Logistyka
1. Teoretyczne podstawy logistyki
1.1 Istota i zakres logistyki
W latach 90 naszego stulecia nastąpiło upowszechnienie w praktyce gospodarczej
i literaturze ekonomicznej pojęcia  logistyka . Historia tego słowa sięga starożytności i
wiąże się z greckim  logistikos tzn. odnoszącym się do myślenia oraz logos lub logicos,
oznaczającym liczenie, sztukę liczenia, kalkulowania, logikę. Tak więc w starożytności
logistykę rozumiano jako praktyczną stronę rachowania, w odróżnieniu od naukowego,
teoretycznego rozumienia liczb.1
Początkowo logistyka znalazła zastosowanie w działaniach wojskowych. Pierwsze
informacje o takim właśnie wykorzystaniu znajdują się w kronikach Cesarstwa
Bizantyjskiego. Cesarz Leontos VI (886-911) w swym dziele pod nazwÄ…  Sumaryczne
wyłożenie sztuki wojennej wyróżnił obok strategii i taktyki jako trzecią naukę wojenną
logistykę. Twierdził on, że zadaniem logistyki jest  żeby żołd był wypłacany, wojsko
odpowiednio uzbrojone i uszeregowane, wyposażone w działa i sprzęt wojenny, żeby
potrzeby wojska były dostatecznie i w odpowiednim czasie zaspokojone a każda wyprawa
wojenna odpowiednio przygotowana, tzn. przestrzeń i czas odpowiednio obliczone,
obszar oszacowany z uwzględnieniem ruchu wojsk, a także siły oporu przeciwnika, i
zgodnie z tymi funkcjami należy regulować i porządkować ruchy i podział własnych sił
zbrojnych ..2. Teorię cesarza Leontosa rozszerzył szwajcarski generał w służbie
francuskiej A.H. Jomini, publikując swoje dzieło  Zarys sztuki wojennej w 1836 roku w
Paryżu. W książce swej przypisuje on logistyce znaczenie, które zapoczątkowało drogę
postrzegania logistyki jako nauki cywilnej. Jomini porusza problemy, którymi zajmuje się
współczesna logistyka - pisze o lokalizacji i zaopatrywaniu magazynów, planowaniu i
realizacji marszów, przygotowaniu środków transportowych, urządzaniu dróg
komunikacyjnych i zaopatrywaniu oddziałów. Książka została przetłumaczona na język
angielski i została wciągnięta na listę lektur amerykańskich oficerów, a sama logistyka
jako nazwa przedmiotu znalazła się w 1885 r. w programie nauczania nowo otwartej
Szkoły Marynarki Wojennej USA3.
1
Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, t. IX, Wyd. Gutenberga, Warszawa 1995
2
M. Chaberek: Logistyka  dawne i współczesne płaszczyzny praktycznego jej stosowania,  Pieniądze i
Więz
 , nr 3 (4) lato 1999
3
Ibid
W kolejnych latach słowo logistyka było głównie utożsamiane z działalnością
militarną. Najbardziej intensywny rozwój teorii logistyki można zaobserwować od czasu
II wojny światowej. Kiedy to problemy związane z lokalizacją, zaopatrzeniem
magazynów oraz transportem, stworzyły podwaliny pod rozwój zarówno matematycznej
nauki planowania  badań operacyjnych, jak też ekonomicznej dyscypliny naukowej 
logistyki. W literaturze zagranicznej i krajowej nie ma dotychczas
powszechnie przyjętej definicji logistyki. Poszczególni autorzy akcentują różne znaczenia
tego pojęcia, odnosząc je zarówno do praktyki gospodarczej, jak i dziedziny wiedzy
ekonomicznej.
