31

sportu

Fizjologia

Poznanie struktury wysi³ku meczowego pi³karek oraz kosztu energetycznego poszczególnych czynnoœci ruchowych,

to pierwszy krok na drodze do racjonalnego programowania treningu kondycyjnego.

Jan Chmura, Magdalena Mleczko,

W³adys³aw Szyngiera, Marcin Andrzejewski,

Robert Dargiewicz, Tomasz Dybek, Wojciech Basiuk

Formy aktywnoœci ruchowej

pi³karek podczas meczu

Celem badañ, których wyniki przedstawiono w artykule, by³o scharakteryzowanie zasadniczych form aktywnoœci ruchowej zawodniczek podczas meczu pi³ki no¿-

nej. Przebieg meczu zarejestrowano na taœmie wideo (u¿yto kamery z szerokok¹tnym obiektywem), nastêpnie wykreœlono trajektorie ruchu zawodniczek oraz przeanalizowano przebieg wybranych czynnoœci ruchowych. Uzyskano w ten spo-sób informacje na temat pokonanej przez zawodniczkê drogi w formie marszu, truchtu, biegu, sprintu w wybranych fragmentach gry oraz w ca³ym meczu.

S£OWA KLUCZOWE: pi³ka no¿na kobiet – badania meczowej aktywnoœci ruchowej.

Na wyniki sportowe w pi³ce no¿nej

i psychiczne, dieta i wspomaganie die-

kobiet i mê¿czyzn wp³ywa wiele czyn-

tetyczne, odnowa biologiczna itp. Naj-

ników, wœród których najwa¿niejsze

lepsze na œwiecie zespo³y pi³karek, takie

s¹: umiejêtnoœci techniczno-taktyczne,

jak reprezentacje Niemiec, USA, Chin,

przygotowanie motoryczne (kondycyjne)

Brazylii, Szwecji czy Norwegii, cechu-

„Sport Wyczynowy” 2006, nr 5-6/497-498

32

Jan Chmura i in.

je ponadto wysoki poziom „specjalnego

3. Jaki dystans pokonuj¹ w formie

przygotowania motorycznego”. Pierw-

marszu?

szym krokiem w racjonalnej pracy

4. Przez jak¹ czêœæ czasu gry zawod-

nad jego rozwojem w konkretnym ze-

niczki siê nie przemieszczaj¹ (stoj¹)?

spole powinno byæ poznanie struktu-

ry ruchowej i wysi³ku meczowego gra-

Materia³ i metody badañ

czy oraz kosztu energetycznego po-

Badaniami przeprowadzonymi w cza-

szczególnych czynnoœci ruchowych.

sie meczu decyduj¹cego o mistrzostwie

Na tej podstawie mo¿e powstaæ pro-

Polski pomiêdzy AZS Wroc³aw i „Me-

gram treningu, który ukszta³tuje takie

dykiem” Konin, zakoñczonym wynikiem

dyspozycje fizyczne (motoryczne, kon-

5-1, objêto 10 zawodniczek. Œrednia

dycyjne) zawodników/zawodniczek,

wartoœæ wysokoœci ich cia³a wynosi³a

jakich wymaga gra meczowa (1, 5, 6, 9).

166,6 ±4,3 cm; masy cia³a 59,3 ±5,4 kg,

Brak tych informacji oraz danych fizjolo-

a sta¿u treningowego 8,9 ±3,1 lat.

giczno-biochemicznej kontroli efektów

Wykorzystuj¹c metodê kinematyczn¹

potreningowych (bezpoœrednich i oddalo-

Erdmanna (7) zarejestrowano przebieg

nych) utrudnia dobór odpowiednich obci¹-

meczu na taœmie wideo kamer¹ z obiek-

¿eñ fizycznych – pod wzglêdem charak-

tywem szerokok¹tnym. Zapisane infor-

teru, objêtoœci i intensywnoœci – dla

macje przetworzono w dane iloœciowe

kszta³towania specyficznych, odpowiada-

wed³ug metody Kuzora i Erdmanna (8),

j¹cych wymaganiom gry w pi³kê no¿n¹

korzystaj¹c z programu BANIAL, umo¿-

(mê¿czyzn i kobiet) zdolnoœci motorycz-

liwiaj¹cego wykreœlenie trajektorii ruchu

nych (dyspozycji kondycyjnych). Na tym

gracza lub przebiegu wybranych czynno-

tle czêsto dochodzi do stanów przeci¹¿e-

œci ruchowych, np.: pokonanej przez

nia organizmu zawodników, urazów, b¹dŸ

zawodniczkê drogi w metrach w formie

te¿ „niedoci¹¿enia”, co powoduje, ¿e pro-

marszu, truchtu, biegu, sprintu w wybra-

ces treningu jest nieefektywny (2, 4, 6).

