prof.dr hab. Kazimierz Szymański

Politechnika Koszalińska
Katedra Gospodarki Odpadami

Streszczenie wykładu
pt. „Techniki unieszkodliwiania odpadów w krajach Unii Europejskiej”

WSTĘP

Polska „Ustawa o odpadach” z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz.U. Nr 62, poz.
628) została przygotowana przez jej autorów z myślą o prawie obowiązującym w
krajach Unii Europejskiej. Będzie ona zapewne obowiązywać w Polsce przez
trzyletni „okres przejściowy” (Dyrektywa 99/31/WE w sprawie składowisk odpadów)
i pięcioletni (Dyrektyw 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych).
Polska negocjowała ustalenie okresów przejściowych również wobec innych
dyrektyw z zakresu ochrony środowiska w tym:

•dotyczących ścieków komunalnych,

•w sprawie jakości benzyn i olejów napędowych,

•w sprawie odpadów niebezpiecznych,

•w sprawie opakowań i odpadów z opakowań,

•w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową,

•w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów w obrębie oraz poza obszar
Wspólnoty Europejskiej,

•w sprawie ochrony przed promieniowaniem jonizującym pochodzącym ze źródeł
medycznych.
Dyrektywy, rozporządzenia i dokumenty obowiązujące w krajach Unii
Europejskiej omówiono w kolejnych rozdziałach wykładu. Praktyczne wykorzystanie
tego materiału ilustrują wybrane rysunki i schematy.

OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWODAWSTWIE
UNII EUROPEJSKIEJ

Główną podstawą funkcjonowania instytucji wspólnotowych są przepisy tzw.

Traktatu Rzymskiego, czyli Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej. Akt ten daje także
podstawy do konstruowania przepisów prawa wspólnotowego, podejmowanych przez organy
Unii. Do 1986 roku Wspólnota Europejska opierała swoją działalność w dziedzinie ochrony
środowiska na przepisach Traktatu, odnoszących się do tych zagadnień w sposób pośredni.
Brano pod uwagę art. 100 Traktatu regulujący sferę wspólnego rynku oraz art. 235
pozwalający na podjęcie określonej polityki, jeśli miałaby ona prowadzić do osiągnięcia
jednego z celów Wspólnoty, pozostających w związku z funkcjonowaniem wspólnego rynku.
Dyrektywy podejmujące problemy związane z ochroną środowiska, w tym okresie uchwalane,
powoływały się na art. 100 w związku z art. 235 Traktatu.

Zmiany dokonał Jednolity Akt Europejski, przyjęty w 1986 r. – pojawiła się w nim

wyraźna podstawa prawna w tej dziedzinie, czyli artykuły 130r, 130s, 130t, regulujące przede
wszystkim sferę ochrony środowiska, jak również art. 100a, dotyczący ujednolicenia
przepisów prawnych w obszarze rynku wewnętrznego wspólnoty.

Wejście w życie Traktatu o Unii Europejskiej z 1992 r. (Traktat z Maastricht)

rozszerzyło zakres art. 2, dotyczącego zadań Wspólnoty, przez włączenie zadania
polegającego na wspieraniu zrównoważonego wzrostu działań gospodarczych i
trwałego nieinflacyjnego wzrostu z poszanowaniem środowiska naturalnego.

Wśród aktów prawa pochodnego (tworzonych przez organy Unii) formą najczęściej

wykorzystywaną jest dyrektywa, która nakłada na państwa członkowskie obowiązek
pełnego włączenia zawartych w niej wymagań do

wewnętrznego systemu prawno-organizacyjnego, pozostawiając jednak swobodę w
doborze środków realizacji tego obowiązku. Dyrektywy coraz częściej stawiają wymóg
wprowadzenia do prawa wewnętrznego określonego rodzaju instytucji prawnych. Dotyczy
to najczęściej zezwoleń (licencji) na prowadzenie wskazanych rodzajów działalności.
Poważnym natomiast problemem, w warunkach polskich, może stać się konieczność
spełnienia równie częstego wymogu opracowania i zrealizowania programu dojścia do
określonych standardów jakości danego elementu środowiska.

Drugim typem aktu jest rozporządzenie, którego postanowienia

obowiązują bezpośrednio i nie mogą być włączane do ustawodawstwa
krajowego. Podobny sposób obowiązywania mają decyzje, z tym, że są one kierowane
do konkretnych adresatów i praktycznie mają charakter aktów wykonawczych i
uzupełniających w stosunku do rozporządzeń i dyrektyw.

W działalności Wspólnot istotna rolę odgrywają dokumenty nie mające

bezpośredniej mocy normatywnej, wytyczające jednak pewne kierunki działania i tym
samym kształtujące również politykę prawodawczą. Programy te w dziedzinie ochrony
środowiska mają zarówno charakter ogólny, dotyczący całości problematyki i w tych
ramach wytyczające priorytety w podejmowanych działaniach, jak i strategii dotyczących
węższych problemów, jak np. postępowania z odpadami.
ZAKRES REGULACJI PRAWA WSPÓLNOTOWEGO, DOTYCZĄCYCH POSTĘPOWANIA
Z ODPADAMI

Aktualna strategię działań Unii w dziedzinie postępowania z odpadami określa

przede wszystkim rezolucja Rady z 24 lutego 1997 r. w sprawie strategii
Wspólnoty w gospodarowaniu odpadami.

Strategia podtrzymuje przyjęte już wcześniej podstawowe założenia postępowania z odpadami –

zapobieganie powstawaniu jako punkt wyjścia

(wraz z minimalizacją ilości powstających odpadów) i preferencje dla ich wykorzystywania,
traktując usuwanie (unieszkodliwianie) jako swego rodzaju ostateczność, która powinna
wchodzić w grę tylko wówczas, gdy żaden inny sposób postępowania z odpadami nie jest
możliwy. Postępowanie z odpadami powinno dążyć do osiągnięcia wysokiego poziomu
ochrony środowiska, uwzględniając jednak rachunek kosztów i potencjalnych korzyści oraz
potrzeby związane z funkcjonowaniem wspólnego rynku.
Szczególne sposoby postępowania z odpadami
Spalanie odpadów

•Dyrektywa Rady 89/369/EEC z dnia 8 czerwca 1989 r., w sprawie zapobiegania
zanieczyszczeniu powietrza przez nowe zakłady spalania odpadów komunalnych (OJ L 163
14. 06. 89 s. 32).

•Dyrektywa Rady 89/429/EEC z dnia 21 czerwca 1989 r. w sprawie zmniejszania
zanieczyszczenia powietrza przez istniejące zakłady spalania odpadów komunalnych (OJ L
203 15. 07. 89 s. 50).

•Dyrektywa Rady 94/67/EC z dnia 16 grudnia 1994 r. w sprawie spalania odpadów
niebezpiecznych (OJ L 365 31. 12. 94 s. 34).
Składowanie odpadów

•Dyrektywa Rady 1999/31/EC z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów
(OJ L 182 16. 07. 99 s. 1).

