I

NFORMATYCZNE

Ś

RODOWISKO

P

RACY

I

NŻYNIERA

© Witold Stankiewicz, 2004

–––– I N Ż Y N I E R I A W I R T U A L N A P R O J E K T O W A N I A ––––

Zajęcia 1.

Wprowadzenie do systemów UNIX
i LINUX

a) Podstawy pracy systemach UNIX/LINUX; konsola

licencja GNU; dystrybucje Linuksa

System LINUX oparty jest na licencji publicznej GNU, umożliwiającej jego bezpłat-
ne rozpowszechnianie wraz z kodami źródłowymi. Wraz z jądrem systemu
dostarczane jest zazwyczaj szereg aplikacji, służących do obsługi sieci (np. serwer
WWW - apache, firewall) czy programowania (takie języki, jak C, C++, FORTRAN,
JAVA, PERL, PHP i wiele innych), środowisko graficzne X-Windows i wiele innych.
Budowa systemu umożliwia stworzenie dystrybucji (pakietu instalacyjnego) zarówno
mieszczącej się na dyskietce, jak i zajmującej wiele płyt CD. Do najpopularniejszych
obecnie dystrybucji Linuksa zaliczamy Mandrake, RedHat, SuSE i Knoppix
(startujący z płyty CD i niewymagający instalacji na dysku twardym).

wielodostępowość

Systemy UNIX i LINUX umożliwiają pracę na danym komputerze zarówno bezpo-
średnio, jak i przez sieć (praca zdalna). Z jednego komputera może korzystać wielu
użytkowników, zalogowanych równocześnie. Każdy użytkownik (user) posiada, poza
indywidualną nazwą (login) i hasłem (password), numer identyfikacyjny (user ID)
i (najczęściej) własny katalog. Ponadto użytkownicy przypisani są do grup, które
służą (podobnie jak nazwy użytkowników) do sterowania prawami dostępu do plików.

wielozadaniowość

Omawiane systemy umożliwiają równoczesne działanie wielu aplikacji oraz mają
wbudowane procedury obsługi wielu procesorów (np. SMP) i komunikacji między
nimi (między innymi MPI i PVM). Istnieje szereg poleceń umożliwiających
wyświetlenie listy aktualnie działających procesów, przerywanie ich, zatrzymywanie
i wznawianie ich pracy, także w tle.

konsola

Konsolę linuksową można przedstawić jako rozbudowany, wygodniejszy
pierwowzór wiersza poleceń DOS. Przykładami dostępnych ułatwień mogą być
automatyczne uzupełnianie składni poleceń i ścieżek dostępu do plików i katalogów
za pomocą klawisza TAB oraz kopiowanie zaznaczonego tekstu pomiędzy konsolą a
różnymi aplikacjami za pomocą środkowego klawisza myszy.

1 / 6

I

NFORMATYCZNE

Ś

RODOWISKO

P

RACY

I

NŻYNIERA

© Witold Stankiewicz, 2004

–––– I N Ż Y N I E R I A W I R T U A L N A P R O J E K T O W A N I A ––––

b) Dokumentacja w systemie LINUX / UNIX

man

Strony man (podręcznika, ang. manual) są dostępne dla większości poleceń sto-
sowanych w systemach LINUX i UNIX. Wpisanie w konsoli:

man

nazwa_polecenia

wyświetla dokumentację, po której poruszamy się za pomocą klawiszy kursorów, zaś
wychodzimy z niej za pomocą klawisza q.

Tradycyjnie strony man dzieli się na 9 sekcji:

1 – polecenia
2 – wywołania systemowe
3 – wywołania biblioteczne
4 – pliki specjalne
5 – formaty plików
6 – gry
7 – pakiety makr
8 – polecenia zarządzania systemem, w większości wymagające praw superużytkownika
9 – procedury jądra (przestarzałe)

pomoc składni polecenia

Niektóre polecenia wyświetlają poprawną składnię w przypadku błędnego wywo-
łania lub uruchomienia z parametrem

--help

.

how-to (jtz), tutorials (poradniki) i html

Dokumentacja wielu zagadnień (jak np. konfiguracja sieci, wspierany sprzęt, itp.),
programów (np. gnuplot, octave) i bibliotek (np. GTK+) dostarczana jest w postaci
stron WWW takich, jak how-to („jak to zrobić”) czy poradniki. Ponadto w tej postaci
można znaleźć strony man (do konwersji służy

man2html

).

