Przygotowanie skazanego do
ż
ycia po zwolnieniu...
Probacja 3
−
4, 2009
113
Wiesława Liszke
Przygotowanie skazanego do
ż
ycia po zwolnie-
niu z zakładu karnego przez kuratora s
ą
dowego
1. Zagadnienia wst
ę
pne
Europejska polityka penitencjarna i standardy okre
ś
lone w Europejskich
Regułach Wi
ę
ziennych zmierzaj
ą
do redukcji ró
ż
nic mi
ę
dzy
ż
yciem wi
ę
zien-
nym a
ż
yciem na wolno
ś
ci oraz ku upodmiotowieniu wi
ęź
nia (reg. 65).
Wskazuj
ą
tak
ż
e na konieczno
ść
prospołecznych oddziaływa
ń
wobec osób
pozbawionych wolno
ś
ci we współczesnych zakładach karnych (reg. 67–69).
Zgodnie z Kodeksem karnym wykonawczym w Polsce wykonanie kary po-
zbawienia wolno
ś
ci ma na celu wzbudzenie w skazanym woli współdziałania
w kształtowaniu jego społecznie po
żą
danych postaw, w szczególno
ś
ci odpo-
wiedzialno
ś
ci oraz potrzeby przestrzegania porz
ą
dku prawnego i tym samym
powstrzymywania si
ę
od powrotu do przest
ę
pstwa (art. 67 § 1 k.k.w.). Zreali-
zowanie tak okre
ś
lonych celów kary pozbawienia wolno
ś
ci stanowi powa
ż
ne
wyzwanie wychowawcze, zarówno dla skazanego, jak równie
ż
dla społe-
cze
ń
stwa. Praca resocjalizacyjna z osobami pozbawionymi wolno
ś
ci, ich
rehabilitacj
ą
i readaptacj
ą
powinna by
ć
zapocz
ą
tkowana w czasie odbywa-
nia kary, najwcze
ś
niej jak to mo
ż
liwe.
Słu
ż
bie wi
ę
ziennej ustawodawca powierzył wykonywanie okre
ś
lonych
prawem zada
ń
zwi
ą
zanych z realizacj
ą
celów wykonania kary. Dla osi
ą
gni
ę
-
cia tych celów prowadzone s
ą
wobec pozbawionych wolno
ś
ci zindywiduali-
zowane oddziaływania, w ramach okre
ś
lonych w ustawie systemów wyko-
nania kary, w ró
ż
nych rodzajach i typach zakładów karnych. W oddziaływa-
niach na skazanych uwzgl
ę
dnia si
ę
przede wszystkim prac
ę
i zdobywanie
kwalifikacji zawodowych, nauczanie, zaj
ę
cia kulturalno-o
ś
wiatowe i sporto-
we, podtrzymywanie kontaktów z rodzin
ą
oraz stosowanie
ś
rodków terapeu-
tycznych (art. 67 § 1 i 2 k.k.w.).
Prowadzeniem oddziaływa
ń
penitencjarnych wobec pozbawionych wol-
no
ś
ci w zakładzie karnym koordynuje dział penitencjarny. Wychowawca
natomiast prowadzi oddziaływania penitencjarne w powierzonej mu grupie
wychowawczej (§ 3 pkt. 2 i 3 rozporz
ą
dzenia Ministra Sprawiedliwo
ś
ci z dnia
14 sierpnia 2003 r. w sprawie sposobów prowadzenia oddziaływa
ń
peniten-
cjarnych w zakładach karnych i aresztach
ś
ledczych
1
).
1
Dz. U. Nr 151, poz. 1469.
W. Liszke
Probacja 3
−
4, 2009
114
W Kodeksie karnym wykonawczym wyra
ź
nie podkre
ś
lono znaczenie
ko
ń
cowej fazy odbywania kary pozbawienia wolno
ś
ci. Wraz ze zbli
ż
aj
ą
cym
si
ę
terminem zwolnienia z zakładu karnego osoby pozbawionej wolno
ś
ci
słu
ż
ba wi
ę
zienna podejmuje wobec niej zintensyfikowane działania pomo-
cowe zwi
ą
zane z ułatwieniem readaptacji społecznej.
Ustawodawca umo
ż
liwił tak
ż
e podj
ę
cie szczególnych oddziaływa
ń
wobec
skazanego, co do którego zakłada si
ę
,
ż
e oczekuj
ą
ce go warunki
ż
ycia po
opuszczaniu zakładu karnego mog
ą
utrudnia
ć
jego
ż
ycie na wolno
ś
ci. Maj
ą
c
na wzgl
ę
dzie,
ż
e nie wszystkie problemy skazany b
ę
dzie mógł rozwi
ą
za
ć
sam, czy nawet przy pomocy słu
ż
by wi
ę
ziennej, ustawodawca przyznał mu
mo
ż
liwo
ść
uzyskania, za jego zgod
ą
, wsparcia w postaci przygotowania do
opuszczenia zakładu karnego i
ż
ycia na wolno
ś
ci ze strony kuratora s
ą
dowe-
go oraz przedstawicieli stowarzysze
ń
, fundacji, organizacji i instytucji, których
celem działania jest pomoc skazanym w readaptacji, ko
ś
ciołów i innych
zwi
ą
zków wyznaniowych oraz osób godnych zaufania (art. 164 § 1 i 2 k.k.w.).
