21

4/2003

www.elektro.info.pl

nowoczesne

sterowanie

oœwietleniem

Nie ma znaczenia czy jesteœmy na

wakacjach, w domu przed

kominkiem, czy w fabryce, biurze,

w restauracji, szkole, w sklepie,

œwiat³o jest elementem, który nie

tylko jest najwiêksz¹ fascynacj¹

dla ludzi, ale tak¿e formuje

elementy architektury, dostarcza

konieczne oœwietlenie w miejscu

pracy i tworzy atmosferê,

poniewa¿ 80% wra¿eñ cz³owiek

odbiera wzrokiem.

Aby sprostaæ coraz wiêkszym wy-

maganiom, firmy instalacyjne w 1990
roku – m. in. ABB – stworzy³y jedno-
lity system sterowania o nazwie EIB.
W systemie EIB tradycyjne wy³¹czni-
ki instalacyjne zosta³y zast¹pione
urz¹dzeniami wykonanymi w techni-
ce cyfrowej, które wymieniaj¹ informa-
cje za poœrednictwem jednego przewo-
du magistralnego ³¹cz¹cego wszystkie
elementy. Steruje on oœwietleniem,

C

oraz bardziej wyszukane
Ÿród³a œwiat³a pozwalaj¹
tworzyæ lampy, które oprócz

swoich walorów u¿ytkowych, staj¹
siê dzie³ami sztuki.

Architekci coraz czêœciej wyko-

rzystuj¹ oœwietlenie do tworzenia
ró¿nych klimatów tego samego
wnêtrza. Stawia to coraz to nowe
wyzwania dla systemów sterowa-
nia.

ogrzewaniem, klimatyzacj¹ i wentyla-
cj¹, ¿aluzjami itd. Informacja zosta³a
oddzielona od energii, co pozwoli³o na
dowolnoϾ w wyborze miejsca stero-
wania. W systemie EIB polecenia s¹
wysy³ane przez sensory (np. przycis-
ki, czujniki ruchu itd.) po kablu magi-
stralnym i odbierane przez aktory (za-
po¿yczenie z ang. – actuator, czyli
urz¹dzenie wykonawcze nazywane
wyrobnikiem), które wykonuj¹ otrzy-
mane rozkazy i np. za³¹czaj¹ obwód
(rys. 1). Jeden aktor mo¿e byæ stero-
wany z dowolnej liczby klawiszy.

Polecenia mog¹ byæ wysy³ane

z dowolnego miejsca w budynku oraz
zdalnie, np. przez telefon komórkowy

czy Internet. Istnieje mo¿liwoœæ ci¹g-
³ego monitorowania aktualnego stanu
i ewentualnych zak³óceñ pracy insta-
lacji budynku.

Powi¹zania funkcjonalne miêdzy

aktorami i sensorami mog¹ byæ
w dowolnej chwili modyfikowane
i dostosowywane do indywidualnych
wymagañ. Wszystkie funkcje mog¹
byæ zaprogramowane tak, aby wyko-
nywane by³y automatycznie.

WyobraŸmy sobie dom z du¿ym

salonem (fot. 1), do którego mo¿emy
wchodziæ z tarasu, z przedpokoju,
z jadalni i z gabinetu. Chcemy za³¹-
czaæ oœwietlenie i sterowaæ ¿aluzjami
ze wszystkich czterech wejϾ, ale

Krzysztof Sasin

Rys. 1 Instalacja EIB

22

www.elektro.info.pl

4/2003

z ka¿dego miejsca inaczej. Wchodz¹c
od strony przedpokoju, chcemy mieæ
mo¿liwoœæ za³¹czenia wszystkich
grup oœwietleniowych i opuszczenia
¿aluzji w salonie oraz wy³¹czenia oœ-
wietlenia w przedpokoju i w sypialni
dzieci na piêtrze. Od strony jadalni mo-
¿emy chcieæ sterowaæ oœwietleniem
i ¿aluzjami nie tylko w salonie, ale ró-
wnie¿ w jadalni i kuchni. Jeszcze in-
ne wymagania mamy dla przycisku od
strony tarasu i gabinetu. A kiedy idzie-

my ju¿ spaæ, nie musimy szukaæ,
gdzie jeszcze pali siê œwiat³o, bo jed-
nym naciœniêciem gasimy salon, jadal-
niê i kuchniê. Ka¿dy z czterech przy-
cisków mo¿e pe³niæ inne funkcje
i aby wykluczyæ mo¿liwoœæ pomy³ki,
klawisze musz¹ byæ w³aœciwie opisa-
ne. Potrzebujemy przycisku, który po-
za mo¿liwoœciami sterowniczymi, bê-
dzie mia³ mo¿liwie du¿o wygodnych
klawiszy z czytelnymi polami opisowy-
mi.

