Historia hodowli lasu

Już przed 3 tysiącami lat w Chinach wydano zalecenia dotyczące:
- zakładania szkółek leśnych,
- wprowadzania gatunków drzew o większym znaczeniu gospodarczym,
- stosowania podsiewu w lesie.

Nadmierne użytkowanie lasów, szczególnie przy pozyskiwaniu cennych gatunków, a także powstawanie
procesów erozyjnych, skłoniło do wydania przepisów w celu uporządkowania eksploatacji lasów.

W latach 557-338 p.n.e. zwrócono ponownie uwagę na konieczność prawidłowego gospodarowania

lasami. W wielu rejonach Chin wstrzymano wówczas nadmierne wycinanie (wyrąb) lasów, ustalono czas i
rozmiar wyrębów. Równocześnie przyznawano nagrody osobom, które dobrowolnie zakładały uprawy
leśne w swoich posiadłościach.

W Babilonie Hammurabi (XVIII wiek p.n.e.) powołał administrację leśną, mającą chronić lasy

przed osobami postronnymi.

W Libanie około 450 r. p.n.e. Artakserkses ograniczył wycinanie cedrów. W Kartaginie - w okresie

panowania Mago (VI w. p.n.e.) zabiegi pielęgnacyjne i hodowlane stosowano w uprawach cenniejszych
gatunków drzew.

W zaleceniach podawanych przez starożytnych Greków i Rzymian w publikacjach rolniczych

spotyka się też wskazówki dotyczące leśnictwa a ściślej hodowli lasu.

Pliniusz Starszy (ur. w roku 23 p.n.e. - zm. w roku 79) w I wieku n.e. podaje np. zalecenia o

potrzebie 3 dniowego moczenia nasion przed ich wysiewem. Mówi już o uprawie lasu - silvicultura
(leśnictwo). Wydał dzieło o charakterze encyklopedycznym „Historia naturalna” („Historia naturalis”) w
37 księgach. Korzystał z dzieł 327 pisarzy greckich i 146 pisarzy łacińskich. Przestudiował 2000 tomów.
Zgromadził w tym dziele wiadomości z dziedziny: astronomii, fizyki, geografii, antropologii, zoologii,
botaniki, medycyny i mineralogii. Dzieło to pozwala poznać stan wiedzy z początku naszej ery.

Columella (I w. n.e.) agronom rzymski, autor dzieła z zakresu rolnictwa „De re rustica” („O

rolnictwie”), znane w całości z drugiego wydania - z roku 60. Zawiera w 12 księgach szczegółowe dane,
m.in. o ówczesnej wsi (uprawa roślin, nawożenie mineralne i nawozy zielone). Autor ten propaguje uprawę
gatunków szybko rosnących.

W okresie wczesno-średniowiecznym ważną rolę w kształceniu społeczeństwa m.in. z zakresu

rolnictwa i leśnictwa odgrywają klasztory.

W IX wieku klasztor w St. Gallen w Szwajcarii wydał np. instrukcję dotyczącą wysiewu i sadzenia

w lesie, jak też odnawiania naturalnego.

W okresie średniowiecza spotyka się wzmianki dotyczące hodowli lasu. Petrus de Crescentiis

(Pietro de Crescenzi 1230-1320/21) agronom włoski, lekarz i prawnik napisał dzieło „Opus ruralium
commodorum libri XII” (wydrukowane w 1471 r.). Obejmuje ono wszystkie działy rolnictwa oraz sztuki
lekarskiej i weterynarii. Praca ta oparta na bogatym doświadczeniu i dziełach starożytnych. Zawiera ona
m.in. informację i zalecenia z zakresu:

- prymitywnych metod trzebieży,
- wstępne informacje o charakterze siedliskoznawczym,
- wskazówki dotyczące siewu nasion gatunków iglastych.

Dzieło to „Księgi o gospodarstwie ...” przetłumaczył w 1549 roku Jędrzej Trzecieski z Krakowa.