2. Cele i podstawy prawne przygotowania skazanego do
ż
ycia
na wolno
ś
ci
Cele zapobiegawcze i wychowawcze, które kara ma osi
ą
gn
ąć
w stosunku
do skazanego, obejmuj
ą
rehabilitacj
ę
i społeczn
ą
readaptacj
ę
osoby pozba-
wionej wolno
ś
ci. Według G. Szczygieł, pomoc w readaptacji społecznej ro-
zumie
ć
nale
ż
y jako „oferowan
ą
przez administracj
ę
zakładu karnego, kurato-
rów s
ą
dowych i inne podmioty
ś
wiadcz
ą
ce pomoc skazanym w powrocie do
społecze
ń
stwa, pomoc w procesie uczenia si
ę
skazanych pełnienia ról spo-
łecznych oraz umiej
ę
tno
ś
ci korzystania ze swoich praw i zaspakajania swo-
ich potrzeb przy respektowaniu praw innych”
2
.
Zdaniem T. Szymanowskiego, termin „społeczna readaptacja” „charakte-
ryzuje si
ę
nie tylko powstrzymaniem si
ę
od popełniania przest
ę
pstw, ale
tak
ż
e wła
ś
ciwym funkcjonowaniem w społeczno
ś
ci (w
ś
rodowisku rodzin-
nym, pracy, s
ą
siedztwie czy te
ż
grupie rówie
ś
niczej), czyli przestrzeganiem
nie tylko norm prawnych, ale równie
ż
społecznych i podstawowych norm
etycznych”
3
. T. Szymanowski podkre
ś
la,
ż
e w samym skazanym, w jego
przekonaniach, powinny dokona
ć
si
ę
pozytywne zmiany prowadz
ą
ce go do
wła
ś
ciwego pełnienia ról społecznych na wolno
ś
ci.
W celu ułatwienia społecznej readaptacji, a w szczególno
ś
ci przeciwdzia-
łania powrotowi do przest
ę
pstwa, skazanym oraz ich rodzinom powinno
2
G. B. S z c z y g i e ł, Społeczna readaptacja skazanych w polskim systemie penitencjarnym,
Białystok 2002, s. 12.
3
T. S z y m a n o w s k i, (w:) T. S z y m a n o w s k i, Z.
Ś
w i d a, Komentarz do Kodeksu karnego
wykonawczego, Warszawa 1998.
Przygotowanie skazanego do
ż
ycia po zwolnieniu...
Probacja 3
−
4, 2009
115
udziela
ć
si
ę
niezb
ę
dnej pomocy, zwłaszcza materialnej, medycznej, w zna-
lezieniu pracy i zakwaterowania oraz porad prawnych. Pomocy tej udzielaj
ą
wła
ś
ciwe organy administracji rz
ą
dowej i samorz
ą
du terytorialnego oraz
kuratorzy s
ą
dowi. Pomocy tej mog
ą
równie
ż
udziela
ć
podmioty, o których
mowa w art. 38 § 1 k.k.w., tj. przedstawiciele stowarzysze
ń
, fundacji, organi-
zacji i instytucji, których celem działania jest niesienie pomocy skazanym,
ko
ś
cioły i zwi
ą
zki wyznaniowe oraz osoby godne zaufania.
Okres do 6 miesi
ę
cy przed przewidywanym warunkowym zwolnieniem
lub przed wykonaniem kary stanowi w miar
ę
potrzeby czas niezb
ę
dny na
przygotowanie skazanego do
ż
ycia po zwolnieniu, zwłaszcza dla nawi
ą
zania
kontaktu z kuratorem s
ą
dowym. Okres ten ustala, za zgod
ą
skazanego, ko-
misja penitencjarna (art. 164 § 1 k.k.w.). Okres przygotowania skazanego do
ż
ycia po zwolnieniu, mo
ż
e równie
ż
wyznaczy
ć
s
ą
d penitencjarny w posta-
nowieniu o udzieleniu lub odmowie warunkowego zwolnienia, je
ż
eli uzna to
za niezb
ę
dne (art. 164 § 2 k.k.w.). W okresie przygotowania skazanego do
ż
ycia po zwolnieniu, skazany powinien w miar
ę
mo
ż
liwo
ś
ci odbywa
ć
kar
ę
w zakładzie karnym poło
ż
onym najbli
ż
ej przyszłego miejsca zamieszkania
(art. 165 § 1 k.k.w.).