Takie w³aœnie wymagania spe³nia

przycisk Triton (fot. 2). Pojedynczy kla-
wisz przycisku Triton mo¿e sterowaæ
za³¹czaniem jednej lub dwóch grup
opraw oœwietleniowych. Przy sterowa-
niu dwoma grupami wielokrotne nacis-
kanie jednego koñca klawisza powodu-
je za³¹czanie i wy³¹czanie obwodu.
Je¿eli zdecydowalibyœmy siê na wyko-
rzystanie wszystkich klawiszy przycis-
ku jedynie do za³¹czania, w przycis-
ku 5-klawiszowym moglibyœmy stero-
waæ w ten sposób maksymalnie a¿
dziesiêcioma grupami opraw oœwietle-
niowych.

Do sterowania œciemnianiem gru-

py opraw oœwietleniowych potrzebuje-
my ca³ego klawisza przycisku Triton.
Przy programowaniu funkcji œciemnia-
nia rozró¿nia siê d³ugie i krótkie na-
ciœniêcie klawisza. Je¿eli bêdziemy
naciskaæ klawisz krótko, to za³¹czamy
oœwietlenie na 100% jasnoœci (lub do
ostatniej nastawy). Aby œciemniaæ
grupê opraw oœwietleniowych, przy-
cisk powinien byæ naciskamy d³ugo.
W zale¿noœci od naciskanego koñca
klawisza, œciemniamy albo rozjaœnia-
my oœwietlenie. Ulubione ustawienia
pomieszczenia mo¿emy zapamiêtaæ
w tzw. scenie oœwietleniowej. Scena
polega na jednoczesnym za³¹czeniu,
wy³¹czeniu lub œciemnianiu kilku
grup oœwietleniowych ewentualnie po-
³¹czonym ze sterowaniem ¿aluzjami.
W domu mo¿na zaprojektowaæ np.
sceny œwietlne do czytania, ogl¹dania
telewizji, sprz¹tania, a w sali konfe-
rencyjnej sceny do prowadzenia pre-
zentacji itp. Te wszystkie funkcje mo¿-
na powierzyæ tylko jednemu klawiszo-
wi Triton.

System EIB pozwala na realizacjê

funkcji logicznych, np. je¿eli natê¿enie
oœwietlenia zewnêtrznego spada poni-
¿ej pewnej ustalonej wartoœci, ¿aluz-
je opuszczaj¹ siê i jest za³¹czane
œwiat³o w korytarzu na 80% maksy-
malnego natê¿enia. Mo¿na wykorzy-
staæ jeszcze ciekawsze funkcje. Je¿eli
jest ju¿ doœæ ciemno i w toalecie
w³¹czymy œwiat³o, to automatycznie
zamkniemy roletê w WC, zapewnia-
j¹c sobie pe³n¹ intymnoœæ pomiesz-
czenia. Oczywiœcie wy³¹czenie oœ-
wietlenia nie spowoduje ju¿ podniesie-
nia ¿aluzji.

A wracaj¹c do salonu. W wielu

projektach modna staje siê antresola
komunikacyjna przecinaj¹ca salon. Jej
oœwietlenie staje siê integraln¹ czê-
œci¹ oœwietlenia pokoju dziennego.
Z uwagi na funkcjê komunikacyjn¹,
dobrze by³oby zastosowaæ do stero-
wania œwiat³a czujnik ruchu. Pozwa-
la on zapomnieæ o zapalaniu i gasze-
niu œwiat³a przy przechodzeniu z po-
koju do pokoju. Jednak nastrojowy
seans kinowy w salonie, przerywany
b³yskami œwiat³a z antresoli, to nic
przyjemnego. Jest mo¿liwoœæ pogo-
dzenia tych obu funkcji. Wystarczy pro-
sta funkcja logiczna blokuj¹ca czujnik
ruchu, je¿eli jakiekolwiek oœwietlenie
w salonie jest za³¹czone.

Czujniki ruchu bardzo u³atwiaj¹

u¿ywanie oœwietlenia w przejœciach,
korytarzach, spi¿arniach, toaletach
(ale niekoniecznie w ³azienkach). Za-
zwyczaj wyposa¿one s¹ one te¿
w czujnik natê¿enia œwiat³a nie po-
zwalaj¹cy na automatyczne za³¹cza-
nie oœwietlenia, jeœli wystarczaj¹ce
jest œwiat³o naturalne oraz prze³¹cz-
nik trybu pracy automat – „za³¹czo-
ny/wy³¹czony”. Pozwala to u¿ytko-
wnikowi na wybór rodzaju pracy w za-
le¿noœci od chwilowych jego potrzeb.

