PRUTHENIA

Tom VI

Olsztyn 2011

Pruthenia

Tom VI

Pismo poświęcone

Prusom i ludom bałtyjskim

Rada Naukowa:

Wiesław Długokęcki, Kazimierz Grążawski,

Sławomir Jóźwiak, Jacek Kowalewski, Wojciech Nowakowski,

Norbert Ostrowski, Leszek P. Słupecki

Redagują:

Grzegorz Białuński (redaktor), Mirosław J. Hoffmann,

Jerzy M. Łapo, Marek M. Pacholec, Bogdan Radzicki (zastępca redaktora),

Ryszard Sajkowski, Joachim Stephan, Seweryn Szczepański (sekretarz)

Tłumaczenia streszczeń i spisu treści:

Joachim Stephan (j. niemiecki), Marta Kamińska,

Seweryn Szczepański (j. angielski), Seweryn Szczepański (z j. rosyjskiego)

Opracowanie graficzne, skład i projekt okładki:

Marek M. Pacholec

Wydano dzięki wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Edycja wspólna

Towarzystwa Naukowego „Pruthenia”

oraz

Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie,

ISSN: 1897-0915

Olsztyn 2011

Pruthenia

Band VI

Zeitschrift für Geschichte und Kultur

der Pruβen und der baltischen Völker

Wissenschaftlicher Beirat:

Wiesław Długokęcki, Kazimierz Grążawski,

Sławomir Jóźwiak, Jacek Kowalewski, Wojciech Nowakowski,

Norbert Ostrowski, Leszek P. Słupecki

Redigiert von:

Grzegorz Białuński (Redakteur), Mirosław J. Hoffmann,

Jerzy M. Łapo, Marek M. Pacholec, Bogdan Radzicki (stellvertretender Redakteur),

Ryszard Sajkowski, Joachim Stephan, Seweryn Szczepański (Sekretär)

Übersetzung der Zusammenfassungen und des Inhaltsverzeichnisses:

Deutsch – Joachim Stephan, von Englisch – Marta Kamińska,

Seweryn Szczepański, von Russisch – Seweryn Szczepański

Vorbereitung zum Druck und Umschlagentwurf:

Marek M. Pacholec

W

issenschaftlicher Verein „Pruthenia”

und

Wojciech-Kętrzyński-Forschungszentrum in Allenstein

ISSN: 1897-0915

Olsztyn 2011

Pruthenia

Volume VI

Journal of the history of Prussians

and the Baltic Nations

Scientific Council:

Wiesław Długokęcki, Kazimierz Grążawski,

Sławomir Jóźwiak, Jacek Kowalewski, Wojciech Nowakowski,

Norbert Ostrowski, Leszek P. Słupecki

Editors:

Grzegorz Białuński (editor in chief), Mirosław J. Hoffmann,

Jerzy M. Łapo, Marek M. Pacholec, Bogdan Radzicki (deputy editor),

Ryszard Sajkowski, Joachim Stephan, Seweryn Szczepański (secretary)

Translations:

Joachim Stephan (German), Marta Kamińska,

Seweryn Szczepański (English), Seweryn Szczepański (from Russian)

Scientific Association „Pruthenia”

&

The Wojciech Kętrzyński Research Center in Olsztyn

ISSN: 1897-0915

Olsztyn 2011

Pruthenia, 2011, t. VI, s. 339–344

„studia mythologica slavica”, 1998–2010

(Seweryn Szczepański)

Jednym z ciekawszych wydawnictw periodycznych, w którym podejmowane są bada-

nia nad mitologią Bałtów, jest rocznik „Studia Mythologica Slavica” (SMS). Ukazuje

się on od 1998 r., jako wynik współpracy Instytutu Etnologii Słoweńskiej przy Centrum

Badań Naukowych Słoweńskiej Akademii Nauk oraz Wydziału Językoznawstwa Uni-

wersytetu w Pizie. Od 1999 r. w pracach nad wydawaniem „Studiów” uczestniczy Wy-

dział Językoznawstwa Ludów Środkowej i Wschodniej Europy Uniwersytetu w Udine.

„Studia Mythologica Slavica” wydawany jest corocznie w listopadzie–grudniu. Jak do-

tychczas ukazało się jego 14 numerów

1

. Artykuły publikowane są w językach słowiań-

skich (przeważa tu język słoweński i rosyjski) oraz angielskim, niemieckim i włoskim.

