Pojęcia Judaizmu:

Judaismos – z greki życie na sposób żydowski, pojawia się u Pawła z Tarsu w liście do Galatów

Jahadut – z hebrajskiego, rzadko używane, to samo co wyżej

Jidiszkejt – to co wyżej

Na określenie własnej religii używali słowa Tora – określa elementy statyczne Określenia wyznwawców:

Iwrin  znaczy przekroczyć. CI co przekroczyli Tygrys, Eufrat.. sami o sobie tak nie mówią. Nazwanie przez ludy zamieszkujące Kanaan, Rozbójnicy

Bnej Izrael  Synowie Izraela, tak mówią sami na siebie, końcówka El – imię boga

Synowie Abrahama, Jakuba. Definiowane przez syna ojca klanu

Jehudim  hebrajskie żydzi. Są to jednostki mieszkające na terenie Judy, pokolenie Judy.

Uogólnienie tego za niewoli babilońskiej

Zaginione 9 pokoleń

ŚWIĘTE TEKSTY

Biblia hebrajska (Kitwej Ha-kodesz) = Tanach. Dzieli się na 3 części ostateczny podział w okresie pobibijnym w II w n.e.

1. T

ora – Pięcioksiąg Mojżeszowy

a. Rodzaju – opis stworzenia do śmierci patriarchy Józefa

b. Wyjścia – żydzi w Egipcie, Mojżesz, wyjście, Synaj

c. Kapłańska – przepisy i zasady ofiar w Świątyni, regulacja życia społ.

d. Liczb – wędrówka izraelitów do ziemi obiecanej

e. Powtórzonego prawa – powtarza zdarzenia i prawa zawarte w poprzednich –

śmierć Mojżesza

Teksty pochodzą z różnych okresów

Głównym bohaterem Mojżesz dlatego jemu przypisywane było autorstwo, dziś już

nie – wynik pseudoepigrafi w IV-II wieku p.n.e.

2. N

ewiim – Prorocy (6-13), podzielone na dwa działy

a. N

ewiim riszonin (prorocy pierwsi) – m.in. Jozuego, Sędziów, Samuela,

Obejmuje wydarzenia jakie nastały po śmierci Mojżesza, osiedlenie w Kanaan,

okres sędziów, dzieje królestwa, aż do upadku

b. N

ewiim acharonin (prorocy ostatni) – m.in. Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela

mowy 12 proroków. Nakreślone wizje prorockie dot. Losów Izraela

 Powstawały w nurcie zwanym profetyzmem. Służył utrwalaniu i szerzeniu

jachwizmu.

 Autorami Prorocy VIII – III w. p.n.e.

 Historia Izraela historią zbawienia bo dzieje ukazane nie z perspektywy

historycznej a zbawczej ekonomii Boga

3. K

etuwim – Pisma (14-24)

a. Pisma dydaktyczne o charakterze religijnym, poetyckim – m.in. Psalmy, Hiob

b. Podzbiór Chamesz megillot (5 zwojów) –m.in. Pieśń nad pieśniami, Rut,

Treny, Kohelet, Ester

c. Księgi Daniela, Ezdrasza i Nehemiasza oraz Księga Kronik – ukazują dzieje

od stworzenia do powrotu z niewoli

 Prorocy pierwsi i kroniki  Wyraźne ślady redaktorów, chcących

zsynchronizować dzieło z ideologią Księgi powtórzonego prawa – tworzą

dzieło deuteronomistyczne. Ostateczna redakcja w czasie wygnania (VI w.

p.n.e.). Celem redakcji ukazanie dziejów Izraela z perspektywy mieszkańców

Judy. Dzieło kronikarskie związane ze środowiskiem kapłańskim i powstało

pod koniec IV lub na początku III w. p.n.e.

Liczba Ksiąg we wczesnym Judaizmie to 39 od II w n.e. normatywny

Językiem ksiąg hebrajski z fragm. po aramejsku

Od XVIII badane Liczne zjawiska literackie świadczące o niespójności 5 księgu



Herman Gunkel  XX w. biblista.



Do studiów nad Torą metoda gatunków literackich –

polega na poszukiwaniu dla poszczególnych jednostek literackich kontekstu

środowiskowego: społ. Psychologicznego i historycznego. Dopiero wtedy można określić strukturę, cel i sens danej jednostki. Należy pracować na szerokim materiale źródłowym wykraczającym poza lit. Izraela.



Zwrócił uwagę na etap ustnego przekazu. Pozwoliło to

zaproponować hipotezę o obecności rożnych warstw – cykli tradycji w Torze  nawet późno spisany tekst może być nośnikiem starych tradycji do takich zaliczano księgi Wyjścia, Kapłańska i Liczb.



U podstaw jednostek łączonych w cykle znajduje się

jedna wielka epopeja narodowa ustnie skompilowana w formie poetyckiej towarzysząca odnawianiu przymierza w przed monarchicznym Izraelu (do XI w. p.n.e.)

Proces:



Pierwsze przedstawienie historii Izraela ok. 690 r. p.n.e.

w Jerozolimie pod wpływem proroka Izajasza – odpowiedz na upadek Królestwa

Północnego (od 12 r. Rdz do Li)



Drugie datowane na ok. 520 r. p. n.e. – łączone z

wygnaniem żydów do Babilonii



Odkrycia z krajów ościennych prowadzą do lepszego

poznania dziejów Izraela np. Epos o Gilgameszu (potop), odkrycia z Mari (podobieństwa imion do patriarchów)

Talmud



Wydarzenia z I w n.e. po zburzeniu świątyni,

doprowadziły do reorganizacji kultu religijnego żydów i powstania ideologii, która pozwoliła je odrodzić. Przyczynili się do tego uczeni żydowscy zwani mędrcami (chchamim) lub rabinami. Twórcy Talmudu i uzupełniającej ją Tosefty.