nych fragmentach gry oraz w ca³ym

Celem naszej pracy by³o scharaktery-

meczu. Za sprint przyjêto prêdkoœæ bie-

zowanie zasadniczych form aktywno-

gu wiêksz¹ od 5,0 m/s. Analizê aktywno-

œci ruchowej pi³karek podczas meczu

œci ruchowej przeprowadzono w 15-mi-

(aktywnoϾ startowa) oraz sprawdzenie

nutowych odcinkach czasu w pierwszej

przydatnoœci dla takich badañ metody

i drugiej po³owie meczu.

kinematycznej. Podjêliœmy te¿ próbê

udzielenia odpowiedzi na bardziej szcze-

Wyniki badañ

gó³owe pytania:

W pierwszych 15 minutach meczu

1. Jaki dystans pokonuj¹ pi³karki w cza-

pokonany dystans wyniós³ œrednio

sie meczu i jakie odcinki dystansu s¹

1187 ±134 m (ryc. 1). Od 16. do 30.

przebiegane w 15-minutowych prze-

minuty nast¹pi³ spadek wartoœci tego

dzia³ach czasowych?

wskaŸnika (1134 ±158 m) – œrednio o 53

2. Jaki dystans pokonuj¹ zawodniczki

metry w odniesieniu do wartoœci w 15. mi-

z prêdkoœci¹ do 4 m/s?

nucie meczu. Ró¿nice te by³y jednak nie-

Formy aktywnoœci ruchowej pi³karek podczas meczu

33

Ryc. 1. Ca³kowity dystans po-

konany w 15-minutowych od-

cinkach w trakcie meczu mi-

strzowskiego.

istotne statystycznie. Od 31. do 45. minu-

Dystans pokonany miêdzy 46.-60.

ty zarejestrowano istotny (p£0,05) wzrost

minut¹ meczu (1157 ±145 m) by³ bardzo

pokonanego dystansu, œrednio o 125 me-

zbli¿ony do wartoœci zanotowanych w

trów w porównaniu z 30. minut¹ gry – do

pierwszych dwóch kwadransach gry.

1259 ±152 m. By³ to najd³u¿szy odcinek

Ró¿nice pomiêdzy œrednimi by³y nie-

w przekroju ca³ego meczu.

istotne statystycznie. Od 61. do 75. mi-

W I po³owie gry œrednia wartoœæ prze-

nuty meczu zaobserwowano niewielki,

bytego przez zawodniczki dystansu kszta³-

statystycznie nieistotny, wzrost wartoœci

towa³a siê na poziomie 3581 ±427 metrów

tego wskaŸnika, œrednio o 45 m w sto-

(tab. 1). Najd³u¿szy dystans, wynosz¹cy

sunku do 46.-60. minuty gry. W ostatnich

4123 metry – przebieg³a reprezentant-

15 minutach meczu, tj. od 76. do 90. mi-

ka Polski, graj¹ca na pozycji napastni-

nuty, œrednia wartoœæ przebiegniêtego

ka, a najkrótszy – 3009 metrów – za-

przez zawodniczki dystansu wynosi³a

wodniczka obrony.

1051 ±206 m i by³a najni¿sza w prze-

Tabela 1

WskaŸniki aktywnoœci ruchowej pi³karek podczas meczu mistrzowskiego.

Po³owa

Cecha

Suma

I

II

Pokonany dystans (m)

3581 ±427

3410 ±444

6991 ±871

Dystans pokonany z prêdkoœci¹ do 4 m/s (m)

2981 ±334

2843 ±357

5824 ±689

Marsz (m)

513 ±54

478 ±52

991 ±104

Czas stania (s)

699 ±19

716 ±33

1415 ±45

34

Jan Chmura i in.

kroju ca³ego meczu. W odniesieniu do

nutowych sekwencjach w I i II po³owie

61.-75. minuty gry obni¿enie wynios³o

meczu. Najwy¿sz¹ œredni¹ wartoœæ –

œrednio a¿ 151 m i by³o istotne statys-

1047 ±119 metra – stwierdzono tak¿e

tycznie na poziomie ufnoœci p£0,05.