Przykładowo, zgodnie z  Leksykonem Biznesu , autorstwa Józefa Penca,
 logistyka jest nauką i sztuką praktycznego działania zajmującą się procesami sprawnego
i efektywnego sterowania przepływami materiałów i wyrobów oraz związanej z nimi
informacji z otoczenia do firmy, wewnątrz firmy i z firmy do otoczenia; całość działań
dotyczących przepływu materiałów i wyrobów łącznie z systemami informacyjnymi i
systemami sterowania 4. Definicja ta kładzie nacisk na przepływ  strumienia zasobów
przez poszczególne elementy działalności przedsiębiorstwa, rozpoczynając od zakupu
surowców, kończąc na dostawie wyrobów.
Najbardziej rozpowszechnionÄ… definicjÄ… logistyki w literaturze krajowej,
jest definicja prezentowana przez Fredricka J. Beiera i Krzysztofa Rutkowskiego, w której
logistyka oznacza zarządzanie działaniami przemieszczania i składowania, które mają
ułatwić przepływ produktów z miejsc pochodzenia do miejsc finalnej konsumpcji, jak
również związaną z nimi informację, w celu zaoferowania klientowi odpowiedniego
poziomu obsługi po rozsądnych kosztach .5
Jednak dla pełnego zrozumienia misji i treści logistyki należy przytoczyć
najpopularniejszą i najpełniejszą definicję logistyki opracowaną w USA przez Council of
Logistics Managment: Logistyka jest terminem opisujÄ…cym proces planowania,
realizowania i kontrolowania sprawnego i efektywnego przepływu surowców, materiałów
do produkcji, wyrobów gotowych oraz odpowiedniej informacji z punktu pochodzenia do
punktu konsumpcji w celu zaspokojenia wymagań klienta. Działania logistyczne mogą
obejmować (choć nie muszą się do nich ograniczać): obsługę klienta, prognozowanie
popytu, przpływ informacji, kontrolę zapasów, czynności manipulacyjne, realizowanie
4
Józef Penc, Leksykon biznesu. Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa, 1997
5
Fredrick J. Beier, Krzysztof Rutkowski: Logistyka. SGH, Warszawa 1999
zamówień, czynności reparacyjne i zaopatrywanie w części, lokalizację zakładów
produkcyjnych i składów, procesy zaopatrzeniowe, pakowanie, obsługę zwrotów,
gospodarowanie odpadami, czynności transportowe i składowanie6
W wyniku analizy powyższej definicji, można wyróżnić podstawowe zadania
logistyki:
żð koordynacja przepÅ‚ywu surowców, materiałów do produkcji i wyrobów
gotowych do konsumentów,
żð minimalizacjÄ™ kosztów tego przepÅ‚ywu,
żð podporzÄ…dkowanie dziaÅ‚alnoÅ›ci logistycznej wymogom obsÅ‚ugi klienta.7
System logistyczny przedsiębiorstwa jest bardzo złożony. Jego części składowe, w
oparciu o kryterium jego podziału funkcjonalnego to:
żð Logistyka zaopatrzenia  dostarczanie dóbr od dostawców na rynku
zaopatrzeniowym do magazynu zaopatrzenia przedsiębiorstwa; możliwy jest także
bezpośredni przepływ dóbr z rynku zaopatrzenia do miejsc przetwarzania
materiałów,
żð Logistyka produkcji  przepÅ‚yw surowców, materiałów pomocniczych,
części z magazynów zaopatrzenia do miejsc przetwarzania, przepływ wyrobów
gotowych do magazynów zbytu,
żð Logistyka dystrybucji  przepÅ‚yw dóbr od magazynów wyrobów gotowych
do klientów.
Podział systemu logistycznego przedsiębiorstwa na funkcjonalne podsystemy logistyczne
oraz podstawowe czynności logistyczne zaprezentowane są na rys. 1.
