Makroekonomia – Konwersatoria – Andrzej Małecki – 2010/2011

1

Handel zagraniczny

(wybrane elementy)

1. Powody podjęcia wymiany zagranicznej

Powody, dla których odbywa się wymiana dóbr i usług między różnymi krajami, czyli handel

zagraniczny, są bardzo zróżnicowane. Nie ma tu znaczenia, czy jest to handel między sąsiadującymi

krajami, czy handel w skali globalnej, natomiast istotne jest, czy jest to handel międzygałęziowy, czy wewnątrzgałęziowy.

Starszy historycznie handel międzygałęziowy oznacza wymianę produktów z różnych branż, np.

samochodów za kawę lub telewizorów za wyroby tekstylne. Z kolei szybko rosnący w okresie globa-

lizacji handel wewnątrzgałęziowy to wymiana dóbr i usług z tej samej branży, np. jednych modeli

aut za inne względnie za podzespoły (silniki, opony, itd.) niezbędne do ich produkcji. Najważniejsze

powody to:

a) powody naturalne, tzn. niemożność wytwarzania pewnych dóbr i usług w danym kraju –

zasoby surowców naturalnych występują w świecie bardzo nierównomiernie, a produkty rolne można

wytwarzać tylko w określonych strefach klimatycznych i z tego powodu ropę naftową oraz ryż trzeba

do Polski importować;

b) powody technologiczne, tzn. nieumiejętność wytwarzania pewnych dóbr w danym kraju –

najbardziej innowacyjne produkty produkuje się w krajach, gdzie te innowacje się pojawiły i stamtąd

eksportuje, a pozostałe kraje muszą je importować;

c) absolutne (lub: bezwzględne) różnice w kosztach produkcji, co wyjaśnia teoria kosztów

absolutnych Adama Smitha: w kraju A wytwarza się taniej dobro x, natomiast w kraju B – dobro y,

może więc między tymi krajami dojść do wymiany dóbr x na y;

d) komparatywne (lub: względne) różnice w kosztach produkcji, co wyjaśnia teoria kosztów komparatywnych Davida Ricardo: w kraju A taniej niż w kraju B wytwarza się i dobro x, i dobro y,

ale względnie taniej – dobro x, może więc między tymi krajami dojść do wymiany dóbr x na y

(szczegóły tej teorii podręcznik, W. Balicki, Makroekonomia, rozdział 9, pkt 9.1);

e) różnice w wyposażeniu w zasoby czynników produkcji w kraju A zasoby pracy są tańsze niż

w kraju B, bo jest ich więcej, a w przypadku kapitału jest odwrotnie, dlatego kraj A specjalizuje się

w produkcji i eksporcie dóbr pracochłonnych, a kraj B – kapitałochłonnych;

f) różne inne powody dotyczące handlu wewnątrzgałęziowego – np. skłonność nabywców do

różnorodności i rosnące korzyści skali (opłaca się specjalizacja w produkcji niektórych odmian danego dobra i import pozostałych) oraz fragmentaryzacja produkcji (handel półproduktami, które-go celem jest optymalne wykorzystanie korzyści lokalizacji poszczególnych etapów produkcji w tych

krajach, gdzie czynniki produkcji są najtańsze lub najbardziej produktywne).

Makroekonomia – Konwersatoria – Andrzej Małecki – 2010/2011

2

2. Kurs walutowy, kurs równowagi i realny kurs walutowy podręcznik (rozdział 9, pkt 9.3 i

9.4)

Kurs walutowy to cena, po której waluta jednego kraju wymieniana jest na walutę innego

kraju. (Na przykład kurs 4,50 PLN/EUR mówi, że aby kupić jedno euro musimy zapłacić 4,50 zł.)

3. Rodzaje polityki kursowej podręcznik (rozdział 9, pkt 9.5 i 9.7)

W największym uproszczeniu, wyróżnia się dwa skrajnie odmienne systemy kursu waluto-

wego (czyli zasad, którego określają poziom kursu walutowego danego kraju):

a) System kursu stałego (sztywnego), w którym kurs walutowy jest ustalany przez władze

państwowe (Min. Finansów lub bank centralny) danego kraju i utrzymywany na stałym poziomie.