Dyrektor zakładu karnego mo
ż
e udzieli
ć
skazanemu, którego postawa
w czasie odbywania kary uzasadnia przypuszczenie,
ż
e b
ę
dzie przestrzegał
porz
ą
dku prawnego – zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego, ł
ą
cznie
na czas do 14 dni. Celem udzielenia tego zezwolenia jest umo
ż
liwienie ska-
zanemu osobistego podj
ę
cia stara
ń
o uzyskanie po zwolnieniu z zakładu
karnego mo
ż
liwo
ś
ci zamieszkania i pracy (art. 165 § 2 k.k.w.).
Je
ż
eli wobec skazanego zostanie wydana decyzja komisji penitencjarnej
lub wydane postanowienie s
ą
du w przedmiocie przygotowania skazanego
do
ż
ycia po zwolnieniu przez kuratora s
ą
dowego, czynno
ś
ci zwi
ą
zane z re-
alizacj
ą
zadania mo
ż
e wykona
ć
kurator zawodowy lub kurator społeczny.
W praktyce na ogół zadania pomocowe wobec pozbawionych wolno
ś
ci reali-
zuj
ą
kuratorzy zawodowi, aczkolwiek zdarza si
ę
,
ż
e bardzo dobrze radz
ą
sobie w wykonaniu tych zada
ń
równie
ż
do
ś
wiadczeni kuratorzy społeczni
współpracuj
ą
cy z kuratorem zawodowym. Kurator s
ą
dowy lub podmioty wy-
mienione w art. 38 § 1 k.k.w., a wi
ę
c stowarzyszenia, fundacje, organizacje
oraz instytucje, jak równie
ż
ko
ś
cioły i inne zwi
ą
zki wyznaniowe oraz osoby
godne zaufania, które b
ę
d
ą
realizowa
ć
powierzone zadanie, ustalaj
ą
ze ska-
zanym zakres niezb
ę
dnej pomocy w społecznej readaptacji oraz sposób jej
udzielenia (art. 165 § 3 k.k.w.).
Z praktyki wiadomo,
ż
e nie wszyscy skazani po izolacji wi
ę
ziennej wyma-
gaj
ą
szczególnego trybu przygotowania ich do
ż
ycia na wolno
ś
ci. S
ą
skaza-
ni, którzy wykazuj
ą
wysoki poziom samodzielno
ś
ci, maj
ą
ugruntowan
ą
sytu-
acj
ę
osobist
ą
oraz zapewniony powrót do domu. Zastosowanie tego trybu
w zasadzie powinno dotyczy
ć
tylko tych skazanych, którzy nie poradz
ą
sobie
W. Liszke
Probacja 3
−
4, 2009
116
sami z czekaj
ą
cymi na wolno
ś
ci problemami, ale równocze
ś
nie godz
ą
si
ę
na
wzi
ę
cie odpowiedzialno
ś
ci za swoj
ą
przyszło
ść
.
3. Metodyka wykonywania zada
ń
wynikaj
ą
cych z art. 164
k.k.w. i art. 165 § 3 k.k.w. przez kuratora s
ą
dowego
Sposób wykonywania zada
ń
wynikaj
ą
cych z art. 164 k.k.w. i art. 165 § 3
k.k.w. reguluje w pewnym zakresie § 13 rozporz
ą
dzenia Ministra Sprawie-
dliwo
ś
ci z dnia 12 czerwca 2003 r. w sprawie szczegółowego sposobu wy-
konywania uprawnie
ń
i obowi
ą
zków kuratorów s
ą
dowych
4
, wydanego na
podstawie art. 12 ustawy o kuratorach s
ą
dowych
5
.
Kurator dla dorosłych po otrzymaniu decyzji komisji penitencjarnej lub
orzeczenia s
ą
du penitencjarnego:
– sporz
ą
dza we współdziałaniu ze skazanym oraz w oparciu o analiz
ę
akt
penitencjarnych i akt sprawy karnej oraz rozpoznanie sytuacji rodzinnej
i
ś
rodowiskowej skazanego – program wolno
ś
ciowy;
– przygotowuje
ś
rodowisko rodzinne i społeczne do powrotu skazanego;
– współorganizuje pomoc postpenitencjarn
ą
poprzez rozpoznanie potrzeb
skazanego i jego rodziny oraz kształtowanie umiej
ę
tno
ś
ci samodzielnego
rozwi
ą
zywania trudno
ś
ci
ż
yciowych, współdziałaj
ą
c ze skazanym i słu
ż
b
ą
penitencjarn
ą
zakładów karnych, a ponadto organami administracji rz
ą
-
dowej i samorz
ą
du terytorialnego oraz podmiotami, o których mowa w art.
38 § 1 k.k.w.;
– współdziała ze stowarzyszeniami, fundacjami, organizacjami, instytucjami
i innymi podmiotami, których celem działania jest pomoc w społecznej re-
adaptacji skazanych.
Cytowane rozporz
ą
dzenie reguluje zakres zada
ń
, które kurator powinien
wykona
ć
, ale równie
ż
techniki pracy kuratora (kurator: sporz
ą
dza program
wolno
ś
ciowy, analizuje akta, rozpoznaje sytuacj
ę
rodzinn
ą
i
ś
rodowiskow
ą
,
współorganizuje pomoc, kształtuje samodzielno
ść
w skazanym, współdziała
ze skazanym i przedstawicielami instytucji).