U¿ytkownicy budynków maj¹

bardzo ró¿ne wymagania dotycz¹-
ce systemu oœwietlenia. Pracowni-
cy potrzebuj¹ odpowiedniego oœ-
wietlenia stanowiska pracy. Œwia-
t³o jest œciemniane i rozjaœniane
w czasie spotkañ oraz prezentacji
(fot. 3).

Du¿e wyzwania czekaj¹ projektan-

tów oœwietlenia w salach konferencyj-
nych (fot. 4). Oprawy musz¹ mieæ
mo¿liwoœæ œciemniania. O ile Ÿród³a
¿arowe lub halogenowe nie sprawiaj¹
wiêkszych problemów, to sprawa kom-
plikuje siê w przypadku ró¿nego ro-
dzaju œwietlówek. Ich uk³ady zap³o-
nowe musz¹ byæ specjalnie przystoso-
wane, aby mo¿na by³o regulowaæ
strumieñ œwietlny. Obecnie na rynku
s¹ trzy standardy sterowania: 1-10 V
(0-10 V), DSI, DALI. System EIB po-
siada urz¹dzenia wykonawcze pracu-
j¹ce we wszystkich tych standardach.
Pozwala to na sterowanie z jednego
klawisza wszystkimi typami opraw

Fot. 1

Fot. 2

23

4/2003

www.elektro.info.pl

w sali i na tworzenie dowolnych scen
oœwietleniowych.

Je¿eli sala konferencyjna jest

wyposa¿ona w system EIB, to
przeszkod¹ nie jest system œcian
ruchomych. W zale¿noœci od uk-
³adu œcian, przycisk mo¿e stero-
waæ tylko jedn¹ sekcj¹ (je¿eli z sa-
li wydzielimy mniejsze pomieszcze-
nia) lub kilkoma sekcjami w sali
po³¹czonej w du¿e pomieszcze-
nie. Wymaga to tylko tzw. modu³u

logicznego pozwa-
laj¹cego na po-
wi¹zania logiczne
informacji od kla-
wiszy i czujników
k r a ñ c o w y c h
œcian.
W biurze wyj¹tko-
wo istotne jest
utrzymywanie sta-
³ego poziomu na-
tê¿enia oœwietle-

nia, bez wzglêdu na
s³oneczn¹ czy po-
chmurn¹ pogodê

(fot. 5). Osoby sprz¹taj¹ce potrzebu-
j¹ oœwietlenia pomieszczeñ
w okreœlonym czasie. W³aœciciel
wymaga wy³¹czenia lub œciemnie-
nia niepotrzebnych opraw w celu
obni¿enia kosztów zu¿ycia energii.
System EIB pozwala na jednoczesne,
elastyczne spe³nienie tych wszyst-
kich wymagañ. Zastosowanie czujni-
ków obecnoœci z wbudowanym
czujnikiem natê¿enia oœwietlenia
umo¿liwia utrzymanie sta³ego na-
tê¿enia oœwietlenia w czasie, gdy
przebywaj¹ w jego strefie ludzie.
Jest to przede wszystkim korzystne
w biurach o du¿ej powierzchni,
gdzie mamy do czynienia ze znacz-
n¹, sumaryczn¹ moc¹ Ÿróde³ œwia-
t³a. Znacz¹ce oszczêdnoœci mo¿na
uzyskaæ w halach wystawowych,
magazynowych lub produkcyjnych

o du¿ych powie-
rzchniach prze-
s z k l o n y c h
(fot. 6).

Sterowanie

oœwietleniem
musi spe³niaæ
coraz wiêksze
w y m a g a n i a
u¿ytkowników.
Do przesz³oœci
odchodzi jeden
wypust po œrod-
ku pokoju.

Dziœ œwiat³o

jest równoprawnym elementem ar-
chitektonicznym, który nale¿y bar-
dzo starannie przemyœleæ. le do-
brane oœwietlenie niszczy atmosfe-
rê pomieszczenia. Natomiast prze-
starza³y uk³ad sterowania utrud-
nia korzystanie nawet z najlepiej
zaprojektowanych wnêtrz. £at-
woœæ obs³ugi i elastycznoœæ to
podstawowa cecha nowoczesnych
systemów sterowania oœwietle-
niem (fot. 7).

q

Fot. 4

Fot. 5

Fot. 6

Fot. 7

Fot. 3