W Charte aux Normands (1315 r.) występuje ścisłe odróżnienie:
- podlejszych gatunków drzew nie przynoszących owocu (morts bois),
- suszu (posuszu) (boits - morts).
Zarządzenia królów francuskich z 1346 i 1376 roku zalecały pozostawienie co najmniej 8

nasienników na morgę karczunku. We Francji w XIII wieku pojawiły się miejskie statuty określające
zasady gospodarki leśnej. W eksploatacji lasów królewskich spotyka się zręby zupełne o ustalonych
rozmiarach i lokalizacji, a także nakazy zalesienia poręb i nieużytków.

Konrad Heresbach (Niemcy) wydał w roku 1570 dzieło „De re rustica”. Podaje w nim zalecenia

dotyczące m.in. zakładania szkółek dębowych i wiązowych oraz zachowania porządku przestrzennego
przez przestrzeganie ustalonej kolejności zrębów.

W roku 1600 Olivier de Serres (czyt. Ser) (1539-1619) wydał traktat encyklopedyczny o

rolnictwie „Le theatre d’agriculture et mesnages des champs”. Autor ten uznany za ojca rolnictwa
francuskiego unowocześnił gospodarstwo rolne (metody gospodarowania, płodozmian) rozpowszechnił
uprawę chmielu, kukurydzy, morwy białej i innych roślin. Znajdują się tam również zalecenia odnośnie

gospodarowania i roli lasu.

Gospodarowanie w lesie powinno być oparte na wzorach przyrody, popiera w związku z tym

zakładanie drzewostanów mieszanych, również i ze względów estetycznych. Stwierdza, że las dostarcza
nie tylko drewna, ale ma wpływ na klimat. Zaleca uwzględniać wymagania siedliskowe drzew, podaje ich
opisy oraz korzyści z nich płynące. Podaje zalecenia dotyczące szkółkarstwa. Wyróżnia 3 sposoby
reprodukcji (rozmnażania): siewem, przez odrośla i gałęzie (zrzezy).

Hochberg (Austria) wydał w roku 1682 dzieło „Georgica curiosa” (rolnicze ciekawostki). Zwraca

w nim uwagę na: gospodarcze znaczenie lasu, wpływ gospodarowania na wygląd i jakość lasu. Podaje
zalecenia dotyczące:
- zbioru żołędzi i bukwi, ich przechowywania oraz wysiewu,
- produkcji sadzonek gatunków iglastych: So, Św, Jd.
- trzebieży (mówi bowiem o wycinaniu drzew złej jakości),
- podkrzesywania drzew (obcinanie gałęzi celem uzyskania bezsęcznego drewna).
Zwraca uwagę na ujemny wpływ:
- wypasu w lesie i pobierania ściółki,
- nadmiernego stanu zwierzyny.

Do końca XVII wieku leśnictwo było uważane jako dział rolnictwa.

Za „Ojca” leśnictwa uważa się saksończyka H.K. Carlowitza (1645-1714), który w roku 1713 wydał
dzieło „Silvicultura economica” (leśnictwo ekonomiczne). Oddzielił leśnictwo od rolnictwa - jako odrębną
dyscyplinę naukową.

Za prekursorów nauk leśnych uważa się także francuskich uczonych XVIII wieku: R.A.

Reaumura, H.L. Duhamela du Monceau (czyt. Duamel du maso), G.L. Buffona (czyt. Bufa).

H.L. Duhamel du Monceau (1700-1782) francuski botanik i agronom. Wyodrębnił on hodowlę

lasu jako dyscyplinę nauk. Autor nowatorskich dzieł z zakresu: leśnictwa, drzewnictwa, sadownictwa i
rolnictwa. „Dzieło o rolnictwie ....” (t.1-6 1751-1960, wydanie polskie w roku 1770-1973).

R.A. Reaumier (czyt. reomir) (fizyk i przyrodnik) zaobserwował życie społeczne pszczół.
Uczeni ci propagowali przejście od eksploatacji plądrowniczej do racjonalnego użytkowania lasów

zapewniających ciągłość produkcji bez umniejszania zapasu drzewnego.