OGÓLNE ZASADY POSTĘPOWANIA Z ODPADAMI
(DYREKTYWA RAMOWA – NR 75/442)

Zasady te określone zostały przede wszystkim we wskazanej dyrektywie

Rady nr 75/442 z 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów, obowiązującej w chwili obecnej
w wersji ustalonej w podstawowym kształcie dyrektywą Rady nr 91/156 z 18 marca
1991 roku. Dyrektywa określa główne wymagania dotyczące gospodarowania
odpadami

we

Wspólnocie,

rozumianego

jako

zbieranie,

transport,

odzyskiwanie i usuwanie odpadów, a także nadzór nad tymi działaniami i
miejscami usuwania odpadów. Założeniem aktu jest stworzenie podstawowych
zasad prowadzenia tego rodzaju działań, precyzowanych następnie i rozwijanych, w
miarę potrzeby, w innych aktach, w szczególności w odniesieniu do różnych kategorii
odpadów.

Wprowadzane przez dyrektywę zasady opierają się na katalogu

zdefiniowanych w niej pojęć, poczynając od kluczowego dla całej regulacji, czyli pojęcia
„odpady”. Dyrektywa definiuje odpady jako „każdą substancję lub przedmiot w
kategoriach ustalonych w załączniku nr 1, których posiadacz się wyzbywa lub zamierza
się pozbyć, lub też których pozbycie jest wymagane” – art.1 pkt.a. Jak wynika z
przytoczonego tekstu, kryterium dla pojęcia „odpadu” w rozumieniu tego przepisu
decydującym jest „pozbycie się” (discard) przedmiotu lub substancji przez ich
aktualnego posiadacza bądź zamiar takiego pozbycia. Warto tez podkreślić dalszy
istotny element definicji - „pozbycia się” może mieć charakter obowiązku nałożonego
na posiadacza przez normę prawa wewnętrznego.

Uzupełnieniem określenia jest odwołanie się do katalogu zamieszczonego w

załączniku nr 1 do dyrektywy – odpadem może być substancja lub przedmiot,
wyliczone w jednym z punktów tego katalogu.

Załącznik ten wylicza następujące kategorie odpadów:

•Q1

-

pozostałości z produkcji lub konsumpcji, nie wyszczególnione

niżej,

•Q2

-

produkty nie odpowiadające wymaganiom,

•Q3

-

produkty, których data przydatności do właściwego użycia

upłynęła,

•Q4

-

materiały, które zostały rozlane, rozsypane, zgubione lub takie,

które uległy innemu wypadkowi, w tym wszelkie materiały, urządzenia itp.
zanieczyszczone wskutek wypadku,

•Q5

-

materiały zanieczyszczone lub zabrudzone w wyniku

planowych działań (np. pozostałości z czyszczenia, materiały z opakowań,
pojemniki itp.),

•Q6

-

części nie nadające się do użytku (np. usunięte baterie, zużyte

katalizatory, itp.),

•Q7

-

substancje, które nie spełniają już należycie swojej funkcji (np.

zanieczyszczone kwasy, zanieczyszczone rozpuszczalniki, zużyte sole hartownicze,
itp.),
8) Q8

-

pozostałości

z

procesów

przemysłowych

(np.

żużle,

pozostałości podestylacyjne, itp.),
9) Q9

-

pozostałości z procesów usuwania zanieczyszczeń (np. szlamy

z płuczek, pyły z filtrów workowych, zużyte filtry itp.),
10)

Q10

-

pozostałości z obróbki skrawaniem lub wykańczania

(np. wióry, zgorzelina walcownicza, itp.),
11)

Q11

-

pozostałości

z wydobywania i

przetwarzania

surowców (np. pozostałości górnicze, oleje slopowe z pól naftowych),
12)

Q12

-

materiały zafałszowane (np. oleje zanieczyszczone

PCB, itp.),
13)

Q13

-

wszelkie materiały, substancje lub produkty, których

użycie zostało prawnie zakazane,

14) Q14 -

produkty, dla których posiadacz nie znajduje już dalszego

zastosowania (np. odpady z rolnictwa, gospodarstw domowych, odpady biurowe, z
placówek handlowych, sklepów, itp.),
15) Q15 -

zanieczyszczone materiały, substancje lub produkty powstające

podczas rekultywacji gruntów,
16) Q16 -

wszelkie materiały, substancje lub produkty, które nie zostały

uwzględnione w powyższych kategoriach.

Uzupełnieniem analizowanej definicji jest zawarte w tym samym przepisie

zobowiązanie Komisji do przygotowania, w oznaczonym terminie, listy odpadów
należących do kategorii wymienionych w załączniku 1. Lista taka powinna być poddawana
okresowej ocenie i, w miarę potrzeby, odpowiedniej weryfikacji. Wykonaniem
zobowiązania jest decyzja Komisji nr 94/3 z 20 grudnia 1993 roku, ustalająca listę
odpadów. Przypomnieć tu trzeba, że w systemie tzw. aktów pochodnych prawa
wspólnotowego decyzja jest aktem obowiązującym w sposób bezpośredni.
Z zakresu działania dyrektywy 75/442 wyłączono natomiast (art. 2):

•zanieczyszczenia gazowe emitowane do atmosfery,

•odpady, które już zostały objęte innymi przepisami prawnymi:

•odpady promieniotwórcze,

•odpady powstające w wyniku prac poszukiwawczych, wydobycia, przerabiania i
magazynowania surowców mineralnych i eksploatacji kamieniołomów,

•zwłoki zwierząt oraz odpady pochodzenia rolniczego, jak odchody zwierzęce i inne
naturalne substancje stosowane w rolnictwie, które nie są niebezpieczne,

•ścieki, z wyjątkiem odpadów płynnych,

•zlikwidowane materiały wybuchowe.

Dla skonstruowania i funkcjonowania systemu postępowania z odpadami kapitalne

znaczenie ma określenie podstawowych celów tych działań, czego dyrektywa
dokonuje w art.3.

Należą do tych celów:

•zapobieganie powstawaniu odpadów,

•zmniejszanie ich ilości i szkodliwości,

•odzyskiwanie i powtórne wykorzystanie odpadów.
Zapobieganie powstawaniu odpadów bądź zmniejszanie ich ilości i szkodliwości

powinno następować m.in. przez rozwijanie czystych technologii, odpowiednie
projektowanie i techniczne opracowanie produktów, rozwijanie właściwych technik
ostatecznego usuwania substancji niebezpiecznych, znajdujących się w odpadach
przeznaczonych do odzysku. Odzyskiwanie materiałów z odpadów powinno zaś być
prowadzone zwłaszcza poprzez ich recykling, powtórne wykorzystanie (w tym
wykorzystanie odpadów jako źródła energii), regenerację lub wszelkie inne procesy mające
na celu odzyskiwanie surowców.

