sylwan

157 (12): 892−898, 2013

Mariusz Bembenek, Dieter F. Giefing, Zbigniew Karaszewski,
Piotr S. Mederski, Anna Szczepańska-Álvarez

Bembenek M., Giefing D. F., Karaszewski Z., Mederski P. S., Szczepańska−Álvarez A. 2013. Uszkodzenia
drzew w nizinnych drzewostanach świerkowych podczas zabiegu trzebieży późnej. Sylwan 157 (12): 892−898.

The paper studies tree damage after late thinning operation in lowland spruce stands. The research was
done in the 4

th

age class stands, where three different methods of timber harvesting were applied: full tree

system (FTS), long wood system (LWS), short wood system (SWS). The lowest level of damage was
observed in SWS.

KEY WORDS

Norway spruce, tree damage, thinning operations

Tree damage in lowland spruce stands because of late thinning

ABSTRACT

Uszkodzenia drzew w nizinnych drzewostanach
świerkowych podczas zabiegu trzebieży późnej

Addresses

Mariusz Bembenek

(1)

– e−mail: [e-mail]

Dieter F. Giefing

(2)

– e−mail: [e-mail]

Zbigniew Karaszewski

(2)

– e−mail: [e-mail]

Piotr S. Mederski

(1)

– e−mail: [e-mail]

Anna Szczepańska−Álvarez

(3)

– e−mail: [e-mail]

(1)

Katedra Użytkowania Lasu; Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu; ul. Wojska Polskiego 71A;

60−625 Poznań

(2)

Zakład Badania i Zastosowań Drewna; Instytut Technologii Drewna; ul. Winiarska 1; 60−654 Poznań

(3)

Katedra Metod Matematycznych i Statystycznych; Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu;

ul. Wojska Polskiego 28; 60−637 Poznań

Wstęp

Uszkodzenia drzewostanu w następstwie cięć rozpatrywane były najczęściej dla dominującego
w Polsce gatunku, jakim jest sosna [Giefing 1995; Suwała 1996, 2000; Giefing i in. 2000; Moskalik
2004; Stańczykiewicz i in. 2011, 2012]. Badaniami objęte były również drzewostany brzozowe
[Mederski i in. 2011], bukowe [Giefing, Mana 1995; Hołota 1998; Bembenek i in. 2011] oraz
jodłowe [Sowa, Szewczyk 2000; Sowa i in. 2011]. Jak dotąd, dla świerka analizowano uszkodzenia
głównie w drzewostanach górskich [Suwała, Rzadkowski 2001; Stańczykiewicz 2006, 2010, 2011;
Sowa i in. 2011]. Paschalis [1998] analizował uszkodzenia drzew po przeprowadzeniu prac pozy−
skaniowych w drzewostanie poklęskowym. Liczba publikacji prezentujących wyniki dla nizin−
nych drzewostanów świerkowych jest niewielka. Gl

øde i Sikstrøm [2001] badali uszkodzenia

w odnowieniach naturalnych, a prace Sautera i Busmanna [1994] oraz Modinga i in. [2012] doty−
czyły uszkodzeń drzew w zależności od rozmieszczenia szlaków operacyjnych. Przegląd wyżej
cytowanej literatury wskazuje na badanie uszkodzeń świerka obejmujące: częstość występowa−
nia, powierzchnię uszkodzeń i rozmieszczenie przestrzenne w drzewostanie, a więc badania

Uszkodzenia drzew w nizinnych drzewostanach świerkowych 893

o charakterze ogólnym. Mając powyższe na uwadze, podjęto próbę szczegółowej analizy uszko−
dzeń świerka obejmującą miejsce powstawania ran oraz ich głębokość.

Celem niniejszej pracy było ilościowe i jakościowe porównanie uszkodzeń drzew w nizin−

nych drzewostanach świerkowych powstających wskutek trzebieży z zastosowaniem trzech
różnych metod pozyskiwania drewna. Przyjęto hipotezę, iż ze wzrostem długości zrywanego
drewna będzie wzrastać poziom uszkodzeń drzew pozostających. W badaniu uwzględniono
częstość występowania uszkodzeń, ich rodzaj oraz miejsce położenia na drzewie.

