Pole elektromagnetyczne

POLE

ELEKTROMAGNETYCZNE

LEK MED. EUGENIUSZ SIT

Pole elektromagnetyczne.

Każde urządzenie elektryczne jest źródłem pola elektromagnetycznego, które może być wytwarzane w sposób zamierzony lub jako skutek uboczny działania tego urządzenia.

Zgodnie z przepisami bhp dotyczy to pól elektrycznych i magnetycznych stałych (niezmiennych w czasie) oraz zmiennych o częstotliwościach mniejszych od 300 GHz.

Zdolność indukowania prądów i ładunków elektrycznych w eksponowanych obiektach i rozprzestrzenianie się w powietrzu umożliwia bardzo różnorodne ich zastosowanie praktyczne, np. w przemyśle, telekomunikacji, służbie zdrowia i życiu codziennym.

Ekspozycja pracowników na pola elektromagnetyczne najczęściej występuje przy:

a) urządzeniach radio-telekomunikacyjnych, np.: obiekty nadawcze radiowe i telewizyjne, stacje radiolokacyjne, telefonia ruchoma / radiotelefony oraz telefony komórkowe /

b) urządzeniach elektrotechnicznych i separatorach magnetycznych, np.: kadzie elektrolityczne do elektrolizy i separatory do wychwytywania elementów metalowych z materiałów sypkich i rozdrobnionych.

c) urządzeniach energetycznych, np.: linie wysokiego napięcia, stacje przesyłowo-rozdzielcze oraz transformatory,

d) zgrzewarkach oporowych i spawarkach do łączenia elementów metalowych,

e) urządzeniach elektrotermicznych, np.: piece łukowe do topienia oraz piece i nagrzewnice indukcyjne do termicznej obróbki elementów,

urządzeniach medycznych i laboratoryjnych, np.: diatermie krótkofalowe, urządzenia do elektrochirurgii oraz tomografy i spektrometry jądrowego rezonansu magnetycznego, jak również urządzenia do stymulacji prądowej.

Każde urządzenie może stanowić potencjalne zagrożenie dla środowiska. Zależy to od wielkości natężeń pól jakie generuje w otoczeniu oraz ich częstotliwości. Ocena warunków ekspozycji zależy również od odległości pracownika od źródła. Pola występujące w środowisku mogą również powodować stymulacje tkanki pobudliwej na skutek indukowania w ciele prądów elektrycznych, a także ogrzewanie tkanek powodowane pochłanianiem energii pól, tzw. efekt termiczny. Dochodzi do zakłócenia pracy organizmu na skutek zaburzenia naturalnych procesów elektrofizjologicznych w komórkach nerwowych, natomiast skutki termiczne mogą prowadzić do różnego stopnia i rozległości przegrzania, a nawet poparzeń dotyczących tkanek na powierzchni ciała jak i wewnątrz, zależnie od częstotliwości promieniowania.

Pola elektromagnetyczne oddziałując w zróżnicowany sposób na organizm pracownika i elementy infrastruktury technicznej środowiska pracy, głównie elektroniczne urządzenia kontrolno- sterujące i implanty medyczne mogą stwarzać zagrożenia dla stanu zdrowia pracowników, mogą być też czynnikiem inicjującym zdarzenia wypadkowe i dlatego ekspozycja zarówno ogółu ludności jak i pracowników oraz infrastruktury technicznej podlega nadzorowi i ograniczeniom.

Ponieważ we współczesnym świecie nie można uniknąć ekspozycji na pola elektromagnetyczne, w przypadku występowania w środowisku pracy pól o relatywnie dużych natężeniach wyznacza się obszar tzw. stref ochronnych, w których mogą przebywać jedynie pracownicy po przejściu specjalistycznego przeszkolenia i po badaniach lekarskich, potwierdzających brak przeciwwskazań zdrowotnych do ekspozycji. Wartości, które ustalają granice poszczególnych stref ochronnych (niebezpiecznej, zagrożenia i pośredniej), są zdefiniowane w rozporządzeniu w sprawie najwyższych dopuszczalnych natężeń (NDN) oraz w normie PN-T-06780:2002. W trakcie obliczania ekspozycji uwzględnia się zarówno natężenia pól działające na pracowników, jak i czas jego ekspozycji w ciągu zmiany roboczej.