Analiza uregulowa
ń
pozwala sformułowa
ć
cztery fazy realizacji zada
ń
zwi
ą
zanych z przygotowaniem skazanego do
ż
ycia po zwolnieniu z zakładu
karnego:
– faz
ę
zbierania informacji o skazanym i jego
ś
rodowisku rodzinnym w celu
rozpoznania jego trudno
ś
ci, z którymi mo
ż
e sobie nie poradzi
ć
sam po
opuszczeniu zakładu karnego;
4
Rozporz
ą
dzenie Ministra Sprawiedliwo
ś
ci z dnia 12 czerwca 2003 r. w sprawie szczegółowe-
go sposobu wykonywania obowi
ą
zków kuratorów s
ą
dowych (Dz. U. Nr 112, poz. 1064).
5
Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach s
ą
dowych (Dz. U. Nr 98, poz. 1071).
Przygotowanie skazanego do
ż
ycia po zwolnieniu...
Probacja 3
−
4, 2009
117
– faz
ę
opracowania programu wolno
ś
ciowego, ułatwiaj
ą
cego skazanemu
pokonywanie trudno
ś
ci;
– faz
ę
realizacji zaplanowanych w programie zada
ń
;
– faz
ę
dokonania oceny efektów podj
ę
tych działa
ń
i zako
ń
czenia realizacji
programu.
W fazie rozpoznawczej, podczas rozmowy kuratora ze skazanym, on
sam powinien wskaza
ć
kuratorowi swoje problemy zwi
ą
zane z powrotem do
wolno
ś
ci, których nie b
ę
dzie w stanie pokona
ć
oraz okre
ś
li
ć
, jakie s
ą
jego
oczekiwania pomocowe.
Kurator s
ą
dowy niezale
ż
nie od przeprowadzonej rozmowy ze skazanym,
zapoznaje si
ę
z aktami penitencjarnymi a tak
ż
e w miar
ę
mo
ż
liwo
ś
ci i potrze-
by z aktami sprawy karnej, rozpoznaje sytuacj
ę
ż
yciow
ą
skazanego, analizu-
je uzyskane informacje i na ich podstawie zakłada hipotetyczne mo
ż
liwo
ś
ci
rozwi
ą
zania problemów i udzielenia pomocy skazanemu. Wskazanym jest
skonsultowanie zało
ż
e
ń
z wychowawc
ą
.
W razie braku w aktach penitencjarnych aktualnych informacji odno
ś
nie
sytuacji rodzinnej i
ś
rodowiskowej skazanego, kurator lub na wniosek kurato-
ra dyrektor zakładu karnego mo
ż
e wyst
ą
pi
ć
o dokonanie ustale
ń
w trybie art.
14 k.k.w. w drodze wywiadu
ś
rodowiskowego przeprowadzonego przez wła-
ś
ciwego kuratora s
ą
dowego w miejscu zamieszkania lub pobytu skazanego.
Praktyka pokazuje,
ż
e zazwyczaj kurator s
ą
dowy przygotowuj
ą
cy i realizuj
ą
-
cy program wolno
ś
ciowy nie jest tym kuratorem, który b
ę
dzie wła
ś
ciwym
miejscowo do kontynuowania oddziaływa
ń
wobec skazanego na wolno
ś
ci.
Dlatego te
ż
w czasie realizacji programu wyst
ę
puje konieczno
ść
korespon-
dencyjnej i telefonicznej współpracy obu kuratorów s
ą
dowych. Po zebraniu
informacji przez kuratora, w porozumieniu ze skazanym, kurator opracowuje
na pi
ś
mie program wolno
ś
ciowy.
Na podstawie osobistego zawodowego do
ś
wiadczenia oraz kontroli akt
spraw wykonywanych przez kuratorów mog
ę
wskaza
ć
,
ż
e programy wolno-
ś
ciowe najcz
ęś
ciej dotycz
ą
podejmowania działa
ń
pomocowych z obszarów
rozwi
ą
zywania problemów mieszkaniowych, socjalno-bytowych, problemów
osobistych i rodzinnych, problemów zdrowotnych i problemów prawnych
osób pozbawionych wolno
ś
ci. Zakres
ś
wiadczonej pomocy w wielu przypad-
kach mo
ż
e by
ć
wielow
ą
tkowy i dotyka
ć
kilku problemów, które b
ę
d
ą
si
ę
ze
sob
ą
ł
ą
czy
ć
, a zatem wymaga
ć
stopniowania pokonywania trudno
ś
ci.
