potrafią stąpać na czubkach palców

i) doskonalenie chodu – zanikają współruchy, dziecko uczy się uruchamiać jedną nogę przed postawie-

niem drugiej.

j) 2 lata – wspinanie się. Dziecko potrafi wejść i zejść ze schodów. Wchodzi w pozycji wyprostowane z

pomocą poręczy schodów lub ręki osoby dorosłej. Do zrobienia kroku używa zawsze tej samej nogi. W

tym wieku dziecko zbiegać i wbiegać na nieduże wzniesienia.

k) 3 lata - wchodzi po schodach, stawia nogi naprzemiennie, omija przeszkody

l) 6 lat – biegnąc unosi kolana, stawia nogi na palcach, kroki są dłuższe ruchu harmonijne.

ł) 7 lat – porusza się podobnie do człowieka dorosłego

m) 11-12 lat – dziecko opanowuje różnego rodzaju umiejętności sportowe (pływanie, jazda na łyżwach i

nartach).

Jazda na rowerku 3- i 2-kołowym. Drugi rok życia dzieci pchają przed siebie rowerek. W 3 lub 4-tym

roku życia przy dobrych warunkach (możliwości uczenia się) każde dziecko potrafi jeździć na rowerku

3-kołowym. Około 6-tego roku życia, a czasami wcześniej dzieci dorastają do roweru 2-kołowego.

Umiejętność tę wymagającą równowagi i sprawności lokomocyjnych dzieci osiągają po okresie od 6-ciu

m-cy do roku ćwiczeń.

4. Etapy rozwoju chwytania i manipulacji

Manipulacja - zdolność chwytania i operowania przedmiotami ( traktowanie rąk jako narzędzi ) oparta

jest o ruch chwytny. a) chwyt dowolny – 4,5 m. dz. usiłuje uchwycić przedmiot, kierując ku niemu obie

ręce, nie jest w stanie utrzymać dłużej przedmiotu. b) chwyt dłoniowy – prosty – ok. 5,6 m. ż. dz. chwyta

przedmiot, nakrywając go całą dłonią, kciuk nie bierze udziału. c) chwyt nożycowy – 7,8 m. ż. dz. po-

sługuje się kciukiem ( ruchy przywodzenia i odwodzenia ). d) chwyt pęsetkowy – 9 m. – przeciwstawia-

nie kciuka pozostałym palcom. e) chwyt szczypcowy – ok. 12 m. – chwyt związany z precyzyjnym

trzymaniem małych przedmiotów. Sprawność samodzielnego jedzenia. a) druga połowa I – roku – nie-

mowlęta próbują trzymać butelkę, kubek, sięgają po łyżeczkę. b) 8 m. ż. – umieją trzymać włożoną do

ust butelkę. c) 9 m. ż - potrafią włożyć butelkę z powrotem do ust. d) 11, 12 m. ż. – niemowlę potrafi

trzymać samodzielnie kubek i próbuje samodzielnie jeść łyżeczką. Pod koniec 2 r. ż. umie posługiwać

się widelcem oraz łyżką. W 6 r. ż większość dzieci opanowała sprawności związane z samodzielnym je-

dzeniem. Rzucanie i chwytanie piłki. a) 2 r. ż. – niektóre dz. toczą, próbują rzucać piłkę. b) 4 r. ż. nie-

wiele dz. potrafi dobrze rzucać i chwytać. c) 6 r. ż. – większość dz. umie wykonywać te czynności. Roz-

wój praksji – dz. staje się coraz bardziej samodzielne w dziedzinie samoobsługi prostych ruchów narzę-

dziowych. Rodzaje manipulacji: a) manipulacja niespecyficzna – przekładanie z ręki do ręki, wykorzy-

stanie przedmiotów niezgodnie z przeznaczeniem – druga połowa I r. ż. b) manipulacja specyficzna – w

2 r. ż.

5. Lateralizacja – pojęcie, rodzaje, rozwój, znaczenie i sposób badania.

Lateralizacja – ręczność – czynnościowa asymetria ciała ludzkiego, wyrażająca się zwykle w większej

sprawności prawej strony ( ręka, noga, oko ) rzadziej strony lewej; stronność. Leworęczność – skłonność

do częstszego używania jednej oraz biegłość lub sprawność, z jaką jednostka posługuje się daną ręką.

