Terapia zajęciowa z osobami z

niepełnosprawnością sensoryczną

1.

Niewidomi

2.

Niesłyszący

Etiologia wady słuchu

Czynniki wywołujące wadę wrodzoną:

- czynniki genetyczne
- czynniki działające na dziecko w okresie życia płodowego
bądź w czasie porodu (różyczka, kiła, złe warunki zdrowotne i
psychiczne, zatrucie, konflikt serologiczny, antybiotyki
ototoksyczne)

Czynniki wywołujące wadę nabytą:

- ostre lub przewlekłe choroby ucha
- choroby zakaźne
- choroby wysokogorączkowe (zapalenie opon mózgowych)
- antybiotyki
- urazy chemiczne, mechaniczne lub psychiczne (głuchota
psychogenna)

Klasyfikacja osób z
uszkodzonym słuchem

A). Ze względu na czas wystąpienia wady

mówimy o osobach z wadą słuchu:

- prelingwalną, gdy uszkodzenie wystąpiło przed

okresem nabycia mowy ustnej;

- interlingwalną, gdy dziecko zaczęło uczyć się

mowy, ale nie opanowało jeszcze struktury
gramatycznej języka;

- postlingwalną, gdy uszkodzenie słuchu

nastąpiło po opanowaniu mowy. Osoby z tym
uszkodzeniem określa się jako ogłuchłe.

B). Ze względu na stopień uszkodzenia określamy osoby jako:

- niesłyszące – głuche. Są to osoby z tak znaczną wadą słuchu, która

uniemożliwia odbieranie mowy za pomocą słuchu, w sposób naturalny.

Niesłyszący odbiera informacje głównie drogą wzrokową. Dużą pomocą są

urządzenia wzmacniające dźwięki, tzw. aparaty słuchowe. Najpoważniejszym

następstwem głuchoty jest niemożność opanowania mowy ustnej drogą

naturalną, tj. przez naśladownictwo słyszanej mowy otoczenia. Osoby

niesłyszące mają trudności w kontaktach z ludźmi słyszącymi. Trudności te

powodują tendencje izolacyjne i tworzenie się grup „mniejszości językowej”

posługujących się głównie językiem migowym lub miganym.

- niedosłyszące, słabo słyszące. Są to osoby, u których wada słuchu ogranicza

odbiór mowy drogą słuchową. Odbiór informacji słownej jest pełniejszy przy

stosowaniu aparatu słuchowego. Słabo słyszący w odróżnieniu od niesłyszących

mogą opanować mowę ustną drogą naturalną, poprzez słuch. Wada ta nie jest

tak wielka, aby uniemożliwiała korzystanie ze słuchu w nauce, pracy i zabawie,

ogranicza jednak i zniekształca odbieraną mowę ustną. Osoby słabo słyszące w

zależności od stopnia uszkodzenia mają pewne trudności w kontaktach

słownych, korzystaniu z radia, wykonywaniu zawodu wymagającego dobrego

słuchu. W zależności od stopnia uszkodzenia i osiągniętego stopnia rewalidacji

osoby te zbliżają się do słyszących lub głuchych

C).

Ze względu na dodatkowe

(sprzężone)

uszkodzenia

rozróżniamy:

- głuchoniewidomych,
- osoby z wadą słuchu i z
upośledzeniem umysłowym,
- z wadą słuchu i kalectwem narządu
ruchu.

E).

Ze względu na czas występowania

przyczyny powodującej wadę słuchu

rozróżniamy wadę:

- wrodzoną
- nabytą

Cele



przywracanie sprawności uszkodzonego zmysłu

słuchu przez umożliwienie korzystania z

posiadanych resztek słuchowych tzw

wychowanie słuchowe



przywracanie sprawności psychicznej przez

usprawnianie procesów poznawczych,

zaburzonych wskutek ograniczenia percepcji

bodźców słuchowych, w tym mowy dźwiękowej,



przygotowanie osób z wadą słuchu do

funkcjonowania w warunkach życiowo

zmienionych wskutek istniejącej wady i do

możliwie samodzielnego życia,

Niektóre metody
porozumiewania się

1.

Metoda migowa- porozumiewanie się przy
pomocy umownych znaków migowych,
określających pojęcia dotyczące czynności,
rzeczy, osób itp

2.

Dyktalografia- mowa palcowa

3.

Fonogesty- Są to umowne ruchy jednej dłoni,
wykonywane na wysokości twarzy mówiącego.
Ruchom ręki towarzyszy głośne i wyraźne
mówienie. Osoba słysząca powinna mówić
wyraźnie, aby niesłyszące dziecko mogło
zobaczyć wymawiane słowa (czytać z ust).