W 1669 r. B. Colbert opracował „Kodeks leśny”, który obowiązywał we Francji do Wielkiej

Rewolucji Francuskiej, a normował sprawy leśne w lasach prywatnych i państwowych. Aneksy do kodeksu
zawierały szczegółowe przepisy dotyczące urządzania, hodowli oraz użytkowania, wiedza i postęp
gospodarki przenikinął do Europy Środkowej (zręby zupełne, próby, trzebieże), nastąpiło stopniowe
usamodzielnianie się gospodarstwa leśnego.

Hodowla lasu

Hodowla lasu była początkowo rozumiana jako rodzaj użytkowania ziemi. Pierwszy raz w tym

ujęciu pojawia się słowo hodowla lasu w roku 1764 w „Magazynie leśnym Stohla” autor anonimowy. Jest
tam napisane aby od pól do howodli lasu wrócić. Hodowla lasu była na początku rozumiana jako
wprowadzanie dzikich drzew. W tym znaczeniu używa tego określenia Heyer „Nauka o hodowli lasu”.

Ottelt (1741) uważa za konieczne egzaminowanie leśników z hodowli lasu, użytkowania i

urządzania. Autor ten używa nazwy hodowla lasu jako działu nauk leśnych.

G.L. Hartig (1764-1837) wydał w roku 1791 „Wskazówki (zalecenia) z zakresu hodowli drewna

dla leśników” („Anweisungen zur Holzzucht für Forster”). Autor ten uważa, że nie ma nic ważniejszego
dla leśnika jak hodowla drewna i „wychowywanie młodych lasów”. Hartiga uważają niektórzy za ojca
hodowli lasu.

Hodowlę lasu jako dyscyplinę naukową wyodrębnił wspomniany już Duhamel du Monceau.
Określenie „hodowla lasu” po raz pierwszy spotykamy w pracy Hanricha Cotty z roku 1816, pt.:

„Zalecenia z zakresu hodowli lasu” („Anweisungen zum Waldbau”).

Cotta był dyrektorem Akademii Leśnej w Tharandtcie. Jego dzieło (1838 r.)

„O uprawie lasów” zostało przełożone na język polski.

Hundeshagen (1821 r.) dzieli hodowlę lasu na:

1) naturalne odnowienie i wychowywanie,
2) sztuczne odnowienie (zakładanie upraw).

W Niemczech nowe drogi hodowli lasu wytyczył Karl Gayer, który w 1878 roku ostrzega przed

jednostronnością i opowiada się za wprowadzeniem lasów mieszanych, za wzór przyjmuje prawa rządzące

lasem pierwotnym i wypowiada się przeciwko tworzeniu monokultur świerkowych (w Bawarii).

W drzewostanach tych stwierdzono wiele szkód: w młodszych drzewostanach od śniegu, w

średnich od wiatru, w starszych od grzybów i owadów.

Gayer rozwinął system cięć grupowych, zapewniających odnawianie wszystkich gatunków i

tworzenie drzewostanów różnowiekowych.

W Szwajcarii (Kantony niemiecko języczne) leśnicy przyswoili sobie ideę Gayera, zaniechali

zrębów zupełnych i przeszli na wąskie smugi i cięcia grupowe. Na tym polu największe zasługi położył
Engler, który ten sposób odnawiania upowszechnił. W 1874 roku Konfederacja Kantonów Szwajcarskich
zakazała stosowania zrębów zupełnych w górach.

W 1916 roku zabroniono w Szwajcarii prowadzenia zrębów zupełnych w całym państwie, a potem

też w lasach prywatnych.

Historia hodowli w Polsce

Około roku 1500 wojewoda poznański Jan Ostroróg polecał wysiewać corocznie odpowiednią

ilość żołędzi, przesadzać młode dąbki ze szkółek do dąbrowy i zapobiegać szkodom spowodowanym przez
bydło.