T

E

X i LAT

E

X

Są zaawansowanymi systemami tworzenia dokumentów, najczęściej konwertowa-
nych końcowo na format Postscript czy html.

inne formaty danych

Do odczytu dokumentacji zapisanej w formatach Adobe (Portable Document
Format - PDF i Postscript - PS) służy szereg narzędzi, takich jak

kghostview

czy

ggv

.

Odczyt i zapis dokumentów MS Orfice umożliwia darmowy pakiet

OpenOffice

.

2 / 6

I

NFORMATYCZNE

Ś

RODOWISKO

P

RACY

I

NŻYNIERA

© Witold Stankiewicz, 2004

–––– I N Ż Y N I E R I A W I R T U A L N A P R O J E K T O W A N I A ––––

c) Podstawowe narzędzia nakładki graficznej X-Windows

(KDE)

kedit

- prosty edytor tekstowy

nedit

- edytor tekstowy, umożliwiający podkreślanie składni dla wielu języ-
ków programowania i skryptowych, html itp.

vi

- rozbudowany edytor tekstu pracujący w trybie tekstowym, dostępny
w większości systemów operacyjnych UNIX

quanta

- edytor html

kghostview

- (także: gv, ggv) przeglądarka dokumentów PDF i PostScript

ooffice

- (Open Office) pakiet aplikacji biurowych: arkusz kalkulacyjny oocalc,
procesor tekstu oowriter, edytor prezentacji ooimpress i inne

mc

- (midnight commander) nakładka konsolę ułatwiająca poruszanie się
pomiędzy katalogami i operacje na plikach, stworzona na podstawie
programu Norton Commander.

konqueror

- przeglądarka stron WWW i menadżer plików, odpowiednik Eksplora-

tora z systemu MS Windows

kcalc

- kalkulator

octave

- język programowania stworzony do obliczeń numerycznych, zbliżo-
ny do komercyjnego programu MATLAB

maxima

- program manipulacji symbolicznej (rozwiązywanie układów równań,
całkowanie, pochodne, itp.), zbliżony do komercyjnego programu
MATHEMATICA

gnuplot

- system służący do tworzenia i wyświetlania wykresów

gimp

- rozbudowany edytor graficzny z wieloma filtrami i wtyczkami

gqview

- przeglądarka plików graficznych

ksnapshot

- zrzuty ekranu

noatun

- odtwarzacz mediów

3 / 6

I

NFORMATYCZNE

Ś

RODOWISKO

P

RACY

I

NŻYNIERA

© Witold Stankiewicz, 2004

–––– I N Ż Y N I E R I A W I R T U A L N A P R O J E K T O W A N I A ––––

d) Konsola – operacje na plikach i katalogach

pwd

wyświetla nazwę i ścieżkę dostępu aktualnego katalogu

cd

[katalog]

wchodzi do katalogu

katalog

.

ls

[opcje] [katalog]

wyświetla listę plików/katalogów znajdujących się w katalogu

katalog

lub aktualnym

przykładowe

opcje

:

-a wyświetla także pliki ukryte
-l poza nazwą pliku wyświetlane są także jego atrybuty,

właściciel, rozmiar i data modyfikacji

-s wyświetlanie wielkości obszaru zajmowanego na dysku [KB]
-R wyszukiwanie rekursywne (także w podkatalogach)
-S sortowanie według rozmiaru plików
-t sortowanie według czasu modyfikacji
-X sortowanie według rozszerzenia pliku
-r sortowanie w odwróconym porządku

cat

[opcje] plik1 [plik2] [plik3] ...

wyświetla zawartość plików

przykładowe

opcje

:

-n numeruje poszczególne wiersze
-v wyświetla znaki kontrolne, poza tabulatorami i końcami linii
-E wyświetla znaki końca linii jako $
-T wyświetla znaki tabulacji jako ^I

cp

[opcje] źródło przeznaczenie

kopiuje pliki (opcjonalnie katalogi) określone w

źródło

do katalogu

przeznaczenie

przykładowe

opcje

:

-r kopiuje rekursywnie (także podkatalogi i dowiązania)

Przykład:

cp /etc/host* /home

- kopiuje pliki zaczynające się na „host” z katalogu /etc
do katalogu /home

mv

[opcje] źródło przeznaczenie

przenosi pliki (opcjonalnie katalogi) określone w

źródło

do katalogu

przeznaczenie

.

