,

czyli małe co nieco o ewangelicyzmie

reformowanym

Jan Kalwin…

Autor : Łukasz Kowalski



Krótka notka biograficzna



Wczesne lata życia



Lata nauki



Zerwanie z Kościołem Katolickim



Reformator religijny

1.

Pierwszy pobyt w Genewie

2.

Pobyt w Strasburgu

3.

Powrót do Genewy



Kalwin i polska reformacja



Rola Kalwina jako humanisty



Wybrane dzieła Kalwina

Życie i działalność Jana Kalwina

Jan Kalwin (ur. 10 lipca 1509 w Noyon, zm. 27 maja 1564 w

Genewie) – teolog, kaznodzieja, pisarz i organizator życia
duchowego w Szwajcarii okresu reformacji. Twórca jednej z
doktryn religijnych - ewangelicyzmu reformowanego, przyjętej
przez kościoły ewangelicko-reformowane, prezbiteriańskie, a
następnie przez część kongregacjonalnych, opierającej się
głównie na predestynacji oraz symbolicznej, a nie realnej w
odróżnieniu od poglądu powszechnie panującego w Kościele
Katolickim, obecności Jezusa Chrystusa w Wieczerzy Pańskiej.
Nazywany "teologiem par excellence"; "Arystotelesem
Reformacji"; "Akwinatą Kościoła reformowanego"; "najbardziej
chrześcijańskim mężem swej epoki" czy też "drugim patriarchą
reformacji".

Kalwin rozpoczął reorganizację struktur kościelnych, dając

początek prezbiterialnemu ustrojowi kościelnemu.

Rodzina Kalwina była blisko związana z Kościołem. Ojciec Kalwina,

Gérard, pracował na dworze biskupim, początkowo jako
notariusz, by awansować w końcu na stanowisko sekretarza
biskupa. Młody Kalwin otrzymał staranne wykształcenie w
środowisku młodzieży z miejscowej szlachty. Tu nauczył się
odpowiednich manier.

Kalwin był średniego wzrostu, szczupły, o ciemnych włosach,

blady. Naturalny, systematyczny i zdyscyplinowany, był
jednocześnie nienagannie schludny w ubiorze, powściągliwy i
wstrzemięźliwy. Przez wiele lat jadł tylko jeden posiłek dziennie i
niewiele sypiał. Nigdy nie zapominał o swoich obowiązkach

.

Miał przenikliwy umysł, trzeźwy osąd, żelazną logikę i rzadko

spotykaną biegłość językową. Miał także doskonałą pamięć –
potrafił po latach rozpoznać osoby, które widział wcześniej tylko
raz.

Wczesne lata życia

W 1523 roku, w wieku 14 lat Kalwin rozpoczął studia na Uniwersytecie

Paryskim (w Collège de Montaigu), które w zamyśle jego ojca miały zapewnić
błyskotliwą karierę duchowną. Jednak Uniwersytet był w tym czasie
miejscem gdzie ścierał się stary scholastyczny i katolicki model nauczania z
nowymi renesansowymi prądami epoki, bardzo atrakcyjnymi dla młodego
Kalwina.

Pojawiły się również żądania reform w Kościele. Przywódca reformatorów

Jacques Lefevre d’Etaples (1455-1536) miał wielu zwolenników wśród
studentów. Ponadto w kręgach uniwersyteckich były popularne pisma Lutra.
Wszystko to przyczyniło się do oddalenia Kalwina od katolicyzmu. Dodatkowo
postawa ta wzmocniła konflikt ojca Kalwina z dostojnikami kościelnymi z
Noyon, co zniweczyło szanse na duchowną karierę Kalwina.

W 1528, po tym jak Kalwin otrzymał tytuł magistra sztuk, ojciec kazał mu

porzucić studiowanie teologii i poświęcić się studiom prawniczym. Posłuszny
ojcu, Kalwin wyjechał do Orleanu, gdzie zapisał się na tamtejszy
renomowany wydział prawa. Po upływie 3 lat i studiach w Bourges i Paryżu,
Kalwin uzyskał doktorat z prawa oraz aplikanturę. Poznał również gruntownie
starożytną grekę i łacinę.