W Polsce pierwsza książka w języku polskim, która dotyczyła m.in. leśnictwa ukazała się w roku

1777-1979 i nosiła tytuł: „Roślin potrzebnych, pożytecznych, wygodnych osobliwie krajowych albo, które
w kraju użyteczne być mogą, utrzymanie, rozmnażanie i zużycie”. Dzieło to obejmujące 3 tomy napisał
ksiądz Krzysztof Kluk z Ciechanowca na Podlasiu.

Tom drugi: „O drzewach, krzewach, ziołach dzikich i lasach” poświęcony jest popularnie ujętym

zasadom prowadzenia lasu. Podano tam „Opisy drzew w kraju naszym dziko rosnących” oraz „Pobudki do
utrzymania rządu w lasach”.

W następnych rozdziałach omawia autor zagadnienia dotyczące:
- zalesiania miejsc otwartych,
- rozmnażania drzew,
- utrzymywania lasów i korzyści z nich płynących,
- wysadzania drzew w różnych miejscach (zadrzewienia).
W dziele tym, które w latach 1779-1808 miało 5 wydań, porusza K.Kluk wiele zagadnień

hodowlanych.

Księżna Anna Jabłonowska (1728-1800) , wojewodzina bracławska posiadała dobra na: Podolu,

Wołyniu, Podlasiu, m.in. w Siemiatyczach. Znajdowała się tam ogromna, jak na owe czasy, biblioteka z
dziełami krajowymi i zagranicznymi z zakresu nauk przyrodniczych, gospodarstwa wiejskiego i leśnictwa.
Z biblioteki tej korzystał Krzysztof Kluk. W Siemiatyczach był też „gabinet historii naturalnej” - muzeum
z licznymi zbiorami minerałów, zwierząt, rzadkich roślin.

Jabłonowska wydała w 1783 roku 5-tomowe opracowanie: „Ustawy powszechne dla dóbr moich

rządców”. Tom 5 przeznaczony był dla zarządców lasów. Przy opracowywaniu tego tomu Jabłonowska
wykorzystała głównie piśmiennictwo zagraniczne. W tomie tym przedstawiła autorka przyrodnicze
podstawy leśnictwa. Leśnictwo traktowane było jako samodzielna część gospodarstwa wiejskiego.

Podała ona zalecenia dotyczące racjonalnego użytkowania i odnawiania drzewostanów. Zwracała

więc uwagę na ciągłość produkcji. Utworzyła urząd „ober strażnika” (nadleśniczego), który jej
bezpośrednio podlegał. Jabłonowska kroczyła drogami wskazanymi przez Ks. K. Kluka.

Do pionierów w leśnictwie polskim zalicza się w pierwszym rzędzie:
Ludwika Platera (1775-1846), leśnika, uczestnika powstania 1794 roku. Był dyrektorem Dyrekcji

Generalnej Dóbr i Lasów Rządowych, w 1818 roku współzałożyciel, dyrektor i profesor Szczególnej
Szkoły Leśnictwa (1818-1831). Wykładał hodowlę lasu i statystykę leśną. Współzałożyciel „Sylwana”
1820 rok

*

.

Był autorem prac z zakresu leśnictwa, m.in. książki dotyczącej leśnictwa „Rzecz o gospodarstwie

leśnym” (Wilno, 1807). Wydał on też instrukcje dotyczące urządzania lasu.

Kazimierza Glinkę-Janczewskiego (1794-1880) - prof. leśnictwa w Instytucie Gospodarstwa

*

„Sylwan” najstarsze w Polsce naukowe czasopismo, jedno z pierwszych w świecie, założone w Warszawie przez profesorów Szczególnej Szkoły Leśnictwa.

Do 1958 roku wychodzi w Warszawie. W latach 1859-1882 nie ukazuje się. W okresie 1883-1939 jest wydawany we Lwowie jako organ:

- Galicyjskiego Towarzystwa Leśnego (1883-1918),
- Małopolskiego Towarzystwa Leśnego (1919-1925),
- Polskiego Towarzystwa Leśnego (1925-1939).
Po II wojnie światowej - pierwszy zeszyt ukazał się w Krakowie, od 1948 roku wychodzi w Warszawie.