W programie wolno
ś
ciowym kurator powinien okre
ś
li
ć
zdiagnozowane pro-
blemy skazanego i zaproponowa
ć
sposoby ich rozwi
ą
zania. Program powi-
nien precyzyjnie okre
ś
la
ć
zaplanowane zadania do wykonania i wskazywa
ć
podmioty, które poszczególne czynno
ś
ci b
ę
d
ą
realizowa
ć
. W razie potrzeby
zabezpieczenia
ś
rodków finansowych niezb
ę
dnych na realizacj
ę
programu,
kurator powinien wraz z programem wolno
ś
ciowym przygotowa
ć
plan
ś
rodków
finansowych, które mog
ą
by
ć
przyznane z celowego funduszu pomocy post-
W. Liszke
Probacja 3
−
4, 2009
118
penitencjarnej (w czasie odbywania kary przez dyrektora zakładu karnego,
a po opuszczeniu zakładu karnego przez prezesa s
ą
du rejonowego).
Plan finansowania realizacji programu w ramach funduszu pomocy post-
penitencjarnej w szczególno
ś
ci dotyczy
ć
powinien:
– pokrycia kosztów czasowego zakwaterowania skazanego;
– sfinansowania poradnictwa prawnego lub innego specjalistycznego;
– finansowania kursów i szkole
ń
podnosz
ą
cych kwalifikacje i umiej
ę
tno
ś
ci
skazanego;
– pokrycia kosztów leczenia, rehabilitacji zdrowotnej, pomocy terapeutycz-
nej, uzyskania orzecze
ń
lekarskich;
– pokrycia kosztów zakupu odzie
ż
y i niezb
ę
dnych sprz
ę
tów domowych;
– zakupu bonów
ż
ywno
ś
ciowych i
ś
rodków higieny osobistej;
– uzyskania dowodu osobistego i innych dokumentów;
– dofinansowania zobowi
ą
za
ń
czynszowych (§ 2 rozporz
ą
dzenia Ministra
Sprawiedliwo
ś
ci z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie Funduszu Pomocy
Postpenitencjarnej)
6
.
Opracowuj
ą
c program, kurator tak
ż
e powinien zaplanowa
ć
cz
ę
stotliwo
ść
spotka
ń
ze skazanym oraz zasady przekazywania informacji z przebiegu
realizacji programu. W praktyce realizowanie programu wolno
ś
ciowego wy-
maga do
ść
cz
ę
stych rozmów ze skazanym, podczas których kurator musi
wykaza
ć
si
ę
umiej
ę
tno
ś
ci
ą
technik prowadzenia rozmowy, efektywnego słu-
chania i zrozumienia problemów swego rozmówcy.
Realizacja okre
ś
lonej w programie wolno
ś
ciowym pomocy zazwyczaj
przekracza mo
ż
liwo
ś
ci kuratora s
ą
dowego, przygotowuj
ą
cego skazanego do
wolno
ś
ci. Zgodnie z art. 41 k.k.w., niezb
ę
dnej pomocy skazanym opuszcza-
j
ą
cym zakłady karne udzielaj
ą
wła
ś
ciwe organy administracji rz
ą
dowej i sa-
morz
ą
du terytorialnego oraz organizacje pozarz
ą
dowe, jak równie
ż
ko
ś
cioły
i zwi
ą
zki wyznaniowe okre
ś
lone w art. 38 k.k.w. Tak wi
ę
c, kurator s
ą
dowy
jest tylko projektodawc
ą
i organizatorem programu wolno
ś
ciowego, który
w rzeczywisto
ś
ci b
ę
dzie realizowany przy współdziałaniu ze skazanym,
słu
ż
b
ą
penitencjarn
ą
zakładu karnego oraz z organami i organizacjami
wskazanymi w art. 41 i art. 38 k.k.w. Rol
ą
kuratora jest tak
ż
e koordynowanie
realizacj
ą
programu i bie
żą
ce omawianie ze skazanym wyników podejmo-
wanych działa
ń
przez podmioty uczestnicz
ą
ce w jego realizacji. Prowadze-
nie rozmów ze skazanym powinno u
ś
wiadomi
ć
skazanemu mo
ż
liwo
ś
ci roz-
wi
ą
zania problemu, obudzi
ć
w nim wiar
ę
jako czynnik przetrwania trudnych
chwil, a tak
ż
e powinno stanowi
ć
element motywuj
ą
cy skazanego do odpo-
wiedzialno
ś
ci za dokonywanie własnych wyborów.
Nale
ż
y wyra
ź
nie podkre
ś
li
ć
,
ż
e jednym z celów programu jest kształto-
wanie w skazanym umiej
ę
tno
ś
ci samodzielnego rozwi
ą
zywania trudno
ś
ci
6
Dz. U. Nr 69, poz. 618.
Przygotowanie skazanego do
ż
ycia po zwolnieniu...
Probacja 3
−
4, 2009
119
ż
yciowych. A zatem kurator w okresie realizacji programu, nie powinien
w skazanym utrwala
ć
tzw. „komfortu izolacji” i wyr
ę
cza
ć
skazanego w po-
dejmowaniu działa
ń
, które mo
ż
e wykona
ć
sam skazany. Kurator powinien
udziela
ć
skazanemu wsparcia, zach
ę
ca
ć
do aktywno
ś
ci i samodzielnego
działania, np. poprzez udzielanie poradnictwa, informowanie, pomoc w sfor-
mułowaniu i napisaniu pisma do wła
ś
ciwej do udzielenia pomocy instytucji
czy napisaniu listu do bliskiej osoby lub w uzasadnionych sytuacjach wnio-
sku do s
ą
du penitencjarnego o zastosowanie dozoru wzgl
ę
dem skazanego
po odbyciu kary w trybie art. 167 § 1 k.k.w.