Od czasu do czasu, w zależności od potrzeb, władze mogą zmienić poziom kursu:

– jeśli go podnoszą (np. z 4 jednostek waluty krajowej za 1 jednostkę waluty zagranicznej do 3

jednostek), jest to rewaluacja waluty,

– jeśli go obniżają (np. z 4 do 5 jednostek), jest to dewaluacja waluty danego kraju.

b) System kursu płynnego, w którym kurs walutowy kształtuje się wyłącznie na zasadach

rynkowych, tzn. że o jego poziomie decyduje relacja popytu na daną walutę i jej podaży na rynku

walutowym. W tym systemie:

– wzrost (wzmocnienie) kursu waluty danego kraju (np. z 4 jednostek waluty krajowej za 1

jednostkę waluty zagranicznej do 3 jednostek – z 4 zł za 1 euro do 3 zł za 1 euro) określane jest jako

aprecjacja waluty,

– spadek (osłabienie) kursu waluty (np. z 4 do 5 jednostek – z 4 zł za 1 euro do 5 zł za 1 euro)

określane jest jako deprecjacja tej waluty.

Zatem pary terminów „rewaluacja”/„aprecjacja” oraz „dewaluacja”/„deprecjacja” nie są synoni-

mami, gdyż odnoszą się do dwu różnych mechanizmów dokonywania zmian kursu walutowego.

Jednakże należy pamiętać, że kierunki zmian kursu w przypadku każdej z tych par są takie same:

rewaluacja i aprecjacja oznaczają, że kurs się wzmacnia (tzn. trzeba zapłacić mniej za walutę zagraniczną), natomiast dewaluacja i deprecjacja oznaczają, że kurs się osłabia (trzeba zapłacić

więcej za walutę zagraniczną).

Odmianą systemu kursu płynnego jest:

c) system kursu płynnego regulowanego, w którym kurs walutowy kształtuje się na zasadach

rynkowych, tzn. że o jego poziomie decyduje relacja popytu na daną walutę i jej podaży na rynku

walutowym, ale państwo (Min. Finansów lub bank centralny) może wpływać na poziom kursu

przez interwencje na rynku walutowym:

– gdy chce wzmocnić kurs własnej waluty, sprzedaje waluty obce na rynku walutowym,

– gdy chce osłabić kurs własnej waluty, skupuje waluty obce na rynku walutowym.

Kurs polskiego złotego jest płynny od 2000 r. , ale z zachowaną możliwością interwencji państwa na rynku walutowym.

Makroekonomia – Konwersatoria – Andrzej Małecki – 2010/2011

3

4. Podaż pieniądza i kurs realny jako automatyczne stabilizatory koniunktury podręcznik

5. Czynniki wpływające na wielkość eksportu i importu danego kraju

Na wielkość eksportu i importu danego kraju wpływa wiele czynników, ale dwa rodzaje tych

czynników uważa się za najważniejsze:

– stan koniunktury za granicą (export) lub w kraju (import) oraz

– poziom kursu walutowego i kierunki jego zmian.

a) Eksport (który wyraża popyt podmiotów zagranicznych na wytwarzane w danym kraju dobra

i usługi) rośnie, jeśli – przy innych warunkach niezmienionych:

– poprawia się koniunktura za granicą – zwłaszcza w krajach, które są głównymi partnerami

gospodarczymi (np. w przypadku Polski – gdy poprawia się koniunktura w Niemczech), bo rośnie

wówczas koniunkturalnie uwarunkowany popyt zagranicy na produkty wytwarzane w danym kraju;

– kurs waluty danego kraju jest niski i/lub ulega osłabieniu (drogą dewaluacji lub deprecjacji),

gdyż zwiększa to opłacalność eksportu dóbr i usług (por. tabela poniżej).

W przeciwnych przypadkach (pogorszenie koniunktury, wzmocnienie kursu) eksport maleje.

b) Import (który wyraża popyt krajowych podmiotów na dobra i usługi wytwarzane za granicą)

rośnie, jeśli – przy innych warunkach niezmienionych:

– poprawia się koniunktura w kraju, bo rośnie wówczas koniunkturalnie uwarunkowany popyt

podmiotów krajowych na produkty wytwarzane za granicą;

– kurs waluty danego kraju jest wysoki i/lub ulega wzmocnieniu (drogą rewaluacji lub

aprecjacji), bo zwiększa to opłacalność importu dóbr i usług (por. tabela poniżej).

W przeciwnych przypadkach (pogorszenie koniunktury, osłabienie kursu) import się zmniejsza.

W sprawie importu patrz: Import a popyt globalny podręcznik (rozdział 9, pkt 9.8).