Wiejskiego i Leśnictwa w Marymoncie, redaktor „Sylwana” (1836-1845), przyczynił się do rozwoju
piśmiennictwa i nauk leśnych w Polsce.

Henryka Strzeleckiego (1919-1901). Założyciel Krajowej Szkoły Gospodarstwa Lasowego we

Lwowie, utworzonej dzięki jego staraniom. Założyciel i wiceprezes Galicyjskiego Towarzystwa Leśnego.
Ogłosił kilkanaście prac, m.in.:

- o obliczaniu rozmiaru użytkowania,
- o rozpoznawaniu drewna krajowych gatunków,
- o rozmieszczeniu gatunków drzew,

autor „Przewodnika dla leśniczych”

„Gospodarstwo lasowe” 1876,
„Las w stanie natury” 1874,
„Cięcie lasu” Lwów 1889 - II wydanie.

Stanisława Sokołowskiego (1865-1942). Profesor hodowli lasu (studiował we Wiedniu). Związany

początkowo (do I wojny światowej) z ośrodkiem lwowskim.

Prof. adiunkt Krajowej Szkoły Gospodarstwa Lasowego we Lwowie (od 1897 r.), następnie (1899

r.) docent Akademii Rolniczej w Dublanach. Od 1904 roku prof. hodowli lasu w Wyższej Szkole Lasowej.
W 1919 roku został Kierownikiem Katedry Leśnictwa przy Wydziale Rolniczym UJ. Wykładał hodowlę
lasu: na Wydziale Inżynierii Lasowej Politechniki Lwowskiej, na Uniwersytecie Poznańskim i w SGGW.
Redaktor „Sylwana” (1905-1920). Autor pierwszego polskiego podręcznika „Hodowla lasu” - I wydanie
1912 r. (II wydanie 1921 i III wyd. 1930). Inne prace: „Prace biometryczne nad rasami sosny zwyczajnej
(Pinus sylvestris) na ziemiach polskich”.

Aleksandra Nowickiego (1839-1921); 1883-1887 redaktor czasopisma „Sylwan”. Jeden z

założycieli Galicyjskiego Towarzystwa Leśnego. Docent na Wydzile Rolniczym UJ. Autor podręcznika
„Odnowy lasu” (1901 r.) i „Użytkowania lasu” (1913 r.).

Kazimierza Sucheckiego - prof. hodowli lasu (1880-1965). Absolwent Akademii Ziemiańskiej we

Wiedniu (studiował w latach 1899-1903). Do roku 1928 praktykował przy zabudowie potoków górskich, w
sanockim (1904-1905), następnie (1906-1928) w lasach prywatnych, głównie w Puszczy Sandomierskiej,
m.in. w Sieniawie. W latach 1928-1939 Kierownik Katedry Hodowli Lasu Politechniki Lwowskiej, 1946-
1960 Kierownik Katedry Szczegółowej Hodowli Lasu na Wydziale Leśnym Uniwersytetu Poznańskiego i
Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu. Autor ponad 50 rozpraw naukowych:
- „Wykład nauki o siedlisku leśnym” (1935)
- „O ekologicznym wypełnieniu drzewostanu”,
- „Hodowla lasu i produkcja drewna w lesie oraz na gruntach nieleśnych” (1947).

Szkolnictwo leśne na świecie

Określenie początków szkolnictwa leśnego nie jest proste. Często kursy leśne na niskim poziomie

lub szkolnictwo o charakterze obecnych szkół średnich podaje się za początek szkolnictwa wyższego.
Niektóre źródła za pierwszą szkołę leśną przyjmują Akademię Górniczą w Banskiej Szczawnicy (na
Słowacji), która w roku założenia (1770) należała do Węgier (Austro-Węgry). Początkowo kształciła ona
tylko górników, których nauczano także niektórych przedmiotów leśnych a od 1807 roku (po utworzeniu
studium leśnego) także leśników. Dlatego rok 1807 należy uznać za początek wyższego szkolnictwa
leśnego.