Zintegrowany system logistyczny przedsiębiorstwa wymaga odpowiedniego
zarządzania na poszczególnych szczeblach. Wyróżnia się trzy poziomy działania:
żð Poziom operacyjny  przepÅ‚ywy materiałów w systemach zaopatrzenia, produkcji,
magazynowania, dystrybucji,
żð Poziom taktyczny  przepÅ‚ywy informacyjne,
żð Poziom strategiczny  zarzÄ…dzanie logistyczne.
6
What It s All About. Council of Logistics Managment, Oak Brook, Illnois
7
Fredrick J. Beier, Krzysztof Rutkowski: Logistyka...
Logistyka w obrębie
przedsiębiorstwa
Logistyka marketingowa
Logistyka materiałowa
Logistyka Logistyka Logistyka
zaopatrzenia produkcji dystrybucji
Surowce, Surowce, Wyroby
półprodukty, półprodukty, gotowe,
materiały materiały półprodukty,
pomocnicze pomocnicze, wyprodukowan
wyroby gotowe e części
Magazyn Magazyn Magazyn Magazyn
Rynek Proces produkcji Rynek
dostawc zaopatrz wyrobów zbytu
zaopatrze zbytu
ów eniowy gotowych
niowy Magazyn przejściowy
Materiały zbędne, opakowania zwrotne, odpady
Logistyka procesów utylizacyjnych
Przypływ dóbr rzeczowych
Rys. 1
y
ródło: Hans-Christian Pfohl: Logistiksysteme, Betriebwirtschaftliche Grundlangen.
Springer  Verlag 1990, Berlin, s.16
1.2 ZarzÄ…dzanie logistyczne a zarzÄ…dzanie logistykÄ…
Zarządzanie logistyczne składa się z formułowania strategii, planowania, sterowania i
kontroli procesów przepływu i magazynowania surowców, zapasów produkcji w toku,
wyrobów gotowych oraz związanych z nimi przepływu informacji od dostawców do
przedsiębiorstwa, wewnątrz przedsiębiorstwa i z przedsiębiorstwa do końcowych
odbiorców (rys. 2).8
ZarzÄ…dzanie logistyczne
Formułowanie strategii Planowanie Sterowanie Kontrola
w sposób efektywny i minimalizujący globalne koszty
procesami
przepływu i magazynowania
zapasów wyrobów odpowiednich
surowców
produkcji w gotowych informacji
toku
Od punktu pozyskania do miejsca konsumpcji
w celu
jak najlepszego dostosowania siÄ™ do potrzeb klienta i ich zaspokojenia
Rys. 2 ZarzÄ…dzanie logistyczne
y
ródło: Stefan Abt: Zarządzanie logistyczne w przedsiębiorstwie... str20
Działania zawiązane z zarządzaniem logistycznym można sprowadzić do pięciu
obszarów (rys. 3):
1. Optymalizacja fizycznego przepływu dóbr rzeczowych
żð opracowanie nowej strategii dla rozwoju przedsiÄ™biorstwa,
żð zarzÄ…dzanie logistyczno-marketingowe,
żð integracja czynnoÅ›ci zwiÄ…zanych z procesami logistycznymi dziÄ™ki
modernizacji struktur organizacyjnych i powołanie służb logistycznych,
8
Stefan Abt: Zarządzanie logistyczne w przedsiębiorstwie, Poslkie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa1998, str. 21
żð sterowanie przepÅ‚ywem materiałów i towarów, które prowadzi do
optymalizacji fizycznego ich przepływu.
2. usprawnienie procesów informacyjno-decyzyjnych:
żð wprowadzeni postÄ™pu w technologii informatycznej, która umożliwia otwarcie
nowych dróg, w zakresie wspomagania zarządzania,
żð rozwój nowych technik produkcyjnych oraz transportowych, pozwalajÄ…cy na
lepsze wykorzystanie systemów wspomagania komputerowego oraz
zintegrowanych systemów zarządzania
3. utrzymanie optymalnych zapasów rzeczowych:
żð synchronizacja transportu z gospodarkÄ… zapasami, pozwalajÄ…ca na
wyznaczenie optymalnej wielkości dostaw i bezpiecznej częstotliwości dostaw,
żð wykorzystanie nowych metod zarzÄ…dzania: Just-in-Time, MRPII - planowanie
zasobów produkcyjnych, MRP  planowanie potrzeb materiałowych,
DRP  planowanie dystrybucji zasobów.