Materiał i metody

Badania przeprowadzono w drzewostanach świerkowych IV klasy wieku po wykonaniu zabiegu
trzebieży późnej (TP). Powierzchnie próbne założono na terenie nadleśnictw: Wejherowo
(RDLP w Gdańsku) oraz Mieszkowice i Różańsko (RDLP w Szczecinie). We wszystkich wyty−
powanych drzewostanach zakładano nowe szlaki operacyjne o szerokości 3,5 m. W zależności od
przyjętej technologii pozyskiwania drewna odległość między szlakami wynosiła 20 lub 40 m.
Większą odległość pomiędzy szlakami zastosowano dla metody całego drzewa (FTS, ang. Full
Tree System) oraz drewna długiego (LWS, ang. Long Wood System), natomiast w metodzie
drewna krótkiego (SWS, ang. Short Wood System) zastosowano oba warianty. Zastosowanie
40−metrowego odstępu między szlakami było możliwe dzięki użyciu metody z międzypolem
[Mederski 2006]. Ścinkę, okrzesywanie i przerzynkę wykonywano pilarką (P) lub harwesterem
Timberjack 770 (H). Zrywkę przeprowadono ciągnikiem rolniczym Ursus C−360 (C), skiderem
LKT 81 (S) oraz forwarderem Vimek 606 6WD (F).

Założono 6 powierzchni próbnych (tab.). Wybór i sposób zakładania powierzchni próbnych

oraz pomiar uszkodzeń i kwalifikację drzew do poszczególnych klas uszkodzenia, jak również
wnioskowanie statystyczne przeprowadzono według metod użytych przy badaniu uszkodzeń
w trzebieżach wczesnych [Bembenek i in. 2013]. Łącznie przeanalizowano 915 drzew.

Wyniki

We wszystkich analizowanych procesach technologicznych obserwowano uszkodzenia powsta−
jące na wszystkich częściach drzewa. Najwięcej (ponad 20%) stanowiły uszkodzenia drewna i łyka
na pniu oraz kory na korzeniach. Nie odnotowano natomiast uszkodzeń najwyższej klasy, czyli
najdotkliwszych (ryc. 1). Najrzadziej drzewa uszkadzane były przy pozyskaniu metodą drewna
krótkiego. Jednocześnie największy poziom uszkodzeń stwierdzono po zastosowaniu metody

Proces

Liczba drzew Liczba drzew

Miąższość

Pierśnica Pierśnica drzew Współczynnik

technolo− pozostających uszkodzonych pozyskanego po zabiegu pozyskiwanych intensywności
giczny

[szt./ha]

[szt./ha]

drewna [m

3

/ha]

[cm]

[cm]

trzebieży*

FTS PC

464

164

44,28

29,99

22,31

0,74

FTS PS

364

76

18,92

34,59

20,59

0,60

LWS PS

448

72

56,64

31,29

23,25

0,74

LWS PC

532

112

66,44

30,00

25,00

0,83

SWS HPF

748

24

26,84

24,80

16,82

0,68

SWS HF

644

12

16,36

24,08

17,12

0,71

Tabela.

Charakterystyka drzewostanów na powierzchniach próbnych
Stand characteristics in sample plots selected for study

*Stosunek średniej pierśnicy drzew pozyskiwanych do średniej pierśnicy drzew pozostających po zabiegu
*Mean diameter of extracted trees divided by mean diameter of the residual trees

M. Bembenek, D. F. Giefing, Z. Karaszewski, P. S. Mederski, A. Szczepańska−Álvarez

894

całego drzewa (ryc. 2). Zdecydowanie największy udział uszkodzonych drzew wystąpił na po−
wierzchni badawczej z technologią FTS PC (35,34% pozostających drzew), gdzie zastosowano
zrywkę półpodwieszoną ciągnikiem rolniczym. Także zrywka półpodwieszona skiderem (wariant
FTS PS) przyczyniała się do wysokiego udziału drzew uszkodzonych (20,88%).