w 31.-45. minucie gry, a najni¿sz¹ –

Œrednia wartoœæ przebiegniêtego dy-

887 ±174 metra – w ostatnim kwadran-

stansu w II po³owie meczu wynosi³a

sie (ryc. 2). Ró¿nice w przebiegniêtym

3410 ±444 m i by³a istotnie (p£0,05)

dystansie pomiêdzy 16.-30. a 31.-45. mi-

ni¿sza o 171 m od zanotowanej w I po-

nut¹ oraz 61.-75. a 76.-90. by³y istotne

³owie (3581 ±427 m) meczu. Analiza da-

statystycznie (p£0,05). Po I po³owie me-

nych indywidualnych wykaza³a, ¿e naj-

czu wskaŸnik ten wynosi³ 2981 ±334

d³u¿szy dystans wyniós³ 3982 m, a naj-

metry, w II – 2843 ±357 metrów, nato-

krótszy 2757 m.

miast podczas ca³ego meczu – 5824 ±689

Jak wynika z zarejestrowanych da-

metrów. Dystans przebiegniêty z prêdko-

nych, ca³kowity dystans pokonany

œci¹ do 4 m/s stanowi³ 83,3% ca³kowi-

przez obserwowane zawodniczki w

tego dystansu pokonanego przez zawod-

czasie meczu mistrzowskiego wyniós³

niczki podczas meczu.

6991 ±871 metra. Wartoœæ odchylenia

Analiza œrednich wartoœci dystansu

standardowego wskazuje na du¿e zró¿-

pokonanego w formie marszu w 15-mi-

nicowanie zawodniczek. Najd³u¿szy dy-

nutowych przedzia³ach wykaza³a, ¿e

stans – 8104 metry – przebieg³a zawod-

kszta³tuj¹ siê one na wzglêdnie sta³ym

niczka kadry narodowej, graj¹ca w ataku,

poziomie (ryc. 3). Wartoœci te waha³y siê

a najkrótszy – 5703 metry – reprezen-

od 161 ±18 m (16.-30. min) do 182 ±19

tantka wystêpuj¹ca na pozycji stopera.

metra (31-45. min) w I po³owie meczu,

Badano te¿ dystans pokonany przez

a w II od 139 ±25 metrów (76.-90. min)

pi³karki z prêdkoœci¹ do 4 m/s w 15-mi-

do 172 ±16 metrów (61-75. min). Po-

Ryc. 2. Dystans pokonany z

prêdkoœci¹ nie przekraczaj¹c¹

4 m/s w 15-minutowych odcin-

kach w trakcie meczu mistrzow-

skiego.

Formy aktywnoœci ruchowej pi³karek podczas meczu

35

Ryc. 3. Dystans pokonany mar-

szem w 15-minutowych odcin-

kach w trakcie meczu mistrzow-

skiego.

miêdzy tymi œrednimi nie stwierdzono

nie w miejscu), odnosi siê to zarówno do

istotnych statystycznie ró¿nic. Ró¿ni-

I jak i II po³owie meczu (ryc. 4). Pi³kar-

ca 35 metrów pomiêdzy I (513 ±54 m)

ki najd³u¿ej sta³y w miejscu w drugim

a II po³ow¹ (478 ±52 m) meczu okaza³a

kwadransie meczu (259 ±10 s) i w ostat-

siê tak¿e nieistotna statystycznie. £¹cz-

nim (264 ±13 s). Ró¿nice miêdzy tymi

ny dystans pokonany marszem w czasie

œrednimi by³y nieistotne statystycznie.

meczu wynosi³ 991 ±104 m. Marsz stano-

£¹cznie zawodniczki nie przejawia³y

wi³ 16,6% dystansu pokonanego z prêd-

¿adnej aktywnoœci ruchowej przez

koœci¹ do 4 m/s.

1415 sekund, czyli przez 23 minuty i

W trakcie meczu stwierdzono syste-

35 sekund. Stanowi³o to 26,2% czasu

matyczne narastanie czasu bezruchu (sta-

meczu.

Ryc. 4. Czas nieaktywnoœci ru-

chowej (stanie w miejscu) w 15-

minutowych odcinkach w trak-

cie trwania meczu mistrzow-

skiego.