W art. 4 podkreślono, że wskazane działania nie mogą powodować zagrożeń dla życia i

zdrowia ludzi oraz dla środowiska, w szczególności takich jak:

•zagrożenia dla wody, powietrza, gleby, roślin i zwierząt,

•uciążliwości, których przyczynami są hałas i odory,

•szkodliwe oddziaływania na tereny wiejskie lub miejsca objęte szczególna troską.
Dyrektywa wymaga również przestrzegania zakazu porzucania, wysypywania lub

niekontrolowanego usuwania odpadów.

Obowiązek prowadzenia planowej gospodarki odpadami wynika z art. 7

dyrektywy. Zgodnie z tym przepisem kompetentne władze krajowe powinny przygotować
plany zagospodarowania odpadami ustalające:

•typ, ilość i pochodzenie odpadów przeznaczonych do odzysku lub usuwania,

•ogólne wymagania techniczne dotyczące tych działań,

•wszystkie niezbędne dodatkowe ustalenia dotyczące poszczególnych rodzajów

odpadów,

•odpowiednie miejsca lub zakłady do usuwania odpadów.
Plany takie powinny m.in. obejmować zainteresowane osoby fizyczne lub prawne,

upoważnione do prowadzenia gospodarki odpadami, określać szacunkowe koszty działań
związanych z odzyskiem lub usuwaniem odpadów, a także wskazywać działania mające na
celu wspieranie racjonalizacji zbierania, segregowania i obróbki odpadów.

Koncepcja BATNEEC to koncepcja „najlepszych dostępnych technologii nie

powodujących nadmiernych (nieuzasadnionych) kosztów” (best available technology not
entailing excessive costs). Ta zasada po raz pierwszy pojawiła się w dyrektywie nr 84/360 o
zwalczaniu zanieczyszczeń powietrza pochodzących z zakładów przemysłowych. Dyrektywa
wprowadziła wymóg podjęcia wszelkich stosownych środków zapobiegawczych, włączając w
to najlepszą dostępna technologię – pod warunkiem jednak, że ich zastosowanie nie
spowoduje w istotny sposób kosztów, nie dających się racjonalnie uzasadnić (art. 4). Do
analizowanej dyrektywy nr 75/442 zasada wprowadzona została nowelizacją z 1991 roku.
Artykuł 5 również jednak w tej mierze nie został dotychczas w sposób precyzyjny
zdefiniowany.

Najnowszym wyrazem koncepcji jest idea tzw. najlepszej dostępnej techniki (best available techniques –

BAT), do której odwołuje się pochodząca z 1996 roku dyrektywa o zintegrowanej kontroli i zarządzaniu

zanieczyszczeniami środowiska (dyrektywa IPPC). Podkreślić należy, iż dyrektywa IPPC

w sposób wyraźny nakazuje stosowanie zasady BAT i do postępowania z odpadami.

Według przepisów dyrektywy BAT należy rozumieć jako najbardziej efektywny i

zaawansowany stopień w rozwoju danych działań (wraz z prowadzonymi operacjami
technicznymi), charakteryzujący się praktyczną użytecznością w stosowaniu takich
technik, które umożliwiają osiągnięcie wymaganych standardów emisyjnych, a przez to
zapobieganie, bądź – jeżeli to jest praktycznie niemożliwe – znaczące ograniczenie emisji
i oddziaływań na środowisko jako całość, przy czym –

•techniki – to zarówno stosowane technologie jak i postępowanie związane z

projektowaniem, budowa, zarządzaniem i likwidacja instalacji,

•dostępne techniki – to techniki o takim poziomie rozwoju, którego skala umożliwia

zastosowanie w danym sektorze przemysłu, uwzględniając uwarunkowania techniczne i
ekonomiczne ( w tym odpowiedniość nakładów do efektów), użytkowane lub
produkowane w krajach UE, a także poza nimi, o ile są racjonalnie dostępne dla
operatora,

•najlepsze – to działania najbardziej efektywne w osiąganiu wysokiego poziomu

ochrony środowiska jako całości.

Spalanie odpadów niebezpiecznych

Zagadnienie to jest regulowane przepisami dyrektywy Rady nr 94/67 z dnia 16

grudnia 1994 roku, w sprawie spalania odpadów niebezpiecznych. Podstawowym celem
regulacji, zgodnie z art. 1 ust. 1, jest maksymalnie możliwe ograniczenie:

•oddziaływań spalarni odpadów niebezpiecznych na środowisko, zwłaszcza związanych

z zanieczyszczeniem powietrza, gleby, wód powierzchniowych i podziemnych, oraz

•wynikających stąd zagrożeń dla życia i zdrowia ludzkiego. Cel ten powinien być

realizowany poprzez ścisłe przestrzeganie warunków eksploatacji i dopuszczalnych
wielkości emisji substancji zanieczyszczających, powstających w wyniku spalania odpadów
niebezpiecznych.

Wymagania dyrektywy stosuje się do spalania odpadów niebezpiecznych, mających

taki charakter w rozumieniu dyrektywy 91/689, w sprawie odpadów niebezpiecznych. Z
zakresu zainteresowania wyłączone natomiast zostały odpady niebezpieczne z
poszukiwań ropy naftowej i gazu, odpady komunalne i osady ściekowe. Przepisów
dyrektywy nie stosuje się również do palnych odpadów płynnych, nie mogą one jednak w
swoim składzie zawierać więcej niż dopuszcza dyrektywa określonych substancji
niebezpiecznych (PCB i PCP). Przy czym ich wartość opałowa netto musi wynosić co
najmniej 30 MJ/kg.

Składowanie odpadów

Zagadnieniem zajmuje się dyrektywa Rady nr 99/31 z 26 kwietnia 1999 roku, w

sprawie składowania odpadów. Dyrektywa zawiera cały kompleks wymagań odnoszących
się do wszelkiego rodzaju składowisk odpadów. Wymagania te dotyczą przede wszystkim
takich kwestii, jak lokalizacja składowisk, ochrona wód i gleby, dostęp do składowiska osób
trzecich.

Zgodnie z art. 1 celem dyrektywy jest wyłączenie lub możliwie najdalej idące

ograniczenie negatywnych oddziaływań na środowisko i zdrowie ludzi, powodowanych
przez składowanie odpadów, w całym okresie funkcjonowania składowisk. Cel ten ma
zostać osiągnięty przez sprecyzowanie wymagań organizacyjnych, proceduralnych i
technicznych, odnoszących się do tworzenia, funkcjonowania i likwidowania składowisk.

