HERMENEUTYKA
Hermeneutyki
- filologia hermeneutyczna była wykorzystywana do objaśniania Pisma Świętego, stąd jej teologiczny
charakter i zależność od doktryny; podstawowym pytaniem było zagadnienie prawdziwego sensu
tekstu  dwie odpowiedzi:
* hermeneutyka literalna: prawdziwy sens tekstu jest sensem dosłownym
* hermeneutyka figuralna: sens tekstu jest sensem przenośnym
=> spór literalistów i figuralistów (szkoła antiocheńska  szkoła aleksandryjska; żydowski
liberalizm  alegoreza i typologia patrystyczna; tradycja rzymska  luterańska sola scriptura)
-  interpretacja jest konieczna wszędzie, gdzie nie chce się zaufać temu, czym dane zjawisko
bezpośrednio jest (Gadamer)
- trzy podstawowe znaczenia terminu hermeneutyka: hermeneutyka techniczna, hermeneutyka
filozoficzna, filozofia hermeneutyczna
hermeneutyka techniczna
- dotyczy sposobu objaśniania tekstów
- początkowo dot. świętych słów i znaków zesłanych przez bogów (gr. hermeneus to tłumacz z innego
języka), potem tekstów świętych, potem tekstów w ogóle
- gr. hermeneia  interpretacja
- hermeneutyka związana z egzegezą => metody komentowania Pisma Świętego
hermeneutyka filozoficzna
- powstała na początku XIX wieku, kiedy hermeneutyka zaczęła zajmować się wszelkiego rodzaju
tekstami
- pyta o możliwość rozumienia w ogóle
- Friedrich Schleiermacher  początek hermeneutyki filozoficznej, XIX wiek
- Wilhelm Dilthey (1833 1938)  hermeneutyka jako nauka o rozumieniu sensu podstawą nauk
humanistycznych (w opozycji do nauk przyrodniczych, które zajmują się wyjaśnianiem faktów)
- jak możliwa jest interpretacja  indywidualnej ekspresji życia
- hermeneutyka jako dziedzina ogólnej teorii poznania
filozofia hermeneutyczna
- pod koniec XIX wieku Nietzsche poddaje krytyce epistemologiczne rozumienie hermeneutyki
(powiązanie istnienia świata z jego wykładnią, z czego wynika interpretacyjny charakter rzeczywistości)
- Heidegger: Bycie i czas  zakwestionowanie tezy o metodologicznym charakterze rozumienia;
rozumienie jako sposób istnienia: człowiek (Dasein), zanim przekształci się w podmiot teoretyczny,
egzystuje w świecie, który go obchodzi i dlatego wymaga rozumienia
- dla filozofii hermeneutycznej najważniejszym zagadnieniem jest rozumiejąca egzystencja człowieka
- Ricoeur:  współczesność zmusza mnie do interpretowania, ale wielość interpretacji powoduje moje
rozdarcie
koło hermeneutyczne
- Schleiermacher w nawiązaniu do tradycji patrystycznej: nie można zrozumieć części tekstu bez
odwołania do całości (i odwrotnie); interpretator musi krążyć ciągle między częścią a całością
- Heidegger: każde rozumienie musi być poprzedzone przez przed-rozumienie (interpretator, zanim
zacznie interpretować posiada własne rozumienie świata); rozumieć można tylko wtedy, gdy już
cokolwiek rozumiemy  rozumienie nigdy nie rozpoczyna się od zera, lecz jest procesem uwikłanym w
światopogląd interpretatora
świadomość i język
- tym, co łączy wszystkie hermeneutyki jest radykalny antykartezjanizm
- tradycja kartezjańska zakłada, że mowa, jeśli pojawia się w horyzoncie świadomości, stanowi
przeszkodę w osiągnięciu doskonałego, czystego samooglądu, czystego samopostrzeżenia,
stanowiącego absolutną podstawę wszelkiej pewnej wiedzy (=> fenomenologiczna koncepcja
świadomości: świat da się zrozumieć o tyle, o ile jest przedmiotem całkowicie przezroczystej dla siebie
świadomości; język jest zewnętrzny dla świadomości, jest wobec niej czymś zewnętrznym tak jak
wszystko, co zjawia się w jej obliczu i co należy do sfery obiektywnego poznania)
- tradycja hermeneutyczna: myślenie dokonuje się w żywiole mowy,  całe doświadczenie świata jest
zapośredniczone przez język (Gadamer); nie istnieje czysta przechodniość między znakiem i