Zaobserwowano istotny związek między metodą pozyskiwania drewna oraz występowa−

niem uszkodzeń drzew (p<0,01). Ponadto stwierdzono statystycznie istotne różnice w częstości
występowania uszkodzeń między wszystkimi metodami pozyskania. W przypadku SWS była
ona istotnie mniejsza niż przy zastosowaniu FTS (p<0,01) lub LWS (p<0,01). Jednocześnie
częstość występowania uszkodzeń przy zastosowaniu FTS była większa niż przy LWS (p=0,007).
Stwierdzono istotną zależność między głębokością uszkodzeń drzew a zastosowaną metodą pozy−
skania (p<0,01). Wykazano istotne różnice występowania uszkodzeń kory między FTS i LWS
(p<0,003) oraz FTS i SWS (p<0,03). Stwierdzono także istotne różnice występowania
uszkodzeń łyka pomiędzy każdą z analizowanych metod pozyskania. Wykazano także, że istnieją
istotne różnice w częstości uszkadzania drewna między FTS i SWS (p<0,05) oraz LWS i SWS
(p<0,05). Również stwierdzono istnienie zależności między miejscem powstawania uszkodzenia
(korzenie, pień) a zastosowaną metodą pozyskania (p<0,01). Wykazano istotne różnice wystę−
powania uszkodzeń korzeni i pni między FTS i LWS (p<0,01) oraz FTS i SWS (p=0,003).

Ryc. 1.

Występowanie uszkodzeń drzew z podziałem na klasy
Distribution of tree damage divided in classes

Ryc. 2.

Wielkości uszkodzeń
Level of damage

Uszkodzenia drzew w nizinnych drzewostanach świerkowych 895

Wykazano także, że istnieją istotne różnice w częstości uszkadzania drewna między FTS i SWS
(p<0,05) oraz LWS i SWS (p<0,05).

Dyskusja

Realizacja zabiegu trzebieżowego o współczynniku intensywności między 0,60 a 0,84 w przed−
rębnych drzewostanach świerkowych powodowała powstawanie uszkodzeń drzew w zakresie od
1,9 do 35,3%. Podobnie dużą rozpiętość (od 3 do 42%) uszkodzeń otrzymała Limbeck−Lilienau
[2003], analizując cztery procesy technologiczne w górskich drzewostanach świerkowych. Duży
poziom uszkodzeń obserwowany był przez cytowaną autorkę przy zastosowaniu metody całego
drzewa (od 15 do 42%), jak i przy metodzie drewna krótkiego (jednak z zastosowaniem do zrywki
kolejki linowej). Uszkodzenia powstałe po zastosowaniu metody drewna krótkiego z wykorzy−
staniem harwestera i forwardera występowały w zakresie od 3 do 15%. Należy jednak zaznaczyć,
że wymienione procesy analizowano w dwóch porach roku (zimowej i letniej), w których docho−
dziło do największych uszkodzeń. Zdecydowanie niższy odsetek uszkodzeń odnotował Stańczy−
kiewicz [2010]. W górskich drzewostanach świerkowych autor ten obserwował uszkodzenia
spowodowane zastosowaniem metody drewna długiego zaledwie na poziomie 1,8%, a w procesie
z metodą drewna krótkiego średnio na poziomie 4,4%. Podstawą tych różnic mogą być: wyszko−
lenie pracowników, pora pozyskiwania surowca drzewnego, a także wyposażenie środków zryw−
kowych. Konsekwencją tego jest częste występowanie wad surowca będących następstwem
uszkodzeń mechanicznych potwierdzone zarówno w dojrzałych drzewostanach świerkowych
[Michalec i in. 2013], jak i bukowych [Karaszewski i in. 2013a]. Na różnice w zakresie uszkodzeń
drzewostanu oraz odnowień wskazują Sowa i Stańczykiewicz [2007]. Autorzy ci podają, że poziom
uszkodzeń powstałych na drzewach oscylował od 0,8 do ponad 85,0%.

W prezentowanych badaniach w procesach technologicznych z zastosowaniem harwestera

i forwardera (SWS HPF i SWS HF) obserwowano zdecydowanie najniższy poziom uszkodzeń
drzewostanu. W metodzie ze szlakami rozmieszczonymi co 20 m uszkodzone drzewa stanowiły
zaledwie 1,9% pozostających drzew. Większy rozmiar uszkodzeń (3,2%) zanotowano natomiast
w przypadku zastosowania metody z międzypolem, która pozwala na zwiększenie odległości
między szlakami dzięki wycinaniu przez drwala drzew będących poza zasięgiem żurawia har−
westera. W tym przypadku zaobserwowano uszkodzenia dolnych części pnia i szyi korzeniowej,
które powstawały podczas dociągania sztuk z międzypola do szlaku. Uzyskane wyniki mają
pewne analogie do badań innych autorów. Sauter i Busmann [1994], badając uszkodzenia w trze−
bieżach świerkowych, stwierdzili przy 20−metrowym odstępie między szlakami 3,4% drzew
uszkodzonych. Przy wykorzystaniu metody z międzypolem o szerokości 10 m liczba uszkodzeń
wzrastała o 100%. Także Giefing i in. [2012] wykazali większy odsetek uszkodzeń drzew
w metodzie z międzypolem (6,61%) niż w przypadku technologii z klasycznymi szlakami opera−
cyjnymi (5,29%). Wzrastająca liczba uszkodzeń w procesach z międzypolem obserwowana w wy−
nikach wymienionych autorów jest spodziewana zgodnie z zasadą, że większa odległość między
szlakami to większa liczba drzew pozostających, z którymi może mieć kontakt usuwane drzewo,
a to z kolei zwiększa prawdopodobieństwo powstania uszkodzenia.