Dyrektywa wprowadza szereg definicji istotnych dla jej zakresu zainteresowania,

w części odwołujących się do innych dyrektyw, jak w

odniesieniu do odpadów, do których odnosi się dyrektywa 75/442 bądź odpadów
niebezpiecznych, charakteryzowanych wg wytycznych dyrektywy 75/442, które
powinny być rozumiane w zgodzie z postanowieniami dyrektywy 91/689. Te dwa
podstawowe pojęcia uzupełniono kilkoma dodatkowymi określeniami:

•odpady inne niż odpady niebezpieczne

- wszystkie odpady nie mające cech

odpadów niebezpiecznych,

•odpady obojętne (nieaktywne) – odpady nie podlegające żadnym istotnym
przekształceniom fizycznym, chemicznym lub biologicznym; nie mogą w nich zachodzić
reakcje chemiczne, oddziaływania fizyczne czy zmiany biologiczne, powodujące ryzyko
zanieczyszczenia środowiska lub wystąpienia zagrożeń dla zdrowia ludzi,

•odpady komunalne - odpady z gospodarstw domowych, a także inne odpady
podobne ze względu na ich skład lub naturę,

•odpady biodegradowalne – wszelkie odpady nadające się do przetworzenia
biologicznego (w szczególności żywność, odpady ogrodnicze, papier),

•przetwarzanie (przeróbka) – każdy proces fizyczny, termiczny, chemiczny lub
biologiczny, włączając sortownie, który zmienia cechy odpadów dla ograniczenia ich
szkodliwości, ułatwienia postępowania z nimi bądź umożliwienia wykorzystania,

•składowisko – obiekt służący do usuwania odpadów poprzez gromadzenie ich na
powierzchni lub we wnętrzu gruntu; składowisko to także obiekt służący do
tymczasowego gromadzenia odpadów oraz wykorzystywany przez wytwarzającego w
miejscu powstawania odpadów; nie są natomiast traktowane jako składowisko:

•miejsce przeładowania lub gromadzenia opadów w celu przygotowania do transportu,
jeżeli odbywa się to w zgodzie z odpowiednim zezwoleniem,

•miejsca tymczasowego gromadzenia – służące dla celów wykorzystania odpadów do 3
lat, do celów usuwania do 1 roku.

Ta ostatnia definicja służy w dyrektywie także do ustalenia zakresu jej

obowiązywania, zgodnie bowiem z art.3 dyrektywa ma zastosowanie do składowisk,
rozumianych według definicji zawartej w art. 2. W art. 3 ust. 2 zawarto jednak także
kilka wyłączeń - -wskazując obiekty bądź działania, którym można przypisać cechy
składowiska lub składowania, których jednak przepisy dyrektywy nie dotyczą.
Wyłączenia te obejmują:

•dodawanie do gleby w celu jej polepszenia: osadów ściekowych, urobku z

pogłębiania dna (mułów i szlamów) oraz podobnych substancji,

•używanie odpadów obojętnych dla celów związanych z budową lub rekultywacja

składowiska,

•składowanie urobku z pogłębiania dna wzdłuż brzegów zbiorników, z których został

wydobyty – jeżeli urobek ten nie ma cech odpadów niebezpiecznych,

•składowanie niezanieczyszczonej ziemi lub odpadów obojętnych pochodzących z

poszukiwania, wydobycia, przetwarzania lub gromadzenia zasobów mineralnych.

Państwa członkowskie mogą wprowadzić dalsze wyłączenia, dotyczące odpadów

innych niż niebezpieczne, pochodzących z prac geologicznych i górniczych, a także
składowisk dla tzw. osiedli izolowanych.

Punktem wyjścia dla regulacji zawartych w dyrektywie jest podział składowisk na trzy

główne typy, przeznaczone dla składowania:

•odpadów niebezpiecznych,

•odpadów nie mających charakteru niebezpiecznych,

•odpadów obojętnych.
Zasadnicze postanowienia dyrektywy zamykają się w trzech głównych grupach

zagadnień:

•ustalenia związane z zasadami (w tym ograniczeniami) umieszczania odpadów na
składowiskach oraz wymaganiami dotyczącymi sposobów ich przetwarzania,

•skonstruowanie systemu pozwoleń na funkcjonowanie składowisk,

•określenie obowiązków operatora składowiska.
Zasady umieszczania odpadów na składowiskach

•Dyrektywa wymaga przyjęcia krajowej strategii, zmierzającej do ograniczenia ilości
odpadów biodegradowalnych przeznaczonych do składowania. Wytyczną jest tu
dążenie do ograniczenia ilości początkowej (za taką ma być traktowana łączna ilość
odpadów tego typu wyprodukowanych w 1995 r.) do 75% w 2006 r., 50% w 2009 r. i 35% w
2016. Ograniczenie powinno być osiągane poprzez zastępowanie składowania
recyklingiem, kompostowaniem, produkcją biogazu i innymi działaniami
zmierzającymi do odzysku materiałów i energii.

•Państwa członkowskie powinny wykluczyć możliwość składowania wskazanych rodzajów
odpadów – płynnych, określonych odpadów niebezpiecznych, odpadów medycznych i
weterynaryjnych (grożących skażeniem lub zakażeniem), nie rozdrobnionych zużytych opon
(z wyjątkami – np. rowerowe, samochodowe o średnicy poniżej 1400 mm).

•W art. 6 dyrektywa formułuje kilka podstawowych wskazówek dotyczących dopuszczenia
odpadów do składowania. I tak:

•składowane mogą być wyłącznie odpady poddane uprzedniemu przekształceniu
(przeróbce) – wyjątkiem mogą być odpady obojętne, w stosunku do których przekształcenie
jest technicznie niemożliwe a także inne, jeżeli przekształcenie nie służyłoby realizacji celu
określonego w art. 1 dyrektywy,

•odpady niebezpieczne mogą być składowane tylko na składowisku odpadów
niebezpiecznych,

•na składowiskach odpadów innych niż niebezpieczne mogą być składowane tylko odpady
komunalne, odpady inne niż niebezpieczne, odpady niebezpieczne spełniające wskazane
kryteria (stabilne, nie podlegające reakcjom); nie mogą być umieszczane w częściach
składowisk przeznaczonych na odpady biodegradowalne, nie mające charakteru
niebezpiecznych;

•na składowiskach odpadów obojętnych można składować tylko odpady tego rodzaju.
NOWOCZESNE TECHNOLOGIE WYKONANIA SKŁADOWISK

Nowoczesne składowiska odpadów stałych winny spełniać wymagania ochrony

środowiska w zakresie ochrony gleb, wód gruntowych i powierzchniowych. Winny również
spełniać warunki przeciwdziałania uwalnianiu się odorów i niekontrolowanej emisji gazu
wysypiskowego. Zatem w obecnej dobie muszą być to obiekty inżynierskie, dla których
zaprojektowano i wykonano drenaż wód powierzchniowych, drenaż gazu wysypiskowego,
zminimalizowano infiltrację wód opadowych do złoża odpadów (uszczelnienie warstwy
wierzchniej), wykonano drenaż odcieków ze składowiska, uszczelnienie dna i boków
składowiska przeciwdziałające migracji odcieków poza obszar składowiska.
Ochrona środowiska przed odciekami

Przeciwdziałanie zagrożeniu skażenia wód i gruntów odciekami ze składowisk polega

w pierwszym rzędzie na właściwym wyborze lokalizacji

terenu pod składowisko, a w tym zwłaszcza ze względu na warunki hydrogeologiczne:

•rodzaj i miąższość gruntu (współczynnik filtracji, właściwości mechaniczne gruntu,

obecność spękań i szczelin),

•poziom występowania wód gruntowych, kierunki spływu wód, prędkości i natężenie

przepływu, przeznaczenie użytkowe wód,

•usytuowanie składowiska względem zlewni wód, wahania stanu wód w rzekach,

wysokość opadu atmosferycznego.