36

Jan Chmura i in.

wynosz¹cy œrednio 5824 metry. Dystans

Dyskusja ten stanowi³ 83,3% ca³kowitego dystan-

Jak wiadomo, d³ugoœæ pokonanego

su. Potwierdza to raz jeszcze tlenowy

dystansu podczas meczu w najwiêkszym

charakter wysi³ku meczowego kobiet.

stopniu zale¿y od poziomu wydolnoœci

W praktyce treningu przyjmuje siê, ¿e

fizycznej, przygotowania motorycznego,

prêdkoœæ progowa jest górn¹ granic¹ in-

a tak¿e od za³o¿eñ taktyki gry, przyna-

tensywnoœci wysi³ku, przy której kszta³tu-

le¿noœci gracza do danej formacji (funk-

je siê wytrzyma³oœæ tlenow¹. A zatem

cji gracza), gry przeciwnika, wa¿noœci

mo¿na by, dokonuj¹c pewnego uprosz-

meczu, motywacji i „sytuacji na boisku”

czenia, przyj¹æ, ¿e dystans przebiegniêty

(stan meczu). Z uwagi na ró¿nice morfo-

do momentu osi¹gniêcia prêdkoœci biegu

funkcjonalne pomiêdzy kobietami a mê¿-

4 m/s œwiadczy o poziomie wytrzyma³o-

czyznami pokonanie podczas meczu przez

œci tlenowej pi³karki.

zawodniczkê kadry narodowej ponad

16,7% dystansu pokonanego w czasie

8 km (taki dystans pokonuje wielu pol-

meczu zawodniczki przebieg³y z prêdko-

skich ligowych pi³karzy) nale¿y uznaæ

œci¹ powy¿ej 4 m/s. Po przekroczeniu pro-

za bardzo dobry rezultat. Pokonany dy-

gowej prêdkoœci biegu nastêpuje dyna-

stans, jak stwierdzono, wysoko korelu-

miczny wzrost stê¿enia mleczanu w miê-

je z VO max (l/min), co potwierdza

œniach, a nastêpnie we krwi. D³ugoœæ prze-

2

istotne znaczenie przemian tlenowych

biegniêtego dystansu z prêdkoœci¹ powy-

w energetyce wysi³ku meczowego pi³-

¿ej 4 m/s mo¿e zatem œwiadczyæ, z jednej

karek, a zarazem odzwierciedla po-

strony, o poziomie tolerancji narastaj¹ce-

ziom wa¿nej sk³adowej ich „przygo-

go zmêczenia, a z drugiej – o poziomie

towania motorycznego”. Wydolnoœæ

wytrzyma³oœci beztlenowej pi³karek.

tlenowa stanowi fundament zdolnoœci

WyraŸny wzrost w ostatnim kwadran-

organizmu do d³ugotrwa³ego wysi³ku,

sie I po³owy meczu d³ugoœci pokonanego

istotnie wp³ywa te¿ na przyspieszenie

dystansu z prêdkoœci¹ do 4 m/s by³ zapew-

procesów restytucji po wysi³kach o wy-

ne spowodowany silniejsz¹ motywacj¹ do

sokiej intensywnoœci (1, 10).

gry – w tym okresie pad³y dwie kolejne

Wa¿ne znaczenie ma równie¿ infor-

bramki. Podobne zmiany zaobserwowano

macja, przy jakiej intensywnoœci wysi³-

w kwadransie pomiêdzy 61.-75. minut¹

ku wystêpuje próg mleczanowy u danej

gry, kiedy zawodniczki AZS-u Wroc³aw

zawodniczki i jak¹ pracê wykonuje

strzeli³y pi¹t¹ bramkê.

(przebiegniêty dystans) do momentu

Przerwy w aktywnoœci ruchowej (sta-

jego wyst¹pienia. Z obserwacji wynika,

nie w miejscu) stanowi³y a¿ 26,2% cza-

¿e u dobrze wytrenowanych pi³karek

su meczu. Powodów mo¿e byæ kilka: na-

próg ten najczêœciej wystêpuje podczas

rastaj¹ce zmêczenie wskutek nieodpo-

wysi³ku z prêdkoœci¹ 4 m/s. Jak siê oka-

wiedniego przygotowania motorycznego

za³o, do chwili osi¹gniêcia prêdkoœci

zawodniczek (zw³aszcza pod wzglêdem

biegu 4 m/s w czasie rozgrywanego

wytrzyma³oœci tlenowej), naturalne prze-

meczu, zawodniczki pokona³y dystans

rwy w grze spowodowane m.in. oczeki-

Formy aktywnoœci ruchowej pi³karek podczas meczu 37

waniem na wykonanie sta³ych fragmen-

Piœmiennictwo

tów gry), sytuacja na boisku (wysoka

przewaga nad przeciwnikiem).