4. synchronizacja infrastruktury procesów logistycznych:
żð koordynacja zamówieÅ„ odbiorców z manipulacjami transportowymi,
składowaniem, gospodarką opakowaniami, dzięki prognozowaniu popytu,
żð synchronizacja transportu zewnÄ™trznego i wewnÄ™trznego,
5. analiza kosztów procesów logistycznych
żð analiza kosztów w odniesieniu do infrastruktury logistycznej,
żð redukcja lub skrócenie czasu realizacji usÅ‚ug transportowych,
żð zmniejszenie lub redukcja zapasów, czyli kosztów magazynowania,
żð zastosowanie metod ABC oraz XYZ do grupowania materiałów i towarów o
jednorodnych kosztach,
żð prowadzenie kompleksowego rachunku kosztów coraz bardziej
rozbudowywanych łańcuchów logistycznych.9
9
Stefan Abt: ZarzÄ…dzanie logistyczne...., str. 34-36
1. optymalizacja fizycznego 5. analiza kosztów procesów
przepływu dóbr rzeczowych logistycznych
ZarzÄ…dzanie
logistyczne
2. usprawnienie procesów 4. synchronizacja infrastruktury
informacyjno-decyzyjnych procesów logistycznych
3. utrzymanie optymalnych
zapasów rzeczowych
Rys. 3 ZarzÄ…dzanie logistyczne
y
ródło: Stefan Abt: Zarządzanie logistyczne.... str.34
ZarzÄ…dzanie logistyczne jest domenÄ… opcji strategicznych. Åšrodkami
strategicznymi buduje się potencjał powodzenia, za pomocą którego osiągnie się sukces w
przyszłości. Istotą zarządzania logistycznego jest określenie  głównej drogi , którą ma
podążać przedsiębiorstwo, określenie rzeczy właściwej w zakresie organizacji
przepływów w przedsiębiorstwie i poza nim, w całym łańcuchu.10
DomenÄ… zarzÄ…dzania logistykÄ… sÄ… zaÅ› zadania zwiÄ…zane z
realizacją w sposób właściwy konkretnych procesów przepływu zasobów w czasie i
przestrzeni. Są to działania na poziomie operacyjnym i taktycznym11. Zarządzanie
logistyką obejmuje poszczególne cele cząstkowe i jednostkowe, dotyczy
skonkretyzowanych programów oraz operacji i czynności w różnych obszarach
decyzyjnych (tabl.1)
10
Mirosław Chaberek: Logistyka  zarządzanie logistyczne  zarządzanie logistyką, Gospodarka
Materiałowa i Logistyka, nr 9/2000
11
Mirosław Chaberek: Logistyka  zarządzanie logistyczne  zarządzanie logistyką, Gospodarka
Materiałowa i Logistyka, nr 9/2000
Tabela 1.