Od 2004 r. redakcja „Studia Mythologica Slavica” drukuje również suplemen-

ty stanowiące oddzielne monografie. Dotychczas (do lipca 2011 r.) ukazały się trzy

prace: Tatyana Devyatkin

Mordvinian Mythology, Lubljana 2004, ss. 174; Haya Bar-

Itzhak,

Pioneers of Jewish Ethnography and Folkloristics in Eastern Europe, Lubljana

2010, ss. 231;

Mirila. Kulturni fenomen, Lubljana 2010, ss. 232 – praca zbiorowa (Andrej

Platerski, Katja Hrobat, Radomir Jurić, Mario Katić, Mario Šlaus, Benjamin Štular,

Mirjana Trošelj, Tomo Vinšćak). Ostatnio także praca zbiorowa, poruszająca tematykę

mitologii i osadnictwa związanego z miejscami kultowymi na wybranych przykładach

z obszaru dzisiejszej Chorwacji, Słowenii oraz Bośni i Hercegowiny:

Perkunovo koplje,

Lubljana 2011, ss. 200

2

.

Kolegium redakcyjne „Studia Mythologica Slavica” składa się z przedstawicie-

li różnych instytucji, zajmujących się badaniami nad kulturą duchową Słowian oraz

Bałtów. Do stałych współpracowników należą przedstawiciele: Uniwersytetu w Udi-

ne, Uniwersytetu Św.Św. Cyryla i Metodego w Skopje, Uniwersytetu w Trieście, Uni-

wersytetu w Pizie, Uniwersytetu w Hajfie, Instytutu Literatury Litewskiej i Folkloru

w Wilnie, Uniwersytetu w Lublanie, Serbskiej Akademii Nauk i Sztuk w Belgradzie,

Instytutu Archeologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie oraz Instytutu Słowiano-

znawstwa Rosyjskiej Akademii Nauk w Moskwie. Jako główny cel redaktorzy i bada-

cze skupiający się wokół „Studia Mythologica Slavica” postawili sobie rzucenie światła

na kulturę duchową ludów indoeuropejskich. Priorytet ten objawia się poprzez anali-

zowanie dawnych zwyczajów i wierzeń, prezentację mitycznych i religijnych tradycji

1

Najnowszy tom „Studia Mythologica Slavica”, t. XIV, 2011, ukazał się z dużym opóźnieniem – w dru-

giej połowie lutego 2012 r., niestety już po złożeniu niniejszego artykułu do druku.

2

Por. recenzja tejże pracy autorstwa S. Szczepańskiego w: Echa Przeszłości, 2012, t. XIII, (w druku).

Recenzje i omówienia

340

Słowian i Bałtów, ich spuścizny literackiej oraz tradycji oralnej. Dużą rolę w badaniach

odgrywają studia porównawcze. Publikacje zawarte w roczniku charakteryzuje inter-

dyscyplinarność podejmowanych przez autorów studiów, które obracają się w tematy-

ce związanej z dziedzinami takimi jak: etnologia, filologia, historia, archeologia, reli-

gioznawstwo, historia literatury, filozofia i fenomenologia religii.

Zgodnie z założeniami redaktorów czasopisma, znajdujemy w nim dużą ilość ar-

tykułów dotyczących mitologii i wierzeń Bałtów. Znaczna część artykułów porusza

się również w uniwersalnej tematyce, która w kontekście porównawczym wydaje się

niezwykle pomocna dla poznania wierzeń ludów nadbałtyckich.

Skupiając się na takich „uniwersalnych” studiach, dokonując chronologiczne-

go przeglądu wydanych tomów, na samym początku warto wymienić artykuł Leszka

Moszczyńskiego,

Dlaczego naukowe opisy prasłowiańskich wierzeń są tak różnorodne

(SMS, 1998, I, s. 35–44), w którym autor skupia się na metodologicznych problemach

interpretacji wierzeń prasłowiańskich przez przedstawicieli różnych dyscyplin nauko-

wych. Niemniej ważny w kontekście badań porównawczych wydaje się artykuł przed-

stawiciela nauki słoweńskiej Zmago Šmitka, który w artykule

Kresnik: An Attempt at

a Mythological Reconstruction (SMS, 1998, I, s. 93–118) porusza znany w wielu kultu-

rach indoeuropejskich mit walki bohatera ze smokiem i jej powiązań z kultami wege-

tatywnymi. Motyw ten wyraźny w wierzeniach irańskich ma swój odpowiednik także

w mitycznej walce bałtyjskiego Perkunasa ze żmijem / Welesem, który więzi życiodaj-