Udzielanie skazanemu informacji powinno ł
ą
czy
ć
si
ę
z precyzyjnym
wskazaniem instytucji lub osoby, która b
ę
dzie wła
ś
ciwa do zainteresowania
problemem skazanego i udzieleniem pomocy jakiej oczekuje (nale
ż
y poda
ć
adres i numer telefonu kontaktowego).
Kurator s
ą
dowy przy realizacji programu wolno
ś
ciowego nie mo
ż
e przej-
mowa
ć
obowi
ą
zków ci
ążą
cych na pracownikach słu
ż
by wi
ę
ziennej (wycho-
wawcy, psychologu czy członkach komisji penitencjarnej), a jedynie z tymi
podmiotami współdziała
ć
. Kurator nie mo
ż
e by
ć
równie
ż
mediatorem w kon-
fliktach mi
ę
dzy skazanym a słu
ż
b
ą
wi
ę
zienn
ą
. Nieodzownym zatem jest
zapoznanie si
ę
przez kuratora s
ą
dowego z regulaminem organizacyjno-
porz
ą
dkowym wykonywania kary pozbawienia wolno
ś
ci oraz z obowi
ą
zkami
słu
ż
by wi
ę
ziennej w zakresie zasad post
ę
powania w okresie przygotowania
skazanego do zwolnienia (oddział 12 rozdziału X k.k.w.).
Przygotowanie skazanego do
ż
ycia po zwolnieniu z zakładu karnego jest
procesem, który trwa w okre
ś
lonym czasie. Kurator s
ą
dowy, skazany i słu
ż
-
ba wi
ę
zienna powinny wpływa
ć
na jego pozytywny przebieg poprzez rze-
czywiste współdziałanie i wzajemne uzupełnianie si
ę
w realizacji zaplano-
wanych zada
ń
, zmierzaj
ą
cych do efektywnego osi
ą
gni
ę
cia celów przygoto-
wania skazanego do
ż
ycia na wolno
ś
ci.
Idealnym rozwi
ą
zaniem byłoby wypracowanie uniwersalnego systemu po-
mocy pozbawionym wolno
ś
ci, który rozpoczynałby si
ę
w zakładzie karnym,
a kontynuowany był na wolno
ś
ci. Wówczas proces integracji wi
ęź
nia ze społe-
cze
ń
stwem byłby procesem ci
ą
głym. Warunkiem do wypracowania takiego
systemu jest efektywne współdziałanie słu
ż
by wi
ę
ziennej z kuratorsk
ą
słu
ż
b
ą
s
ą
dow
ą
, z systemem pomocy społecznej oraz z organizacjami pozarz
ą
dowymi.
4. Dokumentacja z realizacji czynno
ś
ci kuratora s
ą
dowego,
zwi
ą
zanych z przygotowaniem skazanego do
ż
ycia po zwol-
nieniu z zakładu karnego
Do zespołu kuratorskiej słu
ż
by s
ą
dowej s
ą
du rejonowego wła
ś
ciwego
według miejsca usytuowania zakładu karnego, w którym aktualnie przebywa
W. Liszke
Probacja 3
−
4, 2009
120
skazany, wpływa decyzja komisji penitencjarnej lub postanowienie s
ą
du
penitencjarnego w przedmiocie wyznaczenia okresu niezb
ę
dnego do przy-
gotowania skazanego do zwolnienia przez kuratora s
ą
dowego. Wpływaj
ą
cy
dokument rejestrowany jest w kontrolce „Ps” i cho
ć
przepisy tego nie regulu-
j
ą
, wskazanym jest zało
ż
enie obwoluty, w której b
ę
d
ą
gromadzone doku-
menty z przebiegu wykonania zadania oddzielnie dla ka
ż
dego skazanego.
Kierownik zespołu kuratorskiego przydziela wykonanie zadania wła
ś
ci-
wemu kuratorowi zawodowemu lub społecznemu, w zale
ż
no
ś
ci od podziału
obowi
ą
zków i zada
ń
wykonywanych w zespole (§ 63 pkt 1 Regulaminu
urz
ę
dowania s
ą
dów powszechnych).