Słowo Talmud dwa znaczenia:

- nauka, nauczanie

- Tora ustna – objawiona nauka otrzymana od Boga



W Ścisłym znaczeniu nazwa własna dzieła rabinów-

amoraitów (aram. dyskutujący) tzw. Gemary (Aram. dopełnić) powstałej w niezależnie w dwóch ośrodkach Palestyna III – IV wiek, Babilonia III-V/VI wiek.



W szerszym znaczeniu oznacza Misznę i Gemare jako

jedno dzieło



Miszna dzieło rabinów-tannaitów (Aram. Powtarzający) – zbiór praw i zwyczajów społeczności żydowskiej zawartych w wypowiedziach nauczycieli lecz nie jest kodeksem.

 Opisuje funkcjonowanie teokratycznego państwa izraelitów ze wszystkimi

instytucjami publicznymi.

 Wcześniej zakaz spisywania

 Spisana w języku poznoherbajskim zwanym misznaickim.

 Rdzeń talmudycznej tradycji

 Zbierany i utrwalany przez 6 generacji tannaitów (20-200). Mieli poprzedników w okresie pre-tannaickim (od II w. p.n.e. do 20 r. n.e.). 200-220 okres przejściowy, obróbki redakcyjne. Dzieła dopełnili tzw. Półtannaici rabini Chiba i Bar Kapara uczniowie ostatniego redaktora Jehudy ha-Nasi.

 Najwcześniejszy tekst rabiniczny służący nauczaniu i najstarszy program nauczania rabinicznego

 Dzieli się na 6 części, sedarim=porządki, obejmują 63 traktaty = masechet, każda część z kilkunastu traktatów podzielonych na rozdziały = perek, podzielonych na lekcje zwane misznajot lub Halacho

 Sedery:

I - "Zeraim" (hebr. "nasiona") - wskazania dotyczące prac rolnych.

II - "Moed" (hebr. "termin", "wyznaczony czas", "święto") - prawa dotyczące obchodzenia świąt

III - "naszim" (hebr. "kobiety") - prawa dotyczące małżeństwa i rozwodu IV - "Nezikin" (hebr. "szkody") - kodeks prawa cywilnego i karnego, w czasach niepodległości Izraela.

V - "Kodaszim" (hebr. "świętości") - prawa zajmujące się ofiarami, ubojem rytualnym i porządkiem kultu świątynnego.

VI - "Tohorot" (hebr. "czystości", "oczyszczenia") - omawia różnego rodzaju rytualne nieczystości i obrzędy oczyszczające,

 Baraita (Aram. Pozostały, na zewnątrz), usystematyzowane przez uczniów Judy ha-Nasi w III wieku – wynik scalania w formie pisemnej dotychczasowej tradycji

ustnej, zbiór uzupełnień złożony z orzeczeń rabinów żyjących przed lub w czasie powstania Miszny, które się w niej nie znalazły

 Tosefta (Aram. Dodatek) – uzupełniający materiał, który nie znalazł się w Misznie, kolekcja starszych tradycji. Dzieli się na 6 częsci. Zawarte dodatki pomijają cztery traktaty Awot, Tamid, Middot, Kinin. Rabini Chijja i Hoszajahu ok. 220-230 r.

n.e.



Gemara – zbiór komentarzy i rozporządzeń powstały w wyniku refleksji nad Miszną, Gemara palestyńską  komentarz hagadycznym do 39 z 63 traktatów Mszny, opracowana w galilejskim dialekcie języka aramejskiego. 5 pokoleń amoraitów palestyńskich. Wraz z Miszną Talmud Palestyński.

Gemara babilońską  język aramejski wschodni, komentarz do 36,5 z 63 traktatów, jednak 4

razy obszerniejszy od palestyńskiej. 8 pokoleń amoraitów babilońskich. Wraz z Miszną Talmud Babiloński

Uwagę skupiali na harmonizacji przepisów poprzez drobiazgowe komentarze z

powoływaniem się gdy było to niezbędne na Baraite

Ostatecznej redakcji obu dzieł dokonali saboraici (Aram. Opinia, obajsnienie) pracujący w VI i VII wieku w Babilonii

Midrasz [hebr.], (hebr. dārāš ‘badać’, ‘dociekać’),

metoda interpretacji, komentowania tekstu bibl. za pomocą objaśnień, sentencji i przypowieści, wykorzystująca w tym celu tradycję ustną.

Dzielą się na:

 halachiczne (halacha) [hebr., ‘droga’, ‘prawo’, ‘sposób postępowania’], podające normy postępowania  Podstawą h. jest tzw. Prawo pisane, czyli części legislacyjne Pięcioksięgu ( Tora),

może przybierać formę pojedynczego twierdzenia, debaty między rabinami, a także listu czy zarządzenia; kodeksy h., z których najsłynniejszy to Szulchan aruch [‘nakryty stół’] Josef Karo

 hagadyczne (hagada) [hebr., ‘opowieść’, ‘przypowieść’, ‘bajka’],, zawierające dydaktyczne opowiadania i sentencje.  ta część ustnej tradycji interpretacji Tory, która nie jest halachą i nie niesie ze sobą treści ściśle prawnych, natomiast jest w niej zawarte przesłanie moralne

M. są dziełem rabinów i powstawały gł. między II a IV w., początkowo przekazywane ustnie, do XI w. spisane; korzystano z nich przy redagowaniu Talmudu.

Mianem M. określa się także zbiory komentarzy do Biblii hebrajskiej powstałe w wyniku zastosowania midraszowej metody egzegezy tekstu bibl