Roboty ziemne i materiały uszczelniające

Rozpoznanie geologiczne terenu przeznaczonego pod lokalizację składowiska jest

niezbędne także z punktu widzenia wyboru technologii wykonania składowiska.
Zasadniczą sprawą jest wybór metody uszczelniania podłoża składowiska; czy będzie to
sposób oparty na:

•materiałach naturalnych: iły, gliny plastyczne, itp.,

•materiałach sztucznych: folie polietylenowe (zwłaszcza polietylen o wysokiej gęstości

PEHD), folie polipropylenowe, folie PVC, ewentualnie inne,

•materiałach mieszanych: gliny lub iły z plastyfikatorami, dodatkiem cementu,

materiały asfaltowe, kompozyty popiołowo-krzemianowe, kompozyty bentonitowo-
syntetyczne.

W przypadku, gdy podłoże naturalne składowiska stanowi grunt nieprzepuszczalny

(współczynnik filtracji mierzony w warunkach nasycenia wodnego k10

-7

cm/s, o

miąższości co najmniej 3 m), składowisko nie wymaga dodatkowych zabezpieczeń
uszczelniających w celu ochrony wód gruntowych.

Podłoże nie spełniające tego warunku musi być przygotowane pod ułożenie

uszczelnienia sztucznego (folie) lub mieszanego. Przygotowanie

takiego podłoża polega na starannym zagęszczeniu gruntu podłoża i skarp bocznych

składowiska.

Bardzo istotnym elementem jest staranne ułożenie warstwy uszczelniającej na

przygotowanym podłożu.

Roboty ziemne polegają na:

•zdjęciu warstwy gleby uprawnej i gruzu luźnego, składowanie jej w miejscu dostępnym

poza obszarem składowiska, celem późniejszego wykorzystania w charakterze materiału
obojętnego do formowania warstw pośrednich lub warstwy wierzchniej podczas
rekultywacji,

•usunięcie resztek roślinności, oczyszczenie terenu,

•makroniwelacja dna składowiska i skarp bocznych z zachowaniem odpowiednich

spadków (nachylenie płaszczyzny dna 13%, nachylenie skarp wynikające z obliczeń

statycznych),

•wykonanie rowów opaskowych i wału oporowego dla obiektów naziemnych,

•przeniesienie cieków wodnych przecinających przekrój projektowanego składowiska

poza jego obszar systemem zapór lub drenażu.

Na polskim rynku znane są materiały izolacyjne z PVC, folie polietylenowe,

geokompozyty na bazie popiołów lotnych i najnowsze geomembrany HDPE i VLDPE.
Geomembrany z wysokogęstościowego polietylenu HDPE nie zawierają plastyfikatorów (w
odróżnieniu od folii PVC). Plastyfikatory zawarte w PVC maja zdolność uwalniania się z
tworzywa powodując zmniejszenie jego właściwości wytrzymałościowych. Utrata
plastyfikatorów z PVC wpływa na zmiany fizyczne i mechaniczne w czasie, zwłaszcza
powoduje podwyższenie kruchości. Wstęgi z PVC łączone są na klej, co jest dość
kłopotliwe, podczas gdy wstęgi HDPE łączy się metodą zgrzewania.

Również porównanie odporności tych materiałów na niektóre odczynniki

chemiczne przemawia za wyższością tworzywa PEHD.

Wadą tworzywa PEHD jest niższa odporność na tzw. spękania naprężeniowe.
Tworzywa VLDPE (polietylen niskiej gęstości) charakteryzuje się dużą giętkością

i wydłużalnością, dzięki czemu idealnie dopasowuje się do dowolnie wyprofilowanego
obiektu. Ze względu na wydłużalność (do 1200%) materiał ten doskonale nadaje się do
przykrywania składowisk komunalnych.

Na rynku krajowym znane są geomembrany z importu pod nazwą NICOTARP,

AGRU, HDPE, GUNDLE oraz krajowe: GEOTEX, EKOFOL, EKO-SAN i inne.

Ze względu na wysokie koszty materiałów uszczelniających i technologii ich

układania, systemy podwójnych a nawet potrójnych uszczelnień, wykonuje się rzadko,
tylko na składowiskach odpadów o szczególnej uciążliwości dla środowiska.

Po latach doświadczeń specjaliści opowiadają się za zastosowaniem uszczelnień

mieszanych (warstwy mineralne wspomagane uszczelnieniem z tworzywa sztucznego)
także w zastosowaniu do składowisk odpadów komunalnych. Grunty naturalne mogą być
doszczelniane bentonitem, który ma zdolność pęcznienia pod wpływem wilgoci.

Amerykańska firma oferuje wykładziny hydroizolacyjne BENTOMAT. Jest to

wykładzina składająca się z włókniny polipropylenowej i tkaniny, połączonych metodą
igłowania. Pomiędzy włókniną i tkaniną znajduje się warstwa bentonitu sodowego.
BENOMAT dostarczany jest w postaci zrolowanych mat (szer. 3,6 do 4,6 m; dług. 30,5 do
38 m; grub. 6 mm). Kolejne maty układa się na zakład, miejsca zakładu posypuje się
granulatem bentonitu sodowego. Łączenie mat następuje samoczynnie po nawilżeniu
warstwy bentonitu. BENTOMAT można układać niezależnie od panujących warunków
atmosferycznych i nie wymaga on dokładnego oczyszczania powierzchni. jest odporny na
uszkodzenia mechaniczne oraz na działanie substancji agresywnych. dodatkową jego
zaletą jest to, że posiada zdolność

samouszczelnienia się uszkodzeń, dzięki właściwości pęcznienia bentonitu pod

wpływem wody.

Ujmowanie drenażem wód i odcieków

W przypadku, gdy zwierciadło wód gruntowych występuje, nawet okresowo,

ponad poziomem dna składowiska lub gdy poziom wód gruntowych znajduje się w
odległości mniejszej niż 1 m pod projektowanym dnem składowiska, niezbędne jest
wykonanie drenażu ujmującego wody gruntowe. Przeciwdziała to uszkodzeniu
uszczelnienia składowiska w efekcie naporu wód gruntowych, zabezpiecza przed
kontaktem odcieków z wodami gruntowymi przez wytworzenie leja depresyjnego o
zasięgu lokalnym.

Drenaż do ujmowania wód gruntowych układa się jako pierwszy po

wykonaniu makroniwelacji podłoża składowiska (jeszcze przed ułożeniem folii).

Wody zbierane z sieci drenarskiej, odprowadzające wody gruntowe, należy

kierować do przepompowni zlokalizowanej w najniższym punkcie sieci drenarskiej, a
następnie bezpośrednio do odbiornika (wody te traktowane są jako czyste).