Rodzaje: a) praworęczna – polega na posługiwaniu się prawą ręką, b) leworęczna – polega na posługi-

waniu się lewą ręką, c) oburęczna – inaczej lateralizacja nie ustalona. Polega na wykonywaniu czynności

jednakowo sprawnie zarówno prawą, jak i lewą ręką z tą samą szybkością. Ręka, która wykonuje więk-

szość czynności, jest nazywana „ dominującą”, a jeśli wykonywanie czynności wymaga pomocy drugiej

ręki, tą drugą nazywamy „ pomocniczą”. Rozwój. Przyjmuje się, że dziecko rodzi się albo praworęczne,

albo leworęczne. Próby wywołują napięcie nerwowe, jąkanie i zacinanie się lub trudności w czytaniu. W

pierwszych m. ż. dzieci są oburęczne. Około 8 m. ż. większość niemowląt zaczyna wykazywać nie-

znaczną przewagę ręki prawej. Przerzucanie się z jednej ręki na drugą jest uzależnione od usytuowania

osoby dorosłej lub przedmiotu, który dziecko pragnie dosięgnąć. W 2 r. ż. utrzymuje się przerzucanie z

ręki prawej na lewą. Między 2,5 – 3,5 r. ż. zachodzi zmiana w kierunku oburęczności. W wieku 4 – 6 lat

zaczyna się przewaga jednej ręki, a przerzucanie się z jednej ręki na drugą nie jest tak częste. W momen-

cie rozpoczęcia nauki szkolnej dzieci są już w większości praworęczne lub leworęczne. Rzadko spotyka

się dzieci oburęczne. Znaczenie. Dominacja jednej z rąk jest korzystna, gdyż wraz z jej ustaleniem poja-

wia się poczucie stabilności i bezpieczeństwa, powstają też warunki do rozwoju sprawności na takim po-

ziomie, jaki nie byłby możliwy do osiągnięcia przy jednakowym częstym użyciu obu rąk. Ruchy dzieci

o nie ustalonej lateralizacji są słabsze, wolniejsze i mniej precyzyjne w porównaniu z dziećmi prawo-

ręcznymi lub leworęcznymi. Korzystne konsekwencje praworęczności: uczenie jest łatwiejsze, instrukcje

i wskazówki są bardziej zrozumiałe, sprawność wykonywanych ruchów jest większa i są one mniej mę-

czące, dostosowanie się do oczekiwań społecznych jest ułatwione, dodatni wpływ na osobowość. Lewo-

ręczność może mieć szkodliwe skutki dla właściwego przystosowania psychicznego i społecznego, jeśli

wzmaga nieśmiałość i przeszkadza w opanowaniu sprawności.

Próby lateralizacji wg. Rene Zazzo

Dla ustalenia formuły lateralizacji, przeprowadzono 6 specjalnie dobranych prób, w których dziecko wy-

konuje specjalnie określone czynności jedną ręką, jedną nogą lub musi patrzeć jednym okiem. Obserwu-

jąc dziecko w czasie wykonywania danej czynności możemy stwierdzić przewagę jednej ręki nad drugą,

jednego oka nad drugim, jednej nogi nad drugą lub brak tej przewagi. Przewagę prawej strony zapisuje-

my jako „P”, lewej – „L”, brak przewagi „ –„. PRÓBA 1. „ Odkładanie kart”.

Pomoce: 32 karty pasjansowe i stoper. Dziecko rozdaje karty raz jedną ręką, raz drugą. Przy czynno-

ściach mierzymy czas. Jeżeli czas rozdania kart jednej ręki będzie krótszy co najmniej o 3 sek. od drugiej

to mamy do czynienia z przewagą jednej ręki nad drugą. PRÓBA 2. „ Marionetka”. Próbę wykonuje się

w pozycji stojącej, dłonią i przedramieniem wykonuje się ruchem ciągłym w jedną i drugą stronę wokół

własnej osi. Całkowita niezdolność wykonania ćwiczenia wskazuje na poważne zaburzenia ruchowe,

wskazane jest badanie neurologiczne. PRÓBA 3. „Patrzenie przez dziurkę w kartonie”. Przygotowujemy

karton o wymiarach 25 cm – 15 cm. W środku robimy otwór o średnicy 0, 5 cm Dzieci patrzą przez

dziurkę na poszczególne przedmioty. Dziecko przykłada zawsze karton do oka sprawniejszego – nie na-

leży sugierować oka. PRÓBA 4. „Zaglądanie do kalejdoskopu”. Nie sugerując dziecku oka każemy mu

patrzeć w kalejdoskop. Dziecko wybierze to sprawniejsze. PRÓBA 5. „Klasy”. Przygotowujemy „klasy”

i odpowiedni klocek. Nie sugerując nogi każemy dziecku kopać klocek skacząc na jednej nodze. Dziec-

ko wybiera nogę sprawniejszą. PRÓBA 6. „Kopanie piłki”. Ćwiczenie odbywa się na tej samej zasadzie

co ćwiczenie z próby 5. Dziecko kopie piłkę nogą sprawniejszą.