ne wody. Podobnej tematyki dotyka artykuł Suzany Marjanić,

Dragon and Hero or

How to Kill a Dragon – on the Example of the Legends of Meðimurje about the Graban-

cijaš and the Dragon (SMS, 2010, XIII, s. 127–150). O powiązaniach konia z bałtosło-

wiańskim bogiem burzy i wykorzystywaniem go w rytuałach związanych z solstycjami

i ekwinokcjami mówi artykuł Moniki Kropej,

The Horse as a Cosmological Creature

in the Slovene Mythopoethic Herritage (SMS, 1998, I, s. 153–167). Tematykę obrzędów

związanych z letnim przesileniem w ujęciu mitologii Słoweńców kontynuuje arty-

kuł Heleny Ložar-Podlogar,

Kres. Die Sonnwendbräuche der Slowenen (SMS, 1998, I,

s. 225–242). Natomiast tematykę powszechnej wśród ludów indoeuropejskich, w tym

także Bałtów, ofiary z konia omawia artykuł Romana Zaroffa,

Aśvamedha – A Vedic

horse sacrifice (SMS, 2005, VIII, s. 75–86).

Godne uwagi są artykuły poświęcone kultowi przyrody. Problematykę kultu

drzew, a konkretnie leszczyny, wśród ludów słowiańskich omawia Tatjana Agapkina,

Мифология деревьев в традиционной культуре Славян: лещина (Coryllus Avelana)

(SMS, 1998, I, s. 183–194). Problematykę symboliki źródeł, jako „wody żywej”, na ob-

szarze Bułgarii porusza artykuł Nikolaia Koleva,

Zu einigen Legenden und Überliefe-

rungen von Wasserquellen in Bulgarien (SMS, 1998, I, s. 195–204). Niejako dopełnie-

niem tych rozważań są kolejne artykuły, w tym przypadku dotyczące folkloru obecnej

Białorusi. O kultowej roli kamieni, częściowo zlokalizowanych na obszarze zamiesz-

kałym przez plemiona Bałtów, mówi artykuł

Культавыя камяні Беларусі autorstwa

Ernsta Ljaukou, Aleksandra Karabanau, Ljudmily Dučyc, Valerija Vinkurau i Edwarda

Recenzje i omówienia

341

Zaikouskiego (SMS, 2000, III, s. 43–56). W powiązaniu z kamieniami oraz źródłami

występuje kult drzew – szczególnie dębu, sosny i lipy, o czym mówi w kontekście Bia-

łorusi, artykuł Ljudmily Dučyc,

Культавыя дрэвы ў Беларусі (SMS, 2000, III, s. 57–

62). O roli sanktuariów, a ściślej pogańskich kapłanów u Słowian zachodnich, mówi

artykuł Svena Wicherta,

Die politische Rolle der heidnischen Priester bei den Westslaven

(SMS, 2010, XIII, s. 33–42). Przedstawione przez autora przykłady dotyczące wróżb

– domeny kapłanów i wpływu ich na politykę oraz społeczeństwo danego plemienia

stanowią ciekawy materiał porównawczy do niemalże analogicznych działań kapłanów

pruskich.

Również w kontekście porównawczym, do rozpowszechnionej wśród Bałtów

wiary w duszki domowe (lit.

Kaukai), godny uwagi jest artykuł Pietro U. Dini, Nota

su sl. *ubog- „demone domestico” e it. povero „defunto” (SMS, 1998, I, s. 259–262).

Problematykę pozycji naczelnych bóstw indoeuropejskich w strukturach czasu,

przestrzeni oraz kosmicznego i społecznego porządku u pogan rozpatruje w swoich pra-

cach Emily Lyle. W „Studiach” ukazały się jak dotąd trzy artykuły tejże autorki,

A Struc-

ture for the Gods. The Indo-European Pantheon Reconsidered (SMS, 2006, IX, s. 163–168);

Time and the Indo-European Gods in the Slavic Context (SMS, 2008, XI, s. 115–126);

Indo-European Time and the Perun-Veles Combat (SMS, 2009, XII, s. 147–152).