Ze względu na wielkość narażenia na podstawie przepisów bhp rozróżnia się następujące rodzaje ekspozycji pracowników:

niebezpieczna - ekspozycja w takich warunkach jest bezwzględnie zabroniona i jedynym rozwiązaniem aby ją zmniejszyć do dopuszczalnej jest ograniczenie wielkości pola 2

elektromagnetycznego,

nadmierna - wskaźnik ekspozycji przekracza wartość 1 – ekspozycja w takich warunkach jest zabroniona i aby ją zmniejszyć do dopuszczalnej należy ograniczyć wielkość pola lub skrócić czas jego ekspozycji,

dopuszczalna-jeżeli wskaźnik ekspozycji nie przekracza wartości 1 - ekspozycja pracownika jest dopuszczalna,

Szczególnie rygorystycznie jest ograniczana ekspozycja na pola elektromagnetyczne pracowników młodocianych i kobiet w ciąży. Dopuszcza się ich zatrudnienie jedynie w warunkach dostępnych dla ogółu ludności.

Ważnym zagadnieniem jest również bezpieczeństwo pracowników z wszczepionymi implantami elektronicznymi i mechanicznymi. W związku z powyższym właściciele i użytkownicy urządzeń, które są źródłami pól elektromagnetycznych są zobowiązani do działań zapewniających ich bezpieczne dla ludzi i środowiska eksploatowanie.

Pracodawca zgodnie z art. 207 kodeksu pracy ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie. Obowiązany jest przez postanowienia zawarte w dziale X kodeksu pracy m.in. do zawiadomienia w ciągu 30 dni właściwego inspektora pracy i inspektora sanitarnego o rozpoczętej działalności związanej z wytwarzaniem pól elektromagnetycznych, stosowania maszyn i urządzeń zabezpieczających pracownika przed promieniowaniem, ustalenia stopnia szkodliwości dla zdrowia pracowników stosowanych procesów technologicznych, informowania pracowników o ryzyku zawodowym związanym z ekspozycją na pola elektromagnetyczne oraz stosowania środków ograniczających ich oddziaływanie, a także przeprowadzania pomiarów pól elektromagnetycznych w środowisku pracy, zapewnienia pracownikom odpowiednich profilaktycznych badań lekarskich, szkolenia w zakresie bezpiecznego wykonywania pracy i odpowiednich środków ochrony indywidualnej.

Obowiązki te są sprecyzowane w wielu ogólnych przepisach wykonawczych, m.in.: o pomiarach czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, o badaniach lekarskich, o szczegółowych zasadach szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, o służbie BHP oraz o ogólnych przepisach BHP.

Ocenę ekspozycji pracowników prowadzi się zgodnie z kodeksem pracy na podstawie wyników pomiarów kontrolnych, których częstotliwość jest określona w przepisach, ministra zdrowia. W celu wyeliminowania ekspozycji nadmiernej lub niebezpiecznej pracowników konieczne jest stosowania różnorodnych środków zaradczych, które można podzielić na: organizacyjne i techniczne. Do metod organizacyjnych należą:

zmniejszenie koniecznego narażenia przez skrócenie czasu ekspozycji,

informowanie pracowników w celu uniknięcia niepotrzebnego narażenia,

oznakowanie urządzeń,

szkolenie pracowników w zakresie bhp z urządzeniami wytwarzającymi pola.

Metody techniczne:

- ekranowanie źródeł pól (ekranowanie lokalizujące),

wprowadzenie zdalnego sterowania urządzeniem,

zmiana technologii eksploatacji

stosowanie przez pracowników środków ochrony indywidualnej.