Kurator przygotowuj
ą
cy skazanego do
ż
ycia po zwolnieniu z zakładu kar-
nego w obwolucie sprawy o symbolu „Ps” i kolejnym nadanym numerze b
ę
-
dzie gromadził dokumenty, w szczególno
ś
ci:
– pismo przewodnie, decyzj
ę
komisji penitencjarnej, postanowienie s
ą
du
penitencjarnego,
– opracowany program wolno
ś
ciowy,
– plan udzielenia pomocy ze
ś
rodków funduszu pomocy postpenitencjarnej,
– kopie przekazania programu wolno
ś
ciowego, planu udzielenia pomocy ze
ś
rodków funduszu pomocy postpenitencjarnej wła
ś
ciwym podmiotom,
które b
ę
d
ą
realizowały program,
– kopie pism wysyłanych do podmiotów, z którymi kurator b
ę
dzie współpra-
cował w celu rozwi
ą
zania problemu i zrealizowania programu,
– informacje wpływaj
ą
ce od podmiotów współdziałaj
ą
cych w rozwi
ą
zaniu
problemów i udzielaj
ą
cych pomoc skazanemu,
– notatki z przeprowadzonych rozmów na terenie zakładu karnego i doko-
nanych ustale
ń
telefonicznych,
– kopie wyst
ą
pie
ń
o przeprowadzenie wywiadu
ś
rodowiskowego lub doko-
nanie innych ustale
ń
i wpływaj
ą
ce do kuratora odpowiedzi,
– ko
ń
cow
ą
ocen
ę
przebiegu i wyników realizacji programu wolno
ś
ciowego.
Przepisy prawne nie reguluj
ą
, jak nale
ż
y post
ę
powa
ć
z dokumentacj
ą
w przypadkach nagłych, na przykład zwi
ą
zanych z przetransportowaniem ska-
zanego do innego zakładu karnego oraz po zako
ń
czeniu wykonania zadania.
Wzgl
ę
dy racjonalne przemawiaj
ą
jednak za tym, aby dokumentacja zgroma-
dzona w obwolucie, a dotycz
ą
ca ju
ż
podj
ę
tych i wykonanych czynno
ś
ci
przez kuratora i inne osoby zaanga
ż
owane w pomoc skazanemu, była prze-
kazywana według „drogi za skazanym”, a wi
ę
c:
– je
ż
eli skazany zostanie przetransportowany do innego zakładu karnego
poza terenem działania kuratora, dokumentacja powinna by
ć
przesłana
do wła
ś
ciwego zespołu kuratorskiej słu
ż
by s
ą
dowej w celu kontynuowa-
nia rozpocz
ę
tych działa
ń
;
– je
ż
eli skazany opu
ś
ci zakład karny na skutek warunkowego zwolnienia,
dokumentacja powinna by
ć
przesłana do wła
ś
ciwego zespołu kuratorskiej
Przygotowanie skazanego do
ż
ycia po zwolnieniu...
Probacja 3
−
4, 2009
121
słu
ż
by s
ą
dowej i przekazana kuratorowi, któremu b
ę
dzie powierzone
sprawowanie dozoru;
– je
ż
eli skazany opu
ś
ci zakład karny na koniec kary i zostanie zastosowany
wobec niego dozór na podstawie art. 167 § 1 k.k.w., dokumentacja po-
winna by
ć
przesłana do wła
ś
ciwego zespołu kuratorskiej słu
ż
by s
ą
dowej
i przekazana kuratorowi zawodowemu wykonuj
ą
cemu ten
ż
e dozór;
– je
ż
eli skazany opu
ś
ci zakład karny na koniec kary i kurator przygotowuj
ą
-
cy skazanego do
ż
ycia po zwolnieniu z zakładu karnego opracował plan
pomocy finansowej ze
ś
rodków funduszu postpenitencjarnego, plan ten
powinien by
ć
przekazany wła
ś
ciwemu zespołowi kuratorskiej słu
ż
by s
ą
-
dowej, w którym plan pod wzgl
ę
dem finansowym zostanie zrealizowany;
– je
ż
eli nie wyst
ą
pi
ż
adna z opisanych sytuacji i skazany opu
ś
ci zakład
karny po odbyciu kary w cało
ś
ci, dokumentacja (analogicznie jak teczka
dozoru) powinna by
ć
przekazana wła
ś
ciwemu s
ą
dowi w celu zał
ą
czenia do
akt sprawy karnej, w której skazany odbywał kar
ę
pozbawienia wolno
ś
ci.
Sugeruj
ą
c wskazane rozwi
ą
zania dotycz
ą
ce gromadzenia i przekazywa-
nia dokumentacji po wykonaniu zadania przez kuratora przygotowuj
ą
cego
skazanego do
ż
ycia po zwolnieniu z zakładu karnego, brałam pod uwag
ę
wyeliminowanie konieczno
ś
ci powielania wykonanych wcze
ś
niej czynno
ś
ci
przez innych kuratorów s
ą
dowych, którym zadania zostan
ą
zlecone w przy-
szło
ś
ci, w tym kuratora sprawuj
ą
cego dozór lub
ś
wiadcz
ą
cego pomoc z fun-
duszu postpenitencjarnego.
Racjonalnym jest, aby dokumentacja zwi
ą
zana z przygotowaniem skaza-
nego do
ż
ycia po zwolnieniu z zakładu karnego ostatecznie została zał
ą
czo-
na do akt sprawy karnej i archiwizowana ł
ą
cznie ze spraw
ą
, w której skaza-
ny odbywał kar
ę
pozbawienia wolno
ś
ci.