Spośród artykułów dotyczących bezpośrednio tematyki związanej z Bałtami,

w roczniku „Studia Mythologica Slavica” ukazało się 14 artykułów. Rainer Eckert w ar-

tykule

Eine Slawische und Baltische Erdgottheit (SMS, 1999, II, s. 207–218), opierając się

na źródłach etnograficznych, analizuje podobieństwa pomiędzy słowiańskimi i bałtyj-

skimi elementami wiary w płodną siłę ziemi. Zachowane pieśni słowiańskie i litewskie,

przytaczane przez autora, zawierają szereg informacji na temat dawnych bóstw ziemi

i płodności. W folklorze słowiańskim bóstwo ziemi identyfikowane jest z

Мокошь,

w okresie chrześcijańskim jej kompetencje przejęła Bogurodzica. U Litwinów odpo-

wiedniczką

Мокошь jest Žemýna, zaliczana przez Mariję Gimbutas do jednych z głów-

nych bóstw postmatriarchalnych. Obie boginie występują w opozycji do boga burzy,

pozostając jednak w związku z nim jako partnerki.

Nijolė Laurinkienė w artykule

Transformations of the Lithuanian God Perkunas

(SMS, 2000, III, s. 149–158) zastanawia się nad adaptacją dawnych bóstw uranicz-

nych w rzeczywistości chrześcijańskiej. Autorka opierając się na licznych przekazach

etnograficznych w postaci dajn oraz apokryficznych przypowieści, rozpatruje pozycję

litewskiego Perkunasa i elementy jego kultu, zachowane w wierzeniach ludowych. Za-

uważa, że szereg jego kompetencji przejął prorok Eliasz oraz św. Jerzy, którzy występują

w powiązaniu z burzą i deszczem, karząc złych ludzi, zwalczając demony oraz chro-

niąc prawych.

Artykuł poświęcony badaniom nad religią dawnych Prusów prowadzonym przez

Jana Sandeckiego Maleckiego, wyszedł spod pióra włoskiego badacza Lorenzo Pom-

peo. W artykule

Etnografia umanistica ne L’episstola sulla religione ed i sacrifici degli

antichi Prussiani di Jan Sandecki Malecki (SMS, 2000, III, s. 63–74) autor przedsta-

Recenzje i omówienia

342

wia biografię i dorobek naczelnego pastora z Ełku, Jana Maleckiego oraz innych au-

torów opisujących zwyczaje i obrzędy Bałtów. Główną uwagę Pompeo skupia jednak

na wydanym w 1551 r. w Królewcu dziele Maleckiego

Epistula de sacrificiis et idolatria

veterum Borussorum. Autor publikuje i omawia wybrane fragmenty Listu, dotyczące

zwyczajów dożynkowych panujących w XVI w. wśród ludności zamieszkującej obszar

dzisiejszej Litwy, Łotwy oraz Białorusi i Ukrainy. Pokazuje także powiązania pomię-

dzy św. Jerzym, a wegetatywnym bóstwem Pergrubiusem. Omówione zostały także

zwyczaje pogrzebowe, panujące zarówno wśród Bałtów jak i Słowian, które zawarte

są w dziele Maleckiego. Artykuł pisany w języku włoskim zaopatrzony jest w obszerne

streszczenie w języku słoweńskim.

Problematykę językoznawczą porusza artykuł Mariji Zvjalowej,

Отражение

некоторых особенностей построения заговорной картины мира в структурой

организации текста (на материале литовских заговоров) (SMS, 2000, III, s. 173–

186). Autorka w swoim artykule analizuje wyobrażenia dotyczące świata w litewskiej

magii słowa. Porównuje z zaklęciami litewskimi również zaklęcia słowiańskie, stawia-

jąc przy tym tezę, że w tradycji litewskiej zachowało się więcej elementów przedchrze-

ścijańskich, niż ma to miejsce w przypadku ludów słowiańskich.

Rainer Eckert w artykule

Zur Verehrung des Herdfeuers bei den Balten und zu

einer Litauischen Feuergottheit (SMS, 2001, IV, s. 253–264) rozpatruje tradycję kultu

i utrzymywania świętego ognia (szczególnie w domu), zachowaną do czasów nowo-

żytnych u Litwinów i Łotyszy. Autor poświęca także dużo uwagi deifikowanej per-

sonifikacji ognia, zwanej przez Litwinów Gabija. Ustalenia swoje opiera na źródłach

pisanych oraz dajnach litewskich przytaczanych w tekście.

