2011-10-06
Nauka o finansach publicznych
" przedmiotem nauki o finansach publicznych sÄ…
zjawiska oraz procesy zwiÄ…zane z powstawaniem i
rozdysponowywaniem pieniężnych środków
Finanse publiczne publicznych zapewniajÄ…cych funkcjonowanie sektora
publicznego.
" przedmiotem zainteresowania tej dyscypliny wiedzy w
jej nowoczesnym ujęciu jest nie tylko zewnętrzna
Dr Bożena Ryszawska-Grzeszczak
pieniężna forma funduszy publicznych, lecz także ich
treśd ekonomiczna, społeczna, polityczna itp.
" S. Owsiak, Finanse publiczne
1 2
Przyczyny i skutki gromadzenia środków publicznych
Przyczyny i skutki  cd.
" Nauka o finansach publicznych bada zatem zarówno
 jakie dziedziny życia społecznego i gospodarczego powinny byd
przyczyny, dla których tworzy się fundusze publiczne,
finansowane z funduszy publicznych, w jakich proporcjach itd.,
jak też różnorodne skutki, jakie wywołuje tworzenie
 jakie techniki wydatkowania funduszy publicznych powinny byd
funduszy publicznych.
za­stosowane, aby wyznaczone cele spoÅ‚eczne, ekonomiczne,
" Nauka o finansach publicznych musi szukad odpowiedzi
polityczne itp. były jak najlepiej zrealizowane,
m. in. na następujące podstawowe pytania:
 jakie powinny byd relacje między różnymi szczeblami władz
 dlaczego władze publiczne zgłaszają popyt na pieniądz w
publicznych, aby ich działalnośd była należycie skoordynowana z
takiej a nie innej wysokości,
punktu widzenia realizacji celów społecznych i gospodarczych,
 jakie czynniki kształtują wielkośd tego popytu,
 jaki udział w gromadzeniu i wydatkowaniu środków publicznych
 w jaki sposób popyt na pieniądz może byd zaspokojony
powinny mied władze paostwowe, a jaki władze samorządowe, aby
(podatki, pożyczki) i jakie są granice ciężarów fiskalnych,
zapewnid bezpieczeostwo finansowe kraju, rozumiane jako zdolnośd
 jakie skutki dla gospodarki i społeczeostwa spowoduje
wÅ‚adz paostwo­wych (centralnych) do realizacji fundamentalnych
kreowanie popytu na pieniądz przez władze publiczne,
funkcji publicznych, oraz aby tworzyd finansowe warunki rozwoju
 jakie skutki dla społeczeostwa i gospodarki przynoszą samorządności,
wydatki dokonywane przez władze publiczne
3 4
Nowoczesna nauka o finansach publicznych Aspekt polityczny i społeczny finansów publicznych
" Finanse publiczne są instrumentem władzy, stąd też
" nie ogranicza siÄ™ do badania gospodarki funduszami
muszą byd analizowane w kontekście funkcjonowania
publicznymi, lecz wyjaśnia treśd ekonomiczną i
mechanizmu politycznego. Chodzi np. o badanie
społeczną funduszy publicznych, stara się uchwycid
wpływu różnych czynników politycznych (doktryn,
związki przyczynowo-skutkowe między
programów) na wielkośd funduszy publicznych, z
ródła
gromadzeniem pieniężnych środków publicznych a
ich powstawania i kierunki wydatkowania środków
procesami gospodarowania, procesami społecznymi i
publicznych.
procesami politycznymi.
" Procesy tworzenia funduszy publicznych (np. z
podatków) oraz ich wykorzystywanie (np. zasiłki, renty,
emerytury, bezpłatne świadczenia zdrowotne) mają
charakter nie tylko gospodarczy, lecz także społeczny.