1. Bangsbo J.: Sprawnoœæ fizyczna pi³karza.

Warszawa 1999. COS

Uwagi i wnioski

2. Chmura J., Dargiewicz R., Andrzejewski

M.: Zdolnoœci wytrzyma³oœciowe i szybko-

1. Charakterystyka gry meczowej od

œciowe graczy w meczu eliminacyjnym do

strony aktywnoœci ruchowej stanowi

ligi mistrzów w pi³ce no¿nej. [w:] J. Ber-

gier (red.) Obserwacja i ocena dzia³añ za-

wa¿ny element szkoleniowej oceny

wodników w zespo³owych grach sporto-

zachowañ zawodniczek.

wych. Monografia nr 5, MTNGS, Wroc³aw

2. Przy interpretacji uzyskanych informa-

2004, s. 77-85.

cji nale¿y pamiêtaæ o tym, ¿e w grach

3. Chmura J. i in.: Charakterystyka wybra-

nych czynnoœci ruchowych pi³karzy no¿-

sportowych wystêpuje czynnik taktyki,

nych i reakcji metabolicznych w czasie

bêd¹cej najczêœciej wypadkow¹ w³a-

meczu mistrzowskiego. [w:] J. Chmura, E.

snych mo¿liwoœci (poziomu przygoto-

Superlak (red.) Dyspozycje osobnicze do

wania techniczno-taktycznego i moto-

gier sportowych. Monografia nr 4. Wroc³aw

rycznego) oraz walorów i s³abych stron

2005. AWF, s. 5-14.

4. Chmura J.: Szybkoœæ w pi³ce no¿nej. Ka-

zespo³u przeciwnika, a tak¿e przebiegu

towice 2001. AWF, s. 131-132.

gry („sytuacji na boisku”).

5. Chmura J.: Zmiany wybranych wskaŸni-

3. Przedstawione badania mia³y w pierw-

ków fizjologiczno-biochemicznych u pi³ka-

szym rzêdzie zweryfikowaæ mo¿liwoœci

rzy no¿nych podczas meczu. „Sport Wyczy-

nowy” 1998, nr 5-6, s. 34-40.

zastosowania w analizie gry metody

6. Chmura J.: Charakterystyka i koszt fizjo-

kinematycznej. Metoda spe³ni³a nasze

logiczny czynnoœci ruchowych pi³karza w

oczekiwania.

czasie gry. „Sport Wyczynowy” 1997, nr 5-

4. Przeprowadzone badania s¹ unikalne

6, s. 11-21.

7. Erdmann W. S.: Za³o¿enia badañ ruchu

i nie maj¹ odpowiednika w literaturze

zawodników w grach sportowych metod¹

przedmiotu, ani w Polsce, ani za gra-

optyczn¹. Raport 1987-06. Gdañsk 1987.

nic¹. Z tego wzglêdu pe³ne ich wyko-

AWF, Zak³ad Biomechaniki.

rzystanie bêdzie mo¿liwe po dokonaniu

8. Kuzora P., Erdmann W.: Program kom-

puterowy badania gier zespo³owych. Loko-

analizy porównawczej z parametrami

mocja ’98, Gdañsk 1998. AWF. Centrum

gry najlepszych zespo³ów, uzyskanymi

Badañ Lokomocji.

przy zastosowaniu tej samej metody.

9. Mleczko M.: Charakterystyka aktywnoœci

Chodzi o to, ¿eby polscy trenerzy wie-

ruchowej pi³karek no¿nych I ligi podczas

meczu mistrzowskiego. Praca realizowana

dzieli, jaka jest struktura aktywnoœci

w Katedrze Zespo³owych Gier Sportowych

ruchowej pi³karek i zespo³ów, wyzna-

pod kierownictwem prof. Jana Chmury.

czaj¹cych poziom wymagañ wspó³cze-

Wroc³aw 2006. AWF. Zak³ad Motoryczno-

snej gry w pi³kê no¿n¹. Program trenin-

œci Gracza.

gu naszych zawodniczek trzeba dopa-

10. Soares J. M. C., Rebelo A. N.: Biological

Sciences and the Future Football. XV

sowywaæ do tych wymagañ.

UEFT Symposium 1994.