Nijolė Laurinkienė w swoim polemicznym artykule

Eine Religionswissenschaftli-

che Studie über den Schlangenkult der Balten (SMS, 2001, IV, s. 265–268) poświęca uwa-

gę pracy Yvonne Luven,

Der Kult der Hausschlange: eine Studie zur Religionsgeschich-

te der Letten und Litauer, Quellen und Studien zur baltischen Geschichte, Bd. XVII,

Köln–Weimar–Wien 2000.

Artykuł dwojga autorów Bernda Gliwy i Daivy Šeškauskaite,

Die litauischen

mythischen Wesen Laime und Laume und die frühe Ontogenese des Menschen (SMS,

2003, VI, s. 267–286) obraca się w problematyce prokreacji, macierzyństwa i narodzin,

zawartych w litewskich podaniach, legendach oraz wyrażanych w szeregu obyczajów

ludowych. Mityczne stworzenia związane z wczesną ontogenezą występujące jako

La-

ime – „szczęście” i Laume – „wróżka”, były często ze sobą mieszane. Autorzy starają się

w swojej pracy usystematyzować ich genezę i kompetencję, a także wskazują, że pojęcie

Laime odnosi się do zwyczaju tworzenia lalek jako substytutu nowonarodzonego lub

ochrzczonego dziecka. Ponadto słowo to jest mocno związane z wiarą wstąpienia du-

szy w ciało noworodka. Gliwa i Šeškauskaite udowadniają także związki

Laime z wiarą

w reinkarnację.

Nijolė Laurinkienė w swojej pracy

Das Thema der Kosmogonie in litauischen Folk-

lorenarrativen (SMS, 2003, VI, s. 249–266) zastanawia się nad problematyką stworze-

Recenzje i omówienia

343

nia świata, kosmosu oraz człowieka, w oparciu o ludowe przekazy. Autorka zauważa

bardzo dużo elementów przedchrześcijańskich zachowanych w kulturze ludowej Li-

twinów, które zostały zaadaptowane przez lokalną tradycję chrześcijańską.

Oleg F. Žolobov w artykule

Об одном балто-славянском архаизме: ‘3

x

9’ (SMS,

2002, VII, s. 155–171), porusza kwestię genezy rachuby czasu opartej na systemie

księżycowym w językach wschodniosłowiańskich oraz w języku łotewskim. Autor

udowadnia, że system rachuby czasu występujący u Słowian i Bałtów wywodzi się

ze wspólnoty praindoeuropejskiej. W starożytnym systemie rachuby czasu znajdujemy

28-dniowy miesiąc podzielony na cztery 7-dniowe tygodnie, który bazuje na fazach

księżycowych. Inna ewentualność rachuby czasu, zauważona przez autora, opiera się na

27-dniowym miesiącu, podzielonym na trzy 9-dniowe tygodnie, co współgra zarówno

z fazami księżyca, jak i fazami zodiakalnymi. Autor udowadnia, że dziewiątka jako

zwielokrotnienie trójki w rachubie czasu, wiąże się z pojęciem cyfry perfekcyjnej – ak-

centowane w tytule ‘3

x

9’.

W artykule Bernda Gliwy,

Einige litauische Ortssagen, bodenlose Gewässer und

Frau Holle (KHM 24, ATU 480) (SMS, 2005, VIII, s. 187–223) podjęta została kwestia

litewskich legend o zwierzętach żyjących w jeziorach i bagnach, a także zatapianych

w nich przedmiotach. Autor, korzystając z przekazów mitologicznych oraz tradycji,

wykazuje związek przekraczania bariery wodnej z przemieszczaniem się do „innego”

świata.

Nikolai Mikhailov w artykule

Slovanski teonim Henillo/Honidlo in baltski Goni-

glis Dziewos (SMS, 2006,IX, s. 323–326) rozpatruje słowiański teonim Henillo/Honi-

dlo, który wywodzi swe początki w bałtyjskim Goniglis Dziewos.

W krótkim szkicu autorstwa Bernda Gliwy,

Kurze Bemerkungen zum baltischen

und slawischen Modell der Seele (SMS, 2007, X, s. 261–264) znajdujemy analizę ety-

mologiczną litewskiego słowa

sveikata – „zdrowie” i jego powiązań ze slowem siela –

„dusza” oraz

sveikas – „zdrowy”. Autor udowadnia, że litewskie pojęcie duszy wiązało

się także z siłą fizyczną oraz potencjałem danej osoby.