5 6
1
2011-10-06
Trzy koncepcje filozoficzne finansów publicznych
Liberalizm Neo-liberalizm Kolektywizm
Strategic Public Finance by Stephen J. Bailey Publisher: Palgrave Macmillan 2003
Nie ma czegoś takiego jak Słaba rola społeczeństwa Znacząca rola społeczeństwa
Liberalizm (Libertarianizm) Neoliberalizm Kolektywizm
Ogólny wpływ
społeczeństwo
Regulowane prawa rynkowe Państwo przyznaje prawa
Klasyczna teorii liberalnej Nowoczesna liberalna teoria obywatelska
Prywatne przedsięwzięcia
Jednostki są głównie Obywatel jest najważniejszy
teoria
Gwarantowane prawa jednostki konsumentami
Państwo zastępuje ludzką
Cechy
Autonomia jednostki Prymat społeczeostwa
Jednostki są konsumentami a nie Państwo uzupełnia dobroczynność
charakterysty
nieregulowane rynki Prymat jednostki Odrzucenie rynku obywatelami działalność dobroczynną i
Wpływ na wolontariat
czne Tylko negatywne prawa regulowane rynki prawa Pełnia pozytywnych
Sektor publiczny zależy od
Paostwo laissez-faire (stróż negatywne i praw sektor Rozbudowane państwo
dobroczynności i aktywności Ograniczona aktywność
Pełne prawa pozytywne
nocny) ograniczone prawa Socjalizm
publiczny
obywateli państwa
DominujÄ…cy sektor publiczny
Kapitalizm pozytywne Paostwo służące
Ograniczona aktywność państwa Ograniczone prawa
Dobrobyt dla wszystkich
pozytywne
obywatelom Zapewnione tylko prawa
Paostwo wspierajÄ…ce
publiczne ubezpieczenia
negatywne Sektor prywatny i publiczny
Paostwo jest korupcyjne
Gospodarka mieszana Nieograniczone finanse
dostarcza usługi publiczne
Usługi publiczne dostarcza sektor
Podatki sÄ… konfiskata publiczne
prywatny Uwarunkowane państwo
dochodów Paostwo opiekuocze
Paostwo jest złem dobrobytu
Bardzo ograniczona rola państwa
Przekonania Hazard moralny/kultura Podatki na cele
koniecznym dobrobytu (głównie Publiczne i prywatne
bezpieczeństwo) ubezpieczenia
zależności społeczne
Podatki efektywne
Wpływ na
Wspieranie kapitału
Promowanie kapitału Prywatne ubezpieczenia Ograniczone finanse
Brak etycznych podstaw dla społecznego finanse
publiczne Wydatki publiczne zastępują
ludzkiego Finanse publiczne ograniczone
równości Równośd dochodów
publiczne wydatki prywatne
Publiczne wydatki jako
Wydatki prywatne zastępują
Równośd w zakresie
Prywatne prawo własności Własnośd prywatna to dodatek do prywatnych Podatki redystrybuują środki
wydatki publiczne
możliwości (równy start)
by wspierać równość
jest nienaruszalne kradzież Podatki od złych aktywności
Minimalne obciążenia podatkowe
Prawo własności a nie dobrych Podatki progresywne
Podatki regresywne
Podatki proporcjonalne DÅ‚ug publiczny dla
odzwierciedla cele
Ograniczony dług publiczny
zapewnienia dobrobytu
Dług publiczny dla ważnych
polityki
celów
7 8
Cechy charakterystyczne liberalizmu
Liberalizm (Libertalianizm)
" Najważniejszy jest indywidualizm rozumiany jako odmiennośd ludzi, a zarazem
" Liberalizm, ideologia polityczna oparta na
traktujący społeczeostwo jako zbiór jednostek (a nie byt zbiorowy).
koncepcji indywidualizmu, priorytetu " Najwyższą wartością jest zawsze jednostka ludzka i jej szczęście. Oznacza to, że
człowiek ma zawsze prawo decydowad o sobie i byd wolny.
interesów jednostkowych i własności
" Wobec tego jedyną granicą wolności jednostki jest wolnośd innych ludzi, stąd
równe prawo jednostek do wolności.
prywatnej.
" Podstawą wolności dla liberałów jest wolnośd dysponowania własnością, która
" Za jej prekursora uchodzi J. Locke, angielski
uważana jest za gwarancję wolności jednostek.
pisarz polityczny (1632-1704), a za klasyków:
" Liberałowie pragną ograniczenia roli paostwa, którego funkcje muszą się
sprowadzad do zapewnienia obywatelom porzÄ…dku i bezpieczeostwa.