Karaszewski i in. [2013b] w nizinnych drzewostanach sosnowych po trzebieży z wykorzysta−

niem do zrywki ciągnika rolniczego obserwowali zwiększający się odsetek uszkodzeń drzew wraz
ze wzrostem długości zrywanego drewna (SWS – 4,7%, LWS – 8,6%, FTS – 11,2%). W niniejszych
badaniach obserwowano podobny trend uszkodzeń świerka, natomiast ich wielkość wahała się
od 1,8 do 35,3%. Jednym z powodów odmiennej wielkości uszkodzeń u tych gatunków może
być różnica w szerokości i w odstępie pomiędzy szlakami operacyjnymi. W analizowanych

M. Bembenek, D. F. Giefing, Z. Karaszewski, P. S. Mederski, A. Szczepańska−Álvarez

896

drzewostanach świerkowych szlaki przebiegały w odstępie 20 lub 40 m, a ich szerokość wynosiła
3,5 m. Karaszewski i in. [2013b] zakładali szlaki o szerokości 4 m w odstępach 30−35 m. Innym
czynnikiem wpływającym na różne poziomy uszkodzeń może być różna grubość kory u obu
gatunków. Według normy PN−2002−D−95000 [2002] wielkość potrącenia na korę jest średnio
o 1 cm większa dla sosny niż dla świerka. Badania analizujące wpływ grubości kory (i gatunku)
na prawdopodobieństwo występowania uszkodzeń nie były jednak dotąd realizowane.

Potwierdzono statystycznie rzadsze występowanie uszkodzeń w SWS niż w LWS oraz

w FTS. Z dostępnych wyników badań wynika, że istotnym czynnikiem wpływającym na stopień
uszkodzenia drzewostanu jest m.in. długość wyrabianych sortymentów. Według Erlera [2000]
średni stosunek uszkodzeń przy pozyskiwaniu drewna krótkiego, kłodowanego (długości do 2,5 m)
i całej strzały wynosi odpowiednio 1:2:5. Wskazuje to na korzystniejsze warianty pozyskiwania,
w których wyróbka drewna jest wykonana na miejscu i to w jak najkrótszych sortymentach
[Erler 2005]. W niniejszych badaniach relacje średniego udziału uszkodzeń w SWS, LWS i FTS
kształtowały się na poziomie 1:5:6.

Badanie częstości uszkodzeń z uwzględnieniem ich głębokości wykazało statystycznie istot−

nie więcej uszkodzeń kory w FTS niż w pozostałych metodach. Przyczyną tego jest najprawdo−
podobniej objętość transportowanego ładunku. Zrywka całych drzew powodowała ocieranie
gałęzi i wierzchołków zrywanych sztuk o pozostające drzewa, co w konsekwencji mogło prowa−
dzić do otarć kory. W przypadku uszkodzeń łyka potwierdzono przewagę w częstości występo−
wania uszkodzeń w SWS nad FTS i LWS oraz LWS nad FTS. Przyczynia się do tego brak gałęzi
na okrzesanych, a w przypadku SWS, wymanipulowanych sortymentach. W wyniku kontaktu
zrywanego drewna (bądź środka zrywkowego) z pozostającym drzewem dochodzi do silniejszej
interakcji, co w konsekwencji prowadzi do odarcia kory i odsłonięcia łyka lub też uszkodzenia
jego struktury. Wykazano także, że uszkodzenia drewna w SWS występowały rzadziej niż w FTS
oraz LWS. Analiza miejsc powstawania uszkodzeń wykazała, że im dłuższe sortymenty, tym
częstsze uszkodzenia korzeni. W przypadku FTS surowiec zrywany z koroną ma większy kon−
takt z wierzchnią warstwą gleby niż surowiec pozyskany w LWS. W konsekwencji drzewa z koro−
nami częściej odsłaniały płytki system korzeniowy świerka, czego nie obserwowano w przypadku
zrywki drewna długiego. Na podobne zależności w drzewostanach sosnowych przy badaniu
uszkodzeń drzew podczas trzebieży wczesnych w technologiach wykorzystujących procesory
zwrócili uwagę Stańczykiewicz i in. [2011], u których blisko 50% obserwacji stanowiły uszko−
dzenia korzeni i szyi korzeniowej.