Niewątpliwą wartość w rozwoju badań nad wierzeniami Prusów posiada arty-

kuł Rolandasa Kregždisa,

Прусс. Curche: этимология теонима, функции божества;

проблематика установления культовых соответствий на лочве обрядовой

традиции восточно-балтийских, славянских и других индоевропейских народов

(SMS, 2009, XII, s. 249–320). Autor, podsumowując dotychczasowy stan badań nad

religią Prusów, w szczególności skupia się na kwestii kultu i kompetencji bóstwa Cur-

che. Punktem wyjściowym dla analizy religioznawczej Kregždisa jest tekst traktatu

dzierzgońskiego z 1249 r. oraz interpretacje autorów nowożytnych, na podstawie któ-

rych wnioskuje o agrarnych kompetencjach Curche. Ważne miejsce w artykule pełni

także kwestia etymologii teonimu, której autor poszukuje w zachowanym w

Słowniku

Elbląskim pruskim słowie curvis – „byk”. Dokonując szerokiego przeglądu zwrotów

indoeuropejskich mogących mieć związek ze znanym ze źródeł teonimem

Curche,

Kregždis proponuje jego zrekonstruowane pochodzenie –

*Kurkas od zachodniobał-

Recenzje i omówienia

344

tyjskiego

*kurvas – „byk” i *karva – „krowa”, co implikuje według niego związek bó-

stwa z płodnością, kultami agrarnymi oraz światem chtonicznym. Tym samym autor

wskazuje na ideową dawność kultu

Curche, sięgającego korzeniami wspólnoty prain-

doeuropejskiej. Ponadto zauważa związek z fińskim określeniem demona –

kurko, kur-

ki. Według przytoczonych dowodów dawne kulty tego bóstwa pozostawiły na obsza-

rze wschodnio-bałtyckim (w artykule dotyczy to głównie Litwy) swój ślad, zarówno

w szeregu nazw, jak i w dorocznych obrzędach dożynkowych.

W tematyce obrzędów związanych z płodnością oraz ofiarnej funkcji zwierząt

w świecie Bałtów pozostawia nas artykuł Nijolė Laurinkienė

Das Opfern des Schweins

in der baltischen Tradition (SMS, 2009, XII, s. 343–352). Autorka skupia się na trady-

cji składania ofiar ze świń, co poświadczają źródła z XVII w., a która jest według niej

niczym innym, jak kontynuacją wcześniejszych – pogańskich rytuałów. W artykule

uwidocznione zostały związki żertwy i rytualnego spożywania wieprzowiny z kultami

agrarnymi ku czci Žemyny, która analogicznie do greckiej Ceres była bóstwem rodzą-

cej ziemi.

Nietrudno zauważyć, że twórcy rocznika „Studia Mythologica Slavica”, nie trzy-

mając się sztywno tytułu, mogącego sugerować, że artykuły w nim zawarte dotyczyć

będą jedynie świata wyobrażeń religijnych ludów słowiańskich, wnoszą także niemały

wkład w badania nad mitologią Bałtów. Wśród autorów rocznika znajdujemy przed-

stawicieli różnych ośrodków akademickich, którzy są specjalistami w tematyce ludów

południowo-wschodniego pobrzeża Bałtyku, w tym także Prusów. Godne uznania

są także działania wydawców rocznika, którzy udostępniają na stronie internetowej

(www.sms.zrc-sazu.si) archiwalne numery rocznika oraz abstrakty artykułów numeru

bieżącego.

Pruthenia, 2011, t. VI, Spis treści Inhaltsverzeichnis Contents

354

contents

I. studies and articles

Dariusz Andrzej

Sikorski,

Why do scholarly descriptions of early medieval

nations of “Barbaricum” differ so much?