znaczeniem, komunikowanie się nie jest tylko oznajmianiem gotowych treści, a świadomość nie jest
dana sobie bezpośrednio, lecz mediacyjnie (nie jest doskonale wobec siebie samej przejrzysta);
rzeczywistość jest zawsze rzeczywistością opowiedzianą, już istniejącą w języku, który wyznacza jej
najogólniejsze ramy zjawiania się
- rozum jako efekt komunikacji językowej => fundamentem hermeneutyki jest rozmowa, dialog,
 wymiana między Ja i Ty (Gadamer)
- zwrot językowy: niezapośredniczone przez język poznanie obiektywne jest mitem, koniec
kartezjańsko-kantowskiego paradygmatu poznawczego
- Filozofia a zwierciadło natury, Rorty: przejście od epistemologii jako teorii poznania do
hermeneutyki (porzucenie koncepcji  poznania jako trafnego przedstawiania i opowiedzenie się za
swobodną wymianą filozoficznych poglądów, pozbawionych roszczeń do uniwersalnej ważności);
hermeneutyka zrzeka się uprzywilejowanej pozycji wśród wielogłosu kultury, ukazuje arbitralność
uniwersalnych roszczeń epistemologii i pokazuje że wszystkie nasze teorie są efektem praktyk
dyskursywnych
- sens nie istnieje niezależnie od interpretacji: upadek tradycyjnego modelu prawdy opartego na
adekwatności myślenia i bytu (adaequatio rei et intellectus), pojawianie się modelu perspektywistycznego
(prawda zostaje zrelatywizowana do pozycji zajmowanej przez podmiot); sens rodzi się w procesie
samorozumienia podmiotu, który jest zanurzony w świecie
- interpretacja jako praktyka egzystencjalna przemieniająca życie człowieka
Martin Heidegger (1889 1976)
- twórca dwudziestowiecznej antyepistemologicznej filozofii hermeneutycznej
- dasein ( tubycie)  egzystencjonująca w świecie jednostka, która odnosi się doń rozumiejąco i z
troską, co oznacza, że potrafi się w tym świecie znalez
ć i zachować
- rozumienie = zanurzenie człowieka w świecie; jest sposobem egzystencji Dasein, jest sposobem
istnienia w świecie (=> ontologiczny zwrot w hermeneutyce)
- rozumienie to nie rodzaj wiedzy teoretycznej, lecz praktycznej
- bycie-w-świecie (in-der-Welt-sein)  zadomowienie wynikające z faktu, że rozumiem świat i potrafię w
nim żyć; pierwotna, rozumiejąca przynależność do świata, prze-stawanie ze światem
- Bycie jako warunek istnienia tego, co jest: byt (Seiende) można pomyśleć i przedstawić za
pomocą pojęć, Bycie (Sein) wymyka się logice przedstawienia i zmusza do stosowania dyskursu
apofatycznego (można mówić o tym, czym Bycie nie jest, ale nie sposób powiedzieć, czym jest); cztery
własności Bycia: jedność, nieprzedstawialność, osobliwość, skrywanie się;
- poezja językiem najmniej opresyjnym wobec Bycia => interpretator powinien jedynie pokazywać, jak
należy obchodzić się z wierszem, żeby nie zagłuszyć własną mową jego  czystego istnienia , i
ostatecznie  usunąć się w cień z objaśnieniami
- język  pierwotny żywioł ludzkiej egzystencji: człowiek istnieje, bo istnieje w mowie i ma możliwość
odsłaniania świata
- poezja nie korzysta z mowy, ale ją umożliwia; mowa jest zdegenerowaną formą (gadulstwem)
z
ródłowego powiadania (Sagen)
- poezja poprzedza mowę: mowa odnosi się do tego, co jest (wchodzi w wymianę z rzeczami),
 poezja jest stanowieniem Bycia , czyli odsyła do tego, co warunkuje każdy byt, lecz samo bytem nie
jest poezja jest warunkiem zjawiania się świata, poeta tym, kto czuwa nad Byciem, a interpretator tym,
kto temu zjawianiu się świata asystuje, maksymalnie zacierając własną subiektywność
- hieratyczna (uświęcona) koncepcja języka poetyckiego, pozbawionego jakichkolwiek związków z
codzienną komunikacją i przechowującego w sobie pamięć obcowania z tym, co święte
Paul Ricoeur (1913 2005)