Przedstawione wyniki badań przeprowadzonych w drzewostanach świerkowych potwier−

dziły najrzadsze występowanie uszkodzeń przy zastosowaniu SWS. Stosowanie tej metody
zmniejsza prawdopodobieństwo powstania zranień drzew nie tylko ze względu na niewielką
długość zrywanych sortymentów. Zrywka nasiębierna zmniejsza znacznie ryzyko powstania
uszkodzeń korzeni, które dla świerka są szczególnie niebezpieczne. Osłabienie drzew na skutek
uszkodzeń może zwiększyć prawdopodobieństwo rozwoju patogenów w drewnie [Meng 1978;
Vasiliauskas 2001], a nawet możliwość wystąpienia klęski żywiołowej [Łakomy i in. 2001].
Znacznie rzadsze występowanie uszkodzeń w drzewostanach świerkowych po zastosowaniu
SWS w porównaniu z LWS i FTS jest również interesujące w zestawieniu z uszkodzeniami
w drzewostanach sosnowych, w których tak znacznych różnic nie obserwowano [Karaszewski i in.
2013b]. Wpływ na to może mieć zagęszczenie pozostających drzew, które w drzewostanach
świerkowych było większe niż w sosnowych (odpowiednio około 700 i 450 drzew/ha) oraz większe
rozmiary strzał i koron pozyskiwanych drzew.

Uszkodzenia drzew w nizinnych drzewostanach świerkowych 897

Wnioski

E Podczas trzebieży późnej w nizinnych drzewostanach świerkowych najmniejsze uszkodzenia

drzew obserwowano po zastosowaniu technologii SWS. Były one istotnie rzadsze niż przy
pozyskaniu metodami FTS i LWS. W drzewostanach świerkowych wskazane zatem jest
stosowanie harwesterów i forwarderów.

E Stwierdzono częstsze występowanie uszkodzeń kory w FTS oraz częstsze występowanie

uszkodzeń łyka w SWS niż w pozostałych metodach.

E Uszkodzenia korzeni występowały częściej w FTS niż w LWS, do uszkodzeń pnia dochodziło

częściej w LWS niż FTS.

Literatura

Bembenek M., Giefing D. F., Karaszewski Z., Mederski P. S., Szczepańska−Álvarez A. 2013. Uszkodzenia

drzew w następstwie trzebieży wczesnych w nizinnych drzewostanach świerkowych. Sylwan 157 (10): 747−753.

Bembenek M., Mederski P. S., Erler J., Giefing D. F. 2011. Results of large−size timber extracting with a grapple

skidder. Acta Sci. Pol., Silv. Colendar. Rat. Ind. Lignar. 10 (3): 5−14.

Erler J. 2000. Forsttechnik – Verfahrensbewrtung. UTB für Wissenschaft. Eugen Ulmer−Verlag, Stuttgart.
Erler J. 2005. Was kostet die Rückegasse. AFZ−der Wald 6: 297−301.
Giefing D. F. 1995. Wpływ pozyskiwania drewna w czyszczeniach późnych drzewostanów sosnowych na środowisko.

Część 1. Uszkodzenia drzew. Sylwan 139 (6): 55−62.

Giefing D. F., Bembenek M., Gackowski M., Grzywiński W., Karaszewski Z., Klentak I., Kosak J., Mederski P. S.,

Siewert S. 2012. Ocena procesów technologicznych pozyskiwania drewna w trzebieżach późnych drzewostanów
sosnowych. Metodologia badań. Nauka Przyr. Technol. 6 (3) #59.

Giefing D. F., Kosak J., Klentak I., Gackowski M., Karaszewski Z., Hołota R., Bembenek M., Siewert S.