7

Alicja Dobrosielska,

Bogdan Radzicki,

Between Cholinun and Rome. The remarks on the possibilities of

historic reconstruction of axiological horizon and the conditions of

deep cultural change in Prussia between 10

th

and 13

th

century

25

Владимир Иванович

Кулаков,

Curonian burial ceremonies in Kaup on the Sambia Peninsula

61

Elżbieta

Kowalczyk-Heyman,

In the matter of identification of hill fort nearby Gayle

81

Paweł Kawiński,

The organisation of pagan sacral area within the settlement

during the period before the conquest of Prussia by Teutonic

Knights. The example of Pomesania, Pogesania and Warmia

89

Seweryn Szczepański,

Sacralization of the borderlands on the Old Prussian Pomesania’s example 129

Robert Klimek,

Sacred lakes of Prussian

169

Dalia Kiseliūnaitė,

Karina Kukure,

Prussian cawx, Lithuanian kaukas, Kuronian kauks – the evolution

of the mythonym from the first mentions till nowadays ones

185

Miłosz Sosnowski,

Prussians and wolves, Prussians and bees – medieval

metaphorization of social system

203

Julia Możdżeń,

The religious sincretism of Old Prussian based

on the Chronicle of Simon Grunau

221

Janusz Małłek,

Old Prussians and the Reformation

249

Jerzy Marek Łapo,

Pot – a deadly tool? Pottery in the folk ceremonies

of old Prussian Lands in modern age

263

II. materials and resources

Norbert Ostrowski,

Lit. Perk



nas

‘Thunder, Thunderbolt’

275

Arkadiusz

Koperkiewicz,

Bezławki – cemetery. The contribution of the

research of christianization of Prussia

281

Contents Inhaltsverzeichnis Spis treści Pruthenia, 2011, t. VI,

355

III. Polemics and discussions

Elżbieta

Kowalczyk-Heyman,

The missions of bishop Adalbertus of Prague and bishop Brunon

of Querfurt to Prussia within archeological researches

305

IV. reviews and discussions

Letas Palmaitis, Įmintos tūkstantmečio mįslės. Šventasis Brunonas

Bonifacas, senovės baltai ir Lietuvos pasienis (Alina Kuzborska)

323

Algirdas Seibutis, 1009 metų Lietuvos pasienio geografinė apybraiža.

Šv. Bonifaco Brunono žūties vietos paieškos (Alina Kuzborska)

329

Aнатолий Николаевич Кирпичников, Раннесредневекoвые золоченые

шлемы. Новые находки и наблюдения (Seweryn Szczepański)

333

Studia Mythologica Slavica, 1998–2010 (Seweryn Szczepański)

339

V. reports and communications

Report on activities Pruthenia Society for the year 2010 (Bogdan Radzicki) 347

Pruthenia, 2011, t. VI, Spis treści Inhaltsverzeichnis Contents

356

Inhaltsverzeichnis

I. studien und artikel

Dariusz Andrzej

Sikorski,

Warum sind die wissenschaftlichen Beschreibungen

der Glaubensvorstellungen der frühmittelalterlichen

Völker des „Barbaricum” so unterschiedlich?

7

Alicja Dobrosielska,

Bogdan Radzicki,

Zwischen Cholin und Rom. Bemerkungen zu den

Möglichkeiten der Rekonstruktion des axiologischen Horizonts

und der Bedingungen des tiefgreifenden Kulturwandels

in Preußen im Zeitraum vom 10. bis zum 13. Jh.

25

Владимир Иванович

Кулаков,

Der kurische Bestattungsritus in Kaup (Halbinsel Samland)

61

Elżbieta

Kowalczyk-Heyman,

Zur Identifizierung des Burgwalls in Gayle

81

Paweł Kawiński,

Die Organisation des heidnischen prußischen Sakralraums vor

dem Hintergrund der Besiedlung in der Stammeszeit – das

Beispiel Pomesaniens, Pogesaniens und des Ermlands

89

Seweryn Szczepański,

Die Sakralisierung von Grenzräumen am Beispiel

Pomesaniens im 13. und 14. Jh.

129

Robert Klimek,

Heilige Seen der Prußen

169

Dalia Kiseliūnaitė,

Karina Kukure,

Prußisch cawx, litauisch kaukas, kurisch kauks – die Entwicklung

des Mythonyms von den ersten Erwähnungen bis heute

185

Miłosz Sosnowski,

Prußen und Wölfe; Prußen und Bienen – mittelalterliche

Metaphern der Gesellschaftsstruktur

203

Julia Możdżeń,

Der religiöse Synkretismus der Prußen aufgrund

der Chronik des Simon Grunau

221

Janusz Małłek,

Die altpreußische Bevölkerung und die Reformation

249

Jerzy Marek Łapo,

Der Topf – ein Mordwerkzeug? Keramikgeschirr im Volksbrauchtum

des ehemaligen Preußens in der frühen Neuzeit

263

II. materialen und quellen

Norbert Ostrowski,

Lit. perk



nas

‚Blitz; Donner’

275

Arkadiusz

Koperkiewicz,

Der Friedhof von Bezławki. Ein Beitrag zur Erforschung

der Christianisierung der prußischen Länder

281

Contents Inhaltsverzeichnis Spis treści Pruthenia, 2011, t. VI,

357

III. Polemiken und Diskussionen

Elżbieta

Kowalczyk-Heyman,

Die Missionsreisen des Prager Bischofs Albert des –Bischofs

Brun von Querfurt in der archäologischen Forschung

305

IV. rezensionen und Besprechungen

Letas Palmaitis, Įmintos tūkstantmečio mįslės. Šventasis Brunonas

Bonifacas, senovės baltai ir Lietuvos pasienis (Alina Kuzborska)

323

Algirdas Seibutis, 1009 metų Lietuvos pasienio geografinė apybraiža.