Po ułożeniu drenażu wód gruntowych wykonuje się mikroniwelację podłoża pod

ułożenie uszczelnienia z materiałów naturalnych lub sztucznych. Podłoże pod
uszczelnienie przygotowuje się ze spadkiem 1,53% w kierunku zbieraczy głównych, w

ciągach sączków drenarskich musi być zachowany spadek 2%.

Nad drenażem wód gruntowych (układanym tylko w przypadkach

szczególnych, jak omówiono wyżej) układa się uszczelnienie z materiałów naturalnych
lub sztucznych.

Na warstwie uszczelnienia, na podsypce piaskowej (grubości 15 cm) i w

obsypce z kruszywa grubego (grubości 40 cm) układa się drenaż wód odciekowych ze
składowiska: układ ciągów drenarskich i zbieraczy.

Ujęcie biogazu

Biogaz może przemieszczać się w obrębie składowiska, tworzyć poduszki gazowe

(wysokie zagrożenie eksplozją), a nawet migrować do kilkuset metrów poza jego obszar
przez warstwy przepuszczalne, pęknięcia i szczeliny, wypełniając naturalne kawerny, szyby
górnicze, systemy kanalizacyjne itp.

Obecność biogazu może być zauważona w postaci

pęcherzyków gazowych, gdy gaz przechodzi przez wody powierzchniowe w sąsiedztwie
składowisk, charakterystycznego odoru (ślady merkaptanów oraz siarkowodoru). O jego
oddziaływaniu może także świadczyć zniszczona roślinność porastająca powierzchnię i
skarpy boczne (pożółkłe i zbrązowiałe części zielone roślin).

Stosowane środki techniczne zapobiegające migracji gazu mogą być następujące:

•pasywne:

bariery

nieprzepuszczalne

(z

tworzyw

sztucznych,

materiałów mineralnych, spoiwa cementowego), rowy wentylujące, kosze szańcowe,
drenaż gazowy, odwierty wentylujące, studnie gazowe,

•aktywne:

wymienione wcześniej środki pasywne (z wyjątkiem barier

nieprzepuszczalnych), wzmocnione działaniem dmuchaw, wentylatorów, ssaw w celu
podniesienia efektywności i pewności działania systemu odgazowującego.
Wobec wcześniej omówionych zasad wykonawstwa składowisk odpadów, poniżej przytacza
się wytyczne technologiczne wykonania podłoża i przykrycia składowisk odpadów wg S.A.
Siedlungsabfall (Bundeanzeiger, Koln 1993, Stand I, Juni 1993), które są następujące:

•minimalna grubość uszczelnienia mineralnego podstawy składowiska 75 cm,

•współczynnik wodoporzepuszczalności uszczelnienia mineralnego k510

-10

m/s,

•wykładziny uszczelniające z zagęszczonego polietylenu (PEHD) powinny mieć grubość
2,5 mm,

•pochylenie podłoża, na którym montuje się drenaże odcieków powinno wynosić 3% w
kierunku poprzecznym i 1% w kierunku podłużnym,

•warstwa filtracyjna żwiru o grubości 30 cm,

•warstwa odgazowania, w przykryciu składowiska, grubość 0,5 m; w warstwie tej nie

powinno być więcej niż 10% węglanu wapnia,

•warstwa uszczelnienia mineralnego w przykryciu składowiska powinna mieć grubość
0,5 m, współczynnik wodoprzepuszczalności warstwy powinien wynosić k510

-9

m/s,

•wykładzina uszczelniająca (PEHD) nakładana na uszczelnienie mineralne przykrycia
powinna mieć grubość 2,5 mm,

•warstwa filtracyjna dla wód opadowych powinna mieć współczynnik
wodoprzepuszczalności k10

-3

m/s,

•warstwa rekultywacyjna przykrycia składowiska i jego poboczy (skarp) do nasadzania
krzewów, powinna mieć grubość co najmniej 1 m i powinna zapewnić dobre
ukorzenienie i mrozoodporność roślin. Powinna także zapewniać ochronę przed erozją
i pyleniem.

KOMPOSTOWANIE ODPADÓW KOMUNALNYCH

Kompostowanie odpadów polega na niskotemperaturowym tlenowym rozkładzie

substancji organicznej z udziałem mikroorganizmów. W procesie kompostowania
uzyskuje się cenny nawóz, substytut nawozu naturalnego.

Kompostowanie odpadów jest najbardziej ekologiczną metoda utylizacji odpadów

stałych, gdyż eliminuje niekorzystne skutki jakie mają miejsce w

technologii unieszkodliwiania odpadów na składowiskach (odcieki zanieczyszczające
wody gruntowe, gaz wysypiskowy, okupacja ogromnych obszarów, niszczenie
krajobrazu), a także w technologii spalania (emisje gazowe, tj.: SO

2

, NO

x

, dioksyny,

furany oraz popioły i żużle z zawartością metali ciężkich). Ponadto rezultatem procesu
kompostowania jest produkt, który może być wykorzystany rolniczo.

Warunkiem prawidłowego procesu kompostowania, a także uzyskania kompostu o

dobrych cechach użytkowych (wolnego od metali ciężkich, z zawartością pożądanych
ilości substancji biogennych) jest wstępna segregacja odpadów miejskich.
Najkorzystniej, gdy segregacja odpadów odbywa się u źródła ich powstawania, tzn. w
gospodarstwach domowych. Praktykuje się także segregację w zakładzie
unieszkodliwiania – np. w kompostowni. Kompostownie starego typu, tzn. przerób
wymieszanych odpadów, w obecnej dobie jest już przeżytkiem. Obecnie kompostuje
się głównie odpady zielone i organiczne biodegradowalne, wydzielone z masy
odpadów komunalnych.

Gdy kompostowanie nie jest poprzedzone segregacją wstępną, wówczas masa po

procesie zawierać będzie znaczne ilości balastu (substancji nie poddających się
biodegradacji, jak: szkło, kamienie, plastiki), a przede wszystkim zawierać będzie
metale ciężkie z odpadowych puszek, baterii, świetlówek, itp. Udział metali ciężkich w
kompoście ponad ilości naturalnie występujące w glebach, dyskwalifikuje kompost do
celów wspomagania upraw rolnych, w ogródkach działkowych. Kompost zawierający
duże ilości metali ciężkich może być stosowany jedynie do celów rekultywacji
składowisk odpadów lub nawożenia terenów zieleni miejskiej.

Do zalet metody kompostowania należy zaliczyć:

•uzyskanie wartościowego produktu w postaci kompostu,

•pełne zhigienizowanie odpadów w efekcie biospalania węgla organicznego, co jest
reakcją egzoergiczną (dezaktywacja organizmów mezofilnych beztlenowych – zwykle
chorobotwórczych),

•zmniejszenie wyjściowej objętości odpadów ponad 50% po wydzieleniu balastu, który
może być w wysokim stopniu wykorzystany w charakterze surowców wtórnych (metale,
szkło, plastiki),

•relatywnie mała energochłonność.
Procesy zachodzące w kompostowanych odpadach
Produkt kompostowania – nawóz organiczny, zawiera próchnicę oraz czynniki wzrostowe w
postaci mikroelementów. Próchnicę stanowi kompleks złożonych związków organicznych,
co upodobnia ją do naturalnego humusu glebowego.