W roku 1770 powstała w Berlinie również jedna z pierwszych szkół lesnych.
W roku 1811 w Tharandtcie założona została przez H. Cottę prywatna szkoła leśna. Następne

uczelnie leśne to:

Piotrogród - 1813 r.
Mariabrunn (Austria) - 1813 r.
Eberswalde (Niemcy) - 1830 r.
Nancy (Francja) - 1844 r.

Szkolnictwo leśne w Polsce

Pierwszą specjalną szkołę leśną, która znajdowała się pod zaborem rosyjskim założono w Polsce w

roku 1818 przy Uniwersytecie Warszawskim. Nosiła ona nazwę: Szczególna Szkoła Leśnictwa i istniała
14 lat. Zadaniem Szkoły było przygotowanie urzędników leśnych do wykonywania czynności z zakresu
organizacji gospodarki i zarządzania lasów.

W roku 1840 otwarto Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Marymoncie - był to

oddział leśny. Instytut istniał do roku 1861. Na jego miejsce utworzono w Puławach Instytut
Politechniczny i Rolniczo-Leśny z językiem rosyjskim. W związku z powstaniem styczniowym
uruchomienie uczelni zostało zahamowane. Otwarcie jej nastąpiło dopiero w roku 1869 jako Instytut
Gospodarstwa Wiejskiego i Rolonictwa z dwoma Wydziałami: Leśnym i Rolniczym.

W Galicji (zabór austriacki) pierwszą szkołą leśną była Krajowa Szkoła Gospodarstwa Lasowego

(Lwów 1874 r.). Miała ona uprawnienia szkoły średniej, jakkolwiek nauka odbywała się na poziomie
szkoły wyższej.

W roku 1909 nadano szkole lwowskiej tytuł Wyższej Szkoły Lasowej. Pozostawiono jej nadal

uprawnienia wyższej szkoły zawodowej.

W czasie I wojny światowej w roku 1916 powstały w Warszawie Wyższe Kursy Leśne. W roku

1918 powołano Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW) z Wydziałem Rolniczym i Leśnym.

Z Wydziałem Leśnym tej Uczelni związane są nazwiska: W. Jedlińskiego (urządzanie lasu), J.

Miklaszewskiego (polityka, administracja, rachunkowość leśna), M. Sokołowskiego (ogólna hodowla
lasu).

Drugim ośrodkiem wiedzy leśnej był Wydział Rolniczo-Leśny Uniwersytetu Poznańskiego -

powstał on w roku 1919. Pracowali w nim m.in. T. Wielgosz (dendrometria), J. Rafalski (inżynieria).

We Lwowie przy politechnice Lwowskiej powstał Wydział Rolniczo-Leśny z oddziałami:

Rolniczym i Lasowym. Na wydział ten przeszła część profesorów z dawnej Wyższej Szkoły Lasowej. Z
ośrodkiem tym związane są nazwiska: A. Kozikowskiego (entomologia), S. Szymkiewicza (ekologia i
botanika ogólna) i K. Sucheckiego (hodowla).

Po II wojnie światowej wznowiły swoją działalność: Wydział Leśny SGGW (Warszawa) i Wydział

Rolniczo-Leśny Uniwersytetu w Poznaniu (Później Wyższa Szkoła Rolnicza a obecnie Akademia
Rolnicza). W marcu 1945 roku grupa naukowców - leśników z byłej Politechniki Lwowskiej i ze
środowiska krakowskiego uruchomiła Wydział Leśny UJ w Krakowie. Na tym Wydziale działali: D.
Szymkiewicz, E.Chodzicki (hodowla lasu), T. Gieruszyński (dendrometria i urządzanie lasu), S. Wierdak i
B. Pawłowski (botanika leśna) i S. Kapuściński (entomologia).