Rozdział 1 Przedmiot nauki o finansach publicznych.
1. Pojęcie nauki o finansach publicznych.
Istnieją trudności z definicją  finansów publicznych Do zdefiniowania finansów publicznych wielce
przydatne jest kryterium własności, wg którego działalność gospodarczą i społeczną dzielimy na prywat-
nÄ… i spoÅ‚ecznÄ… Þð sektor prywatny i sektor publiczny. Zastosowanie tego kryterium pozwala stwierdzić,
że przedmiotem nauki o finansach publicznych są zjawiska i procesy związane z powstawaniem i rozdy-
sponowaniem pieniężnych środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.
Wadą tej definicji jest sprowadzenie fin. publicznych do nauki o gospodarowaniu pieniężnymi środkami
publicznymi ( co jest typowe dla ekonomii klasycznej), a jej nowoczesne ujęcie wymaga , oprócz ze-
wnętrznej formy funduszy publicznych, wzięcia pod uwagę również jej treści ekonomicznej, społecznej,
politycznej itp.( nauka stara się określić związki przyczynowo  skutkowe między gromadzeniem pienię-
dzy a procesami gospodarowania, społecznymi i politycznymi )
Nauka o fin. pub. bada przyczyny i skutki tworzenia finansów publicznych, a to wymaga odpowiedzi na
pytania:
·ð Dlaczego wÅ‚adze zgÅ‚aszajÄ… popyt na pieniÄ…dz, co ksztaÅ‚tuje jego wielkość?
·ð W jaki sposób popyt na pieniÄ…dz może być zaspokojony?( podatki, pożyczki)
·ð Jakie skutki przynoszÄ… wydatki wÅ‚adz publicznych, kreowanie popytu na pieniÄ…dz?
·ð Jakie instrumenty tworzenia funduszy publicznych powinny być zastosowane?
·ð Jakie dziedziny i w jaki sposób powinny być finansowane z funduszy publicznych?
·ð Jakie powinny być relacje miedzy różnymi szczeblami wÅ‚adzy?
2. Kategoria potrzeb zbiorowych
Działalność gospodarcza człowieka ma na celu zaspokajanie potrzeb, co stanowi centralny element teorii
ekonomicznej (to jest motyw gospodarczej aktywności człowieka)
Potrzeba  pożądanie wartości użytkowych (dóbr i usług), wynikające z osiągniętego rozwoju gospo-
darczego i kulturalnego ludzkości.
- ma charakter nieograniczony (na nowym poziomie rozwoju, nowe potrzeby)
- są wywoływane przez postęp techniczny, organizacyjny, naukowy, kulturalny itp.
- wraz z rozwojem materialnego dobrobytu rośnie rola potrzeb wyższego rzędu.
Natomiast możliwoÅ›ci zaspokajania potrzeb sÄ… ograniczone Þð prawo ograniczonych możliwoÅ›ci zaspo-
kajani potrzeb ( które ma względny i ogólny charakter)
Zróżnicowanie stopnia zaspokajania potrzeb wynika z :
- zachowania poszczególnych jednostek ( ich kryteria wyboru)
- wpływu państwa, władz samorządowych.
Niektóre potrzeby muszą być zaspokajane zbiorowo ( odbiorcą jest społeczeństwo) np. obrona narodowa,
oświetlenie ulic, korzystanie z dróg publicznych itp. Istnienie potrzeb zbiorowych wynika z istnienia spo-
łeczeństwa oraz instytucji państwa. Wymaga to niestety funduszy , co powoduje sięgnięcie do dochodów
innych podmiotów, głównie gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, ewentualnie - z zagranicy. A to z
kolei ogranicza zaspokajanie potrzeb indywidualnych.
Wybór zakresu i rodzaju potrzeb indywidualnych, które są finansowane z funduszy pub. wynika z:
- istniejÄ…cego w danym kraju systemu ekonomicznego,
- realizowanej doktryny społecznej
- poziomu rozwoju ekonomicznego i cywilizacyjnego
Alokacja środków pieniężnych na potrzeby zbiorowe jest niepopularna, gdyż społeczeństwo odczuwa je
bardziej ex post niż ex ante tj. np. jeśli chodzi o obronę narodową zauważa sens nakładów na nią, gdy
bezpieczeństwo jest naruszone.