W składzie humusu glebowego znajdują się głównie kwasy huminowe i

polisacharydy. Zaletą związków humusowych jest istnienie połączeń humusowych, które
mają wpływ na procesy przemiany materii organicznej gleby. Stanowią one dominującą
część próchnicy, w związku z czym decydują w właściwościach biogeochemicznych gleb.

Orientacyjny skład próchnicy w glebach jest następujący:

•tłuszcze i woski

-

0,54,7%,

•żywice

-

0,53,0%,

•hemicelulozy

-

5,013,0%,

•błonnik

-

3,05,0%,

•humus ligninowy

-

35,050,0%,

•„białka glebowe”

-

30,035,0%.

Przemiany zachodzące w składowanych odpadach odbywają się z udziałem mikroflory i

mikrofauny.

Chemizm procesów biochemicznych, odpowiedzialnych za te przemiany, generalnie

można podzielić na:

•częściową mineralizację,

•humifikację.
Typy mikroorganizmów wyizolowanych w kompostach to grzyby, bakterie anaerobowe,
bakterie aerobowe.
W miarę postępu procesu kompostowania zmieniają się kultury bakteryjne, dominujące w
kolejnych fazach przemian. Sekwencja dominujących organizmów z upływem czasu
przedstawia się następująco:

•pleśnie i bakterie niezarodnikowe,

•bakterie zarodnikowe,

•promieniowce.
Te ostatnie dominują w kompoście dojrzałym.

Rezultatem przemian z udziałem tych mikroorganizmów są kwasy fulwowe (krenowy,

epokrenowy), kwas ulminowy, kwas huminowy.
Optymalne warunki kompostowania

Obok warunków siedliskowych, niezbędnych do prawidłowego rozwoju organizmów,

takich jak:

•udział wilgoci,

•temperatura,

•napowietrzanie,

•pH podłoża,
bardzo istotną role odgrywa zawartość substratów biorących udział w reakcjach
metabolicznych. Należą do nich: C, N, P, O oraz mikroelementy. W czasie kontroli
procesu kompostowania do zwykłej praktyki należy bilansowanie stosunku węgla do
azotu i fosforu.

Optymalne stosunki na początku procesu kompostowania powinny wynosić:

C : N = (17-30) : 1

C : P = 100 : 1

Udział metali ciężkich w kompostach może dyskwalifikować ich przydatność do celów

rolniczych. Jednakże należy zwrócić tu uwagę, że przy tym samym udziale związków metali
ich przyswajalność przez rośliny może być bardzo zróżnicowana, zależnie od pH kompostu
lub gleby oraz udziału związków organicznych. Wymywalność i zdolność absorbowania
metali z kompostu rośnie wraz z obniżaniem się pH, stąd wartość pH kompostu nie powinna
być niższa od 6,5. Duży udział związków organicznych w kompoście sprzyja wiązaniu metali
w połączenia metaloorganiczne, z których utrudnione jest przechodzenie metali do roślin.

Dobre warunki napowietrzania w warunkach naturalnych mogą być spełnione, gdy opady

są odpowiednio rozdrobnione (optymalnie do wielkości części 25-40 mm). Rozdrobnienie
odpadów ułatwia również dostęp mikroorganizmów do całej masy odpadów. Zbyt duże
rozdrobnienie, poniżej 25 mm, powoduje zbyt szczelne upakowanie części odpadków w
pryzmie i utrudnia przewietrzanie pryzmy w całym jej przekroju. Rozdrobnienie na mniejsze
frakcje, nawet do 12 mm, może być praktykowane w przypadku technologii kompostowania
ze sztucznym nadmuchem powietrza.

Optymalną dobową ilość powietrza, podawanego do pryzmy odpadów, można wyliczyć z

zależności:

Q

pow.

/24h = (0,6-1,9)m

3

/kg ciał rozkładalnych .

Nadmierna podaż powietrza może być również niekorzystna z powodu przesuszenia

pryzmy i ucieczki azotu.

Optymalne warunki kompostowania można zdefiniować następująco:

•wilgotność odpadów w zakresie 4060%,

•stosunek węgla do azotu w składzie chemicznym odpadów powinien wynosić; C/N<30,

•temperatura procesu do 65

o

C; w fazie początkowej niezbędna jest codzienna kontrola

temperatury, natomiast w fazie względnej stabilizacji – w odstępach kilkudniowych.
Temperaturą pryzmy można sterować za pośrednictwem podaży tlenu. Ograniczając
podaż tlenu na przykład przez zmniejszenie częstotliwości przerzucania kompostu lub
przez zamknięcie otworów wentylacyjnych, zmniejsza się intensywność aerobowych
procesów biochemicznych i obniża się temperatura.
Efektywność kompostowania może poprawić wentylacja podciśnieniowa. W takim
przypadku powietrze zasysane jest od spodu pryzmy i przepływ strumienia powietrza
wymuszany jest od góry do dołu pryzmy. Zasadniczą zaletą tego sposobu jest
zapobieganie rozprzestrzenianiu się uciążliwych odorów.
Sterowanie ilością podawanego powietrza w czasie reakcji biologicznych zapobiega także
wysuszaniu pryzmy kompostowej lub jej nadmiernemu zawilgoceniu.
Regularna kontrola temperatury pryzm jest dobrym wskaźnikiem do obserwacji zmian
fazy dojrzewania kompostu, ale nie wystarczającym.
W celu ustalenia dojrzałości kompostu bada się następujące parametry:

•stabilizacja temperatury,

•stabilizacja udziału substancji organicznej (w przeliczeniu na substancję bezwodna i
bezpopiołową),

•stosunek węgla do azotu C/N (poniżej 20),

•stosunek strat prażenia (ciał lotnych CL) do azotu względem próby kontrolnej; w próbie
kontrolnej przyjmuje się CL/N=100%, natomiast kompost ustabilizowany charakteryzują
wartości względne CL/N poniżej 100%,
poziom wskaźnika Chaetomium – analizę ilościową prowadzi się na podstawie wyników
posiewu grzybka o tej nazwie, którego intensywny

•rozwój przypada na okres dojrzewania kompostu surowego – wskaźnik > 2000,
natomiast w kompoście dojrzałym jego udział maleje – wskaźnik <300,

•zwiększenie liczby przetrwalników bakteryjnych, przy jednoczesnym spadku liczby
bakterii wegetatywnych,

•struktura fizyczna gruzełkowata, barwa ciemnobrązowa, zapach świeżej ziemi.

TERMICZNE UNIESZKODLIWIANIE ODPADÓW

Do wiodących krajów, ze względu na skalę spalania odpadów komunalnych, należą

Japonia i Szwajcaria. W Japonii już w roku 1970 udział spalanych odpadów, w ogólnej
masie unieszkodliwianych, wynosił 50%. Spośród naszych sąsiadów na dużą skalę
rozwinęły spalanie odpadów Szwecja i Niemcy. W Szwecji spalaniu poddaje się 50%
odpadów, w Niemczech 36%. W roku 1990 na obszarze Szwecji pracowały 23 spalarnie,
a na obszarze Niemiec 47 instalacji do spalania odpadów komunalnych. Dopiero w
latach siedemdziesiątych upowszechniono stosowanie w spalarniach
wysokoefektywnych systemów oczyszczania gazów odlotowych, jak wielostopniowe
cyklony i filtry elektryczne oraz układy rekuperacji ciepła. W latach osiemdziesiątych w
dużych spalarniach usprawniono system redukcji emisji toksycznych związków
chlorowcopochodnych organicznych poprzez dokładne sterowanie temperaturą spalania
i schładzania spalin, udoskonalone układy elektrofiltrów i płuczek.

Metoda termicznego unieszkodliwiania odpadów jest najbardziej kontrowersyjna i

budzi najwięcej sprzeciwów w kręgach ekologów i lokalnych społeczności. Protesty
ekologów są rezultatem wykrycia w gazach odlotowych spalarni (w latach
siedemdziesiątych) substancji o wysokiej toksyczności, chlorowcopochodnych
dibenzodioksyn i dibenzofuranów. Związki te pojawiają

się w emisjach gazowych, nawet wtedy, gdy nie występują w spalanych odpadach. Wynika
to z faktu, że pochodne dioksyn i furanów syntezują się w gazach odlotowych ze spalarni
na etapie ich schładzania (ok. 400oC). Obecność w gazach metali ciężkich działa
katalitycznie na tworzenie pochodnych dioksyn i furanów w obecności chloru, węgla
organicznego, tlenu.

Inne emitowane ze spalarni szkodliwe zanieczyszczenia, to m.in. kwas solny,

dwutlenek siarki, tlenki azotu i tlenek węgla.

Poważnym problemem spalarni jest odpad w postaci żużla i popiołów lotnych, w

których skumulowane są metale ciężkie zawarte w odpadach. Na popiołach
zaadsorbowane są również związki pochodne dioksyn i furanów. Zatem spalarnia musi
mieć wysoko zorganizowane składowisko żużla i popiołu dla tego typu odpadu końcowego,
aby odcieki ze składowiska nie zagrażały środowisku. Pod koniec lat osiemdziesiątych stała
się głośna sprawa wytrucia małży morskich w Danii, w zasięgu oddziaływania spalarni
śmieci. Jak się okazało, przyczyną tego nie były emisje gazowe do atmosfery,
spowodowane niedoskonałą technologią spalania, czy oczyszczania gazów odlotowych,
lecz źle zlokalizowane i nieprawidłowo zabezpieczone składowisko popiołów ze spalarni.

Składowanie popiołu i żużla ze spalonych odpadów na specjalnie do tego celu

przygotowanych składowiskach, kanalizuje obieg metali ciężkich i ogranicza ich przepływ
w środowisku.

Organizacje proekologiczne w krajach zachodnich coraz częściej idą na

kompromis w wyrażanych opiniach dotyczących projektów nowych spalarni, gdyż
wykazano, że nie da się w sposób racjonalny unieszkodliwiać odpadów niebezpiecznych
lub tzw. problemowych na składowiskach, gdyż rodzi to jeszcze większe zagrożenie dla
środowiska. Do takich odpadów należą:
niektóre odpady pochodzenia przemysłowego, jak: farby, lakiery, przepracowane oleje,
smary, chlorowane węglowodory, chłodziwa i czyściwa,

•odpady poszpitalne, jak: odpady pooperacyjne, igły, strzykawki, tkanki ludzkie,

•tzw. odpady problemowe, trafiające z gospodarstw domowych do odpadów komunalnych,
są to: przeterminowane medykamenty, środki ochrony roślin, farby i lakiery, oleje, smary,
opony, itp.
Unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych w spalarni eliminuje problem ich deponowania
na składowiskach, co obniża koszty niezbędne na wykonanie składowisk.

Prawidłowo zaprojektowana spalarnia emitująca zanieczyszczenia poniżej dopuszczalnych

norm jest obiektem przyjaznym dla środowiska, gdyż powstrzymuje proces jego zaśmiecania
i chroni środowisko przed odpadami niebezpiecznymi.

Duże nakłady środków inwestycyjnych w krajach zachodnich przeznacza się na

wysokosprawne techniki oczyszczania gazów odlotowych ze spalarni, są to bowiem bardzo
kapitałochłonne węzły technologiczne, pochłaniające do 70% kosztów przeznaczonych na
realizację spalarni. Ten kierunek inwestowania przynosi oczekiwane rezultaty dla czystości
środowiska.
Charakterystyka odpadów ze względu na unieszkodliwianie termiczne

Przeciętna wartość opałowa odpadów domowych w Europie waha się w dość

szerokim zakresie: 8000-10000 KJ/kg. Wartość opałowa odpadów zależy od udziału palnej
substancji organicznej.

O łatwości palenia odpadów decydują 3 czynniki:

•udział wilgoci (poniżej 50%),

•udział części palnych (min. 25%),

•udział popiołu (poniżej 60%).

Przy spełnieniu kryteriów palności odpady nie wymagają dodatku palnych

materiałów (inicjujących).

Po spaleniu odpad w postaci żużla i popiołu stanowi 4050% masy i tylko 5 do

10% objętości wejściowej do pieca.

Sezonowa zmienność składu odpadów komunalnych, zwłaszcza w aglomeracjach

miejskich z udziałem znacznej liczby gospodarstw ogrzewanych paleniskami
indywidualnymi (duży udział popiołu w odpadach) niekorzystnie wpływa na stabilność
pracy spalarni odpadów.

Rozwiązania techniczne zakładów termicznego unieszkodliwiania odpadów

Na

bazie

dotychczasowych

doświadczeń

w

zakresie

termicznego

unieszkodliwiania odpadów można wyróżnić dwie podstawowe technologie termicznego
unieszkodliwiania odpadów:

•spalanie na ruszcie (proces prowadzony z nadmiarem tlenu),

•piroliza (proces termicznego rozkładu w warunkach beztlenowych).
W zastosowaniu do odpadów komunalnych najbardziej rozpowszechniły się w świecie

spalarnie realizujące metodę bezpośredniego spalania na ruszcie. Wypada wspomnieć, że
w ostatnich latach rozwinęły się technologie ze spalaniem fluidalnym, pozwalające uzyskać
poprawę efektywności procesu.

W procesie pirolizy powstaje gaz pirolityczny, zawierający głównie lotne

węglowodory, produkty ciekłe, smoły oraz koks pirolityczny.

Spośród wyżej wymienionych technologii szerokie praktyczne zastosowanie

mają spalarnie rusztowe. Według Światowej Organizacji Zdrowia 525 instalacji do spalania
odpadów komunalnych pracowało w 1993 roku w krajach Europy Zachodniej. Natomiast
technologia rozkładu pirolitycznego odpadów komunalnych znajduje się wciąż w stadium
badań doświadczalnych.