- hermeneutyka podejrzeń  Ricoeur mówi tak o krytycznym nurcie w hermeneutyce nowożytnej:
Marks, Freud i Nietzsche (poddanie w wątpliwość suwerenności podmiotu)
- Ricoeur i teologia chrześcijańska
- zapomnieniu uległy żywe pokłady mowy symbolicznej, bogactwo sensu zostało zagubione
-  Interpretując staramy się odnalez
ć naiwność pokrytyczną, która stosuje cały arsenał środków i
sposobów egzegezy, by to, co głosi pierwotna, fundamentalna mowa, mogło przemawiać i istnieć
- sens jest refleksem objawionej mowy świętej, nie jest dany wprost, lecz poprzez symbole (teksty) ->
należy je objaśniać za pomocą technik egzegetycznych
- egzegeza symboli (tekstów) jest niezbędnym etapem na drodze ukonstytuowania się podmiotu ->
lektura tekstów literackich jest refleksyjnym wysiłkiem czytelnika, który przyswajając sobie sens,
stwarza jednocześnie sam siebie
- by zrekonstruować struktury znaczące, należy odwołać się do technik egzegetycznych (w przypadku
tekstów może to być np. analiza strukturalna)
- punktem dojścia interpretacji jest przyswojenie sensu =  odnalezienie w tekście świata, w
którym mógłbym zamieszkać
- dialektyka obiektywizującego wyjaśniania i podmiotowego rozumienia
- czytelnik stara się nie tylko zrozumieć świat tekstu, który otwiera się przed nim, ale i zrozumieć
samego siebie w odsłaniającym przez tekst świecie
- tożsamość narracyjna = życie ma sens, o ile jest zapośredniczone przez symbole i teksty kultury;
samorozumienie ma charakter dyskursywny, gdyż każda refleksja dzieje się w języku; konieczność
opowiadania w procesie ustanawiania własnej tożsamości  opowieść dokonuje redeskrypcji życia przez
fikcję; tożsamość ma charakter fikcyjny, skonstruowany, ponieważ stosujemy we własnej opowieści
wzorce literackie; nikt nie ma bezpośredniego dostępu do samego siebie, wobec czego, chcąc zrozumieć
kim jest, musi odwoływać się do znaków i opowieści kultury
Hans-Georg Gadamer (1900 2002)
-  hermeneutyka pokonuje duchowy dystans i przyswaja obcość obcego ducha
- rozmowa między bliskimi sobie duchami
- interpretator powinien usuwać obcość i umożliwiać bezpośrednią recepcję tekstu (tym czymś obcym
jest w tekście pismo,  ślad ducha ,  martwy ślad sensu )
- pismo  przechowuje w sobie moc ducha, dzięki czemu możliwa jest tradycja
- dzieło sztuki, gdy jest rozumiane  staje przed nami twarzą w twarz (dzięki rozumieniu możliwe jest
przywrócenie żywego Logosu, w pełni obecnego sensu)
- hermeneutyka  przyswaja obcość obcego ducha , czyni własnym to, co odmienne
- inspiracje Heglowskie
- od zmysłowego do idealnego, od wypowiedzenia do wypowiedzianego -> zasada alegorii
- czytanie jako słuchanie:  wiersz zaprasza do długiego wsłuchiwania się i do dialogu, w którym
dokonuje się zrozumienie
- fuzja horyzontów: elementarny warunek rozumienia przeszłości; rozumienie musi zniwelować
dystans między tym, co przeszłe i tym, co teraz
niejsze  jest to możliwe dzięki przyswajaniu tego, co
obce i uczestnictwu w tej samej tradycji
- rozmowa  podstawowy model, na którym oparte jest rozumienie; zawarty w pytaniach i
odpowiedziach dialog,  wymiana między Ty i Ja ; rozmowa, w której spotykamy coś, czego jeszcze nie
doświadczyliśmy, ma moc przemieniania naszego myślenia
- interpretator powinien wejść w rozmowę z wierszem -> por Heidegger: zanikanie głosu interpretatora
i oddanie pierwszeństwa interpretowanemu utworowi
-  interpretacja jest właściwa tylko wtedy, gdy na końcu zanika, ponieważ wchłonęło ją w całości nowe
doświadczenie sztuki
trzy podstawowe wymiary hermeneutyki
- egzegetyczny: sztuka interpretacji tekstów
- epistemologiczny: teoria interpretacji
- egzystencjalny: interpretacja nie jest formą wiedzy, lecz życia