Jeśli taki katalog nie istnieje, zmienia nazwę pliku

źródło

na

przeznaczenie

.

przykładowe

opcje

:

-u aktualizacja (update) – przenosi tylko nowsze pliki

4 / 6

I

NFORMATYCZNE

Ś

RODOWISKO

P

RACY

I

NŻYNIERA

© Witold Stankiewicz, 2004

–––– I N Ż Y N I E R I A W I R T U A L N A P R O J E K T O W A N I A ––––

rename

źródło przeznaczenie pliki

zmienia fragment nazwy

plików

z

źródło

na

przeznaczenie

Przykład:

rename dom domek *

-zmieni we wszystkich plikach w danym katalogu słowo
„dom” na „domek”

rm

[opcje] pliki

usuwa zadane

pliki

z

źródło

na

przeznaczenie

przykładowe

opcje

:

-r usuwa rekursywnie (także podkatalogi)
-f nie pyta o potwierdzenie dla każdego usuwanego pliku

Przykład:

rm -f /bin/laden

-usuwa plik laden z katalogu /bin

mkdir

[opcje] nazwa

tworzy katalog o zadanej

nazwie

.

przykładowe

opcje

:

-m

atrybuty

ustawienie atrybutów nowego katalogu

Przykład:

mkdir –m a=rwx k1

-tworzy katalog k1, z pełnymi prawami dla wszystkich

echo

tekst

wyświetla linijkę

tekstu

.

e) Konsola – zdalny dostęp, praca w sieci i zarządzanie

kontem użytkownika

ssh

[użytkownik@] nazwa_komputera_lub_numer_IP

służy do pracy zdalnej na komputerze sieciowym z wykorzystaniem protokołu
secure shell. Po podaniu hasła wszystkie polecenia wydawane w konsoli, na której
działa ssh (aż do wylogowania, np.

exit

), będą wykonywane na komputerze zdalnym.

Przykład:

ssh [e-mail]

sftp

[użytkownik@] nazwa_komputera_lub_numer_IP

umożliwia wymianę plików pomiędzy komputerem lokalnym i zdalnym (sieciowym)
z wykorzystaniem protokołu sftp (secure file transfer protocol). Do pobierania danych
na komputer lokalny służy polecenie

get

, do wysyłania danych na komputer zdalny –

put

. Dostępne są także niektóre polecenia shell, takie jak

ls

,

cd

,

pwd

,

chmod

i inne.

Przykład:

sftp student@150.254.27.50

5 / 6

I

NFORMATYCZNE

Ś

RODOWISKO

P

RACY

I

NŻYNIERA

© Witold Stankiewicz, 2004

–––– I N Ż Y N I E R I A W I R T U A L N A P R O J E K T O W A N I A ––––

export

DISPLAY= nazwa_komputera_lub_numer_IP:0.0

przełącza wyświetlanie aplikacji graficznych na komputer zdalny o podanej

nazwie

lub

numerze_IP

. Wskazany komputer musi mieć włączony dostęp dla aplikacji

graficznych X (polecenie

xhost +

). Polecenie to zmienia zmienną środowiskową

DISPLAY i znajduje zastosowanie przy uruchamianiu aplikacji graficznych na
komputerach zdalnych.

Przykład:

ssh [e-mail]
xhost +
ssh [e-mail]
export DISPLAY=lab423-10.put.poznan.pl
kedit;

- uruchomi program kedit na komputerze lab423-16 i wyświetli go na ekranie lab423-10

UWAGA: aktualną wartość zmiennej można podejrzeć poprzez:

echo $DISPLAY

passwd

[nazwa_użytkownika]

zmienia hasło na lokalnym komputerze dla aktualnego użytkownika lub dla
użytkownika o wskazanej

nazwie

. W drugim przypadku wymagane jest podanie hasła

administratora (roota).

chfn

[nazwa_użytkownika]

zmienia informacje o użytkowniku na lokalnym komputerze.

yppasswd

[nazwa_użytkownika]

zmienia hasło sieciowe (yellow pages / NIS). Opcje analogiczne jak w

passwd

.

ypchfn

[nazwa_użytkownika]

zmienia informacje o użytkowniku w sieci lokalnej (yellow pages / NIS).

6 / 6