Wpływ zmian kursu walutowego na wielkość eksportu i importu

Eksport

Import

Kurs PLN/EUR

[przykład: jacht, 50 000 EUR]

[przykład: laptop, 250 EUR]

Kurs początkowy:

Utarg eksportera w PLN:

Koszt importera w PLN:

4,00 PLN/EUR

50 000 x 4,00 = 200 000

250 x 4,00 = 1000

Osłabienie kursu PLN:

Utarg eksportera w PLN:

Koszt importera w PLN:

4,00 → 5,00 PLN/EUR

50 000 x 5,00 = 250 000

250 x 5,00 = 1250

(dewaluacja lub deprecjacja)

Skutki osłabienia kursu

Eksporterzy zyskują →

Importerzy tracą →

(przy założeniu ceteris paribus)

zwiększają Exp → Exp rośnie

ograniczają Imp → Imp maleje

Wzmocnienie kursu PLN:

Utarg eksportera w PLN:

Koszt importera w PLN:

4,00 → 3,00 PLN/EUR

50 000 x 3,00 = 150 000

250 x 3,00 = 750

(rewaluacja lub aprecjacja)

Skutki wzmocnienia kursu

Eksporterzy tracą →

Importerzy zyskują →

(przy założeniu ceteris paribus)

ograniczają Exp → Exp maleje

zwiększają Imp → Imp rośnie

Uwaga: faktyczne zmiany kursów, zwłaszcza w syst. kursów płynnych, nie są tak duże, jak to przyjęto w tabeli.

Makroekonomia – Konwersatoria – Andrzej Małecki – 2010/2011

4

6. Formuła punktu równowagi po wprowadzeniu handlu zagranicznego podręcznik, (rozdział

9, pkt 9.1)

W gospodarce trójsektorowej pojawiają się nowe składniki popytu globalnego:

– eksport ( E), będący wyrazem popytu zagranicznego na wytwarzane w danym kraju dobra

i usługi oraz

– import ( Im), czyli popyt krajowych podmiotów na dobra i usługi wytwarzane za granicą. Ten

składnik popytu zawsze występuje ze znakiem „–” , bo oznacza pomniejszenie popytu na dobra

i usługi wytwarzane w danym kraju.

Równanie popytu globalnego ma w tej sytuacji postać:

AD = C + I + G + E – Im.

Pojawia się też nowy parametr (obok wcześniej poznanych: MPC oraz t): krańcowa skłonność do

zakupu importowanych dóbr konsumpcyjnych ( MPIm) lub krócej (choć niedokładnie): krańcowa

skłonność do importu:

∆ Im

MPIm =

Y

∆

MPIm informuje, jaka część dodatkowej jednostki dochodu przeznaczona zostanie na zakup

towarów importowanych. Na przykład, jeśli MPIm = 0,2, oznacza to, że 20% dodatkowego dochodu

będzie przeznaczone na zakup dóbr importowanych.

Wprowadzenie parametru MPIm zmienia sposób obliczania konsumpcji indukowanej ( Cy) oraz

mnożnika ( M) (patrz równanie poniżej oraz podręcznik).

Równanie równowagi na rynku dóbr i usług w gospodarce trójsektorowej ma następującą

formę:

1

Ye = Y0 + ( Ca + Y0 x ( MPC – MPIm)(1 – t) + I + G + E – Y0) x 1−

( MPC − MP Im) 1

( − t)

Do wcześniej poznanych prawidłowości (np. „Jeśli t rośnie, itd.”) dochodzą dwie nowe:

Jeśli MPIm rośnie, i ceteris paribus, to punkt równowagi na rynku dóbr i usług ( Ye) przesuwa się w dół – gdyż wzrost MPIm oznacza spadek popytu na krajowe dobra i usługi konsumpcyjne, czego

konsekwencją jest spadek produkcji tych dóbr i usług w kraju. (Oczywiście, jeśli MPIm maleje, to Ye

przesuwa się w górę.)

Jeśli eksport rośnie, i ceteris paribus, to punkt równowagi na rynku dóbr i usług ( Ye) przesuwa się w górę – bo eksport to wyraz zagranicznego popytu na krajowe dobra i usługi, a jego

zwiększenie prowadzi do wzrostu produkcji tych dóbr i usług w danym kraju. (Oczywiście, jeśli

eksport maleje, to Ye przesuwa się w dół.)