Niektórzy kwestionują podział potrzeb na indywidualne i zbiorowe, uważając że potrzebę trzeba trakto-
wać jako zjawisko przypisane tylko jednostce.
3. Dobro publiczne
Trudno przeprowadzić podział na dobra publiczne i prywatne. Część dóbr ma charakter wyłącznie pu-
bliczny np. powietrze, lasy, morza itp., inne mogą być i takie i takie ( np. energia).
1
Dobra publiczne (sensu stricto) to te, które z przyczyn swych cech fizycznych służą zbiorowości lokalnej,
lub całemu społeczeństwu (są dobrodziejstwem natury lub powstają dzięki działalności człowieka)
Kryteria określenia dóbr publicznych:
a) Kryterium użyteczności (społeczne)  dobra prywatne ograniczają się do jednej osoby (np. samo-
chód), a w dostępie do dóbr publicznych nie ma rywalizacji (np. transport publiczny)
b) Kryterium odpłatności(ekonomiczne)  dobra publiczne to te które finansuje budżet państwa, te
konsumowane zbiorowo.
Konsumpcja dóbr publicznych jest konsumpcją narzucona poszczególnym jednostkom, co stanowi
sprzeczność interesów ekon. jednostki i społeczeństwa. Np. bezdzietne małżeństwo płaci podatki, z któ-
rych część idzie na oświatę publiczną, czy zasiłki rodzinne.
4. Dobro społeczne.
Zakładamy, ze istnieją 3 rodzaje dóbr: publiczne, społeczne i prywatne.
Dobra społeczne  to takie dobra, które ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, ale na
skutek doktryny społecznej i prowadzonej polityki są dostępne dla każdego obywatela np. oświata,
ochrona zdrowia. Chodzi o to, że są one finansowane z funduszy publicznych, ale nie wyklucza to czę-
Å›ciowej odpÅ‚atnoÅ›ci Þð dobro spoÅ‚. - prywatne.
Dobra publiczne sensu largo  dobra pub. sensu stricto+ dobra społ.
Dostęp obywateli do dóbr publicznych jest więc nieograniczony, inaczej jest z dobrami społecznymi. Do-
bra społ. są tworzone dla obywateli, których normalnie ( na rynku komercyjnym) nie stać, by było na ich
zakup.
dochody doch.
indywidualne indyw.
użyteczność użyteczność
Krzywa użyteczności dobra publicznego Krzywa użyteczności dobra społ.
Neutralność użyteczności dóbr publicznych jest uproszczeniem, gdyż często poziom dochodów indywi-
dualnych wpływa na ich użyteczność np. nie każdego stać na samochód, aby korzystać z dróg publicz-
nych.
5. Finanse publiczne jako przedmiot zainteresowania różnych dyscyplin.
Finanse publiczne są głównie przedmiotem zainteresowania nauk ekonomicznych ( instrumenty finanso-
we typu podatki, dotacje, opłaty, pożyczki wpływają na całą gospodarkę narodową i mikropodmioty). Ale
funkcjonowanie fin. pub. jest możliwe dzięki istnieniu norm prawnych ( ustawy zasadniczej oraz ustaw o
ustroju budżetowym, ustaw podatkowych itd.). finanse pub. są instrumentem władzy, stąd muszą być
analizowane w kontekście funkcjonowania mechanizmu politycznego  nauki polityczne ( wpływ doktryn
politycznych na wielkość funduszy politycznych, z
ródła ich powstawania, kierunki wydatkowa-
nia).Procesy tworzenia i wykorzystywania funduszy pub. są także przedmiotem zainteresowania socjolo-
gii (zasiłki, renty itp.) W praktyce fiskalnej ważną rolę odgrywają także względy psychologiczne ( reak-
cje zbiorowe np. na wprowadzenia podatków).
Rozdział 3 Funkcje finansów publicznych.
Trzy rodzaje funkcji:
- alokacyjna,
- redystrybucyjna,
- stabilizacyjna.