Lata nauki

Śmierć ojca w 1531 dała Kalwinowi możliwość decydowania o własnym

losie. Powrócił wtedy do ośrodka życia intelektualnego — Paryża. Nie
wiadomo, kiedy dokładnie Kalwin przeszedł na protestantyzm – było to
między 1532 i 1534. Przypuszczalnie Kalwin był autorem mowy
inauguracyjnej nowo wybranego rektora Uniwersytetu Paryskiego,
Nicholasa Copa, która wywołała skandal. Mowa, wygłoszona w 1533
zawierała obronę tez Lutra i spowodowała oskarżenie rektora o herezję.
Rektor wraz z Kalwinem pospiesznie opuścili Paryż.

Kalwin wiele podróżuje po Francji, Włoszech i Szwajcarii. 4 maja 1534

wrócił do Noyon, aby zrzec się beneficjów kościelnych Korzystanie z
takich dochodów, chociaż były jego głównym źródłem utrzymania, uznał
za niemoralne. Było to także ostateczne zerwanie związków z Kościołem
katolickim. Raz jeszcze jest w Paryżu i opuszcza to miasto po akcji
plakatowej radykalnych protestantów jesienią 1534 roku. We Francji
nasilają się represje wobec innowierców. Tej polityce patronował król
Franciszek I. Kalwin ostatecznie ucieka z Francji na początku 1535 roku i
zatrzymuje się w Bazylei.

Zerwanie z Kościołem
Katolickim

W Bazylei, na początku 1536 roku Kalwin opublikował

swoje najważniejsze dzieło Institutio religionis
christianae (Ustanowienie religii chrześcijańskiej).
Zadedykował je Franciszkowi

I, z myślą by osłabić

niechęć króla wobec "antypaństwowej" postawy
radykalnych protestantów. Dzieło Kalwina
wyróżniało się systematycznością i jasnością
doktryny. Po wielu zmianach, ostateczne wydanie
ukazało się w 1559 i od razu uczyniło z Kalwina
wiodącą postać protestantyzmu, co było przeciwne
aspiracjom Kalwina, marzącego o spokojnej
karierze akademickiej.

Reformator religijny

W 1536 podczas podróży do Strasburga Kalwin zatrzymał się na nocleg w Genewie. Było to od

niedawna wolne miasto (przy pomocy Szwajcarów zerwało więzi ze Świętym Cesarstwem
Rzymskim Narodu Niemieckiego) i od zaledwie dwóch miesięcy ośrodek protestantyzmu (pod
przywództwem reformatora Wilhelma Farela). Farel przekonał go do pozostania w Genewie,
argumentując, że taka jest wola Boga. Młody, bo zaledwie 28-letni Kalwin, od tej chwili na stałe
związał swoje życie z tym miastem.

Rozpoczął energiczną reorganizację miejscowego Kościoła - wprowadził cotygodniową komunię.

Ponieważ wymagało to według niego zachowania przez wszystkich wiernych surowej dyscypliny
moralnej, ustanowił "ciało nadzorcze" (Konsystorz Genewski), ingerujące we wszystkie aspekty
życia mieszkańców i zabraniające wielu rozrywek – jak np. taniec, śpiewanie sprośnych piosenek
czy lektura romansów. Nabożeństwa odbywały się w kościołach pozbawionych typowo
katolickich ozdób takich jak obrazy, posągi, sztandary, proporce, ornaty itp. oraz ołtarza. Stąd
powstało znane przysłowie: "pusto jak w kalwińskim zborze". Centralnym miejscem w kościele
reformowanym nie jest już ołtarz, a kazalnica, zaś kazanie głównym punktem nabożeństwa.

Kazania trwały dość długo (około godziny) i opierały się na szczegółowej analizie wybranego

tekstu Biblii, z nawiązaniem do aktualnych okoliczności i życia Kościoła.

