1. Przypominamy cechy przypowieÊci.

2. Czytamy wiersz K.K. Baczyƒskiego PrzypowieÊç. Nast´pnie uczniowie oce-

niajà, które z cech przypowieÊci ma ten utwór.

3. Zgodnie z poleceniem 2. na s. 233 podr´cznika uczniowie wskazujà tekst,

który kojarzy si´ z wierszem Baczyƒskiego.

Fragment Biblii, Ksi´ga Genezis, Historia poczàtków Êwiata i ludzkoÊci

Podobieƒstwa: tematyka (stworzenie Êwiata i cz∏owieka), motywy (zosta-
jà stworzone ziemia, wody, powietrze, zwierz´ta, wreszcie cz∏owiek),
sposób obrazowania (pos∏ugiwanie si´ symbolem).

Ró˝nice: zawartoÊç fabu∏y (rola Boga w procesie tworzenia, kolejnoÊç
zdarzeƒ, okolicznoÊci stworzenia cz∏owieka), j´zyk (prostota – nagroma-
dzenie Êrodków poetyckiego wyrazu).

Utwory, które stanowià kontekst dla wiersza Baczyƒskiego:
– C. Norwid Quidam, IV – fragment,
– M. Bia∏oszewski Przesuwa si´, przegwie˝d˝a,
– J.R.R. Tolkien W∏adca pierÊcieni.

4. Przywo∏ujemy postaç Boga z tekstu biblijnego (pot´˝ny, wszechobecny, kre-

ator). Nast´pnie uczniowie charakteryzujà Boga z PrzypowieÊci.

„Pan Bóg uÊmiechnà∏ si´”
„I zafrasowa∏ si´, ˝e sam swych dzie∏ nie ogarnie”
„Teraz uÊmiechnà∏ si´ Bóg i we Ênie znu˝ony oniemia∏”

„uosobienia” – nadanie Bogu cech ludzkich (s∏aboÊç, dobrotliwoÊç) –
odwrócenie schematu biblijnego.

PrzypowieÊç

Raczej nie

Zdecydowanie nie

Zdecydowanie tak

?

(T´ cz´Êç tabeli b´dzie mo˝na
uzupe∏niç pod koniec lekcji)

PrzypowieÊç

Gatunek literatury moralistycznej

Fabu∏a uschematyzowana i uboga w realia

W∏aÊciwa interpretacja wymaga odczytania
alegorycznego lub symbolicznego sensu

Przedstawione postaci i wydarzenia nie sà
wa˝ne ze wzgl´du na nie same, lecz jako
przyk∏ady uniwersalnych prawide∏ dotyczàcych
ludzkiej egzystencji

83

Poetycka

PrzypowieÊç o Bogu, cz∏owieku i Êwiecie

(wiersz K.K. Baczyƒskiego)

5. Odtwarzamy proces powstawania Êwiata i cz∏owieka (w tym miejscu mo˝-

na wykorzystaç schemat z podr´cznika, s. 234).

I etap – powstanie Êwiata

Charakterystyczne cechy opisu stworzenia Êwiata:

•

wzajemne przenikanie si´ poszczególnych struktur (Êwiat∏o – ziemia, woda – po-

wietrze, bory – powietrze, zwierz´ta – kora),

•

dynamika obrazu, operowanie animizacjà (np. „knieje do mórz przychodzà”, „bory

wrastajà w powietrze”),

•

plastycznoÊç opisu, pos∏ugiwanie si´ epitetami okreÊlajàcymi kolorystyk´ (np.

„jab∏ka z∏otego”, „drgajàce srebrem”, „kolor dojrza∏ej jagody”, „powietrze [...] czar-
ne”), obraz ciemnieje w miar´ rozwoju zdarzeƒ,

•

bogata metaforyka (np. „bory wrastajà w powietrze, powietrze od lasów – czarne”,

„knieje [...] k∏adà w∏osy na wod´”),

•

element baÊniowy („A Êpiew najcichszego z ptaków zamienia si´ w mi´kki ob∏ok”).

II etap – powstanie cz∏owieka

Sposób:
„z chmur i ziemi ulany” –
po∏àczenie pierwiastków
duchowego i materialnego

Cel:
„[Bóg] sam swych dzie∏ nie ogarnie” –
ponoszenie odpowiedzialnoÊci za Êwiat

powstanie

(stworzenie?)

cz∏owieka

Przyczyna:
„I zafrasowa∏ si´ Bóg” –
zaskakujàca boska niemoc,
brak si∏ potrzebnych
do opanowania Êwiata

OkolicznoÊci:
„cisza”, „Êwiat∏o sta∏o si´
czarne”, „z ci´˝kich kowade∏
gór ros∏y kr´gi ogniste”,
„z kuêni”, „niebo od huku bia∏e”
1) wykuwanie cz∏owieka
w kuêni,
2) obraz burzy, pot´ga ˝ywio∏u,
walka

uÊmiech Boga

ziemia

wody, morza

zwierz´ta

powietrze

chmury

Êwiat∏o

knieje, bory,

kora

ptasi Êpiew

84

Jako kontekst interpretacyjny warto przywo∏aç fragment wst´pu do Wyboru
poezji K.K. Baczyƒskiego (J. Âwi´ch, Wst´p, w: K.K. Baczyƒski, Wybór poezji,
Wroc∏aw 1989):

„Taka koncepcja cz∏owieka ujawnia∏a jego wewn´trzny dramat, dramat za-
wieszenia mi´dzy niebem a ziemià. Owo roz∏amanie decyduje o tym, ˝e
wszystko, co sk∏ada si´ na wyobra˝enie cz∏owieka: d∏oƒ (r´ka, rami´), oczy,
s∏uch, dotyk, g∏owa, serce, stopa uk∏ada si´ w dwa opozycyjne szeregi lek-
sykalne, dodatni i ujemny, duchowy i ziemski”.

Jaki cz∏owiek powsta∏ w PrzypowieÊci?

„ciemny i ma∏y” (epitety)
„ciemny jak ziemia” (porównanie)
„b∏àdzi wÊród grozy” (metafora – aluzja do czasu wojny?)

negatywne konotacje (s∏aboÊç cz∏owieka wobec z∏a Êwiata?)

6. Oceniamy postaw´ osoby mówiàcej w wierszu:

●

pesymista (efekt finalny to stworzenie cz∏owieka „ciemnego i ma∏ego”),

●

„wierzàcy inaczej” (nik∏y udzia∏ Boga w procesie tworzenia Êwiata, po-

wstanie cz∏owieka poza sferà boskiej ingerencji).

7. Wracamy do cech przypowieÊci, uczniowie decydujà, jak wype∏niç ostatni

wers tabeli. (Raczej tak, decyduje o tym przede wszystkim obraz stworzenia
cz∏owieka i jego efekt finalny).

8. Wiersz Baczyƒskiego jest doÊç trudny w interpretacji, na zakoƒczenie lekcji

uczniowie opracowujà wi´c zestaw pytaƒ, które chcieliby zadaç poecie, wy-
pisujà zagadnienia, które nie wydajà im si´ do koƒca jasne i zrozumia∏e.

9. Zadanie domowe:

a) WyjaÊnij i rozwiƒ u˝ytà w wierszu metafor´ „cz∏owiek ciemny i ma∏y”.
b) W Twojej miejscowoÊci pojawi∏ si´ nieznany nikomu, tajemniczy cz∏o-

wiek. Napisz reporta˝ z tej dziwnej wizyty.

cz∏owiek

85