2
Według niektórych podręczników (m.in. Samuelson, Nordhaus) są one określane jako trzy funkcje pań-
stwa:
- zapewnienia efektywności gospodarki wobec niesprawności rynkowego mechanizmu
alokacji zasobów,
- zapewnienie sprawiedliwości i równości wobec nierównych dochodów,
- zapewnienie stabilności gospodarki rynkowej wobec jej cyklicznego funkcjonowania.
Wypływa to z faktu, że finanse pub. są instrumentem państwa, oraz działalność państwa jest nastawiona
http://notatek.pl/opracowanie-ksiazki-finanse-publiczne-s-owsiaka?notatka
na rzecz obywateli i spoÅ‚eczeÅ„stwa (Þðgospodarka publiczna).
1. Funkcja alokacyjna.
Polega na tym, że finanse pub. są narzędziem alokacji zasobów w gospodarce rynkowej w związku z
dwojakiego rodzaju zadaniami stawianymi przez państwo:
- zadaniami publicznymi ( zaspokajanie potrzeb publicznych)
- zadaniami społecznymi ( zaspokajanie potrzeb społecznych oraz tych, których z
ródłem jest nie-
sprawność mechanizmu rynkowego).
Realizacja tych zadań jest konieczna, gdyż mechanizm rynkowy nie zaspokaja potrzeb zbiorowych. Próba
urynkowienia ich jest bezskuteczna, ponieważ nie każdy korzysta z nich w jednakowym stopniu.
Trzy rodzaje niesprawności mechanizmu rynkowego:
- nadmierne zróżnicowanie dochodów poszczególnych jednostek.
- pełna swoboda wyboru obywatela, która może wyrządzić szkodę i obywatelowi i społeczeństwu (
państwo wymusza pewną część konsumpcji dostarczając nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie
dobra i usługi ważne dla rozwoju i egzystencji ( chodzi głównie o dobra społeczne)
- efekty uboczne działalności przedsiębiorstw ( zanieczyszczenie środowiska).
2. Funkcja redystrybucyjna.
Państwo bezpośrednio nie wytwarza dochodu, chociaż spełniając konstytucyjne funkcje ponosi wydatki.
Wymusza to redystrybucję dochodów społecznych, która jest realizowana w formie pieniężnej i budzi
wiele kontrowersji.
Kryteria redystrybucji dochodów mają aspekty:
- makroekonomiczny: dotyczy zakresu redystrybucji PNB, ogólnej struktury dochodów i wydatków
realizowanych przez władze.
- makrospołeczny: polega na analizowaniu skutku działalności państwa dla różnych grup społecz-
nych.
- jednostkowy.
Podstawowym kryterium redystrybucji dochodów jest jej taki zakres i taka struktura, które pozwalają
funkcjonować gospodarce, a państwu wypełniać jego funkcje. Redystrybucja dokonywana jest przez
ogromną ilość operacji finansowych. Finansowanie procesów dóbr publicznych i społecznych jest możli-
we tylko przy określonym systemie wyrzeczeń jednostek, które pozbawiane są części dochodów na rzecz
ogółu, co powoduje pogorszenie ich sytuacji materialnej. Pojawia się tu problem sprawiedliwego rozło-
żenia finansowania ciężarów finansowania zadań publicznych i społecznych. Podstawowy dylemat zwią-
zany z redystrybucją sprowadza się do wyborów, czy nadać:
- priorytet efektywności gospodarowania (pobudzanie aktywności gospodarczej, co może niestety
prowadzić do nadmiernego zróżnicowania dochodów)
- priorytet sprawiedliwości ( równości, co z kolei hamuje aktywność gosp.)
Pojawia się tu także spór dlaczego ludzie bogatsi mają płacić większe podatki.
3. Funkcja stabilizacyjna.
Polega na częściowym stabilizowaniu działania funkcji alokacyjnej i redystrybucyjnej (łagodzeniu wahań
cyklu koniunkturalnego, czego mechanizm rynkowy nie jest w stanie zapewnić).
Musimy pamiętać, że:
- państwo prócz fin. pub może wykorzystać instrumenty polityki monetarnej.
- w latach 70, 80 polityka fiskalna w stabilizowaniu gospodarki okazała się nieskuteczna
- istnieje spór o zakres i kształt polityki fiskalnej.
Najczęściej do stabilizacji wykorzystuje się:
3