Šv. Bonifaco Brunono žūties vietos paieškos (Alina Kuzborska)

329

Aнатолий Николаевич Кирпичников, Раннесредневекoвые золоченые

шлемы. Новые находки и наблюдения (Seweryn Szczepański)

333

Studia Mythologica Slavica, 1998–2010 (Seweryn Szczepański)

339

V. Berichte und ankündigungen

Tätigkeitsbericht des Vereins „Pruthenia” für

das Jahr 2010 (Bogdan Radzicki)

347

Pruthenia, 2011, t. VI, Spis treści Inhaltsverzeichnis Contents

358

spis treści

I. studia i artykuły

Dariusz Andrzej

Sikorski,

Dlaczego naukowe opisy wierzeń wczesnośredniowiecznych

ludów „Barbaricum” są tak różnorodne?

7

Alicja Dobrosielska,

Bogdan Radzicki,

Między Cholinun a Rzymem. Uwagi na temat możliwości

rekonstrukcji historycznej horyzontu aksjologicznego i warunków

głębokiej zmiany kulturowej w Prusach między wiekami X a XIII

25

Владимир Иванович

Кулаков,

Куршский погребальный обряд на Каупе (полуостров Самбия)

[

Kuroński obrządek pogrzebowy w Kaupie, Półwysep Sambijski]

61

Elżbieta

Kowalczyk-Heyman,

W sprawie identyfikacji grodziska przy Gayle

81

Paweł Kawiński,

Organizacja pogańskiej przestrzeni sakralnej Prusów na tle osadnictwa

w okresie plemiennym – przykład Pomezanii, Pogezanii i Warmii

89

Seweryn Szczepański,

Sakralizacja obszarów pogranicza – na przykładzie Pomezanii pruskiej

129

Robert Klimek,

Święte jeziora Prusów w świetle dokumentów źródłowych

169

Dalia Kiseliūnaitė,

Karina Kukure,

Pruski cawx, litewski kaukas, kuroński kauks – rozwój mitonimu

od pierwszych wzmianek do czasów teraźniejszych

185

Miłosz Sosnowski,

Prusowie a wilki, Prusowie a pszczoły – średniowieczna

metaforyzacja ustroju społecznego

203

Julia Możdżeń,

Synkretyzm religijny Prusów na podstawie kroniki Szymona Grunaua

221

Janusz Małłek,

Ludność staropruska a reformacja

249

Jerzy Marek Łapo,

Garnek – zabójcze narzędzie? Naczynia ceramiczne w

zwyczajowości ludowej dawnych ziem pruskich

263

II. materiały i źródła

Norbert Ostrowski,

Lit. perk



nas

‘piorun; grzmot’ – próba weryfikacji etymologii

275

Arkadiusz

Koperkiewicz,

Bezławki – cmentarzysko. Przyczynek do dziejów

nad chrystianizacją ziem pruskich

281

Contents Inhaltsverzeichnis Spis treści Pruthenia, 2011, t. VI,

359

III. Polemiki i dyskusje

Elżbieta

Kowalczyk-Heyman,

Występowanie dirhemów na ziemiach pruskich

305

IV. recenzje i omówienia

Letas Palmaitis, Įmintos tūkstantmečio mįslės. Šventasis Brunonas

Bonifacas, senovės baltai ir Lietuvos pasienis (Alina Kuzborska)

323

Algirdas Seibutis, 1009 metų Lietuvos pasienio geografinė apybraiža.

Šv. Bonifaco Brunono žūties vietos paieškos (Alina Kuzborska)

329

Aнатолий Николаевич Кирпичников, Раннесредневекoвые золоченые

шлемы. Новые находки и наблюдения (Seweryn Szczepański)

333

Studia Mythologica Slavica, 1998–2010 (Seweryn Szczepański)

339

V. sprawozdania i komunikaty

Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Naukowego

„Pruthenia” za rok 2010 (Bogdan Radzicki)

347