J. Bentham, A. Smith, J.S. Mill, B. Constant i
" Paostwo liberalne nie powinno "wtrÄ…cad siÄ™" w sprawy swoich obywateli, a
podstawÄ… budowania praw powinny byd prawa naturalne
A. de Tocqueville.
" Ekonomicznie klasyczny liberalizm był za polityką lessez faire. Uważał, że ingerencja
" Ma szereg odcieni i nurtów, m.in. liberalizm paostwa w gospodarkę jest niepotrzebna a nawet bardzo szkodliwa, gdyż biedzie
najlepiej potrafi zaradzid szybko rozwijajÄ…ca siÄ™ gospodarka.
klasyczny, socjalny, neoliberalizm.
"
9 10
Liberalizm cd.
Liberalizm  cechy  cd.
" Nie ma zatem moralnych powodów do równości, nie ma czegoś takiego jak:
społeczeostwo, nie potrzebne jest nowoczesne paostwo opiekuocze, nie ma
" Paostwo powinno świadczyd usługi z zakresu ochrony "negatywnych potrzeby istnienia finansów publicznych (poza utrzymaniem aparatu
sprawiedliwości i porządku oraz pewnej ilości środków niezbędnych by ulżyd
praw", czyli powinno zajmowad się wymiarem sprawiedliwości i
nędzy).
związanymi z nim prawami, porządkiem, bezpieczeostwem wewnętrznym i
" Zamiast tego sektor prywatny powinien zapewnid jednostkom i ich gospodarstwom
zewnętrznym , utrzymywaniem policji, sądów, więzieo , resocjalizacją.
domowym korzystanie z usług, za które są skłonne i zdolne zapłacid.
Istnieje zatem tylko minimalna potrzeba istnienia finansów publicznych
" Finanse prywatne są więc dominującą formą finansowania, rezygnuje się niemal
" Dla liberałów nie ma czegoś takiego jak sprawiedliwośd społeczna: życiowe
całkowicie z konieczności istnienia finansów publicznych.
szanse danej osoby są po prostu wynikiem gry rynkowej. Ten wynik może
" Nawet jeśli, interwencja rządu ( finansowa) realizowana jest dobrych intencjach to
byd szczęśliwy dla jednych, a niepomyślny dla innych, ale to jest okej.
często przynosi skutek odwrotny do zamierzonego. Działania rządu hamują
" Nie ma w tym niesprawiedliwości. Na rynku i w życiu ujawniają się
indywidualną inicjatywę obywateli, niszczą skłonnośd do działao charytatywnych w
wrodzone zdolności do zarabiania przez jednostki obdarzone sprytem,
zamian za to tworzą "kulturę zależności". Jednostki, ich rodziny i całe społeczności
inicjatywą i zdolnością do ciężkiej pracy. stają się niepotrzebnie zależne od wsparcia ze strony paostwa i w efekcie tracą
zdolnośd do samodzielnego utrzymania odpowiedniego standardu życia.
" Dobroczynnośd i działalności charytatywna (zamiast działao paostwa)
" Zależnośd od paostwa stwarza sytuację "moralnego hazardu", w którym ludzie
powinny byd rozwijane by pomóc tym, którzy z różnych względów brakuje
zmieniajÄ… swoje zachowanie w wyniku poczucia bezpieczeostwa, a ich zachowanie
wrodzonych zdolności do samodzielnego życia.
staje się mniej ostrożne i nie są w stanie ponosid odpowiedzialności w sytuacjach
trudnych czy ryzykownych.
11 12
2
2011-10-06
Neoliberalizm
"polityka swobody działania".
" Podobnie jak liberałowie , Neoliberałowie podkreślają indywidualną
odpowiedzialnośd jednostki.