5. Uwagi ko
ń
cowe
Wła
ś
ciwe przygotowanie skazanego do zwolnienia z zakładu karnego,
mo
ż
e mie
ć
istotny wpływ na efekty wykonania kary. Mo
ż
e je zwi
ę
ksza
ć
lub
przeciwnie – mo
ż
e je niekiedy wr
ę
cz unicestwia
ć
. Dlatego wszystkie pod-
mioty, którym powierza si
ę
realizacj
ę
zada
ń
zwi
ą
zanych z pomoc
ą
w spo-
łecznej readaptacji osób zwolnionych z zakładów karnych, powinny by
ć
na-
stawione na rzeczywiste wspieranie skazanych, a
ś
wiadczona pomoc po-
winna by
ć
u
ż
yteczna dla osoby opuszczaj
ą
cej zakład karny. Pomocowo
ść
to
szereg działa
ń
, które musz
ą
by
ć
dostosowane do potrzeb klienta, w tym
przypadku osoby opuszczaj
ą
cej zakład karny i oczekuj
ą
cej pomocy. W
ż
ad-
nym razie nie mo
ż
e pomocy cechowa
ć
sformalizowane podej
ś
cie do wyko-
nywania czynno
ś
ci wynikaj
ą
cych z zakresu obowi
ą
zków (pracowniczych,
regulaminów czy uregulowa
ń
statutowych), bowiem b
ę
dzie ono działaniem
pozorowanym i zaprzeczeniem pomocowo
ś
ci.
W. Liszke
Probacja 3
−
4, 2009
122
W praktyce kuratorskiej przy realizacji zada
ń
zwi
ą
zanych z przygotowa-
niem skazanego do
ż
ycia po zwolnieniu z zakładu karnego kuratorzy s
ą
dowi
maj
ą
wiele dobrych pomysłów i ch
ę
ci, ale tak
ż
e w
ą
tpliwo
ś
ci co do sposobu
post
ę
powania i dokumentowania przebiegu realizacji programu wolno
ś
cio-
wego. Kuratorzy s
ą
dowi sami wypracowuj
ą
standardy post
ę
powania, które
mog
ą
si
ę
ró
ż
ni
ć
w poszczególnych okr
ę
gach s
ą
dowych. Jako autorka
przedstawiłam Czytelnikom schemat działania kuratorów s
ą
dowych w okr
ę
-
gu S
ą
du Okr
ę
gowego w Łodzi.
ś
ywi
ę
nadziej
ę
,
ż
e na forum nowego kwar-
talnika „Probacja” wypowiedz
ą
si
ę
na powy
ż
szy temat kuratorzy s
ą
dowi
z innych okr
ę
gów s
ą
dowych, a ró
ż
norodne i twórcze podej
ś
cie do proble-
mów wpłynie na podniesienie jako
ś
ci naszej pracy w słu
ż
bie kuratorskiej.
W zał
ą
czeniu godzi si
ę
przedstawi
ć
schemat post
ę
powania przy realizacji
art. 164 i art. 165 § 3 k.k.w.
decyzja komisji penitencjarnej lub postanowienie s
ą
du penitencjarnego
▼
jej wpływ do zespołu kuratorskiej słu
ż
by s
ą
dowej
według wła
ś
ciwo
ś
ci miejsca usytuowania zakładu karnego,
w którym skazany odbywa kar
ę
pozbawienia wolno
ś
ci
▼
rozmowa kuratora z wychowawc
ą
i ze skazanym,
zapoznanie si
ę
z problemami do rozwi
ą
zania i oczekiwaniami skazanego
▼
zebranie przez kuratora wszechstronnych informacji
o skazanym (akta spraw, dokumentacja ZK, wywiad
ś
rodowiskowy)
▼
opracowanie programu wolno
ś
ciowego, w miar
ę
potrzeby tak
ż
e planu sfinansowania programu
z funduszu pomocy postpenitencjarnej
▼
przekazanie opracowanego na pi
ś
mie programu:
1. administracji zakładu karnego i skazanemu,
2. w razie potrzeby zespołowi kuratorskiemu wła
ś
ciwemu dla miejsca zamierzonego pobytu skaza-
nego po zwolnieniu z zakładu karnego
▼
realizacja programu (przy współudziale skazanego)
▼
▼
kontakty z podmiotami okre
ś
lonymi
w art. 38 k.k.w., instytucjami rz
ą
dowymi i samorz
ą
du terytorial-
nego a w miar
ę
potrzeby tak
ż
e
z kuratorem wła
ś
ciwym dla miejsca zamierzonego pobytu
skazanego
kontakty ze słu
ż
b
ą
wi
ę
zienn
ą
,
placówkami słu
ż
by zdrowia, rodzi-
n
ą
, pracodawc
ą
, placówkami o
ś
wia-
towymi
Ryc. 1. Realizacja art. 164 i art. 165 k.k.w. przez kuratora s
ą
dowego.