Taka dyscyplina kościelna nie podobała się niektórym mieszkańcom Genewy (ze stronnictwa

libertynów oraz Dzieci Genewy). Po dwóch latach napięcie sięgnęło zenitu kiedy Kalwin oraz
pozostali kaznodzieje odmówili udzielenia sakramentu Wieczerzy Pańskiej osobom wyznającym
jawnie libertyńskie poglądy. Rada Miasta uznała, że Kalwin przekroczył swoje uprawnienia i
nakazała jemu oraz Farelowi i Viretowi opuszczenie miasta w ciągu dwóch tygodni

Pierwszy pobyt w Genewie

Lata 1538-1541 Kalwin spędził w Strasburgu, gdzie poświęcił się

swojej ulubionej pracy naukowej. Jego współpracownikiem
został Martin Bucer , którego teza o predestynacji
zafascynowała Kalwina. Bucer pomógł także w organizowaniu
Kościoła dla protestanckich uciekinierów z Francji. Organizacja
ta, w zamyśle Kalwina, miała odpowiadać zaleceniom
Chrystusa. Dla potrzeb Kościoła Kalwin opracował nową liturgię
oraz napisał zbiór psalmów. Był także reprezentantem
protestantów w dysputach religijnych w Wormacji (1540) i
Ratyzbonie (1541).

Kalwin w 1539 zdecydował się poślubić Idelette de

Bure, wdowę

po nawróconym anabaptyście. Kobieta ta w pełni odpowiadała
żywionemu przez Kalwina ideałowi posłusznej, cichej i usłużnej
żony. Po jej śmierci 10 lat później Kalwin napisał, że stracił
najlepszego w swym życiu przyjaciela.

Pobyt w Strasburgu

Kościół katolicki podjął ostrożne działania, aby nawrócić

mieszkańców Genewy z powrotem na katolicyzm. Wygnany
biskup Genewy Jean Pierre de la Baume zorganizował
konferencję w sąsiednim księstwie celem przywrócenia władzy
Kościoła rzymskiego w Genewie. Zadanie nakłonienia
mieszkańców miasta do powrotu do Kościoła katolickiego
powierzono wykształconemu i łagodnemu kardynałowi Jacopo

Sadoleto. W marcu 1539 r. Sadoleto napisał list do
mieszkańców Genewy, w którym przedstawił idylliczny obraz
Kościoła katolickiego, oczerniając – bez wymieniania nazwisk –
reformatorów jako wichrzycieli i ludzi kierowanych niskimi
pobudkami. Kalwin przebywał w tym czasie na wygnaniu w
Strasburgu. We wrześniu przesłano mu kopię listu Sadoleta z
prośbą o odpowiedź. Odpowiedział na list kardynała w ciągu
siedmiu dni.

Powrót do Genewy

Czterej radni - główni przeciwnicy Kalwina popadli w tym czasie w niełaskę,

zaś w Genewie panował coraz większy chaos i nieporządek. Rada Miasta
zwróciła się z błaganiem do Kalwina, aby powrócił do Genewy. Ta propozycja
przeraziła Kalwina, który miał jak najgorsze wspomnienia ze swojego
pierwszego pobytu w tym mieście, niemniej po usilnych prośbach
przedstawicieli Rady, a przede wszystkim za namową Farela, zgodził się,
pod warunkiem zaakceptowania przez Radę jego teorii dyscypliny
kościelnej. Przyznał jednocześnie, że zawinił w Genewie zbytnią surowością
i zniecierpliwieniem. Powrót Kalwina do Genewy był triumfem. Uważany za
"męża opatrznościowego" i sam o tym przekonany, Kalwin (jako naczelny
pastor, a od 1555 przewodniczący Konsystorza) zaczął energiczną
działalność organizatorską, z poparciem całej rady miejskiej. W przekonaniu
Kalwina całe życie chrześcijanina miało być podporządkowane religii. W tym
duchu zmieniał prawa Genewy, czyniąc z niej teokratyczną "republikę
chrześcijańską", w której (przynajmniej w teorii) panowała równość
wszystkich wiernych. Okazał się przy tym zdolnym administratorem i
dyplomatą, organizując m.in. pomoc społeczną i podpisując traktaty z
innymi państwami

Powrót do Genewy –ciąg dalszy



Wprowadzenie w życie zaakceptowanej przez mieszkańców teorii dyscypliny nie było łatwe, tym
bardziej, że przez wiele lat istniało silne stronnictwo libertynów i przeciwników Kalwina.