2000. Badania zmierzające do opracowania optymalnych technologii pozyskiwania drewna w cięciach przedrębnych
drzewostanów iglastych. Katedra Użytkowania Lasu AR, Poznań.

Giefing D. F., Mana M. 1995. Uszkodzenia drzew w następstwie prowadzenia cięć przedrębnych w drzewostanach

bukowych. PTPN − Pr. Kom. Nauk Leś. 80: 43−48.

Gl

øde D., Sikstrøm U. 2001. Two Felling Methods in Final Cutting of Shelterwood, Single−Grip Harvester

Productivity and Damage to the Regeneration. Silva Fennica 35 (1): 71−83.

Hołota R. J. 1998. Ekologiczne aspekty procesów technologicznych pozyskiwania buka pospolitego (Fagus sylvatica L.)

w cięciach rębnych. Katedra Użytkowania Lasu AR, Poznań.

Karaszewski Z., Bembenek M., Mederski P. S., Szczepańska−Alvarez A., Byczkowski R., Kozłowska A.,

Michnowicz K., Przytuła W., Giefing D. F. 2013a. Identifying beech round wood quality–distributions and
the influence of defects on grading. Drewno 189 (56): 39−54.

Karaszewski Z., Giefing D. F., Mederski P. S., Bembenek M., Dobek A., Stergiadou A. 2013b. Uszkodzenia

drzewostanu w zależności od metody pozyskiwania drewna ze zrywką ciągnikiem. Leśne Prace Badawcze 74 (1):
27−34.

Limbeck−Lilienau B. 2003. Residual stand damage caused by mechanized harvesting systems. Proceedings of the

Austro2003 meeting: High Tech Forest Operations for Mountainous Terrain. October 5−9, 2003, Schlaegl – Austria.

Łakomy P., Cieślak R., Rodak W., Kostrzewski T. 2001. Wpływ porażenia przez Heterobasidion annosum wybranych

drzewostanów sosnowych i świerkowych na powstanie wiatrołomów i wiatrowałów w 1999 i 2000 roku. Sylwan
145 (7): 43−54.

Mederski P. S. 2006. A comparison of harvesting productivity and costs in thinning operations with and without midfield.

For. Ecol. Manag. 224: 286−296.

Mederski P. S., Bembenek M., Erler J., Giefing D. F. 2011. Effects of innovative thinning operation in a birch

stand. Acta Sci. Pol., Silv. Colendar. Rat. Ind. Lignar. 10 (4): 29−38.

Meng W. 1978. Baumverletzungen durch Transportvorgänge bei der Holzernte – Ausmaß und Verteilung, Folgeschäden

am Holz und Versuch ihrer Bewertung. Schriftenreihe der LFV Baden−Württemberg, Band 53.

Michalec K., Barszcz A., Wąsik R. 2013. Jakość surowca świerkowego pochodzącego z drzewostanów naturalnych

(rezerwatowych) i drzewostanów pełniących funkcje gospodarcze. Drewno 189 (56): 25−37.

Modig E., Magnusson B., Valinger E., Cedergren J., Lundqvist L. 2012. Damage to residual stand caused by

mechanized selection harvest in uneven−aged Picea abies dominated stands. Silva Fennica 46 (2): 267−274.

Moskalik T. 2004. Model maszynowego pozyskiwania drewna w zrównoważonym leśnictwie polskim. Wydawnictwo

SGGW, Warszawa.

Paschalis P. 1998. Untersuchungen der Holzerntemethoden und der technischen Qualität des Holzes aus den

Beständen im Bereich der Naturkatastrophen Forstliche Forschungsberichte. Universität München 174: 82−90.

PN−2002−D−95000. 2002. Surowiec drzewny. Pomiar, obliczanie miąższości i cechowanie. PKN Warszawa.

M. Bembenek, D. F. Giefing, Z. Karaszewski, P. S. Mederski, A. Szczepańska−Álvarez

898

Sauter U. H., Busmann Chr. 1994. Bestandesschäden bei der Durchforstung von Fichtenbeständen mit Kranvollerntern

unter Berücksichtigung unterschiedliche Rückegassenabstände. Forsttechnische Informationen 12: 137−141.