ZarzÄ…dzanie ZarzÄ…dzanie logistykÄ…
logistyczne
Obszar decyzyjny Strategiczny Taktyczny Operacyjny
Transport Wybór rodzaju Zastosowanie formy Wysyłka produktu
transportu leasingu dla
użytkowania
Zapasy Decyzje o wielkości i Poziom zapasów Wykonanie
strukturze zapasów bezpiecznych zamówienia
Proces zamówienia Otwarcie Przyjęcie zwrotów
zamówienia
zaopatrzenie Rozszerzenie z
ródeł Kontrakty ma Realizacja dostaw
zakupu, zwiększenie dostawy surowców
liczby dostaw
Magazynowanie Obsługa zapasów, Rozmieszczenie Przyjęcie i wydanie
określenie wielkości zapasów w z magazynu
obrotów magazynie
magazynowych
Wybór lokalizacji Liczba, powierzchnia
i lokalizacja
magazynów
y
ródło: Kompendium wiedzy o logistyce, wydawnictwo naukowe PWN, W-wa
Poznań 99, pod red. Elżbiety Gołembskiej, str.33
Zatem można wywnioskować, że linia oddzielająca zarządzanie logistyczne od
zarzÄ…dzania logistykÄ… biegnie analogicznie do linii rozdzielajÄ…cej zarzÄ…dzanie strategiczne
od zarządzania operacyjnego i taktycznego. Zarządzanie logistyczne ma postać bardziej
ogólną, która podlega podziałowi i konkretyzacji w fazie zarządzania logistyką. W
przeciwieństwie do zarządzania logistycznego, zarządzanie logistyka wykazuje wyższy
stopień szczegółowości. Ponadto zarządzanie strategiczne różni się od zarządzania
taktyczno-operacyjnego orientacją na długi okres czasu oraz odpowiednio mniej
wyraz
nym zdefiniowaniem i zrestrukturyzowaniem problemów do rozwiązania, podczas
gdy przedmiotem zarzÄ…dzania taktyczno-operacyjnego sÄ… problemy konkretne, wyraz
niej
zdefiniowane i wyodrębnione12.
1.3 A
ańcuch logistyczny
A
ańcuch logistyczny łączy rynek zaopatrzeniowy z rynkiem zbytu, poprzez funkcje
spełniane przez odpowiednie działy przedsiębiorstwa, w celu dostarczenia klientowi
12
Piotr Blaik: Koncepcja zintegrowanego zarzÄ…dzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
2001, str. 159-
żądanego wyrobu w najdogodniejszych dla niego warunkach tj. we właściwym czasie,
miejscu, stanie i ilości.
Najważniejszymi elementami tego łańcucha są obok działań produkcyjnych takie
działania jak: składowanie, przemieszczenie, sortowanie lub montaż. A
ańcuch
logistyczny zawiera w sobie dwa przepływy, które zachodzą równolegle. Przepływ
fizyczny to przemieszczanie surowców i materiałów poprzez poszczególne ogniwa
łańcucha logistycznego począwszy od miejsc, w których pozyskuje się surowce,
półprodukty i materiały, poprzez miejsce przetwarzania tych surowców i materiałów
(produkcja), skończywszy na odbiorcach dóbr, klientach indywidualnych, innych
przedsiębiorstwach i instytucjach. Z przepływem fizycznym ściśle związany jest
przepływ informacji (rys 4 )
Klient
Detalista
Centrum
dystrybucyjne
Montowanie
Pierwsza linia
Pierwsza linia
dostawców
dostawców
Druga linia dostawców Druga linia dostawców Druga linia dostawców
Przepływ produktów i materiałów
Przepływ informacji i kapitału
Rys. 4 Model zintegrowanego łańcucha dostaw
y
ródło: Mirosław Chaberek: Makro- i mikroekonomiczne aspekty wsparcia
logistycznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002, str. 46
Przepływ fizyczny uruchomiony zostaje w momencie złożenia zamówienia przez
klienta. Jest ono jednocześnie informacją o ilości i rodzaju zamawianego asortymentu. W
momencie złożenia zamówienia uruchomiony zostaje cały szereg procesów. Po pierwsze,
odbywa się sprawdzenie ilości zamawianego towaru z ilością posiadanego asortymentu i
możliwością natychmiastowej realizacji zamówienia z zapasów magazynowych. Jeśli
przedsiębiorstwo nie posiada zapasów, wówczas zostaje przekazana informacja do
produkcji (względnie centrum dystrybucji) o ilości dóbr, które powinny być
wyprodukowane, aby zaspokoić potrzeby zgłaszane z rynku. Po drugie, przyjęte w
danym okresie czasu zamówienia klientów, stają się podstawą do planowania produkcji
ujętej w plany produkcyjne, względnie służą planowaniu dostaw z centrum dystrybucji.