Od 1542 do 1546 stracono 58 osób, a 78 skazano na wygnanie. Wśród skazanych na śmierć były
tzw. "czarownice z Peney" - 34 kobiety oskarżone o roznoszenie zarazy – dżumy za pomocą maści
rozsmarowywanej na odrzwiach i klamkach oraz za pomocą czarów. Winowajcy przyznali się do
rozprzestrzeniania zarazy i zostali straceni. Innym przykładem surowości dyscypliny kościelnej w
Genewie jest spalenie Hiszpana Miguela Serveta w

1553

, przede wszystkim z powodu

heterodoksyjnego poglądu na Trójcę Świętą. Spalenie Serveta jest jednocześnie obrazem
niekonsekwencji Kalwina, skoro inne osoby, które wyznawały bliskie bądź identyczne poglądy,
zostały przeważnie skazane na wygnanie. Kalwin podzielał wiarę swoich współczesnych w
skuteczność despotycznych rządów, realność czarów itp. Nie różnił się pod tym względem od
ogółu protestantów oraz katolików.



W 1559 Kalwin założył w Genewie akademię teologiczną dla szerzenia nauki reformowanej. Sam
brał udział w licznych dysputach religijnych, napisał szereg pism religijnych, komentarzy do Biblii i
prowadził ożywioną korespondencję. Uczył o podwójnej predestynacji, tj. o bezwzględnym
przeznaczeniu wiernych do nieba, a niewiernych na potępienie. W Komunii Św. widział duchową
(nie materialną) obecność ciała i krwi Chrystusa przez wiarę. Odrzucił wszystkie urządzenia
kościelne nie posiadające oparcia w Piśmie Świętym, w tym instytucję hierarchicznego
duchowieństwa i wprowadził zasadę wybieralności pastorów przez wiernych. Był przeciwny
wszelkim objawom "pogańskiego bałwochwalstwa", w tym kultowi świętych, Matki Boskiej,
obrazów, posągów i relikwii. Znacznie bardziej rygorystyczny pod tym względem niż Luter,
sprzeciwiał się jakiemukolwiek ozdabianiu kalwińskich kościołów (w których często brak nawet
krzyża).

I jeszcze jeden…

Po 23 latach faktycznych rządów Kalwina (nigdy nie miał żadnej oficjalnej

funkcji politycznej), Genewa stała się silną republiką protestancką z
uniwersalistycznym i wzorowo zorganizowanym Kościołem (zyskała wówczas
miano "Rzym protestancki"), gdzie nie tylko napływały setki uciekinierów, ale
skąd wyjeżdżały na misje do sąsiednich krajów setki kaznodziejów.

Kościół, który Kalwin stworzył, oparty na drobiazgowej analizie Biblii i surowej

dyscyplinie moralnej oraz demokratycznej strukturze (wybieralności organów,
podziale władzy między kler i laikat) okazał się wyjątkowo odporny na
prześladowania, np. w Niderlandach, na Węgrzech i we Francji. Kalwin
skonsolidował rozproszone siły protestantyzmu i umocnił je, opierając się
kontrreformacji, a także rozkładowym tendencjom wewnętrznym: sekciarstwu
i niedowiarstwu. Rozpoczynał pracę w mieście rozwiązłym, bliskim anarchii,
zostawiając pod koniec życia miasto dobrze zarządzane, które John Knox
nazwał "najdoskonalszą szkołą Chrystusa na ziemi od czasów Apostołów", a
teolog luterański Valentin Andreae uznał za wzór do naśladowania.

Teologia Kalwina i jego surowa dyscyplina znacznie wpłynęły na postać

cywilizacji Zachodu w XVII i XVIII w. Kalwinistami byli hugenoci, holenderscy
mieszczanie, angielscy purytanie, szkoccy prezbiterianie i pielgrzymi Nowej
Anglii, którzy dla wyznawanej przez siebie wiary nie wahali się oddać życia lub
porzucali wygody cywilizacji, by żyć zgodnie ze swymi zasadami w odległych
krainach.