Sowa J. M., Kulak D., Stanczykiewicz A., Szewczyk G. 2011. Rozmiar i charakter naruszeń wierzchniej warstwy

gleby powstałych podczas pozyskiwania i zrywki drewna w trzebieżach wczesnych drzewostanów świerkowych.
Sylwan 155 (5): 330−339.

Sowa J. M., Stańczykiewicz A. 2007. Uszkodzenia drzew i odnowienia przy pozyskaniu i zrywce drewna ciągnikami

rolniczymi. W: Zychowicz W., Aniszewska M., Wójcik K. [red.]. Technika i technologia w leśnictwie polskim.
Wydawnictwo SGGW, Warszawa. 89−94.

Sowa J. M., Szewczyk G. 2000. Analiza rozmiaru szkód powstałych w podrostach jodłowych i świerkowych w wyniku

wycinki i obalania drzewostanu głównego. Acta Agraria et Silvestria: Series Silvestris 38: 75−90.

Stańczykiewicz A. 2006. Poziom uszkodzeń odnowienia w wyniku stosowania ręczno−maszynowych technologii

pozyskiwania drewna. Acta Agraria et Silvestria. Series Silvestria 44: 91−116.

Stańczykiewicz A. 2010. Damage to trees and regeneration layer resulting from timber harvesting with the use

of equipment aggregated with farm tractors in thinned mountain stands. Proceedings of the International
Symposium on Forestry Mechanization FORMEC 2010. Padova, Italy. 1−10.

Stańczykiewicz A. 2011. Damage to trees and regeneration layer resulting from timber harvesting with the use

of equipment aggregated with farm tractors in thinned fir stands. W: Technology and ergonomics in the service
of modern forestry. Wyd. UR, Kraków. 253−268.

Stańczykiewicz A., Sowa J. M., Kulak D., Leszczyński K., Szewczyk G. 2012. Damage to trees and regeneration

layer resulting from timber harvesting with the use of equipment aggregated with farm tractors in thinned pine
stands. Acta Sci. Pol., Silv. Colendar. Rat. Ind. Lignar. 11 (2): 37−51.

Stańczykiewicz A., Sowa J. M., Szewczyk G. 2011. Uszkodzenia drzew i odnowienia w wyniku ręczno−maszyno−

wego pozyskiwania drewna z wykorzystaniem urządzeń agregowanych z ciągnikami rolniczymi. Sylwan 155 (2):
129−137.

Suwała M. 1996. Pozyskiwanie drewna metodą sortymentową. Prace IBL ser. B 30: 63−76.
Suwała M. 2000. Próba syntetycznej oceny uszkodzeń drzew i gleby przy pozyskiwaniu drewna na przykładzie

późnych trzebieży drzewostanów sosnowych. Sylwan 144 (10): 29−38.

Suwała M., Rzadkowski S. 2001. Wydajność pracy, koszty i uszkodzenia drzew przy pozyskiwaniu drewna w trze−

bieżach drzewostanów górskich. Prace IBL ser. A 1: 85−111.

Vasiliauskas R. 2001. Damage to trees due to forestry operations and its pathological significance in temperate

forests: a literature review. Forestry 74 (4): 319−336.

Tree damage in lowland spruce stands because of late thinning

Spruce damage due to forest operation can lead to rotting process. Level of damage depends in
most cases on used wood system. The objective of the paper was to compare level of damage
caused in relation to late thinning wood system in lowland spruce stands. The research con−
tained detailed analysis of 1) frequency of damage, 2) its type, and 3) place where it occurred.
The research was carried out in 4th age class stands in which three different systems of wood
harvesting were applied: full tree system (FTS), long wood system (LWS), and short wood sys−
tem (SWS). Sample plots were selected in forests districts: Wejherowo, Mieszkowice and
Różańsko. In all stands new, 3.5 m−wide strip roads were established, between which distances
were 20 or 40 m. Stands were selected in lowland and consisted at least 70% of spruce. 915 trees
were analysed and Fisher test was used for statistical calculations. The lowest level of damage
was observed when SWS was used. Statistically proven differences of damage were observed
between all analysed systems and were in the following order (from the biggest):
FTS>LWS>SWS. Further statistical results showed that bark and cambium damage in FTS was
more frequent than in the other systems. At the same time more frequent wood damage was
observed in FTS and LWS than in SWS. It was statistically proven, that damage on roots and
trunk were more often in LWS and SWS, but trunk only was more often with damage in LWS
than in FTS.

summary