6. Poznawanie i wspomaganie rozwoju motorycznego.

Dzieciństwo określa się jako „ idealny wiek” do nabywania sprawności ruchowych, ponieważ: ciało

dzieci jest bardziej giętkie niż ciało dorastającej młodzieży i dorosłych. Dzieci mają mniej ukształtowa-

nych wcześniej sprawności, które mogłyby przeszkadzać w nabyciu nowych umiejętności; lubią dozna-

wać przygód i chętnie uczą się nowości; lubią powtarzać ćwiczenia; mają więcej niż w późniejszych

okresach czasu, który mogą przeznaczyć na nabywanie sprawności. Decydującą rolę w kształtowaniu

sprawności motorycznych odgrywają następujące czynniki: a) dojrzałość do uczenia się – gdy uczenie

się współwystępuje z gotowością do niego, sprawność jest dużo lepsza. b) możliwość uczenia się, c)

możliwość ćwiczenia – należy zapewnić dziecku tyle czasu na ćwiczenia, ile jest konieczne do opano-

wania danej sprawności. Jakość ćwiczeń jest dużo ważniejsza od ich ilości. d) dobre wzorce – dzieci mu-

szą naśladować dobre modele, aby ukształtować poprawne sprawności. e) kierowanie uczeniem się –

dzieci potrzebują pokierowania, aby mogły właściwie naśladować model. f) motywacja – głównymi źró-

dłami motywacji do ćwiczenia sprawności ruchowych są: sama przyjemność wynikająca z aktywności,

niezależność, uznanie ze strony grupy rówieśniczej oraz kompensowanie poczucia własnej nieadekwat-

ności, jakie dzieci przeżywają w związku z niepowodzeniami winnych dziedzinach. g) każdą sprawność

motoryczną trzeba opanowywać osobno – nie ma ogólnej sprawności ręki lub nóg. Każdą sprawność

trzeba opanować z osobna, ponieważ różni się ona pod pewnymi względami od pozostałych sprawności.

h) sprawność należy opanowywać pojedynczo – po opanowaniu jednej sprawności można rozpocząć

ćwiczenie następnej.

Funkcje sprawności ruchowych. Sprawności motoryczne są rodzajem bardzo precyzyjnej koordynacji

w której zasadniczą rolę odgrywają mięśnie krótkie. Dobrze wyuczona sprawność przekształca się w

nawyk. Po osiągnięciu kontroli nad tzw. dużą motoryką małe dziecko jest gotowe do uczenia się spraw-

ności. Sprawności muszą być wyuczone. Podział sprawności ze względu na ich funkcje: a) sprawności

samoobsługowe tj. samodzielne ubieranie się, dbanie o własny wygląd i samodzielne mycie się, b)

sprawności społeczne: dziecko musi być zdolne do współdziałania, jeśli zada sobie dużo trudu, aby po-

magać w domu, w szkole czy w grupie rówieśniczej, zdobędzie akceptację danej grupy. c) sprawności

zabawowe – aby znajdować przyjemność w działalności grupy rówieśników dziecko musi opanować:

zabawę w piłkę, rysowanie, malowanie, manipulowanie zabawkami. d) sprawności szkolne – im lepiej

dzieci opanują takie sprawności jak: pisanie, lepienie, rysowanie, malowanie, lepienie z gliny tym lepiej

będą przystosowane do szkoły i osiągną lepsze rezultaty w nauce.

7. Zależność między rozwojem motorycznym, a innymi aspektami rozwoju.

Rozwój ruchowy zależy od dojrzewania struktur układu nerwowego i mięśniowego. Rozwój rozmaitych

form aktywności motorycznej przebiega równolegle z rozwojem różnych części układu nerwowego.

Wkrótce po urodzeniu zaznacza się wzmocnienie i polepszenie koordynacji odruchów bezwarunkowych

istotnych dla utrzymaniu się przy życiu tj. ssanie, połykanie, mruganie, odruch kolanowy, odruch ścię-

gnowy. Pozostałe odruchy o mniejszym znaczeniu tj. odruch Babińskiego, odruch podeszwowy, odruch

chwytny, odruch Moro, odruch Babkina stopniowo słabną i zanikają przed końcem pierwszego roku ży-

cia. Móżdżek gdzie mieści się ośrodek równowagi rozwija się szybko w pierwszych latach życia i osiąga

praktycznie swoją wielkość kiedy dziecko ma 5 lat. We wczesnym dzieciństwie następuje także rozwój

mózgu, zwłaszcza płatów czołowych, które są odpowiedzialne za ruchy wyuczone. Dopóki układ mię-

śniowy nie osiągnie odpowiedniego stopnia dojrzałości, dopóty nie będzie ono mogło opanować spraw-

ności ruchowej. Mięśnie prążkowane, które kierują ruchami dowolnymi rozwijają się powoli przez całe

dzieciństwo. Dopiero wówczas gdy są dostatecznie dojrzałe możliwa jest koordynacja czynności do-

wolnych. Bezkuteczne są próby wyuczenia dziecka sprawności motorycznych dopóki jego układ nerwo-

wy i mięśniowy nie są rozwinięte.