Plany produkcyjne stają się podstawą planowania potrzeb materiałowych, a te z kolei
służą zamawianiu odpowiednich ilości surowców i materiałów u dostawców. Po trzecie,
informacja dotycząca przemieszczenia odpowiedniej ilości dóbr w odpowiednim czasie,
musi być przekazana do działu transportu, względnie przedsiębiorstwa świadczącego
usługi transportowe13.
Poza wymienionymi procesami na ogół zachodzi konieczność wymiany
informacji pomiędzy danym przedsiębiorstwem, klientem a bankiem lub inną instytucją
świadczącą usługi finansowe. Zamówienia klientów generują informację, która służy
zarówno uruchomieniu procesu dostawy, produkcji i zaopatrzenia przedsiębiorstwa, jak i
kontroli całego procesu dla pojedynczego przedsiębiorstwa, a w skali łańcucha  dla
wszystkich zaangażowanych w proces ogniw. Koncepcja współpracy wszystkich
przedsiębiorstw uczestniczących w łańcuchu przekazywania dóbr od miejsca
pozyskiwania surowca do ostatecznego odbiorcy, związana z koordynacją przepływu
dóbr i informacji, z jednoczesnym dodawaniem wartości dla klienta przez kolejne
ogniwa tego łańcucha ma na celu dostarczenie korzyści wszystkim współpracującym
partnerom poprzez eliminowanie istniejących między nimi barier i osiąganie wysokiej
sprawności całego łańcucha dzięki integracji i koordynacji przepływów. Sukces
zarządzania łańcuchem dostaw zależy od integracji i koordynacji trzech rodzajów
przepływów: informacji, produktów i gotówki
Zintegrowany łańcuch dostaw charakteryzuje zbiór atrybutów, które przesądzają o
jego sprawności. W pierwszej kolejności zaliczyć do nich należy:
13
Mirosław Chaberek: Makro i Mikroekonomiczne... str. 41-49
· wykorzystywanie dokÅ‚adnej informacji jako z
ródła działań decyzyjnych,
· traktowanie czasu przepÅ‚ywu jako miernika sprawnoÅ›ci Å‚aÅ„cucha i konsekwentne dążenie
do jego skracania,
· wspólne identyfikowanie i eliminowanie barier na drodze przepÅ‚ywu dóbr i informacji,
· eliminowanie dziaÅ‚aÅ„, które nie dodajÄ… wartoÅ›ci,
· zaspokajanie potrzeb ostatecznego klienta traktowane jako wspólny cel wszystkich
współpracujących przedsiębiorstw14.
14
Kompendium wiedzy o logistyce... str. 19
Bibliografia:
1.Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, t. IX, Wyd. Gutenberga, Warszawa
1995
2.M. Chaberek: Logistyka  dawne i współczesne płaszczyzny praktycznego jej
stosowania,  Pieniądze i Więz
 , nr 3 (4) lato 1999
3. Józef Penc, Leksykon biznesu. Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa, 1997
4. Fredrick J. Beier, Krzysztof Rutkowski: Logistyka. SGH, Warszawa 1999
5.What It s All About. Council of Logistics Managment, Oak Brook, Illnois
6. Stefan Abt: Zarządzanie logistyczne w przedsiębiorstwie, Poslkie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa1998, str. 21
7. Mirosław Chaberek: Logistyka  zarządzanie logistyczne  zarządzanie logistyką,
Gospodarka Materiałowa i Logistyka, nr 9/2000
8.Piotr Blaik: Koncepcja zintegrowanego zarzÄ…dzania, Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa 2001
9.Mirosław Chaberek: Makro- i mikroekonomiczne aspekty wsparcia logistycznego,
Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002, str. 46