" Indywidualna odpowiedzialnośd stwarza " Jednak uważają, że efekty gry rynku mogą byd niesprawiedliwe,
ponieważ nie każdy ma takie same możliwości zarabiania na
mniejsze zapotrzebowanie na działania
utrzymanie i wykazywania się sprytem, inicjatywą i możliwośd
wykonywania ciężkiej pracy.
paostwa, zachęca do rozwoju sektor usług
" Dlatego paostwo powinno zapewnid każdemu ma taką samą
szansę na uzyskanie odpowiedniego poziomu życia.
prywatnych i tak stopniowo zmniejsza
potrzebÄ™ interwencji paostwa i istnienia
" Tak więc niektóre "ograniczone prawa pozytywne" powinny byd
zapewnione przez paostwo w celu wsparcia "równości szans"
finansów publicznych wzmacniając obszar
(edukację by wyrównad szanse ludzi na rynku pracy, służbę zdrowia,
samopomocy, samodzielności i samorozwoju by utrzymad ich zdolnośd do pracy, dostęp do rynku pracy wolne
od społecznej, rasowej, płciowej dyskryminacji, oraz systemu
poprzez prywatne finansowanie.
zabezpieczenia społecznego)
13 14
Co człowiek może zrobid dla paostwa, a nie na to, co
Neoliberalizm  cd.
paostwo może zrobid dla człowieka.
" Prawa jednostki do uzyskania pomocy paostwa sÄ…
" Neoliberalna koncepcja społeczeostwa, nadal
jednocześnie związane z odpowiedzialnością za siebie i
zaspokajanie swoich potrzeb.
kładzie nacisk na prymat jednostki.
" Rolą paostwa jest umożliwienie osobom i rodzinom
" Rządy mogą byd kompetentne i dobrze działad,
dbania o siebie, a nie bycie pierwszÄ… pomocÄ… w
trudnych sytuacjach. ale istnieje przekonanie, że trzeba unikad zbyt
" Paostwo wspiera ludzi w inwestowaniu w siebie, dalekich interwencji sektora paostwowego.
tworząc ich "kapitał ludzki" w ten sposób zapewnia
" IstniejÄ… granice interwencji rzÄ…du.
równości szans.
" Równośd nie zawsze będzie jednak osiągnięta. Mimo, " Finanse publicznych powinny byd
że nie ma dyskryminacji, to ludzie mają różne
uzupełnieniem finansowania sektora
umiejętności, talent i efekty ich pracy różnią się i różnią
prywatnego, a nie je zastÄ…pid.
siÄ™ ich dochody.
15 16
Kolektywizm
Kolektywizm - Paostwo opiekuocze
" Kolektywistyczna filozofia nie akceptuje koncepcji
autonomicznej jednostki.
" Zgodnie z kolektywizmem, prawa własności zastępuje się prawami
" Każdy jest częścią "wspólnoty" i nie może
"własności społecznej" i tworzy się kapitał społeczny (a nie
prywatny).
funkcjonowad bez niej.
" Prywatny zysk nie może byd realizowany kosztem dobrobytu
" Wzajemna zależnośd wymaga zbiorowego, a nie
wspólnego.
indywidualnego sposobu zaspokojenia "potrzeb
" Dlatego też paostwo obejmuje swoim wpływem wszystko, staje się
społecznych".
odpowiedzialne za dostarczanie różnych dóbr i usług . Może to robid
dzięki pobieraniu wysokich podatków . Staje się paostwem
" Ludzie mają pełne (a nie ograniczone) pozytywne
opiekuoczym. Tylko tą drogą można osiągnąd "sprawiedliwośd
prawa obywatelskie, nie tylko negatywne prawa
społeczną"
konsumentów.
" Poziom życia ludzi jest gwarantowany przez paostwo, ponieważ
" Tylko życzliwe i wszechwiedzące paostwo może
wolny rynek nie może zapewnid równego standardu życia dla
wszystkich grup społecznych.
przyczynid się do zaspokojenia tak rozległych praw
społecznych i ekonomicznych
17 18
3
2011-10-06
Kolektywizm  cd.
" W kolektywistycznej filozofii politycznej, rola finansów
publicznych jest nieograniczona, musi ono w pełni
finansowad usługi publiczne w zależności od potrzeb.
" Planowanie rozwoju przez paostwo jest postrzegane jako
bardziej skuteczne niż swobodne działanie rynku by
osiągad wzrost gospodarczy i dobrobyt społeczny.
" społeczny(a nie tylko ekonomiczny) dobrobyt jest modus
operandi finansów publicznych i będzie najlepiej osiągnięty
poprzez skierowanie wydatków i usług publicznych do
słabszych grup o niskich dochodach w celu eliminacji
nierówności .
" Finanse publiczne całkowicie zastępują finanse prywatne.
19
4