I jeszcze raz…

Kalwin od początku żywo interesował się losami polskich gmin

wyznaniowych, nawiązujących do jego nauk. Takie gminy rozwinęły się
najwcześniej, bo już w 1546 w Małopolsce. Początkowe duże sukcesy
kalwinizmu w Europie Środkowej dawały nadzieję na ostateczny sukces
tego wyznania i Kalwin osobiście zaangażował się w rozwój swojej doktryny
w tym regionie. Napisał do polskich współwyznawców wiele listów (do dziś
zachowało się 80), w których żarliwie zachęcał do wytrwania w wierze i
rozwoju. Jednym z ważnych tematów polskiej korespondencji Kalwina był
rozłam w zborach małopolskich i wyodrębnianie się zborów ariańskich,
czemu sprzyjała działalność Jerzego Blandraty.

Poza krótkim napomnieniem do braci polskich w 1563 r., dzieła Kalwina w

Polsce zasadniczo nie były wydawane z powodu cenzury kościelnej

.

 

Pierwsze poważniejsze opracowanie biograficzne Kalwina ukazało się w
Polsce w XX wieku (w Warszawie w roku 1909). Po II wojnie światowej
zaczęły się ukazywać sporadycznie przekłady fragmentów z niektórych jego
dzieł i listów, jednak do tej pory nie wydano ani jednego kompletnego
dzieła czy komentarza Kalwina w języku polskim.

Kalwin i polska reformacja

Kalwin był nie tylko religijnym reformatorem i twórcą kalwinizmu, ale także humanistą i

pisarzem. Rozległość jego dzieła kontrastuje ze stosunkowo krótkim okresem życia,
słabym zdrowiem oraz ogromem ciążących na nim obowiązków związanych z pracą
kaznodziei, nauczyciela, reformatora i korespondenta.

Jego działalność jako pisarza przyczyniła się do ukształtowania współczesnego języka

francuskiego. Kalwin uważany jest za jednego z twórców prozy francuskiej.

Jego zasługą jest propagowanie powszechnej i dostępnej dla wszystkich edukacji (co

wyraziło się w demokratycznej organizacji szkolnictwa w Genewie).

Idea predestynacji, której wyznacznikiem na Ziemi było także materialne powodzenie

"wybranych", spowodowała, iż kalwiniści byli często zamożnymi handlowcami i
finansistami, i w wielu krajach (w tym w Polsce) pionierami kapitalizmu.

Teorie Kalwina na temat organizacji Kościoła (podejmowanie decyzji na szczeblu

podstawowym, nadzorowanie tych decyzji przez organy wybieralne aż do naczelnego
"zgromadzenia ogólnego") wywarły duży wpływ na europejską koncepcję państwa
demokratycznego.

Niektóre kościoły ewangelicko-reformowane, wyrosłe na surowych zasadach kalwinizmu

stały się z czasem jednymi z najbardziej liberalnych i otwartych chrześcijańskich
związków wyznaniowych – wedle uznawanej przez Kalwina zasady Ecclesia reformata
semper reformanda (Kościół reformowany stale reformujący się) Kościół winien
dostosowywać się do nowych czasów, aby nie ulec skostnieniu.

Rola Kalwina jako humanisty



Institutio religionis christianae, wydanie łacińskie 1535, wydanie
francuskie (Institution de la religion chrétienne) 1541



Traité de la Cène (Traktat o Eucharystii), 1540



Traité des reliques (Traktat o relikwiach), 1543



Traité des scandales (Traktat o skandalach), 1550



Commentaires sur l'Écriture sainte (Komentarze do Pisma
Świętego)



Sommeil des âmes (Sen dusz), 1534



Catéchisme de Genève (Katechizm genewski).



Instruis-moi dans Ta vérité (Naucz mnie Twojej prawdy)

Wybrane dzieła Kalwina

Dziękuję za

uwagę 