8. Wspomaganie ogólnego rozwoju dziecka poprzez aktywność ruchową.

Nie zawsze zdajemy sobie sprawę z tego jak ważny jest ruch, jego rola w przyrodzie. Nie jest przesadne

stwierdzenie, że bez ruchu nie byłoby istnienia. Ruchy towarzyszy człowiekowi od narodzin do śmierci,

ujawniając się w różnych formach jego aktywności. Studia nad ruchem ludzkim zawdzięczamy przede

wszystkim Rudolfowi Labanowi. Dowodzi on, że ruch jest naturalnym środkiem komunikacji. Według

Labana zdrowe dzieci rodzą się z potencjalną zdolnością wykonywania wszystkich ruchów. Ich rozwój

ruchowy przebiega od spontanicznej ekspresji ruchowej; naturalnej dla małego dziecka, do usztywniania

zahamowania do nadmiernego kontrolowania ruchów przez ludzi dorosłych. To ciągłe ograniczanie

swobody ruchu począwszy od wczesnego dzieciństwa poprzez okres dorastania, aż do dorosłości prowa-

dzi zdaniem Labana, do wzrastania wewnętrznego napięcia, które staje się „chronicznym stanem” orga-

nizmu. Jest grożne dla zdrowia jednostki, jeśli okresowo nie zostanie rozładowane. Bycie w otoczeniu,

które nieustannie ogranicza naturalne potrzeby swobody ruchu, jest przyczyną stanów psychicznych,

stanów niepokoju i zahamowań. Wiedzie to do utraty wiary we własne możliwości, w rezultacie czego

człowiek zamyka się w sobie, odsuwa się od innych , traci kontakt z otoczeniem. Ruch umożliwia czło-

wiekowi nawiązanie fizycznego kontaktu z otaczającą go rzeczywistością i jest warunkiem jego zdrowia

psychicznego. Tak więc ruch z jednej strony ma istotne znaczenie dla rozwoju osobowości człowieka, z

drugiej zaś może stać się istotnym elementem terapii. Weronika Sherborne wypracowała w latach 60-

tych własny system ćwiczeń. Ma on zastosowanie we wspomaganiu prawidłowego rozwoju dziecka i ko-

rygowaniu jego zaburzeń. Ćwiczenia te wywodzą się ze szkoły R. Labana i z doświadczeń własnych i są

znane pod nazwą „ Ruch Rozwijający”, bo taką rolę przypisuje mu autorka. Opracowany przez W. Sher-

borne system ćwiczeń wywodzi się z naturalnych potrzeb dziecka zaspokajania kontaktu z dorosłymi z

tzw. baraszkowania, które pojawia się we wczesnym dzieciństwie każdego zdrowego dziecka i w każdej

normalnej rodzinie – stworzyła ona system terapeutyczny. Podstawowe jego założenia to rozwijanie

przez ruch.

1. Świadomość własnego ciała i usprawniania ruchowego.

2.Świadomość przestrzeni i działania w niej.

3.Dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązania z nimi bliskiego kontaktu. Udział w ćwiczeniach

metodą W. Sherborne ma na celu: stworzyć dziecku okazję do poznania własnego ciała, usprawnienie

motoryki, kształtowanie poczucia własnej siły, sprawności, możliwości ruchowych. Dzięki temu dziecko

ma zaufanie do siebie, zyskuje poczucie bezpieczeństwa.

9. Znaczenie rozwoju ruchowego.

a) dobry stan zdrowia – zależy od ćwiczenia. Słaba koordynacja motoryczna jest przyczyną niezadowo-

lenia, braku motywacji do ćwiczeń.

b) Kataryktyczna rola ćwiczeń – wyładowanie energii, uwalnia od napięcia związanego z lękiem i fru-

stracją. Odporność psychiczna i fizyczna.

c) Niezależność – im więcej umie, tym większa pewność siebie i zadowolenie.

d) Zabawa- kontrola motoryczna umożliwia udział w zajęciach, które sprawiają mu przyjemność i za-

pewniają rozrywkę nawet, gdy brak mu towarzystwa do zabawy.

e) Uspołecznienie – prawidłowy rozwój ruchowy dziecka ma wpływ na jego akceptację społeczną i do-

starcza mu okazji do nabywania umiejętności społecznych. Lepszy rozwój motoryczny ułatwia dziecku

zajmowanie pozycji przywódcy grupy.

f) Pojęcie własnego Ja. Kontrola motoryczna zapewnia poczucie bezpieczeństwa fizycznego, które

wkrótce przekształca się w poczucie wewnętrznego bezpieczeństwa, a to z kolei przyczynia się do

uogólnionego stanu pewności siebie, mającego wpływ na wszystkie dziedziny zachowania