Zabawy, które wspomagają rozwój
umiejętności dziecka z uszkodzonym
narządem słuchu w różnym wieku



Zabawy naśladowcze, ćwiczenia motoryki małej i dużej ( pływamy jak
ryba, jedziemy autem, idziemy jak chłopiec skaczący, śpimy…..)



Z. pomagające dziecku poznać schemat swego ciała (tu jest prawa
noga pana, auto jedzie pod stołem, dzbanek trzymam prawą ręką…)



Ćwiczenia oddechowe (dmuchamy na listek, na gorącą zupę, na
skrawki papieru, zdmuchujemy płomień, na pływające stateczki itp..)



Z. naśladowcze służące ćwiczeniu narządów artykulacyjnych ( pijemy
ze szklanki, ssiemy cukierek, oblizujemy wargi,)



Z. z użyciem wyrazów dźwiękonaśladowczych



Z. – ćwiczenia słuchowe (dziecko idzie w rytm muzyki, na przerwę
stoi…)



Z. zachęcające do wypowiadania się : zabawy w sklep, opisywanie
historyjek obrazkowych, wymyślanie historyjek

Terapia zajęciowa



Osoba z dysfunkcją narządu słuchu
powinna brać udział w każdej z form
terapii zajęciowej.



Osoby posługujące się mową dźwiękową
należy zachęcać do jej używania



Podczas zajęć z muzykoterapii lub
odtwarzania dźwięków należy umożliwić
podopiecznemu doznanie drgań ( np.
dotykanie głośnika)

Problemy osób niewidomych
Terapia zajęciowa

Klasyfikacja osób z wadą
wzroku

Osoby z uszkodzonym wzrokiem

dzieli się na dwie grupy:



niewidomych i niedowidzących od

urodzenia i wczesnego dzieciństwa

(przyjmuje się wiek do pięciu lat);



ociemniałych - osoby które całkowicie

lub w znacznym stopniu straciły wzrok

w ciągu życia.

Przyczyna inwalidztwa
wzroku :

1. Czynniki genetyczne.
2. Wady wrodzone analizatora wzrokowego i uszkodzenia
okołoporodowego-gdy uszkodzenie wzroku powstaje w
okresie płodowym i jest spowodowane głównie chorobami
matki w czasie ciąży, zatruciami, spożywaniem przez
matkę alkoholu i wcześniactwem
3. Choroby analizatora wzrokowego .tj jaskra ,zaćma,
4. Choroby zakaźne przebiegające z wysoką temperaturą
oraz nowotwory.
5. Chorób ogólnych: cukrzyca, zapalenie opon mózgowych
6. Urazy mechaniczne, termiczne, chemiczne.
7. Awitaminoza (brak witaminy A)
8. Zmiany starcze.

Brak wzroku powoduje

Trudności w poszczególnych obszarach funkcjonowania, takich

jak: 

orientacja przestrzenna i poruszanie się,  
poznawanie rzeczywistości i zjawisk,
rozumienie pojęć,
wykonywanie czynności dnia codziennego,
sfera emocjonalna, zubożałe doznania uczuciowe, ograniczona

możliwość uczenia i przystosowania społecznego przez
naśladownictwo,

funkcjonowanie społeczne
ograniczenie samodzielności
- uczucie osamotnienia,
- blokadę potrzeb poznania, niezależności, samodzielności,
- występowanie stanów frustracyjnych.



Następstwa i skutki psychologiczne utraty wzroku:
1. U dziecka – od urodzenia rozwija się szereg wadliwych postaw poznawczych,
emocjonalnych i społecznych. Takie dziecko później rozgląda się dookoła, później
unosi główkę, obraca nią. Później chwyta przedmioty, czołga się, opóźniony jest ruch
poprzez naśladownictwo.
W wyniku tego stale narasta napięcie psychiczne w oczekiwaniu rzeczy i zjawisk
nieznanych.
2. Świadomość niebezpieczeństw sprawia, że osoby niewidome stają się mniej
aktywne, ograniczają ruchy, to sprawia, że żyją w hipokinezie, która jest
dzmęczenia, patologicznych zahamowań, ograniczeniem ruchów pewnych grup
mięśni, tików, blindizmów.
Blindizmy – to zespoły tików, odruch obrony, póz i gestów będących reakcją na
niezidentyfikowane obiekty oraz braku mimicznej kontroli własnych zachowań
ukierunkowanych na środowisko.
3. Brak wzroku powoduje: skrzywienia kręgosłupa, wadliwe postawy, wyciągnięcie
ramion do przodu, cofnięcie głowy i tułowia tzw. „koguci chód”. Drażliwość,
zmęczenie, zaczerwienienie.
4. Brak wzroku powoduje zubożenie odbioru informacji, to powoduje, że człowiek
podejmuje złe decyzje. Osoba niewidoma kompensuje wzrok innymi analizatorami:
węchem, słuchem, dotykiem.

Konsekwencje psycho – społeczne ślepoty
- zaburzone poczucie własnej wartości
- zaburzona klasyfikacja zdarzeń dobrych i złych, które pooprawiają lub zagrażają i
obniżają poczucie własnej wartości.
- zaburzone motywowanie do działań, których celem jest poprawianie własnej
wartości
- poczucie inności
- zaburzona komunikacja z otoczeniem.

Co jest ważne dla Terapeuty

Terapeuta musi znać aktualny stan wzroku podopiecznego, prognozę

medyczną oraz sposób funkcjonowania w sytuacjach życiowych.

Musi poznać metody i techniki pracy nie oparte na wzroku a słuchu i

dotyku

Pamiętać o kilku zasadach:

•

Podopieczny w pracowni powinien mieć stałe miejsce

•

Musi poznać dokładnie układ pracowni i budynku (nie powinniśmy
zabraniać samodzielnego poruszania się po ośrodku)

•

Aby uniknąć urazów nie powinno się zmieniać miejsca przedmiotów

•

Drzwi do pracowni powinny być całkowicie otwarte lub zamknięte

•

Dla słabowidzących dbać o prawidłowe oświetlenie

Rehabilitacja

Termin rehabilitacji wzroku pojawił się stosunkowo niedawno, gdyż kiedyś

uważano, że osłabiony wzrok należy oszczędzać.

Ważną kwestią procesu rehabilitacji jest wyposażenie niewidomych i

słabowidzących w odpowiedni dla nich sprzęt rehabilitacyjny i
nauczenie sprawnego posługiwania się nim.

Do sprzętu pomocnego należą:

•

Pomoce służące do orientacji przestrzennej: białe laski, elektroniczne
wykrywacze przeszkód, psy-przewodniki , urządzenia wykrywające
przeszkody

•

Urządzenia pomagające posługiwania się pismem: maszyny brajlowskie,
rysiki, tabliczki umożliwiające samodzielne pisanie, rysunki wypukłe (?)

Różnorodne pomoce optyczne: lupy, lunety optyczne, monookulary,

powiększalniki telewizyjne itp. są przydatne dla słabowidzących

Oraz dodatkowe pomoce tj: sprzęt z lektorem, oznaczniki kolorów,

przyrządy do pomiaru cieczy, deska z klipsem, okienko,

Pomoce ułatwiające
widzenie

1.

Oświetlenie

2.

Kontrast (widoczność obiektu można
poprawić poprzez zwiększenie
kontarstu między obiektem a tłem)

3.

Wielkość obiektu

4.

Czas obserwacji



Terapia:
Celem terapii zajęciowej jest wspomaganie procesu  podtrzymywania 
aktywności poznawczej sprawnych analizatorów ale i wzroku poprzez
stymulację OUN.

Najważniejszą kwestią w powodzeniu terapii zajęciowej  jest pełna
akceptacja braku wzroku na zasadzie - wiem co straciłem bezpowrotnie,
wiem co jeszcze mi pozostało i wiem, że tym, co mi pozostało, mogę się
cieszyć i żyć pełnią życia - z szansami na sukcesy, przeżywanie radości z
możliwością samodzielności i wolności.
Taka akceptacja jest warunkiem zbierania o sobie pozytywnych informacji
oraz odbioru komunikatów z otoczenia.
Terapia zajęciowa  powinna być ukierunkowana na pomoc osobie
niewidomej w rozwiązywaniu jej podstawowych problemów życiowych –

samoobsługi, poruszania się w otoczeniu, własnego miejsca w
społeczności placówki

.  Wysoki poziom sprawności i samodzielności osób

niewidomych stanowi najważniejszą przesłankę budowania pozytywnego i
obiektywnego poczucia własnej wartości



Cele terapii zajęciowej dla osób niewidomych:
1. Akceptacja straty wzroku, potem akceptacja edukacji zmierzającej do posługiwania się
sprzętami dla niewidomych. (laska)
2. Nauka lub doskonalenie i utrzymanie umiejętności pisania dotykowego systemem Braill’a,
3. Nauka  i utrzymanie umiejętności orientacji i samodzielnego poruszania się:
- nauka technik ochraniających
- ustalanie kierunku marszu
- poznawanie właściwości otoczenia
- korzystanie z pomocy przewodnika
- odnajdywanie upuszczonych przedmiotów
- posługiwanie się laską
-chodzenie po schodach
- korzystanie ze środków komunikacji drogowej.
4. Kształtowania nawyków prozdrowotnych  w celu  podwyższania stanu zdrowia fizycznego i
kondycji psychofizycznej.
5. Nauka i utrzymanie umiejętności wykonywania czynności życia codziennego., obejmująca:

- utrzymanie higieny osobistej i dbałości o wygląd zewnętrzny
- prace domowe np. pranie, sprzątanie
- udzielanie opieki innym 
- sposób zachowania się w różnych sytuacjach życiowych np. posługiwanie się pieniędzmi.

Metody prowadzenia terapii zajęciowej dla osób niewidomych i niedowidzących:

- socjoterapia
-biblioterapia
-arteterapia
-kinezyterapia
- wszystkie formy mogące przynieść  podwyższanie stanu zdrowia fizycznego i
kondycji psychofizycznej podopiecznych.
Ważne jest, aby osoba niewidząca znajdowała się pod odpowiednią opieką
pedagogiczną i psychologiczną, i aby tok zajęć dostosowany był do jej potrzeb i
możliwości.
W wielu ośrodkach dba się  o opanowanie wielu zwykłych, codziennych
czynności, takich jak sprzątanie czy łączenie kolorów w ubiorach. Są to
umiejętności dla zdrowego człowieka oczywiste, natomiast dla osób niewidomych
mogą stanowią poważną trudność. Dla osób, które tracą wzrok w wieku
późniejszym, ważnym elementem terapii w szerokim znaczeniu jest pomoc
psychologa. Dla osoby ociemniałej największą obawą jest to, że zostanie sama.
Potrzebne jest wtedy towarzystwo i oparcie. Po udanej rehabilitacji, włączające
terapię zajęciową, osoby niewidome mogą w dużym stopniu poczuć się
niezależne  od pomocy  innych ludzi.

Arteterapia

Na zajęciach plastycznych u osób niewidomych szczególnie ważna jest

stymulacja percepcji dotykowej. Uczenie rozróżniania za pomocą zmysłu
dotyku kształtów, faktur, barw i przenoszenia ich na papier wymaga
stosowania odpowiednich technik plastycznych.



Najprostszymi technikami jest rzeźbienie, lepienie w masach plastycznych,
drewnie, mydle



Dla podopicznych niewidomych i słabo widzących dobre będą wszelkie
techniki plastyczne eksponujące fakturę materiału, uwrażliwiające na jej
zmienność, podobieństwa  i kontrasty. Są to m.in. techniki:
-         półpłaskie (naklejanie różnego rodzaju materiałów na papier,
tkaninę)
-         reliefowe (np. żłobienie w miękkiej glinie, plastelinie)
-         makrama (ozdoby wiązane z najrozmaitszych materiałów takich jak:
nici, sznurki, taśmy; jako elementy uzupełniające służyć mogą drewniane
korale różnych wielkości fragmenty drewna, korzenie, muszle, kamienie)
-         tkactwo (ręczne wykonanie tkaniny z włóczki, przy użyciu ramy
tkackiej

Arteterapia



Techniki malarskie wymagają
odpowiedniego dostosowania( farby
powinny być strukturalne, malowanie
dłońmi, farby powinny być odpowiednio
ułożone w pudełku

W Warsztatach Terapii Zajęciowej

Metody terapii i prowadzenie warsztatów wg
Programu Warsztatów Terapii Zajęciowej z Instytutu
dla Niewidomych
- terapia zajęciowa
- rehabilitacja ruchowa
- psychoterapia
- czynności dnia codziennego
- nauka orientacji przestrzennej
- rehabilitacja społeczna
- teatroterapia i choreoterapia w ramach kółka
teatralnego

Rynek pracy

Jako osoba z dysfunkcją narządu wzroku ( umiarkowany,

znaczny stopień niepełnosprawności) ma prawo:



 odpowiednio przystosowanego stanowiska pracy



dodatkowej 15-minutowej przerwy w pracy wliczanej
do czasu pracy



dodatkowego 10-dniowego urlopu wypoczynkowego



zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do
wynagrodzenia w przypadku